Tekisliklar va ularning chizmada tasvirlanishi umumiy vaziyatdagi tekisliklar - Геометрия - Рефераты

Tekisliklar va ularning chizmada tasvirlanishi umumiy vaziyatdagi tekisliklar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

515.5 KB

Tekisliklar va ularning chizmada tasvirlanishi umumiy vaziyatdagi tekisliklar Reja: 1. Tekisliklar va ularning chizmada tasvirlanishi 2. Tekisliklarning proyeksiyalar tekisliklariga nisbatan vaziyatlari 3. Umumiy vaziyatdagi tekisliklar 4. Xususiy vaziyatdagi tekisliklar 5. Nuqta va to‘g‘ri chiziqning tekislikka tegishliligi

Tekisliklar va ularning chizmada tasvirlanishi Tekislik birinchi tartibli sirt hisoblanadi. Chunki u birinchi darajali algebraik tenglama bilan ifodalanadi, ya‘ni a bc 1. x y z Ortogonal proyeksiyalarda tekislikning fazodagi vaziyati uni berilishini ta‘minlovchi elementlarning proyeksiyalari orqali aniqlanadi. 4.1-rasm Umumiy holda tekislikning fazoviy vaziyatini bir to’g’ri chiziqqa tegishli bo’lmagan uchta nuqta aniqlaydi. Haqiqatdan, 4.1-rasmdagi A , B va C nuqtalar fazoda biror Q tekislikning vaziyatini aniqlaydi. Bu nuqtalardan har birining fazoviy o’rni o’zgarishi bilan tekislikning vaziyati ham fazoda o’zgaradi. Uchta nuqtaning ikkitasi orqali hamma vaqt bir to’g’ri chiziq o’tkazish mumkin. Shuningdek, uchta nuqta yordamida ikki parallel va kesishuvchi chiziqlar o’tkazish yoki tekis geometrik shakl, (masalan, uchburchak) hosil qilish mumkin. Chizma geometriyada tekisliklar quyidagi hollar bilan beriladi: a b v

d g 4.2-rasm bir to’g’ri chiziqqa tegishli bo’lmagan uchta nuqtaning proyeksiyalari bilan (4.2– a , rasm); • bir to’g’ri chiziq va unga tegishli bo’lmagan nuqtaning proyeksiyalari bilan (4.2, b- rasm); • ikki parallel to’g’ri chiziq proyeksiyalari bilan (4.2, v -rasm); • ikki kesishuvchi to’g’ri chiziq proyeksiyalari bilan (4.2, g -rasm); • tekis geometrik shakllarning ortogonal proyeksiyalari orqali berilishi ham mumkin (4.2, d -rasm). Shuningdek, tekislik proyeksiyalar tekisliklari bilan kesishish chiziqlari orqali berilishi ham mumkin. Masalan 4.3-rasmda, P tekislik H , V va W proyeksiyalar tekisliklari bilan kesishgan P H , P V , P W chiziqlar orqali berilishi ko’rsatilgan. Agar biror tekislik proyeksiyalar tekisliklari bilan bir xil og’ish burchak hosil qilsa, uning ikkita izi bir to’g’ri chiziqda yotadi. Uchinchi izi esa proyeksiyalarini o’qi bilan 45° burchak hosil qiladi (4.3,v-rasm). a b v 4.3-rasm

Tekisliklarning proyeksiyalar tekisliklariga nisbatan vaziyatlari Tekislik fazoda proyeksiyalar tekisliklariga nisbatan umumiy va xususiy vaziyatlarda joylashishi mumkin. Umumiy vaziyatdagi tekisliklar. Agar tekislik proyeksiyalar tekisliklarining birortasiga parallel yoki perpendikulyar bo’lmasa, uni umumiy vaziyatdagi tekislik deyiladi (4.3, a -rasm). Chizmada umumiy vaziyatdagi tekislikning izlari proyeksiyalar o’qlari bilan ixtiyoriy burchak hosil qiladi. Agar biror P tekislik proyeksiyalar tekisliklari bilan bir xil burchak hosil qilsa, uning P H P H va P V izlari Ox o’qi bilan bir xil burchak hosil qiladi (4.3, b- rasm). Tekislikning bosh chiziqlari Tekislikning bosh chiziqlariga uning gorizontal va frontal chiziqlari kiradi. Tekislikning gorizontali Ta‟rif . Tekislikka tegishli to’g’ri chiziq H tekisligiga parallel bo’lsa, bu to’g’ri chiziq tekislikning gorizontali deyiladi. Bunda hP hamda h ∥ H bo’lsa, h to’g’ri chiziq P tekislikning gorizontal chizig’i bo’ladi. Chizmada tekislik gorizontalining frontal proyeksiyasi Ox ga parallel, ya‘ni h ″ ∥ Ox bo’ladi, tekislik gorizontalining gorizontal proyeksiyasi esa tekislikning P H iziga parallel, ya‘ni h′ ∥ P H bo’ladi (4.4-rasm). 4.4 - rasm

Tekislikning frontali Ta ‟ rif . Tekislikka tegishli to ’ g ’ ri chiziq V tekisligiga parallel bo ’ lsa , bu to ’ g ’ ri chiziq tekislikning frontali deyiladi . Bunda fP hamda f ∥ V bo ’ lsa , f to ’ g ’ ri chiziq P tekislikning frontal chizig ’ i bo ’ ladi . Chizmada tekislik frontalining gorizontal proyeksiyasi proyeksiyalar o’qi Ox ga parallel bo’ladi, ya‘ni f′ ∥ Ox, tekislik frontalining frontal proyeksiyasi esa tekislikning P H iziga parallel, ya‘ni f″ ∥ P V bo’ladi (4.5-rasm). 4.6-rasmda a ∥ b chiziqlar bilan berilgan tekislikning h gorizontal va f frontallarini yasash tasvirlangan. Umuman, chizmada tekislikning cheksiz ko’p bosh chiziqlarini o’tkazish mumkin. Tekislikning bir nomli bosh chiziqlari (masalan, gorizontallari) hamma vaqt bir-biriga 4.6-rasm parallel bo’ladi. Ammo proyeksiyalar tekisligidan talab qilingan masofada tekislikning faqat bitta bosh chizig’ini o’tkazish mumkin. Xususiy vaziyatdagi tekisliklar. Agar tekislik proyeksiyalar tekisligining biriga perpendikulyar yoki parallel bo’lsa, uni xususiy vaziyatdagi tekislik deb ataladi. Proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar bo’lgan tekisliklar proyeksiyalovchi tekisliklar deyiladi. Gorizontal proyeksiyalovchi tekislik 4 . 5 - rasm

Gorizontal proyeksiyalovchi M ( M H , M V ) tekislikning M V frontal izi Ox o’qiga perpendikulyar bo’ladi (4.6, a ,b- rasm), M H gorizontal izi esa Ox o’qiga nisbatan ixtiyoriy burchakda joylashgan bo’ladi. Bu tekislik gorizontal izi M H va Ox o’q orasidagi burchak, M va V tekisliklar orasidagi burchakning haqiqiy qiymatiga teng bo’ladi. Gorizontal proyeksiyalovchi tekislikka tegishli tekis geometrik shakllarning gorizontal proyeksiyalari to’g’ri chiziq bo’ladi va tekislikning gorizontal izi bilan ustma-ust tushadi (4.6 – b, rasm). 4.6-rasm Frontal proyeksiyalovchi tekislik Ta‟rif . Frontal proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar bo’lgan tekislik frontal proyeksiyalovchi tekislik deyiladi. Ta‟rif . Gorizontal proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar tekislik gorizontal proyeksiyalovchi tekislik deyiladi. b

Front al proyeksiyalovchi N ( N H , N V ) tekislikning gorizontal N H izi Ox o’qiga perpendikulyar bo’ladi (4.7, a - rasm), frontal N V izi esa ixtiyoriy burchakda joylashgan bo’ladi. Frontal proyeksiyalovchi tekislikning frontal N V izining Ox o’qi bilan hosil qilgan burchagi N va H tekisliklar orasidagi burchakning haqiqiy qiymatiga teng. Frontal proyeksiyalovchi tekislikka tegishli bo’lgan tekis shakllarning frontal proyeksiyalari to’g’ri chiziq bo’ladi va b 4.7-rasm tekislikning frontal izi bilan ustma-ust tushadi (4.7,b-rasm). Profil proyeksiyalovchi tekislik Ta‟rif . Profil proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar tekislik profil proyeksiyalovchi tekislik deb ataladi. Bu tekislikning gorizontal G H va frontal G V izlari Ox o’qiga parallel bo’ladi (4.8, a - rasm). G profil proyeksiyalovchi tekislikning H va V tekisliklar bilan hosil qilgan burchaklari 4.8, b- rasmda ko’rsatilganidek haqiqiy kattalikda a proyeksiyalanadi. b 4 . 8 - rasm a

Shuningdek, profil proyeksiyalovchi tekislik proyeksiyalar o’qi Ox dan ham o’tishi mumkin (4.9, a -rasm). U holda G tekislikning gorizontal G H va frontal G V izlari Ox o’qida bo’ladi va tekislikning fazoviy vaziyatini aniqlab a b 4.9-rasm bo’lmaydi. Shuning uchun bunday hollarda mazkur tekislikning profil izi yoki shu tekislikka tegishli bo’lgan biror A ( A ′ , A ″ ) nuqtaning ikki proyeksiyasi beriladi (4.9, b- rasm). Bu nuqtaning A ″′ proyeksiyasi orqali tekislikning profil izini yasash mumkin (4.10-rasm). Proyeksiyalovchi tekislikning ikkita izini chizmada tasvirlash shart emas. Tekislikning bitta izi, aynan gorizontal proyeksiyalovchi tekislikning gorizontal izi M H , frontal proyeksiyalovchi tekislikning frontal izi N V , profil proyeksiyalovchi tekislikning profil izi G W , orqali ham ularning vaziyatini aniqlash mumkin (4.11- rasm). 4.10-rasm 4.11-rasm

Proyeksiyalar tekisligiga parallel tekisliklar Gorizontal tekislik Ta‟rif . Gorizontal proyeksiyalar tekisligiga parallel tekislik gorizontal tekislik deyiladi. Bu tekislik bir vaqtda V va W tekisliklarga perpendikulyar bo’ladi. Tekislikning vaziyatini uning frontal H 1V izi aniqlaydi (4.12- a ,b, rasm). Frontal tekislik Ta‟rif . Frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel tekislik frontal tekislik deyiladi. Bu tekislik bir vaqtda H va W tekisliklarga perpendikulyar bo’ladi. Tekislikning vaziyatini uning frontal V 1 H izi aniqlaydi (4.12- a ,b, rasm). Profil tekislik Ta‟rif . Profil proyeksiyalar tekisligiga parallel tekislik profil tekislik deyiladi. Profil W 1 tekislik bir vaqtda H gorizontal va V frontal proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar bo’ladi. Tekislikning fazoviy vaziyatini uning W 1 H gorizontal va W 1V frontal izlari aniqlaydi (4.12- a ,b, rasm). 4.12-rasm Nuqta va to’g’ri chiziqning tekislikka tegishliligi To’g’ri chiziq va tekislik fazoda o’zaro quyidagi vaziyatlarda bo’lishi mumkin: • to’g’ri chiziq tekislikka tegishli ( aP ), • to’g’ri chiziq tekislik bilan kesishadi ( aP ), • to’g’ri chiziq tekislikka parallel ( a P ),

• to’g’ri chiziq tekislikka perpendikulyar ( aP ). Tekislikka tegishli to’g’ri chiziq va nuqta. Quyidagi xollarda to’g’ri chiziq tekislikka tegishli bo’ladi: • agar to’g’ri chiziqning ikki nuqtasi tekislikka tegishli bo’lsa, bu to’g’ri chiziq tekislikka tegishli bo’ladi. Masalan, a to’g’ri chiziqning A va B 4 .13-rasm nuqtalari (4.13-rasm) Q tekislikka tegishli bo’lganligi uchun a to’g’ri chiziq Q tekislikka tegishli bo’ladi; • agar m to’g’ri chiziqning bir nuqtasi tekislikka tegishli bo’lib, mazkur tekislikka tegishli yoki unga parallel biror to’g’ri chiziqqa parallel bo’lsa, bu to’g’ri chiziq tekislikka tegishli bo’ladi. Masalan, m to’g’ri chiziqning C nuqtasi Q tekislikka tegishli va bu to’g’ri chiziq mazkur tekislikka tegishli to’g’ri chiziqqa parallel bo’lsa, u holda m to’g’ri chiziq Q tekislikka tegishli bo’ladi. b a

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Engeneering Drawing, M.B. Shah, B.C. Rana., Darslik, Indiya, 2009 y. 2. Sh. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Darslik – T. TURON IQBOL, 2007 y. 232 bet. 3. Davletov S.A. Chizma geometriya O’quv qo’llanma, T., TTYeSI, 2006 y. 132 bet. 4. Usmonov J.A. Chizma geometriya kursi. – T. ‘Ta‘lim nashriyoti, 2014 y. 240 bet. 5. Karimov A.A., Alimov U.T., Shokirova X.A. Chizma geometriya fanidan amaliy mashg’ulotlar Ish daftari. T., TTYeSI, 2014.

Похожие

Umumiy vaziyatdagi o’zaro pеrpеndikulyar

Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi tekisliklar usuli

Sirtlarga urinma tekisliklar o‘tkazish, sirt ustidagi nuqtalarning klassifikatsiyasi

Geometrik elementlarning proeksiyalari

Ko‘pyoqliklarning uv nuqtasini yasash