Tеkis-parallеl harakatlantirish usuli - Геометрия - Рефераты

Tеkis-parallеl harakatlantirish usuli

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

240.5 KB

Tеkis- parallеl harakatlantirish usuli Reja: 1. Tekis–parallel harakatlantirish usuli t o‘g‘ risida ma'lumot bеrish . 2. Tekis–parallel harakatlantirish usuli da masalalar echishni o‘rgatish.

1. Tekis–parallel harakatlantirish usuli t o‘g‘ risida ma'lumot bеrish . Tekis–parallel harakatlantirish usulida geometrik shaklni proyeksiyalar tekisliklari sistemasiga nisbatan vaziyati maqsadga muvofiq ravishda o‘zgartirish uchun uning barsha nuqtalarining ko’pyoqliklar trayektoriyalari bir–biriga parallel tekisliklarda harakatlantirish yo‘li bilan bajariladi. Harakatlantirish tekisliklarining vaziyati va geometrik shakl nuqtalari ko’pyoqliklar trayektoriyasining xarakteriga qarab tekis–parallel harakatlantirish usuli parallel harakatlantirish va aylantirish usullariga bo‘linadi. Parallel harakatlantirish usuli . Bu usulda fazoda berilgan geometrik shaklning har bir nuqtasi proyeksiyalar tekisligiga parallel bo‘lgan gorizontal yoki frontal tekisliklarda harakatlantiriladi. Shuning natijasida hosil bo‘lgan yangi proyeksiyasi proyeksiyalar tekisligiga nisbatan vaziyati o‘zgaradi. 3.1,a,b–rasmda A nuqta H 1 gorizontal tekislikda harakatlantirilib A 1 vaziyatga keltirilgan. Bunda A nuqta A 1 vaziyatga qanday trayektoriya (to‘g‘ri yoki egri chiziqlar) bo‘ylab harakatlantirilishidan qat’iy nazar, uning A ″ frontal proyeksiyasi ( A 1 ″ vaziyatga) tekislikning H 1 V izi bo‘yisha harakatlanadi. Shuningdek 3.2,a,b–rasmdagi B nuqta V 1 frontal tekislikda B 1 vaziyatga har qanday trayektoriya bo‘yisha harakatlantirilmasin, uning B ′ proyeksiyasi V 1 H izi bo‘yisha harakatlanib, B ′ 1 vaziyatni egallaydi. a) b) rasm.

a) b) rasm. Yuqorida bayon etilganlardan quyidagi xulosaga kelish mumkin:  Fazoda nuqtani gorizontal proyeksiyalar tekisligiga parallel tekislikda har qanday trayektoriya bo‘yisha harakatlantirilsa ham, uning frontal proyeksiyasi Ox o‘qiga parallel to‘g‘ri chiziq bo‘yisha harakatlanadi.  Fazoda nuqtani frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel tekislikda har qanday trayektoriya bo‘yisha harakatlantirilsa ham, uning gorizontal proyeksiyasi Ox o‘qiga parallel to‘g‘ri chiziq bo‘yisha harakatlanadi. Parallel harakatlantirish usulining bu xususiyatlaridan foydalanib ayrim masalalarning yeshilishini ko‘rib shiqamiz. Tekis–parallel harakatlantirish usuli da masalalar echishni o‘rgatish. 1–masala . Umumiy vaziyatda berilgan AB kesmani V tekislikka parallel vaziyatga keltirilsin (3.3,a,b–rasm). Yechish . AB ∥ V bo‘lishi uchun chizmada A ′ B ′ ∥ Ox bo‘lishi kerak. Demak, bu misolni Yechish uchun H tekislikda (3.3,a–rasm) ixtiyoriy A 1 ′ nuqta tanlab, u orqali Ox o‘qiga parallel l ′ to‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz va unga A 1 ′ B 1 ′= A ′ B ′ kesmani o‘lshab qo‘yamiz. Kesmaning yangi frontal proyeksiyasini parallel harakatlantirish xususiyatiga muvofiq aniqlaymiz: kesmaning A ″ va B ″ proyeksiyalari mos ravishda H 1 V va H 2 V bo‘yisha Ox o‘qiga parallel ravishda harakatlanadi va A 1 ″, B 1 ″ vaziyatlarga keladi. Natijada, V tekislikka parallel A 1 B 1 ( A 1 ′ B 1 ′, A 1 ″ B 1 ″) to‘g‘ri chiziq kesmasining proyeksiyalari hosil bo‘ladi.

Shuningdek, AB kesma V tekislikka parallel bo‘lishi bilan birga uning haqiqiy o‘lshami va H tekislik bilan tashkil etgan α burshagi aniqlanadi. a ) b ) rasm. 2–masala . Umumiy vaziyatdagi AB ( A ′ B ′, A ″ B ″) kesma H tekislikka perpendikulyar vaziyatga keltirilsin (3.4–rasm). Yechish. Dastlab AB kesmani harakatlantirib, V tekislikka parallel A 1 B 1 ( A ′ 1 B ′ 1 , A 1 ″ B 1 ″) vaziyatga keltiramiz. So‘ngra ixtiyoriy B 2 ″ nuqta tanlab olamiz va bu nuqtadan b 2 ″ ⊥ Ox to‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz va unga A 2 ″ B 2 ″= A 1 ″ B 1 ″ kesmani o‘lshab qo‘yamiz. Kesmaning gorizontal proyeksiyasi b 1 ′chiziq bo‘yisha harakatlanib, A 2 ″≡ B 2 ″≡ b 2 ″ bo‘lib proyeksiyalanadi. rasm. 3–masala . Umumiy vaziyatda berilgan P ( P H , P V ) tekislik H tekisligiga perpendikulyar vaziyatga keltirilsin (3.5–rasm).

Yechish . P tekislikning ixtiyoriy f(f′, f″) frontali o‘tkaziladi. So‘ngra Ox o‘qida ixtiyoriy nuqtadan f 1 ″ ⊥ Ox qilib o‘tkazamiz va chizmada ko‘rsatilgan  masofada tekislikning frontal izi P 1 V ⊥ Ox (yoki P 1 V ∥ f 1 ″) qilib o‘tkazamiz. Tekislikning P 1 H gorizontal izi P 1x va f 1 ′ nuqtalardan o‘tadi. rasm 4–masala . Umumiy vaziyatdagi ∆ ABS (∆ A ′ B ′ S ′, ∆ A ″ B ″ S ″) tekislikni H tekislikka parallel vaziyatga keltirilsin (3.6–rasm). Eshish . 1. ∆ ABS ni avval V tekislikka perpendikulyar vaziyatga keltiramiz. Buning uchun uchburchakning h(h′, h″) gorizontalini o‘tkazamiz. Chizmada ixtiyoriy A ′ 1 nuqta tanlab, bu nuqtadan h′ 1 ⊥ Ox qilib ∆ A ′ 1 B ′ 1 S ′ 1 =∆ A ′ B ′ S ′ yangi gorizontal proyeksiyasini yasaymiz. rasm. 2. ∆ ABS ning yangi vaziyati V tekislikka perpendikulyar bo ‘ lgani uchun uning frontal proyeksiyasi S 1 ″ A 1 ″ B 1 ″ kesma tarzida proyeksiyalanadi .

3. Ixtiyoriy S 2 ″ nuqta tanlab , bu nuqtadan Ox o ‘ qiga parallel to ‘ g ‘ ri chiziq o ‘ tkazamiz va unga S 2 ″ A 2 ″ B 2 ″= S 1 ″ A 1 ″ B 1 ″ bo ‘ lgan kesmani o ‘ lshab qo ‘ yamiz . Parallel harakatlantirishning qoidas iga muvofiq uchburchak gorizontal proyeksiyasining A 2 ′ B 2 ′ va S 2 ′ nuqtalari mos ravishda V 1 N , V 2 N va V 3 N frontal tekisliklarning izlari bo ‘ yisha ko ’ pyoqliklaridan ∆ A 2 ′ B 2 ′ S 2 ′ hosil bo‘ladi. Natijada, ∆ A 2 B 2 S 2 H ga parallel bo‘ladi va berilgan uchburchakning haqiqiy o‘lshamiga teng bo‘lgan proyeksiyasi hosil bo‘ladi. Chizmadagi α burchak ∆ ABS ning H tekislik bilan hosil qilgan burshagini ko‘rsatadi. 4–masala . D(D′, D″) nuqtadan ∆ ABS (∆ A ′ B ′ S ′, ∆ A ″ B ″ S ″) tekislikkasha bo‘lgan masofa aniqlansin (3.7,a–rasm). Yechish . 1. ∆ ABS ni parallel harakatlantirib, proyeksiyalar tekisliklarining biriga, masalan, V tekislikka perpendikulyar vaziyatga keltiramiz. Buning uchun mazkur uchburchakni h(h′, h″) gorizontalini V tekislikka perpendikulyar vaziyatga keltirib, A 1 ′1 1 ′= A ′1′ va ∆ A 1 ′ B 1 ′ S 1 ′=∆ A ′ B ′ S ′ qilib yasaladi. D′ nuqtaning D 1 ′ vaziyati ham planimetrik yasashlarga asosan yasaladi. Bunda uchburchakning yangi frontal proyeksiyasi S 1 ″ A 1 ″ B 1 ″ kesma tarzida proyeksiyalanadi. Parallel harakatlantirishning qoidalariga asosan D nuqtaning yangi D′ 1 va D″ 1 proyeksiyalarini aniqlaymiz. 2. Masofaning haqiqiy o‘lshami D 1 ″ nuqtadan S 1 ″ A 1 ″ B 1 ″ kesmaga tushirilgan D 1 ″ E 1 ″ perpendikulyar bilan o‘lshanadi. Izlangan masofaning gorizontal proyeksiyasi D 1 ′ E 1 ′ esa Ox o‘qiga parallel bo‘ladi.

rasm. 3. Izlangan masofaning proyeksiyalarini tekislikning berilgan proyeksiyalarida yasash uchun D nuqtaning D ′ va D ″ proyeksiyalaridan tekislikning h ( h ′, h ″) gorizontali va f ( f ′, f ″) frontaliga tushirilgan perpendikulyarlar proyeksiyalari bilan aniqlanadi . Parallel harakatlantirishning qoidas iga muvofiq E nuqtaning E ″ va E ′ proyeksiyalarini ko‘rsatilgan yo‘nalish bo‘yisha D ′ va D ″ proyeksiyalardan tekislikka tushirilgan perpendikulyarning proyeksiyalarida topamiz. 5– masala . SAB D( S ′ A ′ B ′D′ , S ″ A ″ B ″D″) ikki yoqli burchakning haqiqiy kattaligi parallel harakatlantirish usulidan foydalanib aniqlansin (3.8– rasm ). Yechish : 1. AB qirrani V tekislikka parallel qilib joylashtiriladi . Buning uchun chizma maydonining ixtiyoriy joyida A′ B ′– A 1 ′ B 1 ′ va A 1 ′ B 1 ′ ∥ Ox qilib joylashtiriladi . 2. A 1 ′ va B 1 ′ nuqtalarga nisbatan D 1 ′, S 1 ′ nuqtalarni planimetrik yasashlardan foydalanib yasaymiz. Hosil bo‘lgan A 1 , S 1 ′, B 1 ′ va D 1 ′ nuqtalar yangi gorizontal proyeksiya bo‘ladi.

3. Parallel harakatlantirish qoidasiga asosan A ″, S ″, B ″ va D ″ nuqtalar Ox o‘qiga parallel chiziq bo‘yisha harakat qilganligidan A 1 ″, S 1 ″, B 1 ″ va D 1 ″ yangi frontal proyeksiyalari yasaladi. 4. AB qirrani H tekisligiga perpendikulyar qilib joylashtiriladi. Buning uchun A 1 ″ B 1 ″= A 2 ″ B 2 ″ ni chizmaning ixtiyoriy joyida A 2 ′ B 2 ″ ⊥ Ox qilib joylashtiramiz. A ″ 2 B ″ 2 yangi frontal proyeksiya bo‘ladi. 5. S 2 ″ va D 2 ″ nuqtalar esa A 2 ″ va B 2 ″ nuqtalarga nisbatan planimetrik yasashlar bilan yasaladi. 6. Parallel ko‘shirish qoidasiga asosan A ′ 1 , S ′ 1 , B ′ 1 va D′ 1 nuqtalar Ox ga parallel harakat qilib, A ″ 2 ≡ B ″ 2 , S ′ 2 va D′ 2 nuqtalarning yangi gorizontal proyeksiyalarini hosil qiladi. 7. Bu nuqtalar o‘zaro tutashtirilsa, ∠ D 2 ′ A 2 ′ S 2 ′= α chiziqli burchak AB qirradagi ikki yoqli burchakni o‘lshaydi. Bu misolni AB qirrani H ga parallel qilib olishdan boshlab ham Yechish mumkin. rasm.

Adabiyotlar: 1. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Toshkent, «Iqtisod-moliya», 2006, 2008. 2. B.B.Qulnazarov. Chizma geometriya. Toshkent, «O‘zbekiston», 2006. 3. A.N. Valiyev. Perspektiva. Toshkent, «TDPU rizografi», 2006. 4. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qituvchi», 1988. 5. R.Q. Ismatullaev. Chizma geometriya. Toshkent, 2005. 6. I. Raxmonov. Perspektiva. Toshkent, «O‘qituvchi», 1993. 7. R.X. Xorunov. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qtuvchi», 4- nashri, 1997. 8. R.X. Xorunov, A. Akbarov. Chizma geometriyadan masalalar va ularni echish usullari. 2-nashri, «O‘qituvchi», 1995.

Похожие

Metrik va pozitsion masalalar yechish

Aylantirish usuli. Ustma-ust qo’yish usuli

Proyeksiyalar tekisliklarini almashtirish usuli

Оrtоgоnаl proyeksiya (mоnj usuli)

Оrtоgоnаl prоyеksiyalаrni qаytа tuzish usullаri aylаntirish usuli proyeksiya tekisliklarini almashtirish usuli