Алохида мухофаза этиладиган худудлар ерларининг хукукий холпти - Юриспруденция - Рефераты

Алохида мухофаза этиладиган худудлар ерларининг хукукий холпти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97 KB

Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерларининг ҳуқуқий ҳолати Режа : 1. Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерлари ҳуқуқий ҳолатининг тушунчаси ва ўзига хос хусусиятлари. 2. Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий ҳолати. 3. Со ғ ломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий ҳолати. 4. Рекреация ва тарихий-маданий аҳамиятга молик ерларнинг ҳуқуқий ҳолати.

Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерлари республикамиз ер фонди тизимида алоҳида ва мустақил тоифани ташкил этади (Ер кодексининг 8-моддаси). Ушбу тоифа ерлари таркиби табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар; соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар; рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар; тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлардан иборат бўлиб, уларнинг жами майдони 75,3 минг га ни ташкил этади. Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ва алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерлари тушунчаларини бир хилда тушуниш унча тўғри эмас. Чунки алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар тушунчасига шу мақсадларга ажратиб берилган ер участкаларидан ташқари сув кенгликлари (акваториялар), балиқ хўжалиги тегралари, шаршаралар ва бошқалар ҳам киради. Демак, алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар тушунчаси шу ҳудудлар ерлари тушунчасидан анча кенгдир. Аммо, шуни таъкидлаш жоизки, алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлардаги сув кенгликлари, шаршаралар, бошқа сув ёки ўсимлик билан қопланган ҳудулар ҳам шу ҳудудлар ерларининг таркибий қисмини ташкил этади, ёхуд сув ёки ўсимлик билан қопланган ҳудудлар ҳам ер фонди тоифасига киритилади (масалан, сув фонди ерларини сув билан қопланган ва сув билан қопланмаган ерлар, ўрмон фонди ерларини ўрмон билан қопланган ва ўрмон билан қопланмаган ерлар ташкил этади). Шу жиҳатдан қараганда алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ва алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерлари бир хил маънони беради деб тушуниш ҳам мумкин. Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар деганда ерлар ва сув кенгликлари (акваториялар)нинг устувор экологик, илмий, маданий, эстетик, санитария соғломлаштириш аҳамиятига молик қисмлари тушунилади. Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар деб аталашининг асосий сабаби шундаки, бу ҳудудлар ноёб ўсимлик ва ҳайвонот дунёсини, минерал сувлар ҳамда табиат ёдгорликларини сақлаш учун ўта экологик, илмий, маданий, эстетик, санитария соғломлаштириш аҳамиятига эгадир. Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерлари деганда эса давлатнинг тегишли органлари томонидан қонунда белгиланган тартибда табиатни муҳофаза қилиш, соғломлаштириш, рекреация, тарихий-маданий мақсадлар учун ажратиб берилган ер майдонлари тушунилади. Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерларининг ҳуқуқий ҳолати Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси, «Алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар тўғрисида»ги, «Табиатни муҳофаза этиш тўғрисида»ги қонунлари ҳамда Давлат қўриқхоналари, Давлат миллий табиат боғлари, Давлат буюртма қўриқхоналари, Давлат

табиат ёдгорликлари, ботаника боғларининг Низомларида белгиланган. Ушбу меъёрий ҳужжатлар алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерларини бериш тартиби, фойдаланиш мақсадлари, муҳофаза этиш чора-тадбирлари, ердан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, ушбу тоифа ерларни бошқариш каби масалаларни тартибга солади. Алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар ерларининг ҳуқуқий ҳолати ушбу ҳудудлардан фойдаланиш ва уларни муҳофаза этиш мақсадлари ҳамда вазифаларидан келиб чиққан ҳолда белгиланади. Алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлардан фойдаланиш ва муҳофаза этиш мақсадлари давлат қўриқхоналари, миллий боғлар, ботаника боғлари, курортлар, заказниклар ва бошқаларнинг Низомларида белгиланган бўлади. Шундан келиб чиққан ҳолда алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерларининг ҳуқуқий ҳолатидаги ўзига хос хусусиятларни қуйидагиларда кўриш мумкин:1) Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерлари мамлакатимиз ер фондида мустақил тоифани ташкил этиб, махсус белгиланган мақсадда, тегишли вазифаларни бажариш учун хизмат қилади; 2) Ушбу тоифа ерлар табиатнинг табиий, эстетик, шифобаҳш, маданият, архитектура омилларига эга бўлган ҳудудларида ажратиб берилади; 3) Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерлари хўжалик мақсадларида фойдаланилмайди; 4) Бу тоифа ерлардан ва унинг атрофида жойлашган ерлардан фойдаланиш ва муҳофаза этишнинг алоҳида ҳуқуқий тартиби белгиланади. Масалан, курорт зоналари атрофида унинг даволаш хусусиятига салбий таъсир этувчи фаолият билан шуғулланиш ман этилади; 5) Бу ерларни бошқарувчи органлар турли-туманлиги билан ажралиб туради. Алоҳида муҳофаза ҳудудлари нафақат давлат органлари, балки жамоат органлари билан ҳам бошқарилиши мумкин; 6) Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерларидан доимий фойдаланувчи субъектлар бўлиб фақат корхона, муассаса ва ташкилотлар, яъни юридик шахслар ҳисобланадилар. Фуқаролар эса фақат иккиламчи ердан фойдаланувчилар бўлишлари мумкин; 7) Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерлари ижарага берилиши мумкин эмас; 8) Ушбу тоифа ерлардан фойдаланувчилар ер солиғи тўлашдан озод қилинадилар; 9) Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерлари давлат мулки ҳисобланади, шунинг учун улар олди-сотди қилиниши, гаров, совға, ҳадя ёки бошқа турдаги айирбошлаш объекти бўлиши мумкин эмас. 2§. Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий ҳолати. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 72-моддасида кўрсатилишича, табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар жумласига давлат қўриқхоналари,

миллий ва дендрология боғлари, ботаника боғлари, заказниклар, табиат ёдгорликларига берилган ерлари киради. Давлат қўриқхонаси деганда, биринчидан, алоҳида илмий ёки маданий-маърифий аҳамиятга эга бўлган ноёб ва қимматбаҳо ҳайвонлар ҳамда ўсимликларнинг яшаш жойи ҳисобланган оддий ёки ноёб табиий мажмуалар тушунилади. Шу нуқтаи –назардан қараганда давлат қўриқхоналарининг ер участкалари ўзида алоҳида режимдаги ердан фойдаланишни ифода этади. Иккинчидан, давлат қўриқхоналари ўз олдига оддий ва ноёб табиий мажмуалар, ўсимлик ва ҳайвонларнинг ирсий фондларини сақлаб қолиш ва ўрганиш, табиий жараёнлар ва ҳодисалар ўзгариши устидан мониторинг ўтказиш мақсадини амалга ошириш учун ажратилган ер участкасидаги табиатни муҳофаза этувчи илмий тадқиқот муассасасидир. Ўсимлик ва ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш, уларнинг нодир ва тугаб бораётган турларини сақлаб қолиш ва кўпайтиришда давлат қўриқхоналарининг роли алоҳида аҳамиятга эга. Мамлакатимизда алоҳида қўриқланадиган ўн битта табиий- ҳудудий объект, шу жумладан 9 та қўриқхона: Чатқол тоғ-ўрмон, Пайғамбаророл, Қизилқум, Бодай тўқай, Нурата, Зарафшон, Хисор, Варданзи, Кўҳитангтоғ, Китоб қўриқхоналаридир. Давлат қўриқхонаси ерлари ҳуқуқий ҳолатидаги ўзига хос асосий хусусият ушбу ерларнинг тўлалигича хўжалик оборотидан олиб қўйилганлиги ҳисобланади. Давлат қўриқхонасининг ўзи ҳам табиий ресурсларни ишлатиш, табиатнинг табиий ҳолатини бузувчи, ўз олдига қўйилган вазифаларни бажаришдан бошқа ҳаракатларни содир қилиш ҳуқуқига эга эмаслар. Ҳудудларни давлат қўриқхонаси деб эълон қилиш, муҳофаза зоналари ўрнатиш ва ҳуқуқий режимини белгилаш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан амалга оширилади. Давлат буюртма қўриқхоналари (заказниклар) деганда табиий мажмуаларни ёки уларнинг айрим бўлакларини асраш, кўчайтириш ва тиклаш мақсадида зарур муддатга ажратиб бериладиган ҳудудлар (акваторийлар) тушунилади. Заказниклар алоҳида қимматга эга бўлган табиий ландшафтлар ва мажмуаларни асраш ва тиклаш учун мўлжалланган яхлит; қимматли, нодир ва йўқолиб бораётган ўсимликлар ва жониворлар турларини асраб қолиш ва тиклаш учун мўлжалланган биологик; жонсиз табиатнинг қимматли объектлари ва мажмуаларини асраб қолиш учун мўлжалланган гидрологик (ботқоқ, кўл, дарё); табиат яратган нодир ва ноёб рельеф шаклларини асраб қолиш учун мўлжалланган геоморфологик; нодир геологик ва минералогик ҳосилалар ва

тузилмаларни асраб қолиш учун мўлжалланган геологик ва минералогик заказникларга бўлинади. Заказниклар давлат қўриқхоналарга нисбатан ҳуқуқий режими бир мунча юмшоқрок бўлган муҳофаза ҳудудларининг бир туридир. Бу ерда бутун табиий мажмуа муҳофаза этилмасдан, фақат унинг айрим эълементларигина, яъни баъзи ҳайвон турлари, балиқ урчиш жойлари, ландшафт, ноёб ўсимликлар, сув объектлари ва бошқалар муҳофаза этилади. Заказниклар ерлари ҳуқуқий ҳолатидаги яна бир ўзига хос томони шундаки, бу тоифа ерлар муддатсиз, узоқ муддатли (5 йилдан ортиқ), қисқа муддатли (5 йилдан кам муддатга) фойдаланишга берилади. Табиатни муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар турларидан муҳофаза қилиш мақсадларига мўлжалланган ерлар турларидан бири табиат ёдгорликлари ерларидир. Табиат ёдгорликлари деганда экологик, илмий, эстетик, маданий жиҳатдан ноёб, ўрнини тўлдириб бўлмас, қимматли, келиб чиқиши табиий бўлган объектлар тушунилади. Табиат объектларини табиат ёдгорлиги деб давлат ҳокимиятининг маҳаллий органлари эълон қилади ва улар давлат муҳофазасида бўлади. Мамлакатимиз ҳудудида 400 дан ортиқ табиат ёдгорлиги ҳисобга олинган. Уларни уч турга бўлиш мумкин а) археологик –карст рельефи шакллари, ғорлар, унгурлар; б) ботаник – айрим табиат бурчаклари, ноёб ўсимлик турлари, дендрарийлар, айрим катта ёшли дарахтлар; в) геологик, гидрологик, географик – ноёб геологик очилмалар, нодир булоқлар, шаршаралар, қоялар ва ҳоказо. Табиат ёдгорликлари ерларидан хўжалик мақсадларида фойдаланиш ман қилинади. Давлат табиат ёдгорлиги ер эгалари ва ердан фойдаланувчилардан ер участкаларини олиб қўйилмасдан туриб ҳам ташкил этилиши (эълон қилиниши) мумкин. Бундай ҳолларда табиат ёдгорлигини муҳофаза этиш мажбуриятлари шу ёдгорлик қайси корхона, муассаса, ташкилот ҳудудида бўлса, уша корхона, муассаса, ташкилот зиммасига юклатилади. Табиат ёдгорлиги жойлашган ер участкаси табиат ёдгорлиги муҳофазасини таъминлаш мақсадида ер эгаси ёки ердан фойдаланувчидан олиб қўйилиши ҳам мумкин. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексида белгиланишича, давлат қўриқхоналари, миллий ва дендрология боғлари, ботаника боғлари, заказниклар, табиат ёдгорликлари режимини таъминлаш учун муҳофаза зоналари таъсис этилиб, ушбу зона ерларида уларнинг режимига риоя этилишини таъминлашга зарарли таъсир этадиган фаолият тақиқлаб қўйилади.

3. Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий ҳолати Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар ва ҳудудлар тушунчаси Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси (73-модда) ва «Алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар тўғрисида»ги қонунда (24-модда) берилган. Аммо, бу меъёрий ҳужжатларда уларнинг номланиши турлича талқин қилинади. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексида бу объектлар «соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар» деб юритилса, «Алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар тўғрисида»ги қонунда эса «курорт табиий ҳудудлар» номи билан аталади. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 73-моддасида кўрсатилишича, соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар деганда табиий шифобахш омилларга эга бўлган, касалликларнинг олдини олиш ва даволашни ташкил этиш учун қулай, белгиланган тартибда тегишли муассасалар ва ташкилотларга доимий фойдаланишга берилган ер участкалари тушунилади. «Алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар тўғрисида»ги қонунда эътироф этилишича, даволаш ва саломатликни тиклаш хусусиятларига, минерал манбаларга, даволовчи балчиқ қатламларига, қулай иқлим шароитлари ва бошқа шарт-шароитларга эга бўлган табиий ҳудудлар курорт табиий ҳудудлар деб аталади. Ушбу қонун ҳужжатларида келтирилган таърифлар ва уларнинг номланиши айнан ўхшаш бўлмасада, аммо мазмунан бир хил маънони, яъни одамларнинг соғлиғини тиклаш, уларни даволаниши учун қулай шифобахш табиий шароитга эга бўлган ҳудудлар маъносини англатади. Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар, ёки курортлар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан Ўзбекистон Касаба уюшмаси федерация кенгаши, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан келишилган ҳолда уларнинг тақдимномасига асосан ташкил этилади ҳамда белгиланган тартибда даволаш- курорт муассасалари ва ташкилотларига доимий фойдаланишга берилади. Ушбу тоифа ерлар Ўзбекистон Касаба уюшмаси қўмитаси ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги органлари бошқарувида бўлади. Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерларга нисбатан алоҳида ҳуқуқий ҳолат белгиланиб, улар қатъий белгиланган мақсад ва вазифаларни амалга ошириш учун фойдаланилади ҳамда муҳофаза этилади. Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерлар, курортлар атрофида жойлашган ерлардан фойдаланувчилар ўзлари эгалигидаги ерларга нисбатан бирламчи фойдаланувчи сифатидаги ҳуқуқларини сақлаб қоладилар, аммо улар ўз эгалигидаги ерлардан фойдаланганликларида курортлар ҳуқуқий ҳолатини бузувчи хатти-ҳаракатларни содир этмасликлари лозим. Масалан, соғломлаштириш

муассасалари атрофида саноат иншоотларини жойлаштиришга Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан ўта зарур ҳолатлардагина йўл қўйилади. Ер кодексининг 73-моддасида белгиланишича, аҳолининг даволаниши ва дам олиши, шунингдек табиий шифобахш омилларни муҳофаза қилишнинг зарур шарт- шароитини таъминлаш учун соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерларда санитария муҳофазаси округлари белгиланади. «Алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар тўғрисида»ги қонуннинг 24-моддасида айтилишича, курорт табиий ҳудудлар уч теграга бўлинади. Санитария муҳофаза округларига даволовчи жойлар, шунингдек курортларни муҳофаза қилиш учун зарур бўлган бошқа ерлар киради. Санитария муҳофаза округларини белгилашдан асосий мақсад курортларни табиий физик ва химик хусусиятларини сақлаш, шунингдек уларни ишдан чиқиш, ифлосланишининг олдини олишдан иборат бўлади. Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерларнинг санитария муҳофазаси округлари уч зонага бўлиниб, уларнинг биринчиси қаттиқ режимли зона, иккинчиси, чекловчи зона, ва, учинчиси, кузатув зонаси ҳисобланади. Соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерларнинг санитария муҳофаза округлари зонасининг биринчи теграсига даволаш хусусиятига эга манбалар, даволовчи балчиқ қатламлари, минерал сувлар, пляжлар киради. Санаторийлар, пансионатлар, дам олиш уйларининг дам олувчилар хордиқ чиқарадиган манзиллари, улар даволаниши ва яшаши учун қурилган бинолар жойлашган ҳудуд иккинчи зона теграга киради. Учинчи зона теграга санаторийлар, пансионатлар ва дам олиш уйларига туташ бўлган ҳудудлар киради. Ушбу теграда биринчи ва иккинчи тегралардан фарқли ўлароқ даволаш манбаларига зиён етказмайдиган ҳамда атроф муҳитга зарарли таъсир этмайдиган, дам олиш ва даволаниш учун яратилган шароитларни ёмонлаштирмайдиган, чекланган хўжалик фаолияти юритишига рухсат берилади. Умуман олганда, ер қонунчилиги талабига кўра соғломлаштириш мақсадларига мўлжалланган ерларнинг санитария муҳофазаси округлари доирасида табиий шифобахш хоссаларни ва аҳолининг дам олиши учун қулай шароитни муҳофаза қилишга зид фаолият тақиқланади (Ер кодексининг 73-моддаси). 4. Рекреация ва тарихий-маданий аҳамиятга молик ерларнинг ҳуқуқий ҳолати. Рекреация ва тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерларининг таркибий қисмларини ташкил этади. Ушбу тоифа

ерларининг тушунчаси Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 74 ва 75-моддаларида очиб берилган. Шу кодекснинг 74-моддасига биноан рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар деганда аҳолининг оммавий дам олиши ва туризмни ташкил этиш учун тегишли муассасалар ва ташкилотларга берилган ерлар тушунилади. Тарихий- маданий аҳамиятга молик ерлар деганда Ер кодексининг 75-моддасига кўра, тарихий- маданий қўриқхоналар, мемориал болар, мозорлар, археология, тарих ва маданият ёдгорликларининг тегишли муассаса ва ташкилотларга доимий фойдаланишга бериб қўйилган ерларини тушуниш мумкин. Тарихий ва маданият ёдгорликлари бўлиб жамият ва давлатнинг тараққиёти, халқ ҳаётидаги тарихий воқеликлар билан боғлиқ бўлган иншоотлар, ёдгорлик жойлар ва предметлар, тарихий, илмий, бадиий ёки бошқа маданий қимматга эга бўлган моддий ва маънавий ижод асари ҳисобланади. Улар тарихий, археология, шаҳарсозлик, архитектура, санъат ва ҳужжатли ёдгорликларга бўлинадилар. Уларнинг кўпчилиги кўчмас мулк бўлиб, ер участкаси билан бевосита боғлиқдир. Шу ерлар ва алоҳида шартлар билан фойдаланиладиган улар атрофидаги зоналар тарих ва маданият ёдгорликлари ерларини ташкил этади. Улар алоҳида белгиланган тартибда рўйхатга олинадилар, ҳисобга олинадилар ва ҳимоя қилинадилар. Тарихий ва маданий аҳамиятга молик ерлар туризм, ва тегишли бошқа давлат органлари фойдаланиши ва муҳофазасига берилади. Ёдгорликларни муҳофаза этишни таъминлаш мақсадида муҳофаза зоналари, қурилишларни тартибга солиш зоналари, ва табиий ландшафтни қўриқлаш зоналари белгиланади. Барча турдаги ушбу зоналар аҳоли пунктларининг бош режалари, режалаштириш ва қурилиш лойиҳаларига киритилади. Кўрсатилган зоналар доирасида тегишли давлат органларининг рухсатисиз қурилиш ишлари, хўжалик фаолиятини юритишга йўл қўйилмайди. Мамлакатимиз тарихий обидалар, маданият ёдгорликларига бой давлат. Самарқанд, Буҳоро, Хива, Шаҳрисабз, Тошкент, Кўкон шаҳарлари минг йиллик тарихий- маданият ёдгорликларига эга. Халқимиз, бутун дунё халқлари бу ноёб обидаларни зиёрат қиладилар, ундан завқ-шавқ оладилар. Улар бутун инсониятнинг тарихий-маданий меросига айланган. Шу сабабдан, уларни муҳофаза қилиш, асраб-авайлаш, келгуси авлодларга етказиб бериш фуқароларнинг конституциявий бурчлари ҳисобланади. Ушбу конституциявий қоида асосида ишлаб чиқилган жорий қонунларда тарихий-маданий ёдгорликларимизни муҳофаза қилишнинг алоҳида тартиблари белгиланган ва улар ушбу тарихий-маданий ёдгорликларни муҳофаза қилишга хизмат қилади.

Похожие

Сув фонди ва захира ерларининг хукукий холати

Саноат транспорт алока мудофаа ерларининг хукукий холати

Ерни ҳуқуқий муҳофаза қилиш ( ерни хукукий мухофаза килиш

Ўрмонларни ҳуқуқий муҳофаза қилиш ( урмон хукукий мухофаза килиш

Аҳоли пунктлари ерларининг ҳуқуқий ҳолати