Demokratik jamiyat va O'zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'li hamda xususiyatlari - Юриспруденция - Рефераты

Demokratik jamiyat va O'zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'li hamda xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Demokratik jamiyat va O'zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'li hamda xususiyatlari Reja: 1. Demokratik jamiyatning moddiy negizi. Bozor – iqtisodiyot demokratiyasi. 2. Bozor iqtisodiyoti: huquqiy asoslar, bosqichlar va xususiyatlar. 3. Mulkdorlar sinfini shakllantirish - demokratiya omili.

Demokratik jamiyatning moddiy negizi Demokratik jamiyatning moddiy negizi - bozor iqtisodiyotidir. Bozor iqtisodiyoti tovar-pul munosabatlariga asoslangan va ularga xos iqtisodiy qonunlar asosida ishlaydigan iqtisoddir. Bozor iqtisodiyoti – iqtisodiy munosabatlar majmui. Bozor iqtisodiyoti ishlab chiqarishni kun sayin takomillashuviga, mahsulot sifatining yaxshilanishiga, miqdorining ko'payishiga olib keladi. Bozor iqtisodiyotiga o'tishning boshlang'ich shartlariga ko'ra, bir-biridan mutlaqo farq qiluvchi uch xil yondashuv bor: 1. Bozor munosabatlarini chuqurlashtirish va rivojlantirish, uzoq davom etgan evolyutsion taraqqiyot yo'lini bosib o'tgan rivojlangan mamlakatimizda aralash iqtisodiyotni shakllantirishdan iborat. 2. Rivojlangan mamlakatlarning eng oddiy va bozor patriarxal feudal munosabatlari ko'rinishiga ega bo'lgan an'anaviy iqtisodiyotini madaniy bozor munosabatlariga aylantirish kerak. 3. Sobiq sotsialistik mamlakatlarning yakkahokimlik tartibidan, ma'muriy- buyruqbozlik usulidan bozor munosabatlariga, demokratik jamiyatga o'tish ko'zda tutilgan. Demak, O'zbekiston bozor iqtisodiyotiga o'tar ekan, ishlab chiqarishda o'ziga xos musobaqaning rivojlanishiga yo'l ochadi. Odamlarning imkoniyatlarini ro'yobga chiqarishga sharoit yaratadi, tadbirkorlik va ishbilaromonlikka yo'l ochiladi. Demokratik jamiyatning negizlarini shakllantirishda yuqoridagi holatlar muhim rol o'ynaydi. Bozor iqtisodiyotiga o'tar ekan, mamlakatimizda siyosatga nisbatan iqtisodiyotning ustuvorligiga erishish nazarda tutiladi. Shunday qilib, iqtisodiyotning ustuvorligi esa O'zbekistonda to'laqonli demokratik jamiyat va huquqiy davlatni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Demokratik jamiyatning moddiy negizi hisoblangan bozor iqtisodiyotini o'ziga xos belgilari mavjud, ular quyidagicha: Iqtisodiy faoliyat erkinligi, mulkchilik shakllarining xilma-xilligi, narx-navoni erkinlashtirish, iqtisodiyotning antimonopolistik xarakteri, raqobat, iqtisodiy manfaatlarni uyg'unlashtirishga intilish, ijtimoiy yo'nalishning kuchayishi, sog'lom pul muomalasi, jismoniy va yuridik shaxslarning teng imkoniyatlari va

boshqalar. Mana, iqtisodiy faoliyat erkinligi, ya'ni xilma-xilligi, turli-tumanligini olib qarang. Buni iqtisodiy plyuralizm, deb ataydi. Iqtisodiy plyuralizm jamiyatimizda demokratiyani, ya'ni iqtisodiy demokratiyani shakllantiradi. Bozor iqtisodiyoti tadbirkorlikni kengaytiradi, odamlarning faolligini oshiradi. Bozor iqtisodiyotida raqobat keskin, shiddatli kechadi. Raqobat bozor iqtisodiyotini joni desak, mubolag'a bo'lmaydi. Raqobat izlanuvchanlikni, topqirlikni, harakatchanlikni charxlaydi. Tovar ishlab chiqaruvchilarni kam resurs sarflab, sifatli mahsulot ishlab chiqarishga undaydi, fan, texnika yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy qilib, yangiliklar tarafdori bo'ladilar. Prezident Islom Karimov “O'zbekiston – bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yo'li” asarida mamlakatimizning bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'llarini ishlab chiqdi. Har qanday mamlakat bozor munosabatlariga o'tishda boshqalarnikiga o'xshamaydigan, o'z yo'lini ishlab chiqishi va belginashi darkor. O'zimizning yo'limizni uchta tarkibiy qismi bo'lishi nazarda tutiladi. 1) Ijtimoiy jihatdan yo'naltirilgan bozor iqtisodiyoti milliy andozasi mohiyatining xarakteristikasini yaratish. 2) Qat'iy markazlashtirilgan ma'muriy-buyruqbozlik tizimidagi xo'jalik yuiritishning bozor munosabatlariga asoslangan yo'liga o'tishning eng muhim printsiplarini ishlab chiqish. 3) Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning, tanglikdan chiqib olishning, barqarorlikni va muhim ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta'minlashning aniq yo'nalishlar darkor bo'ladi. Mamlakatimizning bozor munosabatlariga o'tishida o'z yo'lida izchillik bilan borishi demokratik o'zgartirishlar, respublikani rivojlangan mamlakatlar qatoriga olib chiqish, uning xalqaro obro'-e'tiborini mustahkamlash uchun puxta moddiy negiz yaratadi. Mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'li Prezidentimiz Islom Karimov asarlarida hal qilndi. Bozor iqtisodiyoti dunyoning ilg'or mamlakatlarida sinovdan o'tib, o'zining ijobiy tomonlari bilan tarixga kirgan. Istiqlolning dastlabki yillaridanoq O'zbekiston bozor iqtisodiyotiga o'tish

yo'lini tanlab, bosqichma-bosqich islohotlar orqali amalga oshira boshladi. Ammo bu jarayon qator qiyinchiliklarni keltirib chiqardi. Sobiq tuzumdan qolgan salbiy holatlar nimalardan iborat: 1) Asosan, xom-ashyo, paxta etkazib beradigan iqtiosdiyot edi. 2) Asbob-uskuna va butlovchi qismlar, asosan, chetdan olib kelinardi. 3) Eng muhim oziq-ovqatlar, g'allaning chetdan keltirilishi. 4) Mamlakatimiz etishtirayotgan paxtani arzon garovga olib ketishi. 5) Oltin va boshqa qimmatbaho ashyolar Moskvaning ixtiyorida edi. 6) g'qilg'i masalasida ham Moskvaga qaram edi. 7) Moliyaviy masalalarning tizgini «Markaz» qo'lida edi. 8) «IZM»lar ommani ma'naviy zaharlab, bir qolipga solishi ham qadriyatlarimizni paymol qilishga olib keldi. Yuqoridagi salbiy holatlardan chiqish yo'li ham bozor iqtisodiyoti bo'lib, bu yo'l odamlarning erkin hayot kechirishiga, jamiyatda demokratik jarayonlarni qaror topishiga olib keladi. Bozor iqtisodiyoti: huquqiy asoslar, bosqichlar va xususiyatlar Mamlakatimiz bozor iqtisodiyotiga o'tar ekan, uning huquqiy asoslarini yaratishga kirishdi. Bu borada Prezidentimiz Islom Karimov shunday deydi. “Iqtisodiy islohotni amalga oshirishning asosiy nuqtalaridan biri bozor iqtisodiyotining huquqiy negizini yaratishdan iboratdir”. Xalqaro talablarga to'la mos kelgan, demokratiyaning barcha tomonlarini qamrab olgan O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini mavjudligi. Qonunlarning qabul qilinganligi-bozor iqtisodiyotining huquqiy asoslaridir.

Bozor iqtisodiyotiga o'tish bosqichma-bosqich amalga oshirilayapdi. Uning birinchi bosqichida quyidagi vazifalar turadi: 1. Iqtisodiy islohotlar strategiyasi va yo'lini shakllantirish mexanizmi. 2. Iqtisodiy islohotlar huquqiy negizining barpo etish. 3. Davlat mulkini xususiylashtirish va ko'p ukladli iqtisodiyot asoslarini shakllantirish. 4. Qishloq xo'jaligini isloh qilish. 5. Institutsional - (boshqaruvni isloh qilish) o'zgarishlar va boshqaruvning ma'muriy-buyuqbozlik tizimini tugatish. 6. Narxlarni erkinlashtirish va bozor Infrastrukturasi (moliya, bank-kredit, tovar, pul munosabatlari, umuman bozor tizimi)ni shakllantirish. 7. Tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va jahon iqtisodiy hamjamiyatiga qo'shilish. 8. Ishonchli ijtimoiy kafolatlarning ta'minlanishi. 9. Xalqning ma'naviy-ruhiy tiklanishi-iqtisodiy islohotlarning ijtimoiy negizidir. 10. Iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy barqarorlikning ta'minlashni islohotlar birinchi bosqichining eng asosiy yakunidir. Darhaqiqat, qayd etib o'tilgan yutuqlar jamiyatimiz hayotida muhim voqealar bo'lib qolaveradi. Iqtisodiy islohotlar ikkinchi bosqichining vazifalari va yo'nalishlari quyidagicha: 1. Xususiylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish va raqobatchilik muhitini shakllantirish-iqtisodiy islohotlar ikkinchi bosqichining asosiy vazifasi. 2. Makroiqtisodiyotni barqarorlashtirishga erishish. Ishlab chiqarishning pasayishiga yo'l qo'ymaslik. Umuman davlatning iqtisodiy va moliyaviy barqarorligiga erishish. 3. Milliy valyuta-so'mni yanada mustahkamlash. 4. Iqtisodiyotimiz strukturasini tubdan o'zgartirish, xom ashyo etkazib berishdan tayyor mahsulot ishlab chiqarishga o'tish.

5. Kuchli ijtimoiy himoyani kuchaytirish. Yuqoridagilarga asoslanib, O'zbekistonning iqtisodiy islohotlar sohasidagi strategik maqsadlari quyidagilardan iborat. Bozor iqtisodiyotining qator xususiyatlari mavjud. Ular quyidagicha: 1. Tovar ishlab chiqaruvchilar itisodiy erkin bo'ladi. 2. Kishilar mulk egasi hisoblanib mahsulotlari ustidan o'zlari xo'jayin bo'ladi. 3. Tovar oldi-sottisi sotuvchi bilan xaridorning erkin va ixtiyoriy munosabatiga asoslanadi. 4. Tovar ishlab chiqaruvchilar bozorda erkin raqobatda bo'ladilar. 5. Bozorda ishlab chiqaruvchi emas, iste'molchi o'z shartini qo'yadi, chunki pul unda. 6. Bozorda nimaga talab oshsa, shu narsani ishlab chiqarish foydali bo'ladi. 7. Jamiyat a'zolari o'z daromadiga qarab tabaqalanadi. Ha, bozor iqtisodiyoti-samarali islohotlar mevasidir. Yuqorida qayd etilgan holatlar hisobga olinsa undan jamiyat yutadi. Mulkdorlar sinfini shakllantirish - demokratiya omili Bozor iqtisodiyoti turli mulk shakllariga, ko'p ukladli iqtisodiyotga asoslanadi. Shuning uchun mamlakatimizda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish iqtisodiy islohotlarda etakchi o'rinda turadi. Eng avvalo xususiylashtirishning huquqiy asoslari yaratildi. “Har bir shaxs mulkdor bo'lishga haqli” (36-modda), “O'zbekiston Respublikasida mulkchilik to'g'risida”gi qonun (7.05.1993y.), O'zgartirish va qo'shimchalar kiritildi (23.09.1994y.). O'zbekiston Respublikasining kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish to'g'risida qonun (21.12.1995y.). Xususiylashtirish uy-joy fondidan, savdo, xizmat ko'rsatish va mahalliy sanoat korxonalaridan boshlandi. Buni kichik xususiylashtirish deb ataladi. 1995 yildan boshlab xalq xo'jaligida ommaviy xususiylashtirish boshlandi. Agrar sektorda ham tub islohotlar amalga oshirildi. Jamoa, kooperativ, ijara va boshqa mulk shakllari paydo bo'ldi.

Mulkchilikning shakllari quyidagicha: 1. Davlat mulki; 2. Nodavlat mulki; a) Xususiy mulk; b) Jamoa (shirkat) mulki; v) Boshqa davlatlar va xalqaro tashchkilotlarga qarashli, yuridik va jismoniy shaxslar mulki; g) Mulkchilikning aralash shakli. Kichik korxona - yuridik shaxs huquqiga ega bo'lgan mustaqil xo'jalik yurituvchi sub'ekt. Xo'jalik jamiyatlari va shirkatlari korxonalarning xo'jalik assotsiyalariga birlashdi. Ularning quyidagi turlari mavjud: 1. Uyushma (ittifoq)lar; 2. Assotsiatsiyalar; 3. Kontsernlar; 4. Korporatsiyalar; 5. Xolding kompaniyalari; 6. Milliy kompaniyalar; 7. Kontsortsiumlar va boshqalar. Uyushmalar - jismoniy va yuridik shaxslarning ko'ngilli jamoat birlashmalari. Masalan, Aholiga maishiy xizmat ko'rsatish korxonalari va tashkilotlarining O'zbekiston Respublikasi uyushmasi-“O'zmaishiyuyushma. Assotsiatsiya - korxonalarning paychilik asosidagi ko'ngilli birlashmasi. Kontsern - korxonalarga xo'jalik hisobida xizmat ko'rsatishni tashkil etadigan korxonalarning ko'ngilli birlashmasi. Korporatsiya -mulkchilikning barcha shakllaridagi korxonalarning aktsionerlik asosidagi ko'ngilli birlashmasi. “O'zneftgaz” va boshqalar. Xolding kompaniyalari -korporatsiya shakllaridan biri. (“Aktsiyalarning nazorat paketi” kompaniya ixtiyorida bo'ladi). Milliy kompaniya -noishlab chiqarish korxonalari. “O'zbekturizm” va

boshqalar. Konsortsium - aniq iqtisodiy loyihalarni amalga oshirishni maqsad qilgan korxonalarning birlashmasi. Shunday qilib, mamlakatimizda mulkdorlar sinfini shakllantirishda kata o'zgarishlarga erishildi. Yuqorida zikr etilgan holatlar mamlakatimizda demokratik jamiyat qurish borasidagi ulkan ishlardan nishonadir. Bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'li mamlakatimizda tub o'zgarishlar yasab, fuqarolik jamiyati sari qadam tashlanayapti. Shunday qilib, demokratik jamiyatning moddiy negizi bozor iqtisodiyoti bo'lib, mamlakatimizda o'zining ijobiy natijalarini berayapti.

Adabiyotlar: 1. Shodiev N. O'zbekiston milliy Tiklanish bosqichida. - M.: Vega, 1999. 2. Shodiev N., Eofurov 3., Siddiqov B. Milliy mafkura va g'oya. -T.: O'zbekiston, 1996. 3. G’ofurov 3., Toshev S. Mustaqillikning ma'naviy zaminlari. -Qarshi: Nasaf, 1994. 4. G’ofurov 3., Siddiqov B. Ma'naviy yuksalish – taraqqiyot omili. - T.: TDTU, 1997.

Похожие

O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish amaliyoti va mintaqaviy demokratik jarayonlar

Demokratik jamiyat va O'zbekistonda milliy hamda umuminsoniy qadriyatlar vobastaligi e'tiqod erkinligi

O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish jarayonlarini erkinlashtirish

O'zbekistonda demokratik jamiyat qurishning g'oyaviy ma'naviy omillari

Ijtimoiy siyosiy barqarorlik milliy xavfsizlik O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish kafolati