Аҳоли пунктлари ерларининг ҳуқуқий ҳолати - Юриспруденция - Рефераты

Аҳоли пунктлари ерларининг ҳуқуқий ҳолати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

123.5 KB

Аҳоли пунктлари ерларининг ҳуқуқий ҳолати Режа: 1. Аҳоли пункти ерлари ҳуқуқий ҳолатининг умумий тушунчаси. 2. Шаҳар ва посёлка ерларининг ҳуқуқий ҳолати. 3. Қишлоқ аҳоли пункти ерларининг ҳуқуқий ҳолати.

Аҳоли пунктларининг ерлари мамлакатимиз ер фонди таркибида мустақил тоифани ташкил этади. Аҳоли пункти ерлари деганда тасдиқланган шаҳарсозлик ва ер тузиш ҳужжатлари асосида чегаралари белгиланган аҳоли яшайдиган, саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ва бошқа иншоотлар жойлашган шаҳар, посёлка, қишлоқларнинг ташқи чегаралари доирасидаги ерлар тушунилади. Аҳоли пункти ерлари ҳуқуқий ҳолати тў¦рисияда тушунчага эга бўлиш учун аҳоли пунктларининг турлари, аҳоли пункти ерларининг таркиби, бу ерлардан фойдаланиш тартиби, фойдаланувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, бу тоифа ерларни боршқаришнинг ўзига хос хусусиятлари каби масалаларни аниқлаш лозим бўлади. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексида кўрсатилишича, аҳоли пунктларининг ерлари - шаҳарлар, посёлкалар ва қишлоқ аҳоли пунктларининг ерларига бўлинади. Ўз навбатида шаҳарлар маъмурий бўйсуниши ва аҳоли сонига нисбатан республика, вилоят ва туман аҳамиятидаги шаҳарларга бўлинадилар. Қишлоқлар эса истиқболга мўлжалланган ва истиқболга мўлжалланмаган қишлоқ аҳоли пунктларига бўлинадилар. Шаҳарлар деганда аҳолиси асосан саноат ва савдо, шунингдек хизмат кўрсатиш, бошқарув, фан, маданият соҳаларида банд бўлган энг катта аҳоли пунктлари тан олинади. Шаҳарлар умумий қоидага биноан туман, вилоятларнинг маъмурий ва маданий марказлари ҳисобланадилар. Уларнинг характерли хусусияти аҳолининг зич жойлашганлиги ва қурилишларнинг компактлигидир. Шаҳар жамият ҳаётида кўп жиҳатдан ижтимоий организм, мураккаб иқтисодий-географик, архитектура ва қурилиш, шунингдек маданий мажмуалашган сифатида бўлади. Шаҳар типидаги посёлка - бу шаҳарга ўхшаб кетадиган, лекин унга нисбатан кичикроқ миқдордалиги билан фарқ қиладиган аҳоли пунктидир.

Агар шаҳар типидаги посёлкаларнинг майдони кенгайтирилса, уларни шаҳар типидаги аҳоли пунктига айлантириш мумкин. Шаҳар типидаги посёлкалар аҳоли пунктлари тизимида шаҳар аҳоли пункти билан қишлоқ аҳоли пункти ўртасида ўзига хос оралиқ ўринни эгаллайди. Шаҳар типидаги посёлкаларда шаҳар аҳоли пунктларига ҳам, қишлоқ аҳоли пунктларига ҳам хос бўлган белгилар учрайди. Аҳоли пунктларининг шаҳар ва қишлоқ аҳоли пунктларига бўлиниши тарихан ижтимоий меҳнат тақсимоти билан бо¦лиқдир, яъни уларни тоифаларга чегаралайдиган асосий белгиси улар аҳолисининг моддий ишлаб чиқаришнинг турли соҳаларидаги иштироки ҳисобланади. Қишлоқ аҳоли пунктлари меҳнатга лаёқатли аҳолисининг катта қисми қишлоқ хўжалиги ижтимоий ишлаб чиқаришида қатнашади. Шуундай қишлоқ аҳоли пунктларида саноат, транспорт ва бошқа корхоналар жойлашган бўлиши мумкин, аммо улардаги ишчи ва хизматчилар кўпчиликни ташкил этмайдилар. Шаҳар ва шаҳар типидаги посёлкаларда ижтимоий қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши билан меҳнатга лаёқатли аҳолининг фақат камгина қисми банд бўлади. Аммо, аҳоли пунктларини шаҳар ёки қишлоқ аҳоли пункти тоифаларига киритиш фақат аҳолининг қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришидаги иштироки билан эмас, шу билан бирга аҳолининг сонига қараб ҳам белгиланади, ёхуд аҳоли пунктини шаҳар тоифасига киритиш учун қонунчилик маълум аҳоли сони бўлиши лозимлигини кўрсатади. Шаҳар ва қишлоқ аҳоли пунктлари ҳуқуқий ҳолатида фарқлар мавжуд. Ушбу фарқлар шундан иборатки, шаҳар аҳоли пунктлари мустақил маъмурий-худудий бирлик ҳисоблансалар, қишлоқ аҳоли пунктлари эса маҳаллий ўз-ўзини бошқариш органлари ҳудудининг унча катта бўлмаган қисмини эгаллайдилар ва давлат тузилишининг маъмурий-ҳудудий тизимида энг қуйи бирликни ташкил қиладилар. Шу сабабдан шаҳар аҳоли пунктларининг ҳуқуқий ҳолати қишлоқ аҳоли пунктлариникига нисбатан анча кенгроқ тартибга солинган. Шаҳар аҳоли пунктларига шаҳар ерлари

биркитилган бўлиб, улар шаҳар ҳокимлиги томонидан бошқарилади. Қишлоқ аҳоли пунктлари қишлоқ хўжалиги корхоналари ерларида жойлашган бўлади. Маъмурий-ҳудудий бирлик сифатида шаҳар аҳоли пунктлари ўз ҳокимлиги тимсолида ўз бюджети, ўз хўжалигига эга бўлиб, фақат маъмурий эмас, балки иқтисодий мустақилликка ҳам эга бўладилар. Қишлоқ аҳоли пунктларининг ҳуқуқий ҳолати бутунлай бошқача бўлиб, уларнинг ўз бюджети ҳам, хўжалиги ҳам бўлмасдан фақат қишлоқ хўжалик корхоналарининг ишлаб чиқариш марказлари ролини ўйнайдилар. Бундан ташқари, шаҳар ва қишлоқ аҳоли пунктлари ҳуқуқий ҳолатидаги тафовутлар ердан фойдаланиш, ижтимоий таъминот, солиқ, коммунал хизмат соҳасидаги муносабатларни ҳуқуқий тартибга солишнинг ўзига хослигида ҳам намоён бўлади. Аҳоли пункти ерлари қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ер фонди тоифасидан фарқли ўлароқ ишлаб чиқариш воситаси сифатида эмас, балки яшаш учун жой, одамларнинг ишлаб чиқариш ва бошқа ижтимоий фойдали фаолиятини ташкил этиш, шунингдек аҳолининг маданий-маиший ва бошқа эҳтиёжларини қондириш учун базис сифатида фойдаланилади. Аҳоли пунктларини шаҳар тоифасига ўтказиш давлат ҳокимиятининг Олий органлари томонидан қуйи ҳокимият органларининг тақдимномаси асосида белгиланади. Вилоят, туман, шаҳар халқ депутатлари кенгашларининг тақдимномасига кўра аҳоли пункти Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг қарорига биноан шаҳар тоифасига киритилади. Аҳоли пунктларини посёлкалар тоифасига киритиш туман халқ депутатлари кенгашларининг тақдимномасига биноан вилоят ҳокимлигининг қарори асосида амалга оширилади. Аҳоли пунктларини қишлоқ тоифасига киритиш туман ҳокимининг қарорига асосан амалга оширилади. Аҳоли пунктларининг чегараси - шаҳар, посёлка, қишлоқ аҳоли пунктлари ерларининг ташқи чегаралари бўлиб, улар ана шу ерларни бошқа тоифадаги ерлардан ажратиб туради. Аҳоли пунктларининг чегараларини

белгилаш тасдиқланган шаҳарсозлик ва ер тузиш ҳужжатлари асосида амалга оширилади. Масалан, шаҳарларнинг чегаралари шаҳарсозлик бош режалари асосан белгиланса, қишлоқ аҳоли пунктларининг чегаралари эса ички хўжалик ер тузиш ҳужжатларига асосан белгиланади. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 60-моддасида кўрсатилишича, аҳоли пунктларининг чегараси юридик ва жисмоний шахслар ер участкаларининг чегаралари бўйича белгиланиши лозим. Аҳоли пунктларининг ерлари чегаралари тегишли давлат ҳокимияти органларининг қарорларига асосан ўзгартирилиши (кенгайтирилиши) мумкин. Шаҳар, посёлка, қишлоқ аҳоли пунктлари ерлари ҳуқуқий ҳолатидаги ўхшашлик ва яқинликни уларнинг умумий фойдаланишдаги ерларидан фойдаланиш тартиби ва мақсадларида кўриш мумкин. Аввало, аҳоли пунктларининг умумий фойдаланишдаги ерларига қуйидагилар киради: майдонлар, кўчалар, тор кўчалар, йўллар, су¦ориш тармо¦и, соҳил бўйи ерлари, аҳолининг маданий-маиший эҳтиёжларини қондириш ва дам олиш учун фойдаланиладиган ерлар (дарахтзорлар, бо¦лар, сайилгоҳлар, ҳиёбонлар, шунингдек ариқ тармоқлари эгаллаган ерлар), коммунал-маиший аҳамиятга молик ерлар (қабристонлар, чиқиндиларни зарарсизлантириш ва улардан фолйдаланиш жойлари) (Ер кодексининг 64-моддаси). Ер қонунчилигида белгиланишича, аҳоли пунктларининг умумий фойдаланишдаги ерлари юридик ва жисмоний шахсларга бириктириб қўйилмайди, бу ерлар бевосита шаҳар, туман давлат ҳокимияти органларининг ихтиёрида бўлади. Умумий фойдаланишдаги ерларда бу ер қайси мақсадга хизмат қилса, фақат шунга мос келадиган иморат ва иншоотлар қуришга рухсат берилади. Шунингдек, бу ерлардан туман ёки шаҳар ҳокимининг қарорига асосан юридик шахслар ва фуқароларга енгил иморатлар, яъни савдо чодирлари, дўкончалар, реклама иншоотлари қуриш учун вақтинча фойдаланишга ижара шартлари асосида ер участкалари берилиши мумкин.

Аҳоли пункти ерларининг ҳуқуқий ҳолати бир хил бўлмайди. Бир қатор умумийлик шаҳар ва посёлка ерлари ҳуқуқий ҳолатида бўлиши мумкин. Қишлоқ аҳоли пунктлари ерлари аксинча ўзига хос хусусиятга эга бўлиб, улар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши билан яқиндан бо¦лиқ бўлади. Аҳоли пунктлари чегараси доирасидаги айрим участкалар белгиланган мақсадга кўра қуйидаги ерларга бўлинади: шаҳар (қишлоқ) қурилиши ерлари; умумий фойдаланишдаги ерлар; қишлоқ хўжалигида фойдаланадиган ерлар; дарахтзорлар эгаллаган ерлар; саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ерлари; алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерлари; сув фонди ерлари; захира ерлар. Демак, бу ерлар турлари барча турдаги аҳоли пункти ерларида учрайди. Белгиланган мақсадидаги тафовутлар муносабати туфайли санаб ўтилган ерлар турлари ҳолатида ҳам маълум фарқлар бўлади. Чунончи, алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерларида қурилиш мақсадларида ер бериш, экологиясига таъсир этувчи объектларни жойлаштириш ёки барпо этиш, хўжалик мақсадларида фойдаланишга йўл қўйилмайди. Ёки умумфойдаланишдаги ерлар бирор-бир юридик ва жисмоний шахсларга бериб қўйилмайди. Аҳоли пункти ерларининг ҳуқуқий ҳолатида бошқарув жиҳатдан ҳам фарқлар бўлади. Шаҳар аҳоли пунктларининг ерлари туман, шаҳар ҳокимлиги томонидан бошқарилса, қишлоқ аҳоли пунктларининг ерлари туман ҳокимлиги томонидан ҳам, қишлоқ хўжалик корхоналари бошқарув органлари томонидан ҳам бошқарилади. Аҳоли пунктлари ерлари ҳуқуқий ҳолати ўзига хос-хусусиятларга эгалиги билан ажралиб туради. Гап шундаки, аҳоли пункти ерлари таркибида Ер фондининг барча тоифаларини, яъни қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар; саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ерлари; алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудларнинг ерлари; ўрмон фонди ерлари; сув фонди ерлари; захира ерларни учратиш мумкин. Шу сабабдан, аҳоли пункти ерлари ҳуқуқий ҳолатини белгилашда аҳоли пункти ерларидан фойдаланиш ва санаб

кўрсатилган тоифа ерлардан фойдаланишнинг ўзига хос жиҳатлари эътиборга олиниши лозим. Масалан, аҳоли пункти ерларидан фойдаланишнинг ўзига хос тартиблари Ўзбекистон Ер кодексининг тегишли моддаларида, ҳамда шаҳар, посёлка, қишлоқларни ривожлантириш режаларида белгиланган бўлса, аҳоли пунктида жойлашган алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерларининг ҳуқуқий ҳолати аҳоли пункти ерларига ба¦ишланган қоидалар билан бир қаторда улар тў¦рисидаги қонунда ҳам белгиланган бўлади ва ҳоказо. Юқоридагилардан келиб чиқиб айтиш мумкинки, аҳоли пункти ерлари турли соҳа қонунчилиги нормалари билан тартибга солиниб, комплекс (мажмуалашган) ҳуқуқ қоидалари уларнинг ҳуқуқий ҳолатини белгилайди. Шу билан бирга, аҳоли пункти ерларининг ҳуқуқий ҳолатидаги умумийликни бу ерларни бошқариш, фойдаланиш учун бериш, қайтариб олиш каби ҳолатлардаги муштаракликда кўриш мумкин. Аҳоли пунктлари ерлари ҳуқуқий ҳолатининг ўзига хос жиҳатлари бинолар ва иншоотлар қурилиши учун берилган ер участкаларидан фойдаланиш ҳуқуқи турларида ўз ифодасини топади. Қурилиш участкалари ерларидан фойдаланиш ҳуқуқи шу ер участкасида жойлашган бино ва иншоотларга мулкчилик ҳуқуқи билан ўзаро бо¦лиқ ҳолда бўлади. Ердан фойдаланиш ҳуқуқи билан бино ва иншоотларга бўлган мулк ҳуқуқининг ўзаро бо¦лиқлигини ердан фойдаланиш ҳуқуқини бекор қилиниши билан бино ва иншоотларга бўлган ҳуқуқ ҳам тугатилиши, ёки бино ва иншоотларга бўлган ҳуқуқ қонунда белгиланган тартибда бекор қилинганда ердан фойдаланиш ҳуқуқи ҳам бекор қилинишида кўриш мумкин. Ёхуд, Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 22-моддасида кўрсатилишича, корхона, бино, иншоот ёки бошқа кўчмас мол-мулкка нисбатан мулк ҳуқуқи, хўжалик юритиш ҳуқуқи ёки уларни оператив бошқариш ҳуқуқи бошқа шахсга ўтган тақдирда, ана шу объектлар билан биргаликда мазкур объектлар жойлашган ҳамда улардан фойдаланиш учун зарур бўлган ер участкасига эгалик қилиш ва ундан доимий фойдаланиш ҳуқуқи ҳам ўтади.

Аҳоли пункти ерларидан фойдаланиш ҳуқуқи учун шундай ҳуқуққа эга бўлган турли хил субъектларнинг кўплиги характерлидир. Уларга қишлоқ хўжалик корхоналари, ноқишлоқ хўжалик корхоналари, фуқаролар киради. Айниқса фуқаролар аҳоли пунктлари ерларидан фойдаланувчи асосий субъектлар ҳисобланадилар. Улар аҳоли пункти ерларидан деҳқон хўжалиги юритиш, ёки турар-жой қуриш мақсадида фойдаланишдан ташқари, гараж, бо¦дорчилик, полизчилик, фермалар мақсадида ҳам аҳоли пункти ерларидан фойдаланадилар. Аҳоли пункти ерларидан фойдаланиш ҳуқуқи мазмуни ҳам ўзига хос жиҳатлари билан ажралиб туради. Аҳолининг зич жойлашганлиги, бу ерларда турли хил объектларнинг кўплиги бу ердан фойдаланувчиларга атроф табиий муҳитни ҳимоя этиш бўйича алоҳида мажбуриятлар юклайди. 2. Шаҳар ва посёлка ерларининг ҳуқуқий ҳолати. Мамлакатимизда аҳолининг тез суръатларда ўсиб бораётганлигини инобатга олиб, шаҳар ерларидан фойдаланишнинг алоҳида ҳуқуқий ҳолати ўрнатилган. Шаҳар ерларидан фойдаланиш асосан қатъий белгиланган режа асосида қурилиш масалаларини ҳал қилишга қаратилган бўлади. Демак, шаҳар ерлари шаҳар қурилиш иншоотларини жойлаштириш учун фундамент, асос, ўрин, макон вазифасини бажаради. Шаҳар ва посёлка ерларининг ҳуқуқий ҳолати Ўзбекистон Республикаси Ер кодексида белгиланган (59-67-моддалар). Унга кўра шаҳарлар ва посёлкаларнинг мъмурий чегараларидаги барча ерлар шаҳарлар ва посёлкаларнинг ерларига киради. Шаҳар ерлари чегараси нафақат бинолар ва ҳар хил қурилмалар эгаллаган ерлардан, балки шаҳар хўжалиги ва аҳолисига хизмат қиладиган қурилишлар билан банд бўлмаган ерлардан иборат бўлади. Шаҳар ерларининг чегараси ўзгармас бўлмайди. Унга янги турар-жой бинолари, транспорт, коммунал хўжалиги эҳтиёжлари учун янги ерларни қўшиб олиш мумкин.

Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 61-моддасида кўрсатилишича, режалаштириш ва қурилиш олиб боришнинг тасдиқланган лойиҳаларига мувофиқ шаҳар ерларини эгалик қилишга, фойдаланишга ва ижарага бериш туман ёки шаҳар ҳокимининг қарорига асосан амалга оширилади. Шаҳар ва посёлка ерлари таркибига қуйидагилар киради: 1)шаҳар ва посёлка қурилиши ерлари; 2)умумий фойдаланишдаги ерлар; 3) қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерлар; 4) дарахтзорлар эгаллаган ерлар; 5) саноат, транспорт, алоқа, мудофаа ерлари; 6) алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудларнинг ерлари; 7) сув фонди ерлари; 8) захира ерлар. Шаҳар ерлари таркибини бу тартибда туркумлаш ушбу ерлар ҳуқуқий ҳолатида умумийлик бўлиши билан бирга, ҳар бирини ҳуқуқий ҳолатида ўзига хос жиҳатлари бўлишлигини ҳам билдиради. Чунончи, дарахтзорлар эгаллаган ерлардан умум фойдаланса, улар бирор бир юридик ва жисмоний шахсларга бириктириб берилмаган бўлса, саноат мақсадларига мўлжалланган ерлар тегишли ташкилотларга фойдаланиш учун бериб қўйилади. Ерларни муҳофаза қилиш тартиби жиҳатдан ҳам қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар билан транспорт, алоқа мақсадларига мўлжалланган ерлар ўртасида алоҳида фарқлар бўлади ва ҳоказо. Шаҳар ва посёлка ерларининг таркибида шаҳар ва посёлка қурилиши ерлари алоҳида ўринни эгаллайди. Бу ерларга уй-жой, коммунал-маиший, маданий-маърифий, саноат, савдо, маъмурий ва бошқа бинолар ҳамда иншоотлар қурилган ва уларни қуриш мақсадида берилган ҳамма ерлар киради. Шаҳар қурилиш ерлари давлат кооператив, жамоат корхоналари, муассасаларига уй-жой, маданий-маиший, саноат объектлари қуриш учун фойдаланишга берилади. Фуқаролар эса бу ерлардан якка тартибда уй-жой қуриш учун фойдаланадилар. Шаҳар ва посёлкаларнинг қурилиш учун ажратилган, лекин вақтинча шу мақсадда фойдаланилаётган ерлари енгил турдаги объектлар (дўкончалар,

реклама иншоотлари) қуриш учун вақтинча фойдаланишга шаҳар ва туман ҳокими қарори билан берилади. Фуқароларга шаҳар ва посёлка ерларидан уй-жой қуриш учун 0,04 га ёки 0,06 га миқдорда ер участкалари ким ошди савдоси асосида мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик ҳуқуқи асосида ажратиб берилади. Агар ер участкасига хўжалик бинолари (гараж, отхона, о¦илхона, омборхона) қуриш ушбу участкада жойлашган юридик шахслар ёки уй- жойда яшовчи жисмоний шахсларнинг манфаатларига зарар келтирса, бундай қурилишни амалга оширишга йўл қўйилмайди. Табиий офат ёки бошқа сабаблар билан иморат бузилган тақдирда бузилган иморатнинг мулкдори иморат бузилгандан бошлаб икки йилдан кечиктирмасдан иморатни тиклашга киришса, бузилган иморат мулкдорининг ер участкасига эгалик қилиш ёки ундан фойдаланиш ҳуқуқи сақланиб қолади. Агар шаҳарни ёки посёлкани режалаштириш ва уни қуриш лойиҳасида ана шу ер участкасидан бошқача тарзда фойдаланиш назарда тутилган бўлса, бундай ҳолларда бузилган иморатнинг мулкдорига шу шаҳар ёки посёлка чегараси доирасида бошқа ер участкаси ёки бошқа уй-жой берилади. Шаҳар ва посёлкалар ер таркибининг иккинчи тури умумий фойдаланиладиган ерлардир. Бу турдаги ерларга майдонлар, кўчалар, тор кўчалар, йўллар, соҳил бўйи кўчалари, аҳолининг маданий-маиший эҳтиёжларини қондириш ва дам олиш учун фойдаланиладиган ўрмон-бо¦лар, ҳиёбонлар эгаллаган ерлар, коммунал-маиший аҳамиятга молик ерлар, яъни қабристонлар, чиқиндиларни зарарсизлантириш жойлари киради. Умумий фойдаланишдаги ерлар муайян юридик ва жисмоний шахсларга бириктириб қўйилмайди, бу ерлар бевосита шаҳар, туман давлат ҳокимияти органларининг ихтиёрида бўлади. Умумий фойдаланишдаги ерларга шу ер қайси мақсадга хизмат қилса, фақат шунга мос келадиган иморат ва иншоотлар қуришга рухсат берилади.

Шаҳарлар ва шаҳар типидаги посёлкалардаги қишлоқ хўжалигида фойдаланадиган ерлар тоифасига қуйидагиларни санаб кўрсатиш мумкин: ҳайдаладиган ерлар, бо¦лар, полизлар, питомниклар, яйловлар, қишлоқ хўжалиги учун хизмат қиладиган су¦ориш ва йўл тармоқлари, иморатлар, шунингдек, фуқароларга қарашли бўлган ҳовлилардир. Санаб кўрсатилган ер майдонлари қишлоқ хўжалик корхоналари ва бошқа давлат, кооператив ва жамоат қишлоқ хўжалик корхоналари, ёки фуқаролар фойдаланишлигида бўлиши мумкин. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, қишлоқ хўжалик эҳтиёжлари мақсадида фойдаланилмайдиган, чунончи шаҳарлардаги саноат корхоналари банд қилган ерлар, турар-жой фондлари банд қилиб турган ерлар, спорт иншоотлари, парклар, транспорт йўллари банд қилиб турган ерлар қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар доирасига киритилмайди. Маълумки, шаҳарлар ёки шаҳар типидаги посёлкалардаги қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар асосан қишлоқ хўжалик корхоналарига фойдаланиш учун берилади. Шу билан бир қаторда айтиш лозимки, бундай ерлар кўпинча шаҳар ёки шаҳар типидаги посёлкалар чегараси доирасига қишлоқ хўжалик корхоналарини қўшиб олиниши, ёхуд бошқача айтганда, шаҳар ҳудудини кенгайтириш натижасида вужудга келади ва, шунинг учун қишлоқ хўжалик корхоналари фойдаланишлигида бўлади. Шаҳарлар ва шаҳар типидаги посёлкалардаги қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларда қишлоқ хўжалигига хизмат қиладиган иморатлар, иншоотлар қуриш, маданий-маиший ва турар-жойларни жойлаштириш шу шаҳар ёки шаҳар типидаги посёлкаларни ривожлантириш ва ободонлаштириш режалари асосида амалга оширилади. Бу ишлар шаҳар ва туман ҳокими билан келишилган ҳолда, архитектура бўлимларининг қарор ва кўрсатмалари асосида амалга оширилади. Шаҳарлардаги қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар ҳуқуқий ҳолатининг ўзига хос хусусиятлари қуйидагилардан иборат: 1) бу ерлардан фойдаланиш вақтинчалик хусусиятга эга бўлиб, ҳар қандай вақтда заруриятга

қараб шаҳарни ривожлантириш эҳтиёжи учун олиб қўйилиши мумкин; 2) бу ерлардан фойдаланиш характери тасдиқланган шаҳарсозлик лойиҳасига мувофиқ белгиланади; 3) бу ерларда ҳар қандай турдаги қурилиш шаҳар ҳокимлиги билан келишилган бўлиши лозим; 4) ер соли¦и қишлоқ хўжалик ерларига қараганда икки баравар кўп олинади. Дарахтзорлар эгаллаб турган ерлар ҳам шаҳар ерларининг алоҳида бир турини ташкил этади. Бу ерлар аҳолининг дам олишини ташкил этишга, шаҳардаги соя-салқинликни, ҳавони ҳолатини ва санитария-гигиена шароитларини яхшилашга, аҳолининг маданий эҳтиёжларини қондиришга, шаҳар территориясини сув ва шамол таъсирида емирилишдан муҳофазага қилишга хизмат қилади. Шаҳар ерларининг каттагина майдони албатта, дарахтзорлар билан қопланган бўлади. Бу зарурий ҳолатдир, чунки шаҳар ҳавосини нормал ҳолатда сақлаб туриш, шамол, чанг-тўзондан ҳимоя қилиш, аҳолини маданий-маиший талабларини қондириш, уларнинг дам олишини таъмин этиш учун шаҳар дарахтзорларининг роли жуда каттадир. Ер кодексида шаҳар дарахтзорларидан фойдаланишнинг ҳуқуқий ҳолати белгилаб берилган. Юқорида санаб кўрсатилган вазифалардан ташқари, шаҳар ўрмонлари ҳар хил маданий тадбирлар, халқ сайиллари, томошалар, концертлар, спорт ўйинлари ва бошқа кўнгил очар тадбирлари ўтказиш учун фойдаланишлиги мумкинлиги белгиланган. Шаҳар дарахтзорларини ҳимоя қилиш, уни янада ободонлаштириш ва ривожлантириш юзасидан назоратни шаҳар ҳокимияти, шаҳар ободонлаштириш бошқармаси, шаҳар санитария ва гигиена бошқармалари олиб борадилар. Улардан тў¦ри ва мақсадга мувофиқ фойдаланишни бевосита амалга ошириш вазифаси ҳар бир паркларнинг маъмуриятига юклатилади. Шаҳарлар ва шаҳар типидаги посёлкалардаги темир йўл, сув, ҳаво, қувур транспорти ерлари деганда улар ҳудудида жойлашган поездлар, трамвайлар ва бошқа турдаги вагонлар қатнайдиган темир йўл билан банд бўлган ерлар, портлар, аэропортлар, газ қувурлари билан банд бўлган ерлар

тушунилади. Бундай ерлардан фойдаланиш ҳуқуқи тегишли вазирликлар, бошқармалар, корхоналар, муассасалар, ташкилотларга берилиб, улар ўз зиммаларига юклатилган вазифаларни амалга оширишда шу тоифа шаҳар ерларидан фойдаланадилар. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, шаҳарлар ва шаҳар типидаги посёлкалар ҳудудида жойлашган темир йўл, сув, ҳаво, қувур транспорти ерларининг ҳуқуқий ҳолати умуман транспорт учун мўлжалланган ерлар ҳуқуқий ҳолатидан фарқ қилади. Бунда албатта, шаҳар ерларининг камлиги, танқислиги эътиборга олинади, масалан, шаҳарлар ҳудудида жойлашган темир йўл полосалари учун 250 ёки ундан кўпроқ метр ҳажмда ер майдонлари берилмайди. Бундан ташқари, шаҳарлар ва шаҳар посёлкалари ҳудудида жойлашган темир йўл, сув, ҳаво, қувур транспорти ерларидан қишлоқ хўжалик мақсадларида фойдаланишга йўл қўйилмайди. Бошқа ҳудудлардаги шу тоифа ерлардан қишлоқ хўжалик мақсадларида, мол, чек ерлар бериш мақсадида фойдаланиш мумкин. Шаҳар ва шаҳар типидаги посёлкалардаги темир йўллар, сув, ҳаво, қувур транспорти ерларидан фодаланиш Ўзбекистон Республикаси Ер кодекси ва шу кодексга асосланиб чиқариладиган бошқа норматив ҳужжатлар, шунингдек транспорт эҳтиёжлари учун берилган ерлардан фойдаланиш қоидалари билан тартибга солинади. Ушбу мақсадлар учун берилган ер участкаларида қандай иморат ва иншоотларни жойлаштириш ер участкалари бериш вақтида тузилган лойиҳаларга асосан амалга оширилади. Шундан кейин эса бу ерларга ўзбошимчалик билан қўшимча иморат ва иншоотлар солинишига йўл қўйилмайди. Агар зарурат ту¦илиб қоладиган бўлса, албатта шаҳар ёки туман ҳокимининг розилиги билан қўшимча қурилиш ишларини амалга оширишга йўл қўйилади. Шаҳарларда ва посёлкаларда ер участкаларини олиб қўйиш, қайта сотиб олиш Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси 37-моддасига биноан ер эгалари, мулкдорлари билан келишилган ҳолда туман, шаҳар ҳокимининг

қарорига кўра, фуқаролар эгалигидаги, мулкидаги уй-жойни бузиш билан бо¦лиқ ҳолда ер участкасини олиб қўйиши шу кодекснинг 86-моддасига мувофиқ зарар тўла қопланган ҳолда олиб қўйилиши мумкин. 3. Қишлоқ аҳоли пункти ерларининг ҳуқуқий ҳолати. Қишлоқ аҳоли пункти ерларига ер тузиш тартибида шу тоифа аҳоли пункти учун белгилаб қўйилган чегаралар доирасидаги ерлар киради. Қишлоқ аҳоли пункти ерларининг ҳуқуқий ҳолати Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 68-моддасида белгиланган. Қишлоқ аҳоли пункти ерларида яшовчи аҳолининг кўпчилик қисми қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши билан банд бўлади. Қишлоқ аҳоли пункти ерларининг бош мақсади шаҳар аҳоли пункти ерлариникидан фарқли ўлароқ, нафақат шу ерда яшовчи аҳолининг маданий- маиший эҳтиёжларини қондиришдан иборатгина эмас, балки қисман қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқариш, қайта ишлаш ва сақлашдан ҳам иборатдир. Шунинг учун қишлоқ аҳоли пункти ерларининг ҳуқуқий ҳолати баъзи ўзига хос хусусиятларга эга бўлади. Буларни қуйидагиларда кўриш мумкин: 1. Қишлоқ аҳоли пункти доирасидаги ерларнинг маълум қисми қишлоқ хўжалик маҳсулотларини (полиз, бо¦, ферма) етиштиришга мўлжалланган. Бу ерларнинг ҳуқуқий ҳолати қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий мақомига ўхшаш бўлади ёки унга яқинлаштирилган бўлади. 2. Қишлоқ аҳоли пунктларида фуқароларга бериладиган ер участкаларининг миқдори шаҳар аҳоли пунктларидагига нисбатан анча кўп бўлади. Бундан ташқари, қишлоқ аҳоли пунктларида ер участкалари иккита жойда ажратиб берилиши, яъни уй олдида ва аҳоли пункти уй-жойидан четда берилиши мумкин. 3. Аҳоли пункти ерлари ҳуқуқий ҳолатида ер ва бошқа мулкий муносабатлар ўзвий алоқалик хусусиятига эга бўлади. Аммо, бу муносабатлар нисбати шаҳар ва қишлоқ жойларда тамомила бир биридан фарқ қилади. Асосий фарқ

шундаки, шаҳар аҳоли пунктида ер участкасидаги қурилишдан фойдаланиш автоматик равишда шу қурилишларга эгалик ҳуқуқини келтириб чиқаради, қишлоқ аҳоли пунктида эса қурилишга мулк ҳуқуқини қўлга киритиш учун аввал ер участкасидан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлиш керак. Шундай қилиб, қишлоқ аҳоли пунктларида биринчи навбатда ердан фойдаланиш ҳуқуқини қўлга киритиш асосий роль ўйнаса, шаҳар аҳоли пунктларида эса асосий ролни уй-жойга мулкчилик ҳуқуқига эга бўлиш ўйнайди. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 68-моддасида кўрсатилишича, қишлоқ аҳоли пункти ерлари қуйидагилардан иборат бўлади: 1) қишлоқ аҳоли пунктларининг қишлоқлар ва овуллар ҳудудидаги ерлари; 2) қишлоқ аҳоли пунктларининг қишлоқ хўжалиги ҳамда ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари ҳудудидаги ерлар. Қишлоқ аҳоли пункти ерлари уй-жойлар, маданий-маиший, савдо, хизмат кўрсатиш ва бошқа иншоот ва бинолар қуриш, йўллар ўтказиш, дам олиш масканларини жойлаштириш, ҳовузлар қуриш ва бошқа мақсадларда фойдаланилиши мумкин. Қишлоқ аҳоли пунктлари ерларини келгуси тараққиёт истиқболига эга бўлган ва истиқболи бўлмаган ерларга бўлиш мумкин. Келгуси тараққиёт истиқболига эга бўлган аҳоли пунктлари қаторига киритилган қишлоқ аҳоли пунктларининг ерлари туманларнинг давлат ҳокимияти органлари томонидан шу аҳоли пунктларининг режалаштириш ва қурилиш лойиҳаларига мувофиқ равишда фойдаланилади. Келгуси тараққиёт истиқболи бўлмаган қишлоқ аҳоли пунктлари ерларидан хўжаликнинг ички ер тузиш лойиҳасига мувофиқ равишда фойдаланилади. Уларни сунъий равишда келгуси тараққиёт истиқболига эга бўлган аҳоли пунктларига ўтказиш мақсадга мувофиқ эмас. Чунки, қишлоқларни янгидан планлаштириб, қайтадан қуриш натижасида кўпчилик бо¦-ро¦лар пайҳон бўлиб, йўқ бўлиб, қайтадан уй-жойлар қуриш катта ҳаражатларни талаб этади. Шу мақсадда эски қишлоқларни сақлаб қолиш мақсадга мувофиқдир.

Қишлоқ аҳоли пункти ерлари асосан қишлоқ хўжалик корхоналари эгаллаб турган ерларда жойлашган бўлиб, улар ушбу корхоналарнинг жамоат (асосий) ерларидан натура тарзида ажратиб қўйилади. Лекин шуни айтиш керакки, бу иккала ер фонди ўртасида ўтиб бўлмайдиган чегара йўқ эмас. Аҳолининг ўсиб бораётган эҳтиёжларини эътиборга олиб аҳоли пунктлари ерларини жамоа ерлари ҳисобига тегишли органлар қарорига мувофиқ кенгайтириш мумкин. Қишлоқ аҳоли пункти ерлари ўз таркибига кўра бир хил эмас. Улар қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ва қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларга бўлинади. Бундан ташқари, бу ерларни кимнинг эгалигидалигига қараб ҳам туркумлаш мумкин. Булар маҳаллий ҳокимият органлари ихтиёридаги ерлар ва қишлоқ хўжалик ҳамда ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари ва ташкилотлари ихтиёридаги ерлардир. Шунингдек, қишлоқ аҳоли пунктлари ерлари келгуси истиқболига эга бўлган ва келгуси тараққиёт истиқболи бўлмаган ерларга бўлинади. Маҳаллий ҳокимият органлари ихтиёрида бўлган қишлоқ аҳоли пункти ерларидан майдонлар, кўчалар, соҳил бўйлари, бо¦лар, парклар, ҳиёбонлар, дарахтзорлар барпо қилиш, шунингдек маданий-маиший, уй-жой эҳтиёжлари учун фойдаланилади. Қишлоқ аҳоли пункти ерлари доирасида қишлоқ хўжалик корхоналари ўзларига берилган ер участкаларидан уй-жой бинолари, маданий-маиший бинолар, ишлаб-чиқариш бинолари ва иншоотлари қуриш ҳамда қонунда белгиланган фуқароларга деҳқон хўжалиги юритиш учун ер участкалари бериш мақсадида фойдаланилади. Қишлоқ аҳоли пунктларининг ер доиралари, чегаралари мазкур туманнинг тасдиқланган режалаштириш, қуриш лойиҳаларига мувофиқ белгиланади. Бу ерлардан фойдаланиш эса қонунда белгиланган тартибда амалга оширилади. Маҳаллий ҳокимият органлари ихтиёрида бўлган қишлоқ аҳоли пунктлари ерларини бериш шу идоралар томонидан амалга

оширилади. Ширкат хўжалиги эгаллаб турган ерларни бериш уларнинг юқори органлари қарорларига асосан амалга оширилади. Қишлоқ аҳоли пунктларининг ерлари шаҳар ерлари доирасига фақат Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорига мувофиқ равишда ўтказилиши мумкин. Бундай ҳолларда ушбу ер майдонлари қишлоқ аҳоли пункти ерлари таркибидан чиқарилиб, шаҳар ерлари таркибига киритилади. Шаҳар таркибига кирган ер участкаларида ширкатларнинг бино ва иншоотлари учун ҳақ маҳаллий бюджет ҳисобидан тўланади. Юқорида айтилганларидан келиб чиқиб, қишлоқ аҳоли пункти ерлари деганда туман давлат ҳокимияти органлари томонидан режалаштириш, қуриш ва ички хўжалик ер тузилиши режаларига мувофиқ равишда тасдиқланган ва белгиланган чегара доираларида жойлашган, аҳолининг турар-жой, бошқа маданий-маиший эҳтиёжларига керакли бинолар, шунингдек деҳқон хўжалиги учун бериладиган ер участкалари тушунилади.

Похожие

Ўрмон фонди ерларининг ҳуқуқий ҳолати

Монарх давлат бошлиғининг ҳуқуқий ҳолати

Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий ҳолати

Маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати ( Махкумлар хукукий холати

Гумон қилинувчи айбланувчи судланувчининг ҳуқуқий ҳолати