Er-xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari - Юриспруденция - Рефераты

Er-xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Er-xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari Reja: 1. Er-xotin majburiyatlarining vujudga kelish asoslari; 2. Oilada er va xotinning teng huquqligi; 3. Er va xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari; 4. Nikoh shartnomasi.

Er-xotin majburiyatlarining vujudga kelish asoslari Nikoh tuzilish to‘g‘risidagi ariza, arizani bergan shaxslar uchun huquqiy oqibat tug‘dirmaydi. Ariza uni berganlar tomonidan istalgan vaqtda qaytarib olinishi mumkin. Nikoh fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlarida ro‘yxatga olingandan boshlab nikoh tuzganlar er-xotin deb hisoblanadilar va shu paytdan e’tiboran ular o‘rtasida er-xotinlik huquq va majburiyatlar vujudga keladi. Oila quruvchilarning qonuniy nikoh munosabatlariga kirishi ularning huquqiy holatini o‘zgartirib yuboradi. Nikohga kirgunga qadar ularning biri “qiz”, ikkinchisi “yigit” deb nomlanib kelgan bo‘lsa, nikoh qayd etigandan so‘ng ular endi er-xotin deb nomlanishadi. Endilikda ularning o‘rtasidagi munosabatlar faqatgina axloqiy qoidalar bilan emas, balki huquqiy qoidalar bilan ham tartibga solinadi. Ayollarimiz jamiyatda har tomonlama teng huquqga ega bo‘lganlaridek endilikda oilada ham teng huquqli bo‘lishlarini qonunlarimiz belgillab qo‘ygan. Respublikamiz Konstitutsiyasining 46-moddasida xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar deb yozib qo‘yilgan. Oilada er va xotinning teng huquqligi Oilada er va xotinning teng huquqligi va ularning teng majburiyatga egaligi to‘g‘risidagi qoida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida e’lon qilingan “O‘zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi shaxsi va ijtimoiy mavkeidan qat’iy nazar, qonun oldida tengdirlar” degan konstitutsiyaviy normadan kelib chiqadi. Nikoh natijasida vujudga kelgan er-xotinning teng huquqlari shaxsiy va mulkiylarga bo‘linadi. Shaxsiy huquqlar mulkiy huquqlardan farq qilib, iqtisodiy mazmunga ega emas, fuqarolarning shaxsiyati bilan bevosita bog‘liq va undan

ajratib bo‘lmaydi. Bu munosabatlarni o‘zaro muhabbat, ishonch va hurmat, hamjihatlik, bir-biriga yordam berish asosida qurishni hamda oila oldida uning barcha a’zolarining mas’uliyatligini taqozo etadi. Er-xotin o‘rtasida quyidagi shaxsiy tengliklar vujudga veladi: Familiya tanlashdagi teng huquqlik. Nikoh tuzish vaqtida er va xotinning familiya tanlashi ularning oilada to‘liq teng huquqligi tamoyilidan kelib chiqadi. Ular o‘zaro kelishib er yoki xotinning familiyasini umumiy familiya qilib tanlashlari yoki har biri nikohgacha bo‘lgan familiyasini saqlab qolishlari mumkin. Bu masala er va xotinning har biri tomonidan ikkinchisining yoki boshqalarning tazyiqisiz erkin hal qilinishi lozim. Er-xotinning bolalar tarbiyasi va oila turmushi masalalarini hal qilishdagi tengliklari. Oilaviy turmushning barcha, jumladan, bolalar tarbiyasi masalalarini er va xotin birgalikda hal qilishlari lozim. Oilaviy hayotda er va xotinning birontasi ikkinchisiga nisbatan biron-bir ustun huquqdan foydalanishi mumkin emas. Ular o‘rtasidagi tenglik oiladaga barcha masalalarni birgalikda hal qilish tamayillari bilan ta’minlanadi. Ular kelishib, bir-birlarini hurmat qilib, teng huquqliklarini anglab ish tutushlari oila mustahkam bo‘lishiga zamin yasaydi. Oilaning mustahkamligi va farovonligi er-xotinning birgalikdagi harakatiga bog‘liq. Er-xotin birgalikda ham moddiy, ham ma’naviy o‘zaro yordam ko‘rsatishi, bir-birini qo‘llab-quvvatlashi lozim. O‘zaro yordam ulardan biri kasalligi, nogironligi, homiladorligi va boshqa sabablarga ko‘ra mehnatga layoqatsiz bo‘lib qolganda ayniqsa seziladi. Voyaga yetmagan va mehnatga layoqatsiz oila a’zolarining huquq va manfaatlarini himoya qilish oila qonunchiligining ustuvor tamoyillaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Er-xotin oilaning moddiy ta’minlanishi bilan bir qatorda, oilaning barcha a’zolari, ayniqsa bolalarining har taraflama kamol topishi, ma’naviy va jismoniy sog‘lom rivojlanishlari, ulg‘ayishlari to‘g‘risida qayg‘urishlari lozim.

Oilada ota-onalar o‘z farzandlarini voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashlari to‘g‘risidagi majburiyatlar Respublikamiz Konstitutsiyasining 64- moddasida o‘z ifodasini topgan. Er-xotinning mashg‘ulot turi, kasb va turar joy tanglashdagi teng huquqliklari. Er-xotin turmushda o‘zlari sevgan, tanglagan kasblarida ishlash, mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanish huquqlariga egalar. Oila qonunchiligi er-xotinga turar joy tanglashda ham teng huquq beradi. Ular erining yoki xotinining uyida yoki kelishgan holda boshqa joylarda yashashi mumkin. Aslida bu masalalr oila manfaatini hisobga olgan holda o‘zaro hurmat va ishonch asosida hamjihatlik bilan bamaslahat hal qilinsa, oila yanada mustahkam bo‘ladi. Er va xotin farzand tarbiyasida teng ishtirok etishlari. Oilada farzand tug‘ilishi ota-ona tomonidan ulkan quvonch bilan kutiladi. Xomiladorlik vaqtida xotiniga g‘amxo‘rlik qilish, og‘irini yengil qilish, avaylab- asrash erining va boshqa oila a’zolarining burchi bo‘lmog‘i lozim. Farzand sog‘lom tug‘ilishida faqat ona emas balki ota ham muhim o‘rin egallaydi. Farzand tug‘ilganidan so‘ng uni boqish, sog‘lom sharoit ta’minlash er va xotinning burchi bo‘lib hisoblanadi. Ota-ona bolaning oldida teng huquqli javobgar shaxs ekanliklarini doim bilishlari shart. Sog‘lom munosabatda tarbiya olgan, o‘sgan bola jamiyatimizga unumli foyda keltiradi. Er –xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari Oilada er-xotinning umumiy mulki, har birining alohida mulki, shaxsiy foydalanishdagi buyumlari, hadya qilinganda vujudga kelgan mulklari bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 23-moddasiga binoan er va xotinning nikoh davomida orttirgan mol-mulklari, shuningdek nikoh qayd etilgunga qadar, bo‘lajak er-xotinning umumiy mablag‘lari hisobiga olingan mol- mulklari, agar qonun yoki nikoh shartnomasida boshqacha hol ko‘rsatilmagan bo‘lsa, ularning birgalikdagi umumiy mulki hisoblanadi.

Er va xotinning nikoh davomida orttirgan mol-mulklari jumlasiga (er va xotinning umumiy mol-mulkiga) er va xotin har birining mehnat faoliyatidan, tadbirkorlik faoliyatidan va intellektual faoliyat natijalaridan orttirgan daromadlari, ular tomonidan olingan pensiyalar, nafaqalar, shuningdek maxsus maqsadga mo‘ljallanmagan boshqa pul to‘lovlari (moddiy yordam summasi, mayib bo‘lish yoki salomatligiga boshqacha zarar yetkazish oqibatida mehnat qilish qobiliyatini yo‘qotganligi munosabati bilan yetkazilgan zararni qoplash tarzda to‘langan summalari va boshqalari) kiradi. Er va xotinning umumiy daromadlari hisobiga olingan ko‘char va ko‘chmas ashyolar, qimmatli qog‘ozlari, paylari, omonatlari, kredit muassasalariga yoki boshqa tijorat tashkilotlariga kiritilgan ulushlari hamda er va xotinning nikoh davomida orttirgan boshqa har qanday mol-mulklari, ular er yoki xotindan birining nomiga rasmiylashtirilgan yoxud pul mablag‘lari kimning nomiga yoki er va xotinning qaysi biri tomonidan kiritilgan bo‘lishidan qat’iy nazar ular ham er va xotinning umumiy mol-mulki hisoblanadi. Er va xotindan biri uy-ro‘zg‘or ishlarini yuritish, bolalarni parvarish qilish bilan band bo‘lgan yoki boshqa uzrli sabablarga ko‘ra mustaqil ish haqi va boshqa daromadga ega bo‘lmagan taqdirda ham er va xotin umumiy mol-mulkka nisbatan teng huquqqa ega bo‘ladi. Fermer xo‘jaligi va dehqon xo‘jaligi a’zolarining birgalikdagi mulki bo‘lgan mol-mulkka nisbatan er va xotinning egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish huquqlari fermer xo‘jalik va dehqon xo‘jaligi to‘g‘risidagi qonunlarda belgilanadi. Fermer xo‘jaligi va dehqon xo‘jaligining mol-mulkini bo‘lish O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 223 va 225-moddalarida nazarda tutilgan qoidalar asosida amalga oshiriladi. Bu moddalarda ulushli mulkdagi mol-mulkni taqsimlash va undan ulush ajratish, birgalikdagi mulk bo‘lgan mol-mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish asoslari ko‘rsatilgan. Yuqorida ko‘rsatilgan 23-modda er va xotinning er va xotinga tegishli umumiy mulkning asosiy turlari sanab berilgan. Agar er va xotin ba’zi sabablarga

ko‘ra mol-mulklarini aniqlashishni istasalar, oila va fuqarolik qonunlaridan o‘z huquqlarini bilib, mulklarini ajratib olishlari mumkin. Oila kodeksining 25-moddasi er va xotinning har birining mulkining turlarini ko‘rsatgan. Er va xotinning nikohga qadar o‘ziga tegishli bo‘lgan mol-mulki, shuningdek ulardan har birining nikoh davomida hadya, meros tariqasida yoki boshqa bepul bitimlar asosida olgan mol-mulki ulardan har birining o‘z mulki hisoblanadi. Demak, er yoki xotindan faqat bitimiga tegishli bo‘lgan va u tomonidan tasarruf etiladigan mulk xususiy mulk hisoblanadi. Xususiy mulkka quyidagilar kiradi: Er yoki xotinning nikohga qadar faqat o‘ziga tegishli bo‘lgan mulki (masalan, uy, uy jihozlari, omonat kassasiga qo‘yilgan pul, qimmatbaho qog‘ozlar va boshqalar); Nikoh davomida hadya yoki meros tariqasida olgan mulklari; To‘y sovg‘alari, agar ular er yoki xotindan birining shaxsiy foydalanishi uchun mo‘ljallangan bo‘lsa (qimmatbaho va serhasham buyumlar bundan mustasno); Er yoki xotin tomonidan olingan Davlat mukofotlari va sovg‘alar (masalan, oltin soat, mototsikl va boshqalar); Er-xotinning nikoh tuzishga qadar olgan hadyalari (kelinning sepi va hakozalar), bu buyumlardan turmushda birgalikda foydalanishdan qat’iy nazar, ularning birgalikdagi umumiy mulki turiga kirmaydi. Er va xotinning shaxsiy foydalanadigan mulklari ham qonunda ko‘rsatilgan. Qimmatbaho buyumlar va zebu-ziynatlardan boshqa shaxsiy foydalanishdagi buyumlar (kiyim-bosh, poyabzal va boshqa kabilar), garchi nikoh davomida er va xotinning umumiy mablag‘i hisobiga olingan bo‘lsa ham, ulardan foydalanib kelgan er va xotinning xususiy mulki hisoblanadi.

Nikoh shartnomasi O‘zbekiston Respublikasi oila qonunchiligida ilk bor nikoh shartnomasi to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan. Nikoh shartnomasi er va xotinning mavjud mol-mulkiga nisbatan ham, bo‘lg‘usi mol-mulkiga nisbatan ham tuzilishi mumkin. Oila kodeksida nikoh shartnomasiga 29-36-moddalar ajratilgan. Ularda nikoh shartnomasi tushunchasi, shartnomasini tuzish asoslari, nikoh shartnomasining mazmuni, nikoh shartnomasini o‘zgartirish va bekor qilish, nikoh shartnomasini haqiqiy emas deb topish, haq undirishni er-xotinning mol-mulkiga qaratish, nikoh shartnomasi tuzish, uni o‘zgartirish va bekor qilishda kreditorlar huquqlarining kafolatlari va er-xotin o‘rtasidagi mulkiy-shartnomaviy munosabatlar bayon etilgan. Nikoh shartnomasi taraflari faqat nikohga kiruvchilar va nikohdagi er-xotindan iborat bo‘lishi mumkin. Nikoh shartnomasi notarial kontoralarda tuziladi. Nikohlanuvchi shaxslarning yoki er va xotinning nikohda bo‘lgan davrida va (yoki) er va xotin nikohdan ajratilgan taqdirda ularning mulkiy huquq hamda majburiyatlarini belgilovchi kelishiuvi nikoh shartnomasi deb hisoblanadi. Endilikda qonuniy mulk tartibini saqlab qolish bilan bir qatorda mulkni shartnomaviy tartibga solish mumkinligi qonunlashtirildi. Er va xotin nikoh shartnomasiga binoan ihtiyoriy va kelishgan holda nikohda bo‘lgan davrida yoki ular nikohdan ajratilgan paytlarida o‘z huquq va majburiyatlarini aniqlab olishlari mumkin. Nikoh shartnomasi taraflari nikohga kiriuvchilar va nikohdagi er va xotindan iborat bo‘lishi mumkin. Bu shartnoma er-xotin o‘rtasida vujudga kelishi mumkin bo‘lgan nizolarni sud amaliyotida to‘g‘ri hal qilishga yordam beradi. O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 30 moddasiga binoan nikoh shartnomasi nikoh davlat ro‘yxatiga olinguniga qadar ham, shuningdek nikoh davrida ham tuzilishi mumkin.

Nikoh davlat ro‘yxatiga olinguniga qadar tuzilgan nikoh shartnomasi nikoh davlat ro‘yxatiga olingan kundan boshlab kuchga kiradi. Nikoh shartnomasi yozma shaklda tuziladi va notarial tartibda tasdiqlanishi lozim. Nikox shartnomasini tuzish ixtiyoriy. Bu to‘g‘risida, O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 354 moddasida “Fuqarolar va yuridik shaxslar shartnoma tuzishda erkindirlar. Shartnomaning shartlari taraflarning xohishi bilan belgilanadi, tegishli shartning mazmuni qonun hujjatlarda ko‘rsatib qo‘ylgan hollar bundan mustasno” deb yozilgan. Nikoh shartnomasi o‘z mazmuniga qo‘yidagilarni kiritadi. Er va xotin nikoh shartnomasiga ko‘ra birgalikdagi umumkiy mulkining qonunda belgilangan tartibini o‘zgartirishga, er va xotinning barcha mol-mulkiga, unig ayrim turlariga yoxud er va xotindan har birining mol-mulkiga nisbatan birgalikdagi, ulushli yoki alohida egalik qilish tartibini o‘rnatishga haqlidir. Nikoh shartnomasi er va xotinning mavjud mol-mulkiga nisbatan ham, bo‘lg‘usi mol-mulkiga nisbatan ham tuzilishi mumkin. Nikoh shartnomasi muayyan muddat bilan cheklanishi mumkin. Nikoh shartnomasini o‘zgartirish va bekor qilish asoslariga quyidagilar kiradi. Nikoh shartnomasi er-xotinning kelishuvi bilan istalgan vaqtda o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin. Nikoh shartnomasi qanday shaklda tuzilgan bo‘lsa, uning o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi ham shunday shaklda amalga oshiriladi. Nikoh shartnomasini bajarishdan bir tomonlama bosh tortishga yo‘l qo‘yilmaydi. Nikoh shartnomasi er-xotindan birining talabi bilan O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida belgilangan asoslar va tartibda sudning xal qiluv qarori bilan o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin. Nikoh tugatilgan paytdan boshlab nikoh shartnomasining amal qilishi ham tugaydi, nikoh shartnomasida nikoh tugatilganidan keyingi davr uchun nazarda tutilgan majburiyatlar bundan mustasno. Nikoh shartnomasiga asosan er-xotin qonunda yo‘l qo‘yiladigan barcha mulkiy shartnomaviy munosabatlarga o‘zaro kirishishga xaqlidir.

FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR: 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T., “ O‘zbekiston”, 2002. 2. Karimov I.A. –O‘zbekiston buyuk kelajag sari. T., “O‘zbekiston”, 1998. 3. Karimov I.A. – Biz kelajagimizni o‘z qo‘limiz bilan quramiz. T., “O‘zbekiston”, 1999. 4. Karimov I.A. – Xavsizlik va arqaror taraqqiyot yo‘lida. T., “O‘zbekiston”, 1998. 5. O‘zbekiston XX1 asrga intilmoqda. T., “O‘zbekiston”, 2000. 6. O‘zbekiston Respublikasi oila kodeksi. T., “Adolat”, 2000. 7. O‘zbekiston Respublikasining oila kodeksiga sharhlar. T., “Adolat”, 2000. 8. Xotin-qizlar huquqlari kamsitilishining barcha shakllariga barham berish to‘g‘risida Konvensiya, Toshkent-1998. 9. Bag‘rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi. YUNESKO 1995 yil 16 noyabr, Parij.

Похожие

Er va xotinning huquq va majburiyatlari

O`zbekistonda nikoh tuzish shartlari, er-xotinning huquq hamda burchlari

Birjaning huquq va majburiyatlari

Nikoh shartnomasini huquqiy tartibga solish

Oila huquqi asoslari