Сув фонди ва захира ерларининг хукукий холати - Юриспруденция - Рефераты

Сув фонди ва захира ерларининг хукукий холати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

98.5 KB

Сув фонди ва заҳира ерларининг ҳуқуқий ҳолати Режа 1 . Сув фонди ерларининг ҳуқуқий ҳолати тушунчаси ва умумий тавсифи. 2. Сув фонди ерларидан фойдаланиш тартиби 3. Сув фонди ерларидан фойдаланувчиларнинг асосий ҳуқуқ ва мажбуриятлари. 4. Захира ерлар ва улардан фойдаланишни ҳуқуқий тартибга солиш.

Мамлакатимиз ер фонди тизимида сув фонди ерлари мустақил тоифани ташкил этади. Бу тоифа ерлар ўз ҳажмга кўра 813,8 минг га ни ташкил этади. Сув фонди ерлари маъноси Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 77- моддасида ўз ифодасини топган. Унга кўра, сув фонди ерлари деганда давлатнинг ваколатли органлари томонидан сув хўжалиги эҳтиёжлари учун ажратилган, сув билан қопланган, гидротехника иншоотлари жойлашган, сув объектлари қир¦оқлари эгаллаган минтақалар тушунилади. Сув фонди ерларининг ҳуқуқий ҳолати Ўзбекистон Республикасининг бир қатор қонунларида белгиланган. Бу қонунлар жумласига Ўзбекистон Республикасининг «Табиатни муҳофаза қилиш тў¦рисида»ги, « Сув ва сувдан фойдаланиш тў¦рисида »ги қонунларини, Ер кодексини кўрсатиш мумкин. Ушбу қонунларда сув фонди ерларининг тушунчаси, улардан фойдаланиш ва муҳофаза этиш тартиби ҳамда шартлари белгиланган. Чунончи, Ер кодексининг 77-моддасида кўрсатилишича, сув фонди ерларига сув ҳавзалари (дарёлар, кўллар, сув омборлари ва шу кабилар), гидротехника ва бошқа сув хўжалиги иншоотлари эгаллаб турган, шунингдек сув ҳавзаларининг ва бошқа сув объектларининг қир¦оқлари бўйлаб ажратилган минтақадаги сув хўжалиги эҳтиёжлари учун корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга белгиланган тартибда берилган ерлар киради. Демак, сув фонди ерлари таркибини уч қисмдан иборат дейиш мумкин. Шулардан биринчиси сув билан қопланган, яъни сув остида, тубидаги ерлардир. Буларга сув ҳавзалари, яъни дарёлар, кўллар, сув омборлари билан банд бўлган ерлар киради. Айтиш мумкинки, с ув фонди ерларининг асосий қисмини сув билан қопланган ерлар ташкил этади. Сув билан қопланган ерлар деганда йил давомида доимо ёки йилнинг кўп қисмида сув тагида бўлган ерлар тушунилади. Қисқа вақт давомида – су¦оришда, ём¦ир вақтида, дарё тошган 2

вақтда сув билан қопланган ерларни биз бу тоифага киритмаймиз. Сув билан қопланган ерларга яна вақтинчалик су¦ориш каналлари, шўри ювиладиган майдонлар, бассейнларни ҳам киритиш мумкин эмас. Иккинчи қисм сув фонди ерларига гидротехника ва бошқа сув хўжалиги иншоотлари эгаллаб турган ерларни киритиш мумкин. Сув хўжалиги иншоотлари деганда лотоклар, қувурлар, сув хўжалигига хизмат қиладиган маъмурий бинолар, ту¦онлар ва бошқалар тушунилади. Уларни жойлаштириш учун, албатта, ер участкалари ажратилиши лозим бўлади. Ана шу иншоотлар эгаллаган ерлар ҳам сув фонди ерларини ташкил этади. Учинчи қисмсув фонди ерлари жумласига сув ҳавзаларининг қир¦оқлари бўйлаб ажратиб қўйилган минтақалардаги ерлар киритилади. Бунга 20 метр кенгликдаги қир¦оқ минтақалари, кемалар учун ажратилган минтақалар ҳамда муҳофаза қилиш учун ажратилган зоналар киради. Давлат сув фонди ерларининг асосий хўжалик вазифаси сувдан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш фаолиятига хизмат қилишдир. Шунинг учун бу ерларнинг ҳуқуқий ҳолати сув объектларининг ҳуқуқий ҳолати хусусиятларини акс эттиради. Ҳамма сувдан фойдаланувчиларга сув ҳавзалари қир¦оқларини, бошқа сув объектлари ер майдонлари устки қисмини яхши сақлаш мажбурияти юклатилган. Кўпчилик дарёлар, магистрал каналлар ва коллекторлар, сув омборлари ва бошқа сув ҳавзаларининг, шунингдек ичимлик ва рўз¦ор сув таъминоти, аҳолининг даволаш ҳамда маданий со¦ломлаштириш эҳтиёжларига хизмат қиладиган манбалар махсус ҳимоя қилинади. Шу мақсадда қонун шундай сув ҳавзалари атрофида ҳимоя зоналари ташкил қилишни белгилайди. Хусусан, шундай жойларда санитария зоналари ўрнатилади. Санитария зоналари 3 та минтақага бўлиниб, уларнинг ҳар бирига ердан фойдаланишнинг алоҳида ҳолатлари (режими) ўрнатилади. Масалан, биринчи минтақада яшаш, қандайдир қурилиш иншоотлари қуриш ман этилади. 3

Сув таъминоти манбаларини муҳофаза қилиш зоналари ва уларни минтақаларга бўлишни белгилаш маҳаллий ҳокимият органларининг қарорларига биноан амалга оширилади. Сув ҳавзалари қир¦оқ минтақаларида ер ҳайдаш, мол боқиш, заҳарли- кимёвий моддалар қўллаш, ишлаб чиқаришга хизмат қиладиган қурилишлар қилиш, дам олиш базалари қуриш ман қилинади. Демак, сув фонди ерлари ҳуқуқий ҳолатидаги муҳим хусусиятлардан бири шундан иборатки, бу ерларда сув объектларига салбий таъсир кўрсатадиган хўжалик фаолият юритиш ва қурилиш ишлари олиб бориш таъқиқланади (Ер кодексининг 77-моддаси). Чунки, хўжалик фаолияти ёки қурилиш ишлари сувни ифлосланиши ва захарланишига олиб келиши мумкин. Шу сабабдан, бу ерлар алоҳида тартибда муҳофаза қилинади. Шунинг учун Ер кодексининг 77-моддасида белгиланишича, бундай ҳолатлар рўй берган тақдирда бу ерлар табиатни муҳофаза қилиш эҳтиёжлари учун ер эгаларидан ва ердан фойдаланувчилардан олиб қўйилиши мумкин. Ички сувлар қир¦оқ минтақаларида қурилмалар ва иншоотлар қуриш фақат тегишли ҳокимият идораларининг розилиги билан амалга оширилиши мумкин. Бу қурилма ва иншоотлар сув хўжалиги мақсадларига хизмат қилиши лозим. Сув фонди ерларидан фойдаланиш тартиби. Амалдаги ер ва сув қонунчилигига асосан сув фонди ерларидан фойдаланувчилар бўлиб юридик ва жисмоний шахслар ҳисобланадилар. Мулкчиликнинг шаклидан қатъий назар корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, фермер, деҳқон хўжаликлари ҳамда Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари сув фонди ерларидан фойдаланувчилар бўладилар. Сув фонди ерлари доимий ва муддатли (вақтинча) фойдаланиш учун берилиши мумкин. 4

Сув фонди ерларидан доимий фойдаланиш ҳуқуқи ер участкасидан доимий фойдаланиш ҳуқуқини берувчи давлат ҳужжати билан тасдиқланади. Сув фонди ерларидан умумий ва махсус фойдаланиш турларининг рўйхати сув хўжалиги, табиатни муҳофаза қилиш, санитария назорати, геология ва минерал ресурслар органлари томонидан белгилаб қўйилади. Сув фонди ерларидан биргаликда ёки танҳо фойдаланиш мумкин. Биргаликда фойдаланиладиган сув объектлари ва сув фонди ерларига танҳо фойдаланиш учун берилмаган сув объектлари ва сув фонди ерлари кириши мумкин. Танҳо фойдаланиладиган сув фонди ерлари ва сув объектларига маҳаллий ҳокимият органлари қарори асосида бирон корхона, ташкилот ва муассага бутунлай ёки қисман бериб қўйилган сув объектлари ва у билан бо¦лиқ ерлар киради. Сув ва сувдан фойдаланиш тў¦рисидаги қонуннинг 26-моддасига асосан; Сув объектлари танҳо фойдаланиш учун Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ёхуд тегишли ваколатга эга бўлган давлат органи томонидан қонунларда белгиланган тартибда батамом ёки қисман берилади. Сув объектлари танҳо фойдаланиш учун сувдан махсус фойдаланиш рухсатномаси албатта расмийлаштирилган ҳолда берилади. Танҳо фойдаланмоқ учун сув объектлари ва уларга тегишли ерлар бериб қўйилган корхоналар, ташкилот ва муассасалар - сув фонди ерларидан бирламчи фойдаланувчилар бўлиб, улар сув хўжалиги ва табиатни муҳофаза қилиш органлари билан келишиб, бошқа корхоналар, ташкилотлар, муассасалар ва сувдан иккиламчи фойдаланиш учун рухсат беришга ҳақилидирлар. Сув фонди ерлардан иккиламчи фойдаланиш учун берилган рухсатномада сув объекти ва бошқа ерларни бериш мақсади ва у тоифа ерлардан фойдаланишнинг асосий шартлари кўрсатилган. Сув фонди ерларидан бирламчи фойдаланувчи сув фонди ерлари ва объектларидан иккиламчи фойдаланувчининг бутун сув фонди ерларидан фойдаланиш учун жавобгар бўладилар. Сув фонди ерларидан иккиламчи фойдаланувчи, башарти сув фонди 5

ерлари ва объектини тегишли улушини сувдан бирламчи фойдаланувчи ўзлаштириб олган ёки ундан нотў¦ри фойдаланган тақдирда, унга нисбатан даъво қўза¦атишга ва етказилган зарар қоплашини талаб қилишга ҳақлидир. Сув фонди ерларидан фойдаланувчиларнинг асосий ҳуқуқ ва мажбуриятлари Сув фонди ерлари ҳуқуқий ҳолатидаги асосий хусусиятидан бири бу тоифа ерлардан фойдаланувчилар ҳуқуқ ва мажбуриятларининг ўзига хос тартибда бўлишлигидадир. Яъни, сув фонди ерларидан фойдаланувчилар бир вақтнинг ўзида ҳам сувдан фойдаланувчи, ҳам ердан фойдаланувчи ҳисобланиб, бир қатор ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўладилар. Бу ҳуқуқ ва мажбуриятлар Ер кодекси ҳамда сув ва сувдан фойдаланиш тў¦рисидаги қонунда белгиланган. Сув фонди ерларидан фойдаланувчилар қуйидаги ҳуқуқларга эгадирлар: сув фонди ерлари қандай мақсадда берилган бўлса, ана шу мақсадда фойдаланиш; сувдан оқилона фойдаланишни амалга ошириш учун, сув иншоотлари, қурилмалар ва бошқа экологик хавфсиз объектларни қуриш; сув фонди ерларидаги мавжуд сувларни ва ерларни сифат ва самарадорлигини, чиқдорини текшириб туриш; қонунларда назарда тутилган ҳолларни истисно этганда, сув фонди ерларини муҳофаза қилиш ва тиклашни талаб қилиш; сув фонди ерларида кенг тарқалган ўрмонзорлар, ҳайвонот дунёси ва сув объектларидан хўжалик эҳтиёжлари учун белгиланган тартибда фойдаланиш; сув фонди ерларидан фойдаланиш мақсади ва лойиҳа ҳужжатларига мувофиқ сув объекти ва иншоотларини таъмирлаш, қуриш ва бузиб ташлаш; сув фонди ерлари олиб қўйилганда унга етказилган зарарни (шу жумладан бой берилган фойданинг) қопланишини ёки сув фонди ерларидан ихтиёрий равишда воз кечилганда сарфланган ҳаражатларнинг тўланишини талаб қилиш; сув фонди ерларидан фойдаланиш бўйича қонунда таъқиқланмаган бошқа ишларни амалга ошириш. 6

Бундан ташқари, сув фонди ерларидан фойдаланувчилар қуйидаги мажбуриятларни бажаришлари лозим: сув фонди ерларидаги қурилган сув объектларидан оқилона фойдаланишлари, сувни тежаб-тергаб сарфлаш, сув фонди ерларидаги сувни сифатини яхшилаш, тиклаш ва ифлосланишига йўл қўймаслик; сув фонди ерларини муҳофаза қилиш мақсадида ифлос моддалар аралашиб қолган оқинди сувларни сув объектларига оқизишни тамомила тўхтатиш чораларини кўришлари; сув фонди ерлари ҳудудида экологик вазиятни ёмонлашувига йўл қўймаслик; сув фонди ерларини муҳофазалайдиган ихота, бутазор ва бошқа дарахтларни сақлаш; сув фонди ерларида сувни муҳофазалайдиган ва бошқа сув хўжалик иншоотларини ҳамда техник қурилмаларни соз ҳолда тутишлари, олинаётган сувни ҳисоб-китоб қилиб боришлари; сув фонди ерларидан фодаланганлик учун ер соли¦ини ёки сув фонди ери учун ижара ҳақини ўз вақтида тўлаши; бошқа ердан фойдаланувчилар, ер эгалари, ер участкаси ижарачилари ва мулкдорларининг ҳуқуқларини бузмасликлари; маҳаллий давлат ҳокимияти органларига сув фонди ерларидан фойдаланиш тў¦рисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган маълумотлар ўз вақтида тақдим этишлари; сув фонди ерларини сув, шамол эрозиясидан сақлаш; ушбу категория ерларини мелиоратив, агротехник ва бошқа талабларга жавоб беришини таъминлаш; сув фонди ерларида сувдан ва ердан фойдаланувчиларга берилган ҳуқуқларининг бузилишига, шунингдек хўжалик ва табиат объектларига (ерлар, ўрмонлар, ҳайвонот дунёси, фойдали қазилмаларга ва бошқаларга) зарар етказилишига йўл қўймасликлари; давлат органлари сув фонди ерларини муҳофаза қилиш юзасидан республика дастури ва ҳудудий дастурлар доирасида зарур чора-тадбирларни кўришлари лозим. Сув фонди ерларидан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари сув фонди ерларидан оқилона фойдаланишни ва уларни муҳофаза қилишни таъминлашга қаратилган. Захира ерлар ва улардан фойдаланишни ҳуқуқий тартибга солиш 7

Заҳира ерларининг тушунчаси Ўзбекистон Республикаси Ер кодексида баён қилинган. Шу кодекснинг 78-моддасида таъкидланишича, юридик ва жисмоний шахслар эгалигига ҳамда фойдаланишига, ижарага берилмаган, мулк этиб реализация қилинмаган барча ерлар захира ерлардир. Шунингдек ушбу моддада белгиланишича, бундай ерлар жумласига эгалик қилиш ва фойдаланиш ҳуқуқи, ижарага олиш ҳуқуқи, мулк ҳуқуқи бекор қилинган ерлар ҳам киради. Заҳира ерлар – Ўзбекистон ер фонди таркибида мустақил тоифани ташкил этиб, уларнинг майдони 7596,1 минг га ёки бутун ер фондининг 17,0 % ини ташкил этади. Маълумки, давлатнинг ерга бўлган эгалик ҳуқуқини амалга оширувчи Республика ҳокимияти идоралари ер участкаларини корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ўртасида тақсимлайдилар. Бир қисм ерлар эса бўлинмасдан қолади. Булар, асосан, ўзлаштирилмаган ерлардир. Булар кейинчалик хўжалик оборотига киритиладиган резерв ёки экологик мувозанатни таъминлаб турадиган ерлардир. Шундай қилиб, заҳира ерларни икки турга бўлиш мумкин – ердан фойдаланишда резерв ролини ўйнайдиган, яъни кейинчалик фойдаланиш учун база бўлиб хизмат қиладиган ва фойдаланишга умуман яроқсиз бўлган ерлар. Заҳира ерлар асосий фойдаланиш мақсадига кўра ҳар қандай бошқа ер фонди тоифасига ўтиб кетиши мумкин. Бундай ҳолатларда уларга ўша ер фондининг ҳуқуқий ҳолати қўлланилади. Давлат заҳира ерлари қисқа муддатли – 3 йилгача ва узоқ муддатли – 3 йилдан 10 йилгача муддатга берилиши мумкин. Қоидага кўра, қисқа муддатга берилган ер участкалари заҳира ерлар таркибида ҳисобланади. Муддатнинг тугаши билан эса у бошқа ердан фойдаланувчиларга берилиши ёки заҳира ерлар таркибида қолиши мумкин. Бошқа ҳамма ҳолатларда, масалан, узоқ 8

муддатга фойдаланиш учун берилганда бу ерлар заҳира ерлар фонди тоифасидан чиқиб кетади. Заҳира ерлар асосан қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини, шунингдек саноат, транспорт, бошқа ноқишлоқ хўжалик мақсадлари, жамоа бо¦дорчилиги ва полизчилигини ривожлантириш учун заҳира бўлиб хизмат қилади. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, заҳира ерлар кейинчалик кўпроқ қишлоқ хўжалиги эҳтиёжларига эгалик қилиш, фойдаланишга ва ижарага бериш учун мақсад қилиб қўйилади. Заҳира ерлар туман, шаҳар давлат ҳокимияти органларининг тасарруфида бўлади. Бундан ташқари, заҳира ерлар қишлоқлар ўзини ўзи бошқарув идоралари ихтиёрида ҳам бўлиши мумкин. Бу идоралар заҳира ерларни юқорида санаб ўтилган мақсадлардан ташқари, яна уй-жой қуриш учун фуқароларга, хизмат юзасидан чек ерлар сифатида беришлари мумкин. Бунда, албатта, бу ерларни қишлоқ хўжалиги мақсадларида ишлатиб бўлмаслигини эътиборга олиш лозим. Ҳеч кимга фойдаланиш учун берилмаган заҳира ерлар бирон бир киши томонидан ўзбошимчалик билан эгаллаб олиниши мумкин эмас. Заҳира ерлардан фойдаланиш устидан назоратни ҳокимият идоралари олиб борадилар. 9

Похожие

Саноат транспорт алока мудофаа ерларининг хукукий холати

Ўрмон фонди ерларининг ҳуқуқий ҳолати

Инсон ва фукароларнинг хукукий холати

Дехкон хужаликларининг хукукий холати

хукумат ваколатлари ( хукукий холати )