Қадимги Римда сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар - Юриспруденция - Рефераты

Қадимги Римда сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85 KB

Қадимги Римда сиёсий- ҳуқуқ ий таълимотлар Режа: 1.Қадимги Римдаги асосий сиёсий- ҳуқуқ ий оқимлар. 2.Цицероннинг давлат, қонунлар ва сиёсат тўғрисидаги қарашлари. 3.Рим юристларининг ҳуқуқ шунослик фанларининг ривожига қўшган ҳиссалари ҳақида. 4.Христиан дини ва давлат ўртасидаги муносабатлар.

1. Қадимги Римдаги асосий сиёсий - ҳуқуқ ий оқимлар . Қадимги Рим сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар тарихи минг йилларни ўз ичига олади ва шу давр ичида Қадимги Римда ўзгариб тўрган социал иқтисодий, сиёсий-ҳуқуқий қарашларни воқеаларни акс эттиради. қадимги Рим тарихи уч босқичдан иборат. Подшолик (эрамизгача 754-510 й.), республика бошқариш усули (504-28 й), империаторлик (27 эрамизгача ва 475 й). Ягона Рим империяси эрамизнинг 395 йили батамом бўлиниб кетди. Ғарбий (марказ Рим), Шарқий (маркази Константинополь) Византия империяси-булар 1453 йилгача яшаб келди. Қадимги Римдаги ижтимоий-сиёсий, ҳуқуқий қарашлар у з о қ в а қ т д а в о м и д а т у р л и қ а р а м а - қ а р ш и к у ч л а р патрицийлар ва плебейлар ўртасидаги, тўхтовсиз курашлар и чи да шак ллани б боради в а шу к учлар ни сбати ни , манфаатларини ўзида акс эттирди. Қадимги Римдаги сиёсий-ҳуқуқий қарашлар қадимги Юнонистонда шаклланган ижтимоий-сиёсий қарашлар таъсирида эди. Эрамизгача V аср ўрталарида плебейлар ёзма равишдаги қонунлар тайёрланишини талаб қилиб чиқдилар ва Юнонистонга одамлар юбориб, улардаги қонунчилик, давлатчилик асосларини ўрганиб келиш, хусусан Солон даврида яратилган қонунларга катта эътибор беришни топширдилар. Бу тажрибалар пухта ўрганилиб, ниҳоят XII жадвалдан иборат бўлган қадимги рим ҳуқуқ нормаларини

ишлаб чиқишга асос бўлди. Кадимги Юнонистоннинг атоқли файласуфлари Сократ, Афлотун, Арасту, Эпикур, стоиклар, Полибий ва бошқалар кадимги рим ижтимоий-сиёсий ва ҳуқуқий қарашларнинг шаклланишига кучли таъсир қилди. Қадимги Римда ҳуқуқшунослик фанининг ривожланиши катта воқеа эди. Рим ҳуқуқшунослари ҳуқуқнинг умумий назари я си муаммоларин и ёри ти б берди лар. А йри м ҳуқуқшунослик соҳалари (давлат ва ҳуқуқ назарияси ва маъмурий ҳуқуқ, жиноят ҳуқуқи, халқаро ҳуқуқ) мустақил тарзда ишлаб чиқилди. Рим ҳуқуқшунослари жамият ҳаётида рўй бераётган янгиликларнинг назарий асосларини ишлаб чиқдилар. Рим юристлари томонидан кашф қилинган ҳуқуқшуносликка оид атамалар, фанлар бугун бизда ҳам ўрганилмоқда. Рим империясида эрамиз бошида христианлик пайдо б ў л а д и . И л к х р и с т и а н т а ъ л и м о т л а р и б а р ч а э р к и н л и к ҳақидаги қонунларни, мавжуд бўлган кўплаб табиий ҳуқуқ ғояларини янги дин ўз номидан, илоҳий руҳ, худонинг ифодаси деб талқин қила бошайди. Барча одамларнинг тенглиги, уни одамлар ўртасида қарор топиши зарурлиги ҳақидаги ғоя муҳим аҳамиятга эга эди. Христианликнинг п а й д о б ў л и ш и в а ж а х о н д и н и с и ф а т и д а к ен г а й и б , мустаҳкамланиб бориши инсоният тараққиётининг кейинги босқичларига кучли таъсир қилди. Эрамизнинг II асрида христиан жамоаларида ахвол бир мунча ўзгаради. Жамоа бошлиқларининг ҳукмронлиги мустахкамланади, улар

ўртасида алоқа кучаяди, руҳонийлар пайдо бўлади. Черков иерархиясининг пайдо бўлиши, диний догматнинг кучайтириб юборди. Илк христианлик таълимотларида қулчиликни йўқотишга, хусусий мулкчиликни бекор қилишга, одамлар ўртасидаги нотенгликни бартараф этишга қаратилган ғоялар мавжуд эди. 2.Цицероннинг давлат, қонунлар ва сиёсат тўғрисидаги қарашлари. Қадимги Рим сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар тарихида Марк Туллий Цицерон (106-43 эрамиздан олдинги йиллар) алоҳида ўрин эгаллайди. Машҳур аратор, давлат арбоби ва мутафаккир Цицероннинг давлат ва ҳуқуқ муаммоларига бағишланган "Давлат ҳақида", "қонунлар ҳақида", "Бурчлар ҳақида" ва бошқа асарларида сиёсий ва ҳуқуқий қарашлари ўз аксини топган. Давлатнинг пайдо бўлишининг сабаби одамларнинг бирга яшашга интилишидадир. Бирга яшаш одамн и н г табии й эхтёж и ди р, дей ди , Ци ц ерон . Дав лат халқнинг иши, бойлигидир. Цицерон давлатнинг тузилиш шаклларига катта аҳамият беради. У учта оддий давлат Шаклини кўрсатади: подшоҳ ҳокимияти, аристократлар Ҳокимияти ва халқ ҳокимияти. Буларнинг ҳар бири ўзининг а б з а л л и к л а р и в а к а м ч и л и к л а р и г а э г а . Ш у н и н г у ч у н буларнинг барчасига хос бўлган абзалликларни ўзида бирлаштирган қўшма давлат шакли мақсадга мувофиқдир. Зўрлик билан ўрнатилган якка шахс ёки оломон ҳукмдорлиги, ёки бир тўранинг ҳукмронлиги давлат шакли

ҳисобланмайди, бунга йўл қўйиш мумкин эмас. Бу ерда умуминсоний манфаат ҳам барча, учун тенг ҳуқуқ ҳам йўқ. Ц ицерон ижодида ҳақиқий давлат арбоби ва идеал фуқарога хос фазилатлар катта ўрин олган. Ҳуқуқ заминида табиатга хос бўлган адолат ётиши керак, дейди у. Табиий ҳуқуқининг белги ва хусусиятларни таърифлаш билан бир қаторда, Цицерон ижобий ҳуқуқнинг ўзини хусусий ва оммавий ҳуқуқларга бўлади. Цицероннинг ижодий мероси инсоният маданиятининг ривожига катта таъсир кўрсатди. 3.Рим юристларининг ҳуқуқ шунослик фанларининг ривожига қўшган ҳиссалари ҳақида. Эрамизгача II аср бошларида ҳуқуқшунослик, хусусан фуқаролар ҳуқуқи борасида М. Манилий, П. Муций Сцевола ва М. Юний Брут самарали фаолият кўрсатдилар. Ҳуқуқий масалалар қуйидаги сохаларни қамраб оларди: 1.Одамларнинг юридик саволларига жавоблар; 2. Битимлар тузишда тавсия қилиш ва ёрдам бериш; 3. Судда ишларни ҳал қилиш учун формулалар ишлаб чиқиш; Рим ҳуқуқшунослиги республиканинг охирги дамларида, хусусан, империянинг дастлабки икки ярим асрида ўзининг энг юқори ривожланиш даражасига етди. III асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб, императорнинг қонуний ҳокимиятга эга бўлишидан сўнг рим ҳуқуқшунослигининг ривожланиши пасая бошлади. Тўғри, классик даврда юристларнинг аҳволи ҳурмат эътибори янги даврда ҳам сақланиб турди. Худди мана шу классик даврда яшаган машҳур ҳуқуқшунослардан Гай,

Панминак, Павел, Ульпиан, Модестинларни кўрсатиб ўтиш мумкин. Рим ҳуқуқшуносларининг фаолияти асосан ҳуқуқ амалиётида мавжуд бўлган эҳтиёжларни қондириш, мавжуд ҳуқуқий нормаларни ўзгариб турувчи вазиятга мослаштириб боришга қаратилган эди. Улар шу билан бирга берилган саволларга қайтарилган жавобларда, конкрет ишлар муҳокамасида бир қатор назарий масалаларни ҳам ишлаб чиқдилар. Рим ҳуқуқшунослари анчагина тушунчаларга аниқлик киритдилар. Ўша вақтнинг тили билан айтганда амалий ҳуқуқ нормалари, оддий ҳуқуқ, қонун, магистрантлар, император конституцияси ва бошқа соҳалар шаклланди. Табиий ҳуқуқ амалий ҳуқуқ учун асос бўлиб қолаверди. Ульпианнинг халқлар ҳуқуқларига табиий ҳуқуқларнинг бир қисми сифатида олиб қаралади. Уларнинг одамларга таъсири ў р т а с и д а ф а р қ л а р б ў л г а н . А н а ш у л а р д а н қ и л и н г а н хулосаларга кўра жамиятда никоҳ, болалар тарбияси ҳам т а б и и й ҳ у қ у қ т а ъ с и р и о с т и д а ш а к л л а н и б б о р а д и . Ҳуқ уқ шун ос Г ай н ин г қарашлари ҳам шун г а ҳамоҳан г . Умуман ҳуқуқ борасидаги турли ҳолатлар, хусусиятлар ўр та си д аг и ў за ро ал оқ а до рл и к н и н г м оҳ и я ти н и П ав ел изчилроқ ифодалаб берди. У ҳуқуқнинг турли қисмлари ҳақида эмас, балки ягона бир бутун бўлган ҳуқуқнинг ўзаро боғланган кўринишлари ҳақида фикр юритиш керак деб ҳисоблайди.

Умуман рим юристларининг аксарияти ҳуқуқнинг бир бутунлигини тан олиб, унинг турли тушунчаларини конкрет изоҳлаб берганлар. Жумладан зарурият адолатли ҳуқуқнинг м у х и м т о м о н и , ҳ у қ у қ н и н г б а р ч а к ў р и н и ш л а р и в а йўналишларига хос бош хусусиятдир. Зарурият адолатга а с о с л а н а д и , у н д а н к е л и б ч и қ а д и . Қ а д и м г и р и м ҳуқуқшуносларининг юқоридаги талаблари ҳуқуқнинг барча соҳаларига тегишли бўлиши билан бирга конкрет қонунларга ҳам тегишлидир. қонунлар ҳуқуқ нормаларининг изчил, қатъий ишланган шакли сифатида қаралади. Рим ҳуқуқшунослари фаолиятига стоикларнинг таъсири яққол сезилиб туради. Улар мана шу таъсир остида кўплаб ҳ у қ уқ и й м а с а л а л а рн и , х у с у с а н б у р ч м а с а л а с и н и ҳ а р томонлама тасвирлаб бердилар. Табиий ҳуқуқ, қонунларнинг ғоявий асосларини ташкил қилиши ҳақидаги фикр ҳам диққатга сазовор. Ҳуқуқшунос Модестиннинг кўрсатишича, ҳуқуқнинг вазифаси рухсат этиш, ман этиш, жазолашдан иборат. Албатта бу талаблар ҳар қаерда ҳар хил бўли б, асосан императив ҳуқуқ нормаларини акс эттиради. Юлиан ҳам худди шу фикрни ифодалайди. Р и м ҳ у қ у қ ш у н о с л а р и ҳ у қ у қ н и н г у м у м н а з а р и й моҳиятини чуқур тадқиқ этиш билан барча амалий ҳаётдаги ҳ у қ у қ и й н о р м а л л а р н и н г т а ъ с и р и , у л а р г а қ а й т а р з д а асосланиш зарурлиги ва бошқа хусусий масасалаларни анмқ конкрет мисоллар асосида характерлаб бердилар. Ижтимоий ҳуқуқ нормалари ҳам ҳар томонлама ишлаб чиқилди. Давлат

органларининг ваколатлари, мансабдор шахслар, ҳокимият, ф у қ а р о л и к т у ш у н ч а л а р и в а д а в л а т ҳ а м д а м а ъ м у р и й Ҳуқуқнинг кўплаб масасалалари ёритиб берилди. 4.Христиан дини ва давлат ўртасидаги муносабатлар. Кадимги Рим ҳуқуқий қарашлари фақатгина дунёвий бўлмасдан диний қарашлар хам таъсир кўрсатган. Августин Аврелиан томонидан (354-430) берилган қарашлар узига хосдир. Бу қарашлар Хрестиан черковининг идеалогиясига асосланган. Унга кура худо инсонларнинг ҳуқуқларини белгилаб куйган. Инсонлар гунохлари учун қўлга айланадилар ва бу билан жазоланадилар. Августин хукмдорларни адолатли бўлишга ва худонинг хохишини бажаришга чақиради. Антик даврни христианлик даври билан боғлаган дастлабки буюк теологларидан бири Августин эди (354-430) . У Платон фалсафаси ва Цицерон асарлари билан танишади. Унинг томонидан христиан фалсафасининг асоси ишлаб чиқилган. Августиннинг сиёсий ва ҳуқуқИй қарашлари «Худо шахри» ва «Эркнинг озодлиги ҳақида» асарларида баён қилади. 1 У «Худо шаҳри» асарида икки шаҳар яъни Замин шаҳри ва Худо шаҳри ҳақидаги таълимотни ишлаб чиқади.Августиннинг фикрича , инсон худо яратган энг улуғ мавжудотдир. Инсонинг ички дунёси турли – хис –туйғулар , ирода, истакларнинг кураш майдони бўлиб, паноҳ топишга бўлган истак соҳасидир. Инсон худонинг марҳаматига ёрдамига муҳтождир. 2 1 История политических и правовых учений. Под ред. В.С.Нерсесянца ..НОРМА-ИНФРА. М. Москва,1999.102- бет. 2 История политических и правовых учений. Под ред. В.С.Нерсесянца ..НОРМА-ИНФРА. М. Москва,1999.103- бет.

Августин Худо шаҳри ва замин шаҳри ўртасида қарама қаршилик шаклида қуради. Ҳар бир индувидуал ҳаёт паноҳ ва гуноҳ ўртасида кураш майдони бўлгани сингари, тарих ҳам эзгулик ва гуноҳ «подшолиги» ўртасидага кураш майдонидир. Черков маълум маънода Худо «подшолиги»ни, Империя эса замин «подшолиги»ни ифодалайди. Августин замин подшолиги бўлишини зарур ва шарт эканлигини айтади. 3 Ер подшолиги хукумдорлари Худо томонидан тартиб сақлаш учун тайинланади. Ҳалқ, Худонинг иродасига бўйсуниши шарт бўлгани боис, бу ҳукмдорларга ҳам бўйсунишга мажбур бўлади. Дунёвий подшолик одамлардаги ёвузликни Худо подшохлигисиз (черковсиз) бартараф қила олмайди. Христианлик давлатининг барчаси аъзолари бир вақтнинг ўзида ҳам папанинг , ҳам императорнинг фуқароларидир, дейди Августин. Августин епископ Амвросийнинг черковнинг давлат устидан раҳбарлик қилиши Билан боғлиқ қарашларини ривожлантириб, ҳуқуқни черковнинг ёрдами Билан тушунтириш давлат учун қулай эканлигини айтиб ўтади. 4 Шундай қилиб, Рим католик черкови томонидан Августининг қарашларига ката эътибор қаратилган. Унинг қарашлари христиан– теологик концепциясининг аҳлоқий, сиёсий ва ҳуқуқий жиҳатдан таъсир кўрсатган. 3 История политических и правовых учений. Под ред. В.С.Нерсесянца ..НОРМА-ИНФРА. М. Москва,1999.103- бет. 4 История политических и правовых учений. Под ред. В.С.Нерсесянца ..НОРМА-ИНФРА. М. Москва,1999.107- бет.

Adabiyotlar 1. Адилходжаева С.М. Либерализм: эволюция идей от прошлого до настояҳего. Монография. –Т.: ТДЮИ, 2002. –120 с. 1. Бобоев Ҳ.Б. Сиёсий ҳуқуқий таълимотлар тарихи. –Т.: ТДЮИ, 2003. –205 2. Бобоев Ҳ.Б. Ўзбек давлатчилиги тарихи. –Т.: “Фан”, 2004. – 294 б. 3. Исламов З. Обҳество. Государство. Право. –Т.: Адолат, 2001. 695 б. 4. Исломов З.М. Давлат ва ҳуқуқ: умумназарий масалалар. (Давлат назарияси). –Т.: Адолат, 2000. –272 б. 5. Исломов З.М. Ҳуқуқ тушунчаси, моҳияти, ижтимоий вазифаси. –Т.: ТДЮИ, 2004. –138 б. 6. Исломов З.М.Фукаролик жамияти: кеча, бугун, эрта. –Т.: ТДЮИ, 2003. – 87 б. 7. История политических и правовўх учений. Под редакцией Лейста. Учебник для ВУЗов –М.: Норма, 2001. –680 с. 8. Мухамедов Х.М. Ислом ва давлат назарияси муаммолари. –Т.: Адолат, 1998. –39б. 9. Мухитдинова Ф.А. “Сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар тарихи” ўқув қўлланма. –Т.: ТДЮИ, 2003. –230 б. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Қадимги Римда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар ( Кадимги Шаркда сиёсий ва хукукий таълимотлар

Қадимги юнон (Греция)да сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

АҚШдаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар