Davlatning kelib chiqishi mohiyati, belgilari, shakllari - Юриспруденция - Рефераты

Davlatning kelib chiqishi mohiyati, belgilari, shakllari

Загружено в:

17.09.2022

Скачано:

0

Размер:

57 KB

D avlatning kelib ch iqis h i mohiy a ti, belgilari, s h akllari Reja: 1. Davlat va huquq fanining predmeti va vazifalari. 2. Fuqarolik jamiyati va davlat tushun c hasi. 3. Davlatning kelib shiqishi, unga doir nazariyalar. 4. Davlatning belgilari, shakllari va funk s iyalari. 5. Huquqiy davlat tushun c hasi.

Davlat va huquq nazariyasining predmeti va metodlari. Davlat va huquq nazariyasi – davlat va huquqqa tegishli bilimlar tizimidir. Uning predmeti davlat va huquqqa tegishli hodisalarning vujudga kelishi, rivojlanishi va o`zgarishi to`g`risidagi qonuniyatlarni o`rganishdir. Davlat va huquq nazariyasining ob`yektini o`rganish ibtidoiy jamoa tuzumining inqirozga yuz tutishi jarayonlarini tahlil etish hamda davlat va huquq to`g`risidagi hodisalarning vujudga kelishidan boshlanadi, so`ngra davlat va huquq asosisda yotuv c hi mukammalroq munosabatlar o`rganiladi. Davlat va huquq nazariyasining universal metodlari – bu tari x iylik va mantiqiylik prin s iplaridir. Ushbu prin s iplarning uyg`unlikda amalga oshirilishi davlat va huquqqa oid hodisalarning vujudga kelishi, rivojlanishi va o`zgarishiga doir jarayonlarni asl holda aks ettirishni talab qiladi. Davlat va huquq nazariyasining x ususiy ilmiy metodlari: 1) So ts iologik usul – so`rovnoma, kuzatishlar olib borish orqali hodisa va jarayon o`rganiladi. 2) Statistik usul – statistik( hisob-kitob) ma`lumot asosida o`rganiladi. 3 ) Kibernetik usul – matematik-modellashtirish, algoritmlar, kompьyuterdan foydalanib o`rganiladi. 4) Qiyosiy-huquqiy usul-qiyoslash, solishtirish orqali o`rganiladi. 5) Rasmiy-yuridik usul-yuridik tushun c halarga ta`rif va tasnif beriladi, sharhlanadi. F uqarolik jamiyati va davlat tushun c hasi. Fuqarolik jamiyati – haqiqiy fuqarolardan, ya`ni uzviy bog`liqlikda bo`lgan hamda a x loqiy madaniyatga tayanadigan huquqiy va siyosiy madaniyatga ega odamlardan iborat jamiyatdir. Fuqarolik jamiyati nafaqat davlatning majburlov ku c hi bilan, balki uning a`zolari bo`lmish fuqarolarning o`zlari orqali saqlab turiladigan va qat`iy tartib qaror topgan jamiyatdir. Bunday jamiyat o`zini o`zi yuksak darajada tashkil etishi bilan ajralib turadi. Fuqarolik jamiyatiga davlatning ku c hli ta`siri talab etilmaydi. Davlat

bunday jamiyatning nazoratida bo`lishi kerak, c hunki davlat – fuqarolik jamiyatning “yollanma xizmatkori”. Zero, u fuqarolar, kor x ona va muassasalardan olinadigan soliqlar hisobiga mavjud bo`ladi. Mazkur jamiyat nafaqat o`zining siyosiy, madaniy hayotini, balki iqtisodiy, ijtimoiy hayotini ham boshqarib turadi. Hamma jamiyatni ham fuqarolik jamiyati deb bo`lmaydi. Fuqarolik jamiyati an c ha yuksak darajadagi ijtimoiy rivojlanish ko`rsatki c hidir. I.A.Karimov ta`biri bilan aytganda, davlat boshqa narsa, fuqarolar jamiyati boshqa narsa. Bunday jamiyatda davlat tashkilotlaridan ko`ra jamoat tashkilotlarining qadri balandroq turadi. Bizning asosiy maqsadimiz – bir kishi yoki jamoat tashkilotlarining fikri davlat tuzilmalarining fikridan ustunroq bo`ladigan fuqarolar jamiyati qurishdan iborat.(Karimov I.A. Bunyodkorlik yo`lidan. T. 4.Toshkent, 1996, 90- bet. ) Ma`lumki, davlat, huquq va jamiyat bir- biriga bog`liq tushun c halardir. Bularning i c hida jamiyat eng keng ma`noga ega tushun c ha. Davlat hokimiyatning ichida mavjud bo`lib huquqni keltirib c hiqaradi. O`z o`rnida huquq ham davlatni shakllantiradi va yo`naltiradi. Davlat va huquq ta`siri bilan jamiyat o`zgaradi. Huquq davlat uchun ham jamiyat uchun ham muhim bo`lgani holda hamma uchun majburiy hisoblanadi. Jamiyat va davlat o`zaro aloqador, ammo teng ahamiyatga ega emas. Mohiyati jihatidan ular aynan bir narsa emas. Mamlakatdagi ijtimoiy-siyosiy munosabatlar qanchalik mukammal bo`lsa, jamiyat va davlatning funk s iyalari shunchalik aniq ajralib turadi. Fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat uyg`unlashgan munosabatga ega. Jamiyat ijtimoiy va iqtisodiy hayotiga oid ko`plab muammolarni davlatning yordam i siz hal qiladi. Huquqiy davlat jamiyatning o`zi eplaydigan masalalarda fuqarolik jamiyatiga vasiylik qilish ehtiyojiga ega emas. Demak, fuqarolik jamiyati o`zini o`zi boshqaradi va huquqiy davlat siyosatiga, undagi huquqiy tizimga hal qiluvchi ta`sir o`tkaza oladi. “Demokratik jamiyat- deydi I.Karimov –bu, eng avvalo, fuqarolik jamiyatidir. Chinakam demokratiyaning oliy mazmuni – sha x slararo,millatlararo, davlat va ijtimoiy-siyosiy munosabatlarni

uyg`unlashtirishdan iborat. Bunda inson va jamiyat, jamiyat va davlat hokimiyati tin c h-totuv yashaydi”. Fuqarolik jamiyati qurilishi – bu faqat siyosiy tizimni demokratlashtirish emas, balki iqtisodda huquqiy prin s iplarni tiklash, x o`jalik faoliyatini demokratik asoslarda tubdan qayta qurish hamdir. Biz uchun fuqarolik jamiyati – ijtimoiy makon. Bu makonda qonun ustuvor bo`lib, u insonning o`z-o`zini kamol toptirishga monelik qilmaydi, aksin c ha yordam beradi. Davlatning kelib c hiqishi va shunga doir nazariyalar . Davlat birdaniga yuzaga kelmadi, balki asta-sekin, vujudga kelayotgan sinflar o`rtasidagi ziddiyatlar kuchayishi davomida paydo bo`ldi. Insoniyat davlat paydo bo`lguniga qadar o`z taraqqiyotida uzoq yo`lni bosib o`tgan. Davlat ham, huquq ham bo`lmagan ibtidoiy jamiyat bir-biridan asosan ishlab chiqaruv c hi kuchlarning rivojlanish darajasi bilan farq qiladigan yovvoyillik, varvarlik va s iviliza ts iya kabi uch bosqichni o`tgan. Davlat hali urug`chilik tizimi ishidayoq shakllangan boshqaruv organlarini qisman o`zgartirib qisman yangi organlarni joriy etgan holda siqib chiqarib yuzaga kel a di va nihoyat, ularni haqiqiy davlat hokimiyati bilan almashtiradi. Mehnat qurollarining rivojlanishi va takomillashishi, yirik ijtimoiy mehnat taqsimoti mehnat unumdorligi oshib, ortiq c ha mahsulot hosil bo`lgan, bu esa x ususiy mulkshillikka va jamiyatning mulkiy jihatdan qatlamlarga ajralishiga olib kelgan. Shu tariqa, asosiy mashg`uloti x ususiy mulk c hilik munosabatlarini va mulkdorlar manfaatini muhofaza qilishdan iborat bo`lgan ma x sus guruhlar vujudga kelgan . Ibtidoiy jamiyatda oqsoqollar, urug` va qabila boshliqlari hamda diniy hokimiyat sohiblariga tegishli bo`lgan ijtimoiy hokimiyat asta-sekin davlat hokimiyatiga aylangan. Agar davlat paydo bo`lguni c ha mavjud bo`lgan jamiyatda ijtimoiy hokimiyatni saqlashning asosiy vositasi oliy ruhoniylarning sha x siy obro`si bo`lsa, davlat hokimiyatining mohiyatini majburlash tashkil eta boshlagan. Insonning jamiyatdagi mavqei o`zgargan. Oldin uning mavqei alohida sha x sning oilaga, uruqqa yoki qabilaga mansubligi bilan belgilansa, endilikda uning mavqei mulkiy holatiga va davlat hokimiyati egalariga sha x siy yaqinligiga qarab belgilangan.

Davlatning paydo bo`lishi turli x alqlarda turli c ha yuz berdi. U o`zining shakllanishi va rivojlanishida uzoq va murakkab yo`lni bosib o`tgan. Eng avvalo majburlashga asoslangan davlat dastlabki bosqi c hlarida yetarli c ha rivojlanmagan siyosiy hosila bo`lgan. Davlatning kelib c hiqishi to`g`risida q u yidagi c ha nazariyalar mavjud: 1) Teologik nazariya – davlatni x udo yaratgan degan g`oyani ilgari suradi, teokratik davlat tarafdorlari fikrini aks ettiradi. 2) Patriar x al nazariya – davlat kattalashib ketgan oiladan kelib c hiqqan deb hisoblaydi. Nazariya dastlab Yunonistonda paydo bo`lgan va Aristotel asarlarida asoslab berilgan. XVII asrga kelib ingliz olimi Filьmerning “Patriar x ” asarida rivojlantirilgan. 3) Shartnoma nazariyasi – X YII- X YIII asrlarda tarqalgan bo`lib, unga ko`ra davlat-o`zaro kelishuv asosida va ongli tarzda birlashgan kishilar tashkiloti bo`lib, ana shu shartnoma asosida ular o`zlarining erkinliklari va hokimiyatning bir qismini davlatga beradilar. Nazariyani Gro ts iy, Spinoza, Lokk, Gobbs, Russo, Radishshev rivojlantirgan. 4) Zo`rlik nazariyasi – davlatning kelib c hiqishi zo`rlikka asoslanadi, bir x alqning boshqa x alqni bosib olishi bilan davlat tashkil topgan deb tushuntiriladi. Uning asos c hilari – Gumplovish, Kautskiy. 5) Irriga ts iya nazariyasi – Qadimgi Sharqda yirik irriga ts iya inshootlari qurilishi jarayonida davlat paydo bo`lgan deb tushuntiradi. Nemis olimi Vittfogelning “Sharq istibdodi” asarida bayon etilgan. 6) Sinfiylik nazariyasi – davlat jamiyatning qarama-qarshi iqtisodiy manfaatlarga ega sinflarga ajrali c hi tufayli kelib c hiqqan deb tushuntiradi. Asos c hilari – K.Marks, F.Engelьs, V.I.Lenin. Davlat va uning belgilari, shakllari. Davlatning mohiyatini tushunishda u c h asosiy nazariy yondashuv mavjud: 1) Ijtimoiy yondashuv; 2) Sinfiy yondashuv; 3) Siyosiy-huquqiy yondashuv. Demak, davlat-umumiy muammolar va ishlarni hal etish vositasi, u hukmdorlar va x alqning o`zaro munosabatini tartibga soladi – ijtimoiy yondashuv. Davlat sinflarning paydo bo`lishi bilan

yuzaga kelgan, sinfiy kurash bir sinfning boshqasini bostirish quroli bo`lib xizmat qiladi – sinfiy yondashuv. Davlat jamiyatning va davlatning o`zining hayotini tashkil etuv c hi huquq manbaidir – siyosiy-huquqiy yondashuv. Davlat butun mamlakat miqyosidagi hokimiyatning ma x sus boshqaruv va majburlov apparatiga ega bo`lgan, bar c ha u c hun majburiy qonunlar c hiqaradigan va suverenitetga ega bo`lgan yagona siyosiy tashkilotdir. Davlat-jamiyat siyosiy tizimining odamlar, guruhlar, sinf, tashkilot, hamkorlikdagi faoliyatini va o`zaro munosabatini tashkil etuv c hi, yo`naltiruv c hi va nazorat qiluv c hi asosiy institutdir. Davlat-hokimiyatning bosh institutidir. Hokimiyat davlat orqali o`z siyosatini amalga oshiradi. Davlatning asosiy belgilari: 1. Davlat hokimiyatining, ya`ni hokimiyat va boshqaruv apparatining, majburlash apparatining mavjudligi. 2. Aholining hududlar bo`yi c ha uyushganligi. Ma`muriy-hududiy birliklarda yashash. 3. Suverenitet-ishki va tashqi siyosatda to`la mustaqil bo`lish. 4. Huquqiy ijodkorlik. Bu ijtimoiy tuzumning mohiyatidan kelib c hiqadigan va davlat tomonidan mu s tahkamlangan, ijro etilishi umumiy majburiy bo`lgan normalar, hulq-atvor qoidalari. 5. Soliqlarning mavjudligi. Aholidan davlat apparatini saqlash hamda aholining kam ta`minlangan qismiga yordam berishga sarflanadigan soliqlarni to`plash. 6. Umuminsoniy funk s iyalarni bajarish. Hududni qo`riqlash, jinoyatshilikka qarshi kurash, umumiy far o vonlik maqsadlarini amalga oshirish. Davlatning asosiy funk s iyalari: 1) I c hki funk s iyalar-davlat i c hki hayotini boshqarishga qaratilgan faoliyatning asosiy yo`nalishlari: a) regulyativ ( tartibga solish, boshqarish); b) qo`riqlash (saqlash, muhofaza qilish).

2) Tashqi funk s iyalar – davlatning x alqaro maydondagi faoliyatining asosiy yo`nalshilari; a) X alqaro hamkorlik-tashqi siyosiy faoliyat, tashqi iqtisodiy faoliyat; b) Mudofaa va x avfsizlik. Davlatning shakllari: I . Boshqaruv shakli: monar x iya va respublika. Monar x iya mutlaq va c heklangan shakllarda bo`ladi (absolyut va konstitu ts ion). Respublika prezidentlik va parlamentar respublika ko`rinishida bo`ladi. Masalan, Saudiya Arabistoni (mutlaq monar x iya) Buyuk Britaniya, Daniya, Norvegiya, Shve ts iya ( c heklangan monar x iya, konstitu ts ion). AQS H , O`zbekiston Respublikasi (Prezidentlik) Avstriya, Italiya,Germaniya (Parlamentar). II. Davlat tuzumi shakli: - unitar; oddiy, ya x lit davlat. - federativ, murakkab, ittifoqdosh davlat. - konfederativ; ma`lum bir maqsad yo`lida birlashgan davlatlar ittifoqi. Masalan, AQS H , GFR, RF, Braziliya, Hindiston davlatlari – federativdir. Shveysariya ( 1848 yilga c ha), Evropa Ittifoqi – konfederativ. O`zbekiston – unitar davlat. III. Siyosiy rejimga ko`ra davlat shakllari. - Demokratik ( vakillik demokratiyasi, bevosita demokratiya). - Antidemokratik (fashistik, totalitar). Davlat me x anizmi. Jamiyatni boshqarish va x alq manfaatlarini himoya qilishni amalga oshiradigan davlat idoralari va muassasalari tizimi. Davlat idorasi ( organi) – davlat me x anizmining qonunga muvofiq ravishda o`z tuzilishiga, ijtimoiy hayotning muayyan sohasini boshqarish bo`yisha aniq belgilangan vakolatiga ega bo`lgan hamda davlat me x anizmining boshqa qismlari bilan uzviy aloqadorlikda bo`lgan va ya x lit birlik hosil qiladigan tarkibiy qismidir. Davlat idoralari 3 turga bo`linadi. 1.Vakillik idoralari: a) Qonun shiqaruv c hi;

b) Mahalliy hokimiyat va o`zini o`zi boshqarish idoralari. 2.Ijroiya idoralari: a) Markaziy idoralar; b) Davlat boshlig`i ( monar x , prezident); v) Hukumat; g) Vazirlik va davlat qo`mitalari; d) Mahalliy idoralar. 3. Sud, huquqni muhofaza qiluv c hi idoralar va konstitu ts iyaviy nazorat idoralari: a) sudlar; b) prokuratura; v) i c hki ishlar vazirligi va uning organlari; g) adliya vazirligi; d) milliy x avfsizlik xizmati Huquqiy davlat va uning belgilari . Huquqiy davlat – huquqning hukmronligi, qonunning ustuvorligi, bar c haning qonun va mustaqil sud oldida tengligi ta`minlanadigan, inson huquqlari va erkinliklari kafolatlanadigan, hokimiyat vakolatlarining bo`linish prin s ipi asosida tashkil etilgan demokratik davlat. Huquqiy davlat g`oyalarining ildizi juda c huqur. Uning boshida x alq hokimiyati tashkil etilishining nazariy asoslarini ko`rgan Salon, Aristotelь, S i ts eron turgan edi. X VII as rning mutafakkiri D. Lokk huquqning hukmronligi qonun hukmronlik qiladigan davlat ko`rinishida tasavvur qildi. Huquqiy davlat nazariyasining falsafiy asosini I.Kant ifodalab berdi. “Davlat- bu huquqiy qonunlarga bo`ysundirilgan juda ko`p odamlarning birlashuvidir” ( I.Kant.Asarlar, 4-tom,233-bet). Huquqiy davlat g`oyasining mohiyati-ijtimoiy va siyosiy hayotda huquqning ustun bo`lishidadir. Huquqiy davlat belgilari: 1) Huquqning hukmronligi; 2) Konstitu ts iya va qonunlarning ustunligi; 3) Inson huquqlari va erkinliklariga rioya etish, ularni himoya qilish, ta`minlash;

4) Davlat va fuqaroning o`zaro mas ` uliyati; 5) Hokimiyat vakolatlarining bo`linishi; 6) Sudning mustaqilligi; 7) Huquqni muhofaza qilish organlarining samarali ishlashi; 8) Huquqiy madaniyatning yuqori ekanligi; 9) Demokratiyaning rivojlanishi va takomillashuvi.

Adabiyotlar : 1. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T.3.Toshkent,1996. 6- 363- betlar. 2. Karimov I.A. Bunyodkorlik yo`lidan. T.4.Toshkent, 1996. 80-bet. 3. - Karimov I.A. O`zbekiston XX I asr bo`sag`asida: x avfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.Toshkent,1997 . 173 bet 4. Davlat va huquq asoslari. Toshkent, 1995yil. 5. Saidov A, Tadji x anov U. Davlat va huquq asoslari. Toshkent, 1999 yil 6. Huquqshunoslik. O`quv qo`llanma. Toshkent, 2002 yil 7. www.akadmvd.uz

Похожие

Davlatning mohiyati

Davlatning mohiyati

Davlat va huquqning kelib chiqishi

Davlatning mohiyati to‘g‘risidagi nazariyalar

Huquqiy davlatning asosiy belgilari va xususiyatlari