Hamkorlikda o’qitish, interfaol texnologiyalar va organayzerlar - Геометрия - Рефераты

Hamkorlikda o’qitish, interfaol texnologiyalar va organayzerlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

Hamkorlikda o’qitish, interfaol texnologiyalar va organayzerlar Reja: 1. Hamkorlikda o’qitish g’oyasi. Uning o’ziga xos xususiyatlari. 2. Hamkorlikda o’qitishning turlari. 3. Ta’lim tarbiya tizimini sifat jihatdan buyunlay yangi bosqichga ko’tarish yo’llari.

Tayanch iboralar: Hamkorlikda o’qitish, interfaol texnologiyalar, organayzerlar, Interfaol metodlar, hikoya, ma’ruza, suhbat, ko‘rgazmali metod, tasviriy namoyish; 1. Hamkorlikda o ’ qitish g ’ oyasi . Uning o ’ ziga xos xususiyatlari . Tanqidiy fikr – bu qo‘yilgan masala yoki muammo yuzasidan o‘z fikrini bayon qilish, o‘zgalarning fikrlarini tanqidiy qayta idrok etish, o‘z nuqtai nazarini asoslab berish va saqlab qolish imkoniyatiga ega bo‘lishga asoslangandir. Yana bu qoidaga aniqlik kiritadigan bo‘lsak, fikrlash – bu o‘qish, yozish, so‘zlash va eshitishga o‘xshash jarayon. U faol, muvofiqlashtiruvchi shunday jarayonki, o‘zida biror haqiqat to‘g‘risidagi fikrlarni qamrab oladi. Tanqidiy (tahliliy) fikr shu bilan ahamiyatlidir: - hayotning murakkab o‘zgaruvchanlik ma’nosini tushunib yetishga yordam beradi; - jamoaning ochiq fikrini rag‘batlantiradi; - shaxsning rivojlanishiga sharoit yaratishi va boshqalar. Ta’lim jarayonida tanqidiy (tahliliy) fikrlashning asoslanishi: 1. O‘qituvchi (pedagog) o‘quvchi-talaba o‘rtasida hamda o‘quvchi- talabaning o‘zaro hurmatini tarbiyalaydi. 2. Mashg‘ulot jarayonida o‘quvchi-talaba tajribasidan foydalaniladi. 3. O‘quv mazmuni o‘quvchi-talabaning talablariga mos va aniq belgilanadi. 4. Muammoni hal qilishda o‘quv materiallaridan foydalaniladi. 5. Har xil buyum va qarashlar integratsiyalashadi. 6. Dastlabki shart-sharoitlar qabul qilinadi va tekshirib ko‘riladi.

7. Ta’lim o‘qituvchi (pedagog) va o‘quvchi-talaba, o‘quvchi- talabani o‘zaro munosabati orqali berib boriladi. 8. O‘quvchi-talaba mustaqil ta’lim olishi uchun sharoit yaratiladi – o‘quvchi- talabani tayyorlash darajasiga muvofiq metodlar tanlanadi. Mashg‘ulotlar jarayonida foydalaniladigan didaktik o‘yinli texnologiyalar o‘quvchi-talabalarning bilish faoliyatini faollashtirish, darslik va qo‘shimcha adabiyotlar ustida mustaqil ishlash, nutq va muloqot madaniyatini rivojlantirish, ularni ongli ravishda kasb-hunarga yo‘llash, didaktik o‘yin davomida vujudga kelgan qiyinchiliklarni bartaraf etishda mo‘ljalni to‘g‘ri olish, har xil vaziyatlarni tahlil qilib, to‘g‘ri xulosa chiqarishga zamin hozirlaydi. O‘quv dasturlaridan o‘rin olgan muammoli mavzular muammoli ta’lim texnologiyalaridan foydalangan holda muammoli dars «aqliy hujum» shaklida o‘rganilishi tavsiya etiladi va munozarali mavzular munozarali dars shaklida o‘rganilishi maqsadga muvofiq. O‘quv jarayonida munozarali darslarning ikki xili: ilmiy munozara va erkin fikrlash darslaridan foydalaniladi. Interfaol metodlar - o‘zaro fikr almashishga, o‘zaro fikrlarni to‘ldirishga, noverbal va verbal ta’sir o‘tkazishga qaratilgan harakatlar majmuasidir. Interfaol metodlar o‘zaro ta’sir asosida qurilgan intellektual harakatlar shunchaki ta’sir, turtki vazifasini bajarish bilan cheklanib qolmasdan, balki hamkorlik subyektlarini ijodiy izlanishga yo‘naltirish, noma’lum holatni ochishga, kashf etishga ko‘mak beruvchi nazariy-aqliy mulohazalarda ifodalanishi mumkin. Ta’lim mazmunini o‘zlashtirishda talabalarning bilim saviyasi, o‘zlashtirish darajasi, ta’lim manbai, didaktik vazifalariga qarab, munosib ravishda quyidagi interfaol metodlar qo‘llaniladi: - o‘qitishning ko‘rgazmali metodi; - mustaqil ishlar metodi; - muammoli evristik modellashtirish metodi; - ilmiy tadqiqot metodlari;

- o‘qitishning muammoli-izlanish va reproduktiv metodi; - o‘qitishning induktiv va deduktiv metodi; - o‘qitishning nazorat va o‘zini o‘zi nazorat qilish metodi. Metodlar quyidagi guruhchalarni o‘z ichiga oladi: 1. O‘quv axborotlarini eshitish orqali qabul qilish metodlari (og‘zaki metodlar: hikoya, ma’ruza, suhbat va boshqalar). 2. O‘quv axborotlarini ko‘rgazmali uzatish va ko‘rish orqali qabul qilish metodlari (ko‘rgazmali metod, tasviriy namoyish qilish va boshqalar). 3. O‘quv axborotlarini amaliy mehnat harakatlari orqali berish (amaliy metodlar, mashqlar, laboratoriya ishlari, dastur tuzish, pedagogik masalalarni yechish, mehnat harakatlari va boshqalar). Interfaol metodlar asosida tuzilgan dars tizimlarida turli strategiyalardan foydalaniladi. Bunda talabalarga kitoblar, daftar va boshqa usullardan foydalanish taqiqlanmaydi, aksincha bunday usullarni qo‘llash rag‘batlantiriladi. Talabalarning ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirish, muammolarni hal qilishda tayyor standart yechimlar bilan birga nostandart yechimlar qilishga undash, talabalar ichki hissiyotlarini yuzaga chiqarib, ularni mantiqiy fikrlashga chorlash, ularni solishtirish, xususiy analitik fikr yuritishga o‘rgatish, talabalar intellektual, zukkolik xislatlarini shakllantirish va ma’lum yo‘nalishda yanada yuqori darajada rivojlantirish maqsadida muammoli uslubdan foydalaniladi. Muammoli vaziyat qanday hosil qilinadi? Buning uchun bajarilishi lozim bo‘lgan topshiriq e’lon qilinadi. Endi shu vazifani bajarish uchun talaba bor bilim va ko‘nikmalarini eslaydi, topshiriqni bajarishda shu paytgacha egallagan bilimlarining yetishmasligini sezish bilan birga talaba shaxsida ma’lum psixologik qarama-qarshilik shaklidagi holat yuz beradi. Galdagi muammo topshiriqni bajarish va shu topshiriqni bajarish uchun yangi bilim, iqtidor va ko‘nikmalarni izlash muammosi paydo bo‘ladi. Ana shu vaziyat esa, muammoli tahsilning boshlanish jarayoni hisoblanadi.

Pedagog talabalarning topshiriqni mustaqil bajarish jarayonini zukkolik bilan boshqaradi, e’tibor bilan kuzatadi, kerak bo‘lganda jonli muloqotga chorlaydi. Talabalar mantiqiy fikrlash davomida ularning jonli mushohadasi, fikr doirasi pedagog tomonidan izchillik bilan hisobga olinib tahsil oxirida faol talabalarga qo‘yilgan ballar yoki baholarni e’lon qiladi. Talabalarda umumlashgan psixologik va uslubiy bilim, iqtidor va ko‘nikmalarni shakllantirish, o‘z tajribalarini tanqidiy nuqtai nazardan yanada mustahkamlash, real haqiqiy amaliyotdagi sharoitda sinash va amaliy ko‘nikmalarni yangi bilimlar bilan yanada boyitish maqsadida shu uslubdan foydalaniladi. Ma’lumki, har qanday fan o‘qitilishi uchun, belgilangan maqsadga ko‘ra, uning mazmuni, o‘zlashtirish uchun mos metodlari, o‘quv vositalari va ularga mos ravishda o‘qitish shakli tanlanadi. Talabalarning psixologik tayyorgarliklari, fikrlash darajalari yoki olgan bilimlarini o‘zlashtirish darajalariga qarab, har bir ta’lim bosqichi uchun mos mazmun va metodlar tanlanadi. Ta’limda har doim mazmun va metodlar muammosi mavjud, bu muammolar bir-biri bilan uzviy bog‘langan. Ta’lim metodlaridagi muammolar «Kimni qanday o‘qitamiz?» degan savol bilan bog‘liq bo‘lib, bundan ta’lim metodlarini ishlab chiqish uning mazmuniga bog‘liq ekanligi kelib chiqadi. Bu ikki muammo o‘zaro qarama-qarshilikda bo‘lib, bir-birini to‘ldirib boradi. Metodikaning maqsadi mazkur fandan yangi o‘quv fani (o‘quv predmeti)ni yaratish va bu fanning o‘zlashtirilishini ta’minlashdan iborat. Bunday o‘quv fanlari talabaning barcha talab va ehtiyojlarini qoniqtirishi, Pedagogik texnologiyar talablari asosida avval «o‘qish so‘ngra, bu o‘qishga o‘rgatish uchun o‘qitish» tamoyiliga asoslanishi, talabaning o‘quv materialini o‘zlashtirishdagi darajalari, nazariy va amaliy bilimlarini egallashda «soddadan-murakkabga» qoidasiga asoslangan nazorat topshiriqlarini belgilash talabalarga individual va tabaqalashgan yondashuv xususiyatlarini hisobga olishi lozim.

2. Hamkorlikda o’qitishning turlari. An’anaviy metodikada talaba shaxsining rivojlanishini hisobga olgan holda uning bilimi ko‘nikmaga, undan esa malakagacha rivojlanishiga ahamiyat berilmasligi ayon. O‘qituvchi talabaga iloji boricha o‘rganilayotgan mavzudan ko‘proq axborot berishga harakat qiladi. O‘qituvchi: axborotlarni to‘plash, tanlash, qayta ishlash va o‘rganilgan axborotlarni qo‘llash kabi bilishning uchta bosqichdan iborat modeliga rioya qilavermaydi. Keyingi navbatda talabaning bilish faoliyati (olgan bilimi) uning yangi pog‘onasiga, ya’ni bilish faoliyatining faollashuv jarayoniga o‘tishi kerak. Shundagina bilim ko‘nikmaga, ko‘nikma esa malakaga aylanadi. Talabalar bilish faoliyatining faollashuvi qator tamoyillarga tayanadi: fanni o‘rganishga qiziqtirish, tayanch iboralarga asoslanish, muammoli metodlarni qo‘llash, mustaqil ishlarni tashkil etish, yalpi va yakka ishlarni tashkillashtirish, ko‘rgazmali va texnik vositalardan foydalanish, ta’lim mazmunini turmush bilan bog‘lash, fanlararo aloqadorlikni o‘rnatish va hokazo. Bundan esa, ta’lim jarayonida o‘qituvchi rioya qilishi kerak bo‘ladigan asosiy tamoyillar kelib chiqadi: - talabada o‘z kuchiga ishonish hissiyotini uyg‘otish; - talabaga o‘z vaqtida kerakli yordam berish. Talabalarning fanlarga oid tanqidiy fikrini bilish maqsadida quyidagi varaqalar tarqatiladi: 1. Ma’ruzani eshitib yozib bordim, lekin o‘zlashtirilayotgan material mohiyatini bir davrning o‘zida to‘liq tushunib yetmadim. 2. Oliy ta’limning mazmuni va shakli o‘rta maktabnikidan nimasi bilandir farq qiladi. 3. Ilmiy tushunchalar, atamalar va ta’riflardan foydalanishda qiyinchiliklarni his qilaman. 4. Ma’ruza va seminar mashg‘ulotlarining mohiyatini tushuna olmayman.

5. Nazariy bilimlar bilan amaliyot o‘rtasida birmuncha nomutanosibliklar mavjud. 6. Mustaqil faoliyatni rejalashtirishning oqilona usullari yetishmaydi. 7. Mustaqil bilim olish uchun juda oz vaqt qoladi. 8. O‘quv yili davomida bir qancha materiallar individual ishlashga yig‘ilib qoladi. 9. Reyting nazoratida his-tuyg‘u barqarorligining yetishmasligi sababli diqqatni bir joyga to‘play olmayman. 10. Seminar mashg‘ulotlari va reyting nazoratiga tayyorlanish uchun birlamchi manbalarning yo‘qligi yomon oqibatlarga olib keladi. 3. Ta’lim tarbiya tizimini sifat jihatdan buyunlay yangi bosqichga ko’tarish yo’llari. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish oson ish emas. Bu muayyan yosh davrida tugallangan va esdan chiqarilgan vazifa ham emas. Shu bilan birga tanqidiy fikrlashga olib boradigan tugallangan yo‘l ham yo‘q. Ammo tanqidiy fikrlovchilarning shakllanishiga yordam beruvchi muayyan o‘quv sharoitlar to‘plami mavjud. Tanqidiy fikrlash tajribasini egallashga quyidagilar kiradi: - talabalarga fikr yuritish uchun imkoniyat berish; - turli-tuman g‘oya va fikrlarni qabul qilish; - talabalarning o‘quv jarayonidagi faolligini ta’minlash; - har bir talabani tanqidiy fikr yuritishga qodir ekanligiga o‘zlarida ishonch hissini uyg‘otish; - tanqidiy fikrlashning yuzaga kelishini qadrlash lozim. Shu munosabat bilan talabalar: - o‘ziga ishonchni orttirish, o‘z fikri hamda g‘oyalarining qadrini tushunish;

- ta’lim jarayonida faol ishtirok etish; - turli fikr va g‘oyalarni e’tibor bilan tinglash; - o‘z hukmlarini shakllantirishga va undan qaytishga tayyor turishi lozim. Tanqidiy (tahliliy) fikrlash talabalarning faolligi bilan bevosita bog‘liqdir. Chunki, talabalar sustkash tinglovchilar bo‘lishadi, ularda o‘qituvchi bilimli yoki matnda uning bu bilimlari aks etgan, shu tufayli ularning bilimlariga o‘qituvchi mas’ul degan ishonch shakllanib qolgan. Ta’lim jarayonidagi talabalarning faol ishtiroki va ta’limga o‘zlarining mas’ul ekanligiga tayyorligi, tanqidiy fikrlashda kutilgan natijalarni beradi. Talabalarni fikr yuritishga, o‘z g‘oyasi va fikrlari bilan o‘zaro o‘rtoqlashishga da’vat etish kabi pedagogik yondashuv ularning faolligini o‘stiradi. Fikrlash jarayonini tashkil etish davomida talabalarning fikrlari, tanqidiy tahlil natijalari qimmatli ekanligini ularning ongiga singdirish zarur. O‘qituvchi (pedagog) talabalardan muayyan materialni shunchaki qayta ishlashni talab qilganda tayyor qoliplardan, andozalardan holi bo‘lishi lozim. Bu esa talabalarda o‘zgalar g‘oyalarini mexanik tarzda qayta ishlab chiqish eng muhim va qimmatli ekanligiga ishonch hosil qilishga olib keladi. Aslida talabalarga o‘z fikri, o‘ziga taalluqli bo‘lgan g‘oya va tasavvurlar qimmatli ekanligini ko‘rsata olish kerak. Talabalarning o‘zlari ham o‘z fikrlarining qimmatbaho ekanligiga ishonch hosil qila olishlari hamda masalalarni muhokama qilish jarayonida o‘ta muhim vazifa ekanligini tan olishlari kerak. Fikrlash jarayoni talabalarning o‘zaro bir-birlari bilan fikr almashishlarini ko‘zda tutadi. O‘zaro fikr almashishda talabalardan diqqat bilan tinglash, o‘zining qarashlar tizimini so‘rovchiga zo‘rlab o‘tkazish va boshqa so‘zlovchilar fikrini tuzatib turishdan o‘zini tiyib turishi ham talab etiladi. Bunga javoban talabalar boshqalarning yalpi fikrlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Keng doiradagi munozara oqibati o‘laroq talabalar o‘zlariga tegishli bo‘lgan g‘oyalarni tahlil qilish va uni aniqlashga yanada qobiliyati orta boradi hamda ularni o‘z bilimlari va hayotiy tajribalarida yaratgan g‘oyalari tizimiga tirkab boradi. Fikrlash

jarayonini tashkil etishda uni o‘tkazishning bir necha modellari mavjud, ya’ni: o‘ziga ishonch hosil qilish, ishda faol ishtirok etish, o‘rtoqlar va o‘qituvchi bilan fikr almashish, o‘zgalar fikrini tinglay olish va boshqalar.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni. Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. – T.: Sharq, 1997. 2. Karimov I.A. Yuksak malakali mutaxassislar taraqqiyot omili. – T.: O‘zbekiston, 1995. 3. Karimov I.A. O‘zbekiston buyuk kelajak sari. – T.: O‘zbekiston, 1998. 4. Og‘ayev S. Yangi pedagogik texnologiya-hayotiy ehtiyoj. Xalq ta’limi jurnali, 2001, №3, 69-71 b. 5. Педагогика . Педагогические теории системы, технологии. Под.ред. С.А.Смирнова. – M.: Академия, 2004. 6. Roziqov O., Og‘ayev S., Mahmudov M., Adizov B. Ta’lim texnologiyasi. – T.: O‘qituvchi, 1999.

Похожие

Ta‘limning tashkiliy shakllari

Tasviriy san'at o'qitish metodikasidan ma'ruza matni

Topologik va metrik fazolar va ularning xossalari

Uzluksiz akslantirish va gomeomorfizm

Rezba va mahkamlash detallari