Қадимги юнонистонда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар ( Кадимги Юнонистон сиёсий ва хукукий таълимотлари - Юриспруденция - Рефераты

Қадимги юнонистонда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар ( Кадимги Юнонистон сиёсий ва хукукий таълимотлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

104.5 KB

Қадимги юнонистонда сиёсий ва ҳуқуқ ий таълимотлар Режа: 1. Қадимги Юнонистонда сиёсий ва ҳуқуқ ий таълимотларининг асосий йўналишлари . 2. Қадим Юнонистоннинг илк даврдаги сиёсий-ҳуқуқий фикрлари. 3.Юнонистоннинг энг ривожланган даври сиёсий-ҳуқуқий қарашлари. 4.Эллинизм даври (м.ав. IV-II асарлар) сиёсий-ҳуқуқий таълимотлари.

1. Қадимги Юнонистонда сиёсий ва ҳуқуқ ий таълимотларининг асосий йўналишлари . Қадимги Грецияда эрамиздан олдинги биринчи минг йиллик бошларида давлатлар пайдо бўлади. Мустақил полислар шаҳар давлатлар ён атрофидаги қишлоқларни ҳам ўз ичига олади. Ибтидоий тузумдан илк синфий тузумга ўтганда жамиятни сиёсий жиҳатдан ташкиллашга катта э ъ т и б о р б е р и л а д и , б у и ш л а р а х о л и н и с о ц и а л табақалаштиришни кучайтириб юборади ва улар ўртасида зиддиятлар авж ола бошлайди. Бу шароитда полислар ичида ҳам, ташқарисида ҳам ҳокимият учун кураш кескинлашади. Давлатларни бошқаришнинг турли шакллари келиб чиқади. Эрамизгача IV-V асрларда Афинада демократия қарор топади, Фива, Мегерада Олигархия, Спартада аристократия шакллари давлатчиликнинг турли йўсиндаги бошқариш шаклларини келтириб чиқаради. Қ адимги Грецияда пайдо бўлган ва аста- секин ривожланиб борган сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар тарихини уч даврга бўлиш мумкин. Илк давр (эрамизгача IX-V асрлар) қадимги грек давлатларининг пайдо бўлиш даврини ўз ичига олади. Бу дав рда си ёси й ва ҳуқ уқи й тасавв урларнинг мифологиядан озод бўла бошлашини, рационаллашувини кузатиш мумкин. бу жараён Гомер, Гесиод ва машхур "етти донишмандлар" ижодида ўз ифодасини топгандир. Шу даврда давлат ва ҳуқуқ муаммоларига фалсафий ёндашиш ҳам шакллана бошлайди (Пифагор ва унинг издошлари, Гераклит).

Иккинчи давр (эрамизгача V ва IV асрнинг биринчи ярми. Бу давр қадимги грек фалсафий сиёсий ва ҳуқуқий таълимотларнинг гуллаган даври. Бу даврда Демокрит, Суқрот, Платон, Арастуларнинг фалсафий, сиёсий ва ҳуқуқий таълимоти шаклланди ва ривожланди. Учинчи давр (IV асрнинг иккинчи ярми ва II асргача). Бу давр тарихда эллинизм даври бўлиб. Бу даврнинг мухим белгиси грек давлатчилигининг таназзулга юз тутган даври. Грек полислари дастлаб Македония, сўнгра рим тасарруфига ўта бошлайди. Бу даврдаги сиёсий ва ҳуқуқий қарашлар Эпикур, стоиклар ва Полибий ижодида ўз аксини топди. 2.Қадим Юнонистоннинг илк даврдаги сиёсий-ҳуқуқий фикрлари. Қадимги Юнонистонда пайдо бўлган ва ривожланган ижтимоий-сиёсий ва ҳуқуқий қарашлар тарихини Гомер ва Гесиод достонларида кўриш мумкин. Бу буюк шахслар яратган достонларда жамиятда пайдо бўлган ижтимоий муаммолар худолар образлари орқали изчил таъсвирлагандир. Адолат, қонунчилик ва полис ҳаётига оид бошқа тушунчаларнинг моҳияти, йўналишлари ва шаклланиши энг аввло Зевснинг фаолияти билан боғланади. Бош Худо Зевс барча худоларни исканжага олиб, адолат ўрнатишни талаб қилган. Гомер поэмаларида Зевс худди мана шу тартибда, яъни қаттиққўл адолатли Бош Худо образида ифодаланган. Бунда адолат тушунчаси ердаги воқеалар билан боғланган ҳолда изохданади. Ердаги оддий қонун-қоида асослари одамларни

бирлаштирувчи бир куч, умуминсоний қадрият сифатида намоён бўлади. Гесиод (эрамизгача VII аср) асарларида адолат, ҳуқуқ- тартибот тушунчалари янада ёрқинроқ ифодаланган. Унинг «Теогония», «Меҳнатлар ва кунлар» номли асарларида турли тамойилларга эга бўлган ахлоқий-ҳуқуқий нормалар таърифланади ва ҳимоя қилинади. Масалан, унинг «Теогония» асарида Зевс ва абадий табиий тартибнинг тимсоли Фемида никоҳидан икки қиз Дике адолат худоси ва Эвномия қонунчилик худоси туғилади. Дике адолатни ҳимоя қилади, уни бузувчиларни қаттиқ жазолайди. Эвномия эса қонунчилик, тартиб-интизом илохушт томонидан ўрнатилган одамлар орасида бўлиши шарт бўлган қонун деб хисоблаб уни ҳимоя қилади. Дике ҳам, Эвномия ҳам барча ишларни бош худо- оталари Зевс буйруғи билан бажарадилар. Демак, адолат ҳам, қонунчилик ҳам илоҳий манбага эга. У б ош худо ва бошқа худолар томонидан бошқариб борилади. Гесиод «Меҳнатлар ва кунлар» поэмасида патриархал тузум идеалларини ҳимоя қилар экан, одамлар ҳаётида бешта бири- бири билан алмашиниб турадиган босқичларини ўзига хос томонларини ифодалаб беради. «Олтин аср», «кумуш асри», «мис асри», «ярим худо-қахрамонлар асри» ва ниҳоят ўзи яшаб тўрган асрни «темир асри» деб баҳолайди. «Олтин аср» одамлари бахтли эдилар, ғам-ташвишсиз умр кечирдилар. «Кумуш асрининг» қайсар, худоларга итоат қилмаган одамларини Зевс қириб ташлади. «Мис асри» нинг одамлари ўзаро рақобатда ва

чиқишмовчиликлар туфайли ўзлари бири-бирини янчиб ташлашди. Тўртинчи «Темир асрининг» қонли урушларда Ярим худо каҳрамонлар ҳам ҳалок бўлдилар. Гесиод «Темир асрини» қора бўёқлар билан ғамгин тасвирлайди. Меҳнат оғир, кун кўриш қийин, ҳақиқат топталган, одамлар ўртасидан инсоф, диёнат кўтарилган. Гомер ва Гесиод ижодига хос бўлган ахлоқий, ҳуқуқий тартиб- интизомнинг инсонлар ўртасида қарор топтириш ва уларга ақл нўрини бағишлашга қаратилган интилишлар кейинчалик етти донишманд фаолиятида давом эттирилди. Бу етти донишманд Фалес, Питтак, Пермандр, Биант, Солон, Клеобул ва Хилон. Бу донишмандлар жамият адолат тантана қилиши учун кураш олиб бордилар. Уларнинг айримлари ҳоким ёки қонун чиқарувчилар сифатида ўз ғояларини амалга оширишга ҳаракат қилдилар. Масалан, Солон хусусий ва давлат қарзларини бекор қилди, қарз беришни адолатли асосга қўйди. Солон томонидан ташкил этилган полис демократияси демос билан задогонларни, бойлар билан камбағалларни муросага келтириш учун ишлаб чиқилган қоидаларга асосланар эди. Солон бир томоннинг иккинчи томон манфаатларини ерга уриш асосида устунликка эришишларини очиқ қоралайди. Ижтимоий, сиёсий-ҳуқуқий тартибларнинг фалсафий ғоялар асосида қайта ўзгартириш фикрларини илгари сўрган Пифагор (эрамизгача 580-500 йиллар) ва унинг издошлари (Архит, Лизис, Дгиголай ва бошқалар), ҳамда қадимги дунёнинг атоқли файласуфи Гераклит (эрамизгача 530-470) демократияни танқид

қилиб аристократик бошқарув усулини, ақлан ва ахлоқий етук одамлар ҳокимиятини ёқлаб чиқдилар. Пифагор ва унинг ҳамфикрлари дунёқарашлари бир қ адар ми сти к бўлсада, аммо улар оламни н г асоси н и моддийлик белгиси сонлар ташкил этади деб ҳисоблашди. Ҳамма нарсанинг моҳияти охир оқибатда сонларга бориб тақалади. Ахлоқий ва сиёсий-ҳуқуқий воқеаларнинг ҳам мохиятини сонлар характеристикасидан излаш керак, масалан, адолат тушунчаси тенгларга тенглик билан жавоб қайтариш демакдир. П и ф аг ор чи ла р и де али п ол и с э ди . А мм о п оли сд а адолатли қонунлар мавжуд бўлиши керак. Пифагорнинг кўрсатишича, худодан сўнг, ота-онани ва қонунни ҳурмат қилиш керак, худо, ота-она ва қонун. Пифагорчилар тартибсизлик, анархиядан қаттиқ нафратланар, инсоний муносабатлар анархия зулмидан озод этилиб ҳуқиқий тартиб в а г а рм он и я г а э г а б ўл и ши к е рак д ег ан ғ оя н и и лг а ри сурдилар. 3.Юнонистоннинг энг ривожланган даври сиёсий-ҳуқуқий қарашлари. А ф л от ун н и н г и д еал д ав ла т в а ж ам и я т ҳ ақ и да г и таъ ли м от и ун и н г к ей и н г и д и ал ог л ар и д а (« Да в ла т» , «Қонунлар» ва бошқалар) ривожлантирилди. Унинг идеялар ҳақидаги қарашларининг моҳияти қуйидагича: ҳақиқий бо рл и қ б у мо дд и й ли к д ан та шқ а ри , ақ л б и л ан и др ок э т и л а д и г ан и д е я д и р . Б и зн и н г қ ў з и м и з г а к ў ри н и б , ҳиссиётимизга таъсир қилиб тўрган нарсалар борлиққа алоқадор эмас, шунинг учун ҳам ҳақиқий билиш бу борлиқни

би лишдан иборат, яъни идеяларн и били шдан иборат. Борлиқни ҳамма ҳам билавермайди, фақат файласуфларгина бунга қодир. У ўзининг «Давлат» номли асарида адолатли идеал давлатни таърифлар экан, давлат полисдаги ижтимоий- сиёсий ҳаёт билан коинотнинг бирикувидан ҳосил бўлади, дейди. Афлотуннинг таълимотига кўра адолат деганда биричи навбатда ҳар би р одам ўз иши билан шуғуллан син , бошқаларнинг ишларига аралашмасин, полис турли эҳтиёжларнинг умумлашган ифодасидир деган ғояни илгари суради. Бу турли -туман эҳтиёжларни қ ондири ш учун давлатда одамлар ўртасида мехнат тақсимоти қарор топган бўли ши керак И деал дав латда аёллар эрк ак лар би лан баравар ҳуқуққа эга. Афлотун идеал давлатида уч табақа файласуфлар, ҳарби йлар ва деҳқ он , ҳун армандларни бўлишини эътироф этган. Афлотун ўзининг «қонунлар» номли асарида давлатнинг мохияти ва қурилиши ҳақида батафсил тўхталиб ўтади. А ф л о т ун и д е а л д а в л а т н и н г э н г м у ҳ и м б е л г и л а р и қуйидагилардан иборат. Унинг 5040 фукароси чек ташлаш орқали ер майдони ва уй-жой оладилар, аммо бу ер ва уй уларнинг хусусий мулки ҳисобланмайди. Барча ерлар давлатнинг мулки бўлиб одамларнинг фарзандларидан бирига мерос бўлиб ўтиши мумкин. Мавжуд мулкнинг кўп ва озлигига қараб, одамлар тўрт тоифага бўлинадилар: б ойликнинг ҳам, камбағалликнинг ҳам маълум чегараси

бўлиб, бу қонун томонидан белгилаб қўйилади. қуллар ва чет эллардан келган деҳқон, қунарманд, савдогарлар юқорида ай т и л г ан 5 0 4 0 ф у қ а р о т а р к и б и г а к и р м а й д и . Би р и н ч и д а в л а т д а ҳ а м , и к к и н ч и д а в л а т д а ҳ а м ҳ а м м а и ш ў з а р о келишув ва муомила асосида олиб борилади. Ёшлар эркаклар би лан тен г ҳуқ уқ қ а э г а бўлсаларда, аммо улар оли й раҳбарликка кўтарила олмайдилар. Афлотун давлатининг бошида босқичма-босқич сайловлардан ўтган 37 ҳукмдор туради. Ҳукмдорларнинг ёши 50 дан 70 ёшгача бўлади. 360 кишидан иборат бўлган сайлов кенгаши катта ҳуқуқларга эга. Афлотуннинг идеал давлатида қонунчиликка эътибор қаратган. қонун чиқарувчиларга Афлотун маслаҳат бериб қонунлар жуда қаттиқ бўлмасин, қонунга итоат этиш билан бирга ҳукмдорлар жамиятни эркин бошқара олсинлар, қонунларни ишлаб чиққанда географик муҳит, иқлим, тупроқ ва бошқа омиллар эътиборга олиниши зарур. Афлотун қонунларга риоя этмасликни қаттиқ қоралайди. Ҳар хил ш о и рл а р , о ли м л а р т у р ли - т у м а н я н г и л и к л а р я р а ти б , қонунларни бузишавермасин. А ф л от ун ў з қ ар аш ла ри да ма ф к ур ав и й ма са лал ар г а катта эътибор берди. Давлат ва қонунларнинг илоҳий ва муқаррар қудратини одамларга етказиш, уларнинг онгига си н г д и р и ш к е р а к . қ он у н - қ о и д а л а рн и б у з и ш қ а т т и қ жазоланиши керак. Афлотун томонидан икки ярим минг йил олдин айтилган "қонун устиворлиги", "қонун ҳукумронлиги" ғоялари бизнинг кунимиз учун шубҳасиз жуда фойдали.

Арасту (Аристотель)нинг давлат ва ҳуқуқ тўғрисидаги таълимоти А р а с т у А ф л о т у н д а н к е й и н э н г у л у ғ м у т а ф а к к и р сифатида майдонга чиқди. (Эрамиздан олдинги 384-322 йиллар). Ўзининг «Полития», «Афина сиёсати», «Этика» номли асарларида сиёсий, ҳуқуқий қарашларини баён этади. Арасту сиёсат фанини хдр томонлама ишлаб чиқишга, сиёсатни ахлоқ доирасида қарашга ҳаракат қилди. Ахлоқ сиёсатнинг бошланғич нуқтаси, унинг муқаддимасидир, дейди у. Арасту адолатнинг икки хилини фарқлаб кўрсатади. Мувозанатга солувчи адолат мисоли арифметик тенглик, яъни мана шу тамойилни жамият тараққиётига тадбиқ этиш. Белгиловчи адолат худди геометрик тенгликка ўхшайди. Яъни барча ҳақ-ҳуқуқлар, неъматлар одамлар ўртасида ҳар кимнинг ўзига яраша тақсимланиши керак. Арастунинг этика соҳасидаги изланишларининг моҳияти шундаки, сиёсий адолат одамлар ўртасидаги тенглик, э рки н лик к а асосланг ан бўли б, ҳар би р одамн и н г ўз эҳтиёжларини қондириши билан белгиланади. Арасту тасаввурида давлат кўплаб таркибий қисмларнинг ўзаро уйғунлигидан ташкил топади. Давлат ўзига хос бир ташкилот бўлиб, фуқароларнинг уюшишидан ташкил топди. Давлатнинг ҳар бир турида ўзига хос инсон ҳуқуқлари ишлаб чиқилган бўлади. А р а с т у д а в л а т н и н г с и ё с и й т а ш к и л о т э к а н и н и таъкидлаб, давлат бу олий ҳокимиятга эга бўлган сиёсий

тизимдир, деб уқдиради. Давлатнинг тўғри ва нотўғри б о ш қ а р и ш ш а к л л а ри н и аж р а т а д и . Д а в л а тн и н г т ў ғ р и бошқариш шаклида халққа манфаат келтиради. Нотўғри бошқариш шаклида фақат тор доирадаги одамларга фойда келтиради холос. Давлат бошқаришининг учта тўғри шакли монархия, аристократия, полития. Давлат бошқаришнинг нотўғри шакли тирания, олигархия, демократиядир. А р а с т у д а в л а т б о ш қ а р и ш ш а к л л а р и н и н г т у р л и хилларини ҳам текшириб чиқади. Унинг фикрича, энг тўғри бошқариш шакли бу политиядир. Бошқа давлат формалари политиядан озми-кўпми чекинишларга асосланади. Давлатни нотўғри бошқариш шаклидан энг ёмони бу тираниядир. П о л и т и я о л и г а р х и я в а д е м о к р а т и я н и н г э н г я х ш и т о м о н л а р и н и б и р л а ш т и р а д и , а м м о у л а р н и н г ё м о н томонларидан бутунлай холи давлат шаклидир. Арастуь ишлаб чиққан идеал давлатнинг лойиҳасини оддий бир фактни тажрибада синаб кўришдек аниқ бир белгилар билан характерлаб бўлмайди, деб кўрсатади. Идеал давлатнинг аҳ оли си е та рли да ра ж а да б ўл и б , ан и қ к ўз г а та шл ан и б туриши керак. Унинг худудида қуриқлик ва денгизга яхши йўналтирилган бўлмоғи зарур. Барча ерлар иккига бўлинади. Бир қисми бутун давлат т о м о н и д а н у м у м и й т а р з д а ф о й д а л а н и л а д и г а н е р л а р , иккинчиси фуқароларнинг хусусий ерлари. Тинчликни жамиятнинг равнақи деб баҳолаган олим, урушларни хуқуққа қарши ҳодиса деб баҳолайди. Арасту Сократ ва Афлотуннинг

адолат ва қонуннинг бири-бирига мос келиши зарурлига ғоясини ҳимоя қилади. Умуман олганда, ҳуқуқ сиёсий ҳодиса бўлгани учун уни сиёсий ҳуқуқ деб атаса бўлади. Табиат қонунлари ҳамма жойда бир хил аҳамиятга эга бўлиб, тан олиниши ёки олинмаслигига қарамай мавжуд бўлаверади. Бундан ташқари, шартли ҳуқуқ ҳам бор. У шароитга қараб ўзгариб туриши мумкин. Табиий ҳуқуқлар ҳам шартли ҳуқуқлар ҳам давлат сиёсатига хизмат қилади. Бу ҳуқуқ нормалари изчил, барқарор бўлиши зарур. Қонун сиёсатга мос бўлиши учун аввло қонунлар адолат асосида шаклланиши зарур. Арасту қадимги дунёнинг энг машҳур, гениал тафаккур эгаси эди. Унинг асарлари асрлар оша ўз кучини йўқотмай қолмоқда. У воқеаларни чуқур, и лмий таҳли л э ти шда ўз устози Аф лотун дан ан ча ўзи б кетган эди. 4.Эллинизм даври (м.ав. IV-II асарлар) сиёсий-ҳуқуқий таълимотлари. Эпикур, Полибий карашларида хам давлат, бошкарув формаси тугрисида фикрлар бор. Полибий - ўзининг карашларини «Тарихнинг қирқ китоби асарида баён килган». Полибий давлат келиб чикиши. Давлатчилик асослари хакида фикр юритади. Полибийнинг фикрича давлат куйидаги олти давлат формасига эга: Подшолик, Тирания, Аристократия, Олигархия, Демократия, Охлократия. Полибий давлат одат хукук асосида бошкарилади дейди. Ўзининг сиёсий ва ҳуқуқий қарашлари билан эллинизм даврининг намоёндаларидан бири бўлган Эпикур (341-270 й.й)

Демокритнинг атомистик фикрларини давом эттиради. Эпикурнинг фикрича, қонунлар фақат донишмандлар учун чиқарилган. Ундан ёвузлик эмас, балки ёвузлик килмасликлари учун фойдаланилади. 1 Қадимги Грецияда Афина Полисида мансабдор шахслар стратеглар ва орхонтларга булинган. Улар имтиёзларга эга булишган . Афина олий суд органи Гелиэя булган. Талончилик, угирлик ва бошка ишлар ун бирлар хайъати томонидан курилган. Перекл замонидан бошлаб демлар бўйича сайёр судлар ташкил этилган. Полиция-функциясини махсус хизматчилар –токсотлар бажарган. Кадимги Юнонистонда сиёсий-хуқуқий таълимотлар файласуфлар давлат арбоблари томонидан майдонга келди. Бу таълимотлар ўз даврида мухим ўрин тутган. Стоицизм вакилларидан бири бўлган Зенон давлатни табиий ҳолат натижаси дейди. Ҳуқуқни тушунтиришда «илоҳий қонунлар»асосида тушунтиради. Фақатгина Подшолар ва донишмандлар озод қишилардир. Давлатнинг энг яхши формаси- бу демократия, подшо ҳокимияти ва аристократиянинг умумлашган типидир, деб тушунтиради Зенон. 2 Умуман олганда , Қадимги Юнонистондаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар ўз даврининг маҳсули бўлибгина қолмай, анча даврлар мобайнида хизмат қилди. 1 История политических иправовых учуний. В.С.Нерсесянц. тахрири остида. НОРМА-ИНФРА.1997.65-бет 2 История политических иправовых учуний. В.С.Нерсесянц. тахрири остида. НОРМА-ИНФРА.1997.66-бет

Adabiyotlar 1. Адилходжаева С.М. Либерализм: эволюция идей от прошлого до настояҳего. Монография. –Т.: ТДЮИ, 2002. –120 с. 1. Бобоев Ҳ.Б. Сиёсий ҳуқуқий таълимотлар тарихи. –Т.: ТДЮИ, 2003. – 205 2. Бобоев Ҳ.Б. Ўзбек давлатчилиги тарихи. –Т.: “Фан”, 2004. – 294 б. 3. Исламов З. Обҳество. Государство. Право. –Т.: Адолат, 2001. 695 б. 4. Исломов З.М. Давлат ва ҳуқуқ: умумназарий масалалар. (Давлат назарияси). –Т.: Адолат, 2000. –272 б. 5. Исломов З.М. Ҳуқуқ тушунчаси, моҳияти, ижтимоий вазифаси. –Т.: ТДЮИ, 2004. –138 б. 6. Исломов З.М.Фукаролик жамияти: кеча, бугун, эрта. –Т.: ТДЮИ, 2003. –87 б. 7. История политических и правовўх учений. Под редакцией Лейста. Учебник для ВУЗов –М.: Норма, 2001. –680 с. 8. Мухамедов Х.М. Ислом ва давлат назарияси муаммолари. –Т.: Адолат, 1998. –39б. 9. Мухитдинова Ф.А. “Сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар тарихи” ўқув қўлланма. –Т.: ТДЮИ, 2003. –230 б. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар ( Кадимги Шаркда сиёсий ва хукукий таълимотлар

Қадимги Римда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Римда сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги юнон (Греция)да сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар