Topologiya predmeti. Tarixiy ma‘lumotlar - Геометрия - Рефераты

Topologiya predmeti. Tarixiy ma‘lumotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

Topologiya predmeti. Tarixiy ma‘lumotlar Reja: 1. Topologiya fanining predmeti. 2. Chiziq va ta‘rifiga turli yondashuvlar. Tarixiy ma‘lumotlar. 3. Topologik akslantirishlar.

Differentsial geometriyaning asosiy oboektlari chiziq bilan sirt ekanini ta ` kidlab o ` tdik va chiziq bilan sirtni tenglamalashda odatdagi analitik geometriya muloxazalaridan foydalandik . Chiziq tekislikda F(x,y)=0 yoki x=  (t), y=  (t) (1) Tenglamalar bilan fazoda x=x(t), y=y(t), z=z(t) (2) tenglamalar bilan sirt esa bitta tenglama F(x,y,z)=0 bilan yoki uchta tenglama x=x(u,v), y=y(u,v), z=z(u,v) (3) bilan aniqlangan geoemetrik obraz sifatida ta‘riflanishini bilamiz. Tegishli funktsiyalari uzluksiz va yetarli tartibda differentsiallanuvchi faraz qilib, ular bilan bemalol ish ko`rdik. Biroq funktsiyalarga nisbatan qo`yilgan bu talablar sekin-asta vujudga kelgan. Aniqlik uchun chiziq olib, XIX asrning ikkinchi yarmida Jordan tomonidan berilgan ta‘rifni qaraylik. "Chiziq" deb koordinatalari ushbu x=  (t), y=  (t), 0  t  1 (4) uzluksiz funktsiyalar bilan ifodalanuvchi tekislik nuqtalarining to`plamiga aytiladi. Juda xam umumiy bo`lgan bu ta‘rifga javob beruvchi chiziqlar xili cheksiz ko`p bo`lib, ular orasida egri chiziq xaqidagi tasavvurimizga zid geometrik obrazlar xam bor. Masalan, chiziq o`z-o`zini cheksiz marta kesishi mumkin. Italiyalik matematik Peano 1890 yilda ushbu faktni isbotladi: 0  t  1 kesmada shunday uzluksiz  (t),  (t) funktsiyalar tanlash mumkinki, koordinatalari x=  (t), y=  (t) tenglamalarni qanoatlantiruvchi nuqtalar (yani kvadrat ichidagi, tomonlaridagi nuqtalar) kvadratni to`la to`kis to`ldiradi, boshqacha aytganda shu kvadratda xar qanday М ( х , у ) nuqtani olsak xam t ning shunday kiymati topiladiki, (0  t  1), bu qiymatlarda x=  (t), y=  (t) tenglamalar kanoatlanadi - chiziq kvadratning xamma nuqtalaridan o`tadi. Geometriya tili bilan aytganda Peano chizig`i kvadrat ichiga to`g`ri

chiziqning 0,1 kesmani bo`laklarga bo`lib, ko`rsatdik va bu kesmaning obrazi bo`lgan Peano chizig`ining bir qismini ko`rsatdik. Matematikada to`plam deganda qandaydir elementlarning majmuasini tushunamiz. To`plam tushunchasi asosiy xisoblanib, unga ta‘rif berilmaydi. Misollar keltiraylik: To`g`ri chiziqdagi nuqtalar to`plami; Biror idishdagi molekulalar to`plami; Kutubxonadagi kitoblar to`plami va boshqalar Fazoda nuqtaviy M to`plam berilgan bo`lsin deylik. Bu to`plamning xar bir x nuqtaga fazoning qandaydir u nuqtasi mos keltirilgan bo`lsa, biz M to`plam fazoga akslangan deb ataymiz va bunday akslatishni f xarfi bilan belgilaymiz va mana bunday yozamiz (f(M)). Fazoning f(x) nuqtasi х nuqtaning obrazi deyiladi. М to`plamdagi barcha nuqtalar obrazlaridan tuzilgan to`plam shu to`plamning obrazi deyiladi, uni f(M) shaklida ishoralaymiz. O`zaro bir qiymatli moslik. Agar M to`plamga qarashli turli nuqtalarning obrazlari xam turli bo`lsa, to`plamning bunday f akslanishi o`zaro bir qiymatli deyiladi, yani turli х 1 , х 2 nuqtalarning obrazlari xam turli. f( х 1 ) element f( х 2 ) dan Farq qiladi. Bu taqdirda obrazlar to`plami f(M) ga qarashli xar bir nuqtaga x nuqtani mos keltiruvchi f 1 akslanish xaqida gapirish mumkin. Bu akslanish f ga nisbatan teskari akslanish deyiladi. Uzluksiz moslik. М to`plamning f akslanishida M ga qarashli xar qanday X nuqta va  >0 son mavjud bo`lib,  >0 ga xarashli istalgan М ning X dan masofasi  dan kichik bo`lishi bilanoq, f(y) nuqtaning f(x) dan masofasi  dan kichik bo`lsa, М ning f akslanish uzluksiz deyiladi. qisqacha aytganda |Y-X|<  tengsizlikdan |f(Y)-f(X)|<  tengsizlik kelib chiqadi. Topologik moslik. Topologiya. M to`plamning o`zaro bir qiymatli va uzluksiz akslanishi berilgan bo`lib, teskari akslanish f 1 xam uzluksiz bo`lsa, bunday f akslanish topologik deyiladi. Bu xolda M to`plam va uning obrazi

bo`lgan f(M) to`plam bir - biriga topologik ekvivalent yoki o`zaro gomeomorf deyiladi. O`zaro gomeoroF ikki to`plam orasidagi moslikda Ta‘riFga ko`ra, birining cheksiz yaqin ikki nuqtasi imos keladi. To`plamlarning xar qanday gomeomorf (topologik) mosligi saqlaydigan xossalarini o`rganuvchi fan topologiya deyiladi. Gomeomorf moslikning ajoyib tomoni shundaki, bu moslikda figura nuqtalari orasidagi masofa saqlanmasdan, ularning uzluksiz ravishda joylanishi saqlanadi, yani bunda figura yirtilmasligi va yelimlanmasligi kerak. Jumladan figuraning ikkita turli nuqtasi ustma-ust kelib qolishi mumkin emas. Figura (chiziq,sirt) ning topologik almashishini ayoniy ravishda shunday tasavvur etish mumkin: Figura cho`ziladigan va bukiladigan materialdan, masalan: rezinadan qilingan deb faraz qilinsa, uni uzluksiz ravishda xar xil deformatsiya qilib, ayrim qismlarini cho`zish, ayrim kismlarini qisish mumkin. Buning natijasida shu figurani gomeomorf (topologik mos) figura vujudga keladi. Masalan, rezinadan qilingan aylana shaklidagi ipni olib, uni qisish bilan ellips shaklini berish mumkin. Bu aylanani muntazam yoki muntazam bo`lmagan burchakka hatto, shakli juda xam g`alati bo`lgan yopik chiziqlarga aylantirish yo`li bilan aylanani "yotqizilgan sakkiz" (lemniskata)ga almashtira olmaymiz, chunki bu ishni amalga oshirish uchun aylananing ikki nuqtasini yelimlash kerak bo`ladi. Aylana to`g`ri chiziq kesmasiga almashmaydi, aks xolda aylanani biror nuqtasidan qirqishga to`g`ri keladi, shuning uchun butun to`g`ri chiziq va interval (ochiq kesma) bir-biriga gomeomorfdir. Aylana, ellips, kvadrat konturi xam shu xossaga ega. Doira, kvadrat, uchburchaklar o`zaro gomeomorfdir. Butun to`g`ri chiziq va yopiq kesma (segment) gomeomorf emas. Kesma bilan kvadrat xam gomeomorf emas.

Asosiy adabiyotlar: 1. Александров А.Д., Нецветаев Н.Ю. Геометрия. М.,Наука,1990. 2. Нарманов А.Я. Дифференциал геометрия. Т. Университет, 2003 3. Погорелов А.В. Дифференциальная геометрия. М.,1974. 4. Нарманов А.Я. ва бошқалар. Умумий топологиядан машқ ва масалалар тўплами. Т.Университет, 1996. 5. Сборник задач по дифференциальной геометрии. Под ред. Феденко А.С. М., 1979 . 6 . Бакельман И.Я., Вернер А.Л., Кантор Б.Е. Введение в дифференциальную геометрию в целом. М., Н аука, 1973. 7. Собиров М.А., Юсупов А.Е. Дифференциал геометрия курси. Т., Ўқитувчи, 1965.

Похожие

Differentsial geometriya predmeti. Elementar chiziqlar va ularning berilish usullari

Topologik va metrik fazolar va ularning xossalari

Pedagogikada asosiy tushunchalar

Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi tekisliklar usuli

Hamkorlikda o’qitish, interfaol texnologiyalar va organayzerlar