Қадимги юнон (Греция)да сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар - Юриспруденция - Рефераты

Қадимги юнон (Греция)да сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71 KB

www.arxiv.uz Қадимги Ю нон ( Греция ) да сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар Режа:1. Қ адимги Юнон сиёсий ва ҳуқуқий таълимотларининг ўзига хос қирралари 2. Платон ( Платон )нинг Арасту (Аристотель)нинг давлат ва ҳуқуқ 3. Арасту (Аристотель)нинг давлат ва ҳуқуқ тўғрисидаги таълимоти

www.arxiv.uz Қадимги Грецияда эрамиздан олдинги биринчи минг йиллик бошларида давлатлар пайдо бўлади. Мустақил полислар-шаҳар давлатлар ён атрофидаги қишлоқларни ҳам ўз ичига олади. Ибтидоий тузумдан илк синфий тузумга ўтганда жамиятни сиёсий жиҳатдан ташкиллашга катта эътибор берилади, бу ишлар ахолини социал табақалаштиришни кучатириб юборади ва улар ўртасида зиддиятлар авж ола бошлайди. Бу шароитда полислар ичида ҳам, ташқарисида ҳам ҳокимият учун кураш кескинлашади. Давлатларни бошқаришнинг турли шакллари келиб чиқади. Эрамизгача IV-V асрларда Афинада, Абдирда демократия қарор топади, Фива, Мегерада О лигархия, Спартада аристократия шакллари давлатчиликнинг турли йўсиндаги бошқариш шаклларини келтириб чиқаради. Қ адимги Грецияда пайдо бўлган ва аста-секин ривожланиб борган сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар тарихини уч даврга бўлиш мумкин. Илк давр (эрамизгача IX-V асрлар) қадимги грек давлатларининг пайдо бўлиш даврини ўз ичига олади. Бу даврда сиёсий ва ҳуқуқий тасаввурларнинг мифологиядан озод бўла бошлашини, рационаллашувини кузатиш мумкин. бу жараён Гомер, Гесиод ва машхур “етти донишмандлар” ижодида ўз ифодасини топгандир. Шу даврда давлат ва ҳуқуқ муаммоларига фалсафий ёндашиш ҳам шакллана бошлайди (Пифагор ва унинг издошлари, Гераклит). Иккинчи давр (эрамизгача V ва IV асрнинг биринчи ярми . Бу давр қадимги грек фалсафий сиёсий ва ҳуқуқий таълимотларнинг гуллаган даври. Б у даврда Демокрит, Суқрот, Плотон, Арасту фалсафий, сиёсий ва ҳуқуқий таълимот шаклланди ва ривожланди. Учинчи давр (IV асрнинг иккинчи ярми ва II асргача) . Бу давр тарихга эллинизм давр и бўлиб . Бу даврнинг мухим белгиси грек давлатчилигининг таназзулга юз тутган даври . Грек полислари дастлаб Македония, сўнгра рим тасарруфига ўта бошлайди. Бу даврдаги сиёсий ва ҳуқуқий қарашлар Эпикур , стоиклар ва Полибий ижодида ўз аксини топди.

www.arxiv.uz Қадимги Юнонистонда пайдо бўлган ва ривожланган ижтимоий-сиёсий ва ҳуқуқий қарашлар тарихини Гомер ва Гесиод достонларини таҳлил қилишдан бошлаймиз. Бу буюк шахслар яратган достонларда жамиятда пайдо бўлган ижтимоий муаммолар худолар образлари орқали изчил таъсвирл агандир. Адолат, қонунчилик ва полис ҳаётига оид бошқа тушунчаларнинг моҳияти, йўна лишлари ва шаклланиши энг аввло Зевснинг фаолияти билан боғланади. Бош Худо Зевс барча худо ларни исканжага олиб, адолат ўрнатишни талаб қилган. Гомер поэмаларида Зевс худди мана шу тартибда, яъни қаттиққўл адолатли Бош Худо обра зида ифодаланган. Бунда адолат тушунчаси ердаги воқеа лар билан боғланган ҳолда изоҳланади. Ердаги оддий қонун-қоида асослари одамларни бирлаштирувчи бир куч, умуминсоний қадрият сифатида намоён бўлади . Гесиод (эрамизгача VII аср) асарларида адолат, ҳуқуқ-тартибот тушунчалари янада ёрқинроқ ифодалан ган. У нинг « Т еогония», « Меҳнат ва кун лар» номли асарларида турли тамойилларга эга бўлган ахлоқий-ҳуқуқий нормалар таърифланади ва ҳимоя қилинади. Масалан, унинг « Т еогония» асарида Зевс ва абадий табиий тартибнинг тимсоли Фе мида никоҳидан икки қиз Д и ке-адолат худоси ва Эв н омия- қонунчилик худоси туғилди . Д и ке адолатни ҳимоя қилади , уни бузувчиларни қаттиқ жазолайди. Эв н омия эса қонунчилик, тартиб-интизом илоҳият томонидан ўрнатилган одамлар орасида бўлиши шарт бўлган қонун деб ҳисоблаб уни ҳимоя қилади. Д и ке ҳам, Эв н омия ҳам барча ишларни бош худо-оталари Зевс буйруғи билан бажарадилар. Де мак, адолат ҳам, қонунчилик ҳам илоҳий манба ча га эга . У Бош худо ва бошқа худолар томонидан бошқа риб борилади. Гесиод «Меҳнат ва кунлар» поэмасида патриархал тузим идеалларини ҳимоя қилар экан, одамлар ҳаётида бешта бири- бири билан олмаш иб турадиган босқичларини ўзига хос томонла рини ифодалаб беради. «Олтин аср», « к ум и ш а сри», « м ис асри», «ярим худо-қахрамонлар асри» ва ниҳоят

www.arxiv.uz ўзи яшаб турган асрни «темир асри» деб баҳолайди. « О лтин аср» одамлари бахтли эдилар, ғам- ташвишсиз умр кечирдилар. «Кумуш асрининг» қайсар , худолар га итоат қилмаган одамларини Зевс қириб ташлади. «Мис асри» нинг одам лари ўзаро рақобатда ва чиқишмовчи лик лар туфайли ўзлари бири- бирини янчиб ташлашди. Тўртинчи «Терм асрининг» қонли уруш ларда Ярим худо-қаҳрамонлари ҳам ҳалок бўлдилар. Гесиод «Темир асрини» қора бўёқлар билан ғамгин тасвирлайди. Ме ҳ нат оғир, кун кўриш қийин, ҳақиқат топталган, одамлар ўртасидан инсоф, диёнат кўтарилган. Гомер ва Гесиод ижодига хос бўлган ахлоқий, ҳуқуқий тартиб-интизомнинг инсонлар ўртасида қарор топтириш ва уларга ақл нурини бағишлашга қ аратилган интилишлар кейинчалик етти донишманд фаолия тида давом эт т ирилди. Бу етти донишманд-Фалес, Пит та к , Пермандр, Биант, Солон, Клеобул ва Хилон. Бу донишмандлар жамият адолат тантана қилиши учун кураш олиб бордилар. Ул а рнинг айримлари ҳоким ёки қонун чиқарувчилар сифатида ўз ғояларини амалга оши ришга ҳаракат қилдилар. Мас а лан, Солон хусусий ва давлат қарзларини бекор қилди, қарз беришни адолатли асосга қўйди. Солон томонидан ташкил этилган полис демократияси демос билан задогонларни, бойлар билан камбағалларни муросага келтириш учун ишлаб чиқил ган қоидаларга асосланар эди. Солон бир томоннинг иккинчи томон манфаатларини ерга уриш асосида устунликка эришишларини очиқ қоралай ди . Ижтимоий, сиёсий-ҳуқуқий тартиблар нинг фалсафий ғ оялар асосида қайта ўзгартириш фикрларини илгари сурган Пифагор (эрамизгача 580-500 йиллар) ва унинг издошлари (Архит, Лизис, Дгиголай ва бошқалар), ҳамда қадимги дунёнинг атоқли файласу ф и Гераклит (эрамизгача 530-470) демократияни танқид қилиб ари стократик бошқарув усулини , ақлан ва ахлоқий етук одамлар ҳокимиятини ёқлаб чиқдилар. Пифагор ва унинг ҳамфикрлари дунёқарашлари бир қадар мистик бўлсада, аммо улар оламнинг асоси ни моддийлик белгиси сонлар ташкил этади деб ҳи- соблашди. Ҳамма нарсанинг моҳияти охир-оқибатда сонларга бориб тақалади.

www.arxiv.uz Ахлоқий ва сиёсий-ҳуқуқий воқеаларнинг ҳам мохиятини сонлар характеристикаси- дан излаш керак, масалан, адолат тушунчаси тенгларга тенглик билан жавоб қайтариш демакдир . Пифагорчилар идеали полис эди. Аммо по лисда адолатли қонунлар мавжуд бўлиши керак. Пифагорнинг кўрсатишича, худодан сўнг, ота-онани ва қонунни ҳурмат қилиш керак, худо, ота-она ва қонун. Пифагор чилар тартибсизлик, анархия дан қаттиқ нафратла нар , инсоний муноса батлар анархи я зулмидан озод этилиб ҳуқиқий тартиб ва гармонияга эга бўлиши керак деган ғояни илгари сурдилар. 2. Платон ( Платон )нинг сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлари . Платоннинг идеал давлат ва жамият ҳақидаги таълимоти унинг кейинги диалогларида («Давлат», « Қонунлар » ва бошқалар) ривожлантирилди. Унинг идеялар ҳақидаги қарашларининг мо ҳ ияти қуйидагича: ҳақиқий борлиқ-бу моддийликдан ташқари, ақл билан идрок этиладиган идеядир. Бизнинг қўзимизга кўриниб, ҳиссиётимизга таъсир қилиб турган нарсалар борлиққа алоқадор эмас, шунинг учун ҳам ҳақиқий билиш-бу борлиқни билишдан иборат, яъни идеяларни билишдан иборат. Борлиқни ҳамма ҳам билавермайди, фақат файласуфларгина бунга қодир. У ўзининг «Давлат» номли асарида адо латли идеал давлатни таърифлар экан, д авлат полисдаги иж тимоий-сиёсий ҳаёт билан коинотнинг бирикувидан ҳо сил бўлади, дейди . Платоннинг таълимотига кўра адолат деганда биричи навбатда ҳар бир одам ўз иши билан шуғуллансин, бошқаларнинг ишларига аралашмасин, полис турли эҳтиёжларнинг умумлашган ифодасидир деган ғояни илгари суради. Бу турли-туман эҳтиёжларни қондириш учун давлатда одамлар ўртасида мехнат тақсимоти қарор топган бўлиши керак Идеал давлатда аёллар эркаклар билан баравар ҳуқуққа эга. Платон идеал давлатида уч табақа файласуфлар, ҳарбийлар ва деҳқон, ҳунармандларни бўлишини эътироф этган.

www.arxiv.uz Платон ўзининг «Қонунлар» номли асарида давлатнинг мохияти ва қурилиши ҳақида батафсил тўхта либ ўтади . Платон идеал д а влатнинг энг му ҳ им белгилари қуйидагилардан иборат. Унинг 5040 фуқароси чек ташлаш орқали ер майдони ва уй-жой ола дилар, аммо бу ер ва уй уларнинг хусусий мулки ҳисоб ланмайди. Барча ерлар давлатнинг мулки бўлиб одам ларнинг фарзандларидан бирига мерос бўлиб ўтиши мумкин. Мавжуд мулкнинг кўп ва озлигига қараб, одам лар тўрт тоифага бўли н адилар: Бойликнинг ҳам, кам бағалликнинг ҳам маълум чегараси бўлиб, бу қонун то монидан белгилаб қўйилади. Қуллар ва чет эллардан келган деҳқон , ҳунарманд, савдогарлар юқорида айтилган 5040 фуқаро таркиби га кирмайди. Биринчи давлатда ҳам, иккинчи давлатда ҳам ҳамма иш ўзаро келишув ва муомила асосида олиб борилади. Ёшлар эркаклар билан тенг ҳуқуқ қ а эга бў л сала р да, аммо улар олий ра ҳ барли к ка кўтарила олмайдилар. Платон давлатининг бошида бо сқичма- босқич сайловлардан ўтган 37 ҳукмдор туради. Ҳукмдорларнинг ёши 50 д а н 70 ёшгача бўлади. 360 ки шидан иборат бўлган сайлов кенгаши катта ҳуқуқларга эга. Платоннинг идеал давлат ида қонунчиликка эътибор қаратган. Қонун чиқарувчиларга Платон масла ҳ ат бериб қонунлар жуда қаттиқ бўлмасин, қонунга итоат этиш билан бирга ҳукмдорлар жамиятни эркин бошқара олсинлар, қонунларни ишлаб чиққанда географик му ҳ ит, иқлим, тупроқ ва бошқа омиллар эътиборга олиниши зарур. Платон қонунларга риоя этмасликни қаттиқ қоралайди. Ҳар хил шоирлар, олимлар турли-туман янгиликлар яратиб, қо нунларни бузишавермасин. Платон ўз қарашларида мафкуравий масалаларга катта эътибор берди. Давлат ва қонунларнинг ило ҳ ий ва муқаррар қудратини одамларга етказиш, уларнинг онги га сингдириш керак. Қонун-қоидаларни бузиш қаттиқ жазоланиши керак. Платон томонидан и к ки ярим минг йил олдин айтилган “Қонун устиворлиги", "қонун ҳукумронлиги" ғоялар и бизнинг куни миз учун шубҳасиз жуда фойдали.

www.arxiv.uz 3. Арасту (Аристотель)нинг давлат ва ҳуқуқ тўғрисидаги таълимоти Аристотел Платондан кейин энг улуғ мутафаккир сифатида майдонг а чиқди. (Эр а миздан олдинги 384-322 йиллар). Ў зининг «Полития», «Афина сиёсати», «Этика» номли асарлари да сиёсий, ҳуқуқий қарашларини баён этади. Аристотел сиёсат фан и ни ҳар томонлама ишлаб чиқишга , сиёсатни ах лоқ доирасида қарашга ҳаракат қилди. А хлоқ сиёсатнинг бошланғич нуқтаси, унинг муқаддимаси дир, дейди у. Аристотел адолатнинг икки хилини фарқлаб кўрсатади. Мувозанатга солувчи адолат мисоли арифметик тенглик, яъни мана шу тамойилни жамият тараққиётига тадбиқ этиш. Белгил овчи адолат худди геометрик тенгликка ўхшайди. Яъни барча ҳақ- ҳуқуқлар, неъматлар одамлар ўртасида ҳар кимнинг ўзига яраша тақсимла н иши керак. Аристотелнинг этика со ҳ асидаги изланишлари нинг мо ҳ ияти шундаки, сиёсий адолат одамлар ўртаси даги тенглик, эркинликка асосланг а н бўлиб, ҳар бир одамнинг ўз эҳтиёжларини қондириши билан белгила н ади. Аристотел тасаввурида давлат кўплаб тар кибий қисмларнинг ўзаро уйғунлигидан ташкил топади. Давлат ўзига хос бир ташкилот бўлиб, фуқароларнинг уюшишидан ташкил топди. Давлатнинг ҳар бир турида ўзига хос инсон ҳуқуқлари ишлаб чиқилган бўлади. Аристотел давлатнинг сиёсий ташкилот эканини таъкидлаб, давлат бу олий ҳокимиятга эга бўлган сиёсий тизим дир, деб уқдир ади . Д авлат нинг тўғри ва нотў ғ ри бошқариш шакл лари ни ажратади . Давлатнинг тўғри бошқариш шаклида халққа манфаат кел тир ади. Нотў ғ ри бошқариш шаклида фақат тор доирадаги одамларга фойда кел тир ади холос. Давлат бо шқариш ининг учта тўғри шакли монархия, аристократия полития. Давлат бошқаришнинг нотўғри шакли тирания, о лигархия, демократия дир.

www.arxiv.uz Аристотел давлат бошқариш шакллар ининг турли хилларини ҳам текшириб чиқади. Унинг фикрича, энг тўғри бошқариш шак ли-бу политиядир. Бошқа давлат формалари политиядан озми-кўпми че кинишларга асосланади. Давлатн и нотўғри бошқариш шаклидан энг ёмони бу тираниядир. Полития олигар х ия ва демократиянинг энг яхши томонларини бирлаш тиради, аммо уларнинг ёмон томонларидан бутунлай холи давлат шакл идир. Аристотель ишлаб чиққан иде ал давлатнинг лойиҳасини оддий бир фактни тажрибада синаб кўришдек аниқ бир белгилар билан характерлаб бўлмайди, деб кўрсатади. Идеал давлатнинг аҳолиси етарли д а ражада бўлиб, аниқ кўзга ташланиб туриши керак. Унинг худудида қуриқлик ва денгизга яхши йўналтирилган бўлмоғи зарур. Барча ерлар иккига бўлинади. Бир қисми бутун давлат томонидан умумий тарзда фойдаланиладиган ер лар, икинчиси фуқароларнинг хусусий ерлари. Тинч- ликни жамиятнинг равнақи деб баҳолаган олим, урушларни ҳуқуққа қарши ҳодис а деб баҳолайди. Аристотел Сократ ва Платоннинг адолат ва қонуннинг бири-бирига мос келиши зарурлиги ғоясини ҳимоя қилади. Умуман олганда, ҳуқуқ сиёсий ҳодиса бўлгани учун уни сиёсий ҳуқуқ деб атаса бўлади. Табиат қонунлари ҳамма жойда бир хил аҳамиятга эга бўлиб, тан олиниши ёки олинмаслигига қарамай мавжуд бўлаверади. Бундан ташқари , шартли ҳуқуқ ҳам бор. У шароитга қараб ўзга риб туриши мумкин. Табиий ҳуқуқлар ҳам шартли ҳуқуқлар ҳам давлат сиёсатига хизмат қилади. Бу ҳуқуқ нормалари изчил, барқарор бўлиши зарур. Қонун сиёсатга мос бўладиши учун аввло қонунлар адолат асосида шаклланиши зарур. Аристотель қадимги дунёнинг энг маш ҳ ур, гениал тафаккур эгаси эди. Унинг асарлари асрлар оша ўз ку чини йўқотмай қолмоқда. У воқеаларни чуқур, илмий таҳлил этишда ўз устози Платондан анча ўзиб кетган эди.

Похожие

Қадимги Римда сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Римда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар ( Кадимги Шаркда сиёсий ва хукукий таълимотлар

АҚШдаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар