logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Геометрия
  4. Sirtdagi chiziqlar orasidagi burchak. Sirt yuzi. Sirtning ichki geometriyasi

Sirtdagi chiziqlar orasidagi burchak. Sirt yuzi. Sirtning ichki geometriyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

728.5 KB
Скачать
Sirtdagi chiziqlar orasidagi burchak. Sirt yuzi. Sirtning ichki geometriyasi Reja : 1. Sirt ustidagi chiziqlar orasidagi burchak. 2. Sirtdagi soha yuzi. 3. Sirtning ichki geometriyasi. Ta’limiy maqsadi: talabalarga funksiyaning limiti, bir tomonli limitlari hamda chekli limitga ega funksiyalarning xossalari haqida bilimlar berish. Rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarning izlanuvchanlik faoliyatini rag’batlantirish, muammoli topshiriqlarga mulohazali javoblar berish ko’nikmalarini hosil qilish hamda ularda natijalarni umumlashtirish mantiqiy va ijodiy qobiliyatini, muloqot madaniyatini rivojlantirish. Tarbiyaviy maqsadi: talabalarni mustaqil fikrlash va faol mustaqil ish faoliyatiga jalb etish, ularda o’zaro xurmat, hamkorlik fazilatlarini shakllantirish hamda fanga bo’lgan qiziqishni o’stirish. Darsning jihozlari: Sinf doskasi, darsliklar, o’quv va uslubiy qo’llanmalar, ma’ruzalar kursi, tarixiy ma’lumotlar, izohli lug’atlar, atamalar, o’tilgan dars mavzusi bo’yicha savollar va muammoli toshiriqlar majmuasi, testlar, kartochkalar, shaxsiy kompyuter, lazerli proyektor. Sirt ustidagi chiziqlar orasidagi burchak  E F  Biz birinchi kvadratik forma Edu 2  2Fdudv  Gdv 2 ning matritsasi   F G   ning     determinanati noldan farqli va E > 0, EG  F 2 > 0 ekanligini o&#39;tgan mavzuda ko&#39;rsatgan edik. Shu sababli birinchi kvadratik forma sirtning har bir nuqtasidagi urinma tekislikda ko&#39;paytmani aniqlaydi. Agar a va b vektorlar r = r (u v, ) sirtning r 0 = (x 0 , y 0 ,z 0 ) = r (u v 0 , 0 ) nuqtasidagi urinma vektorlari bo&#39;lsa, ular r u va r v vektorlar orqali ifodalanadi: a = a 1 r u  a 2 r v ; b = b 1 r u  b 2 r v ; Bu vektorlarning skalyar ko&#39;paytmasi sifatida ushbu < a ,b >= a b 1 1 < r u , r u >  a b 1 2 < r u , r v >  a b 2 1 < r v , r u >  a b 2 2 < r v , r v >= (4) a b E 1 1  (a b 1 2  a b 2 1 )F  a b G 2 2 sonni olamiz. u = u t 1 ( ) , v = v t 1 ( ) va u = u 2 ( )t , v = v t 2 ( ) chiziqlar r = r (u v, ) sirtda yotsin, hamda du, dv, u va v funksiyalarning birinchi chiziq tenglamasi u = u t 1 ( ), v = v t 1 ( ) yordamida aniqlangan differentsiallari,  u,  v esa u va v funksiyalarning ikkinchi chiziq tenglamasi u = u 2 ( )t , v = v t 2 ( ) yordamida topilgan differentsiallari bo&#39;lsin: du = u 1 &#39; ( )t dt, dv = v 1 &#39; ( )t dt,  u = u 2 &#39; ( )t dt,  v = v 2 &#39; ( )t dt. Egri chiziqlar orasidagi burchak ularning kesishish nuqtasidagi urinmalar orasidagi burchakga teng bo&#39;lganligi sababli, ular orasidagi burchak kosinusini quyidagicha topish mumkin: cos  =  < d r ,  r > =  Edu u   F du v(   udv)  Gdv v  . (5) d r 2  r 2 Edu 2  2Fdudv  Gdv 2 E u     2  2F u v  G v 2 Misol. Sirtdagi u = const va v = const koordinata chiziqlari orasidagi burchak topilsin. Birinchi u koordinata chizig&#39;i uchun v = const bo&#39;lgani uchun  u = 0, bu erdan va (5) formuladan cos  = Fdu v  = F Edu 2 G v  2 EG ekanligi kelib chiqadi. Demak, sirtdagi koordinata chiziqlari ortogonal to&#39;r hosil qilishi uchun sirtning har bir nuqtasida F = 0 bo&#39;lishi zarur va etarlidir. Eslatma. d r = r u du  r v dv vektorning sirtdagi nuqtada aniqlangan yo&#39;nalishini odatda (du : dv) kabi ham belgilanadi. Sirtdagi soha yuzi S sirt r = r (u v, ), (u v, )  D tenglama bilan berilgan bo&#39;lib, D - tekislikdagi soha bo&#39;lsin. D sohani u va v koordinata o&#39;qlariga parallel u = u i , v = v k to&#39;g&#39;ri chiziqlar chiziqlar bilan D ik to&#39;g&#39;riturtburchaklarga bo&#39;lamiz. U holda, sirtdagi r (u v i , ) va r (u v, k ) koordinata chiziqlari S sirtni S ik egri chiziqli to&#39;rtburchaklarga bo&#39;ladi. S ik to&#39;rtburchakning yuzi urinma tekislik T(u ,v k ) ( )S da yotuvchi va tomoulari i r u (u v i , k )  u i = r u  u i ; r v (u v i , k )  v k = r v  v k vektorlar bilan aniqlangan, yuzasi  ik =| r u  u i  r v  v k |=| r u  r v |   u i v k bo&#39;lgan parallelogram yuzasidan kam farq qiladi (ma&#39;lum shartlarda). Shu sababli S sirt yuzasining taqribiy qiymati sifatida  ik ni olish mumkin. S sirt yuzasida esa   ik ning  u i va  v k lar nolga intilgandagi limitini olish tabiiydir. r u va r v vektorlar uzluksiz bo&#39;lsa, oxirgi limit mavjud va ushbu integralga teng   | r u  r v | dudv. D Demak, S sirt yuzi quyidagicha topilar ekan:  =   | r u  r v | dudv. (6) D Oxirgi formulani quyidagicha o&#39;zgartirib yozishimiz mumkin: | r u  r v |= | r u  r v |2 = | r u | |2 r v |2 sin 2  = ru2 r v2  r u2 r v2 cos2  = ru2 r v2  ( r u , r v )2 = EG  F 2 chunki E = ( r u , r u ), F = ( r u , r v ), G = ( r v , r v ). Endi soha yuzi uchun formulani ushbu  =  EG  F dudv 2 (7) D ko&#39;rinishda yozish mumkin. Endi sirt uzluksiz funksiya z = f x y( , ), (x y, )  D grafigi bo&#39;lgan hususiy holni qaraymiz. Bu holda u = x, v = y, r (u v, ) = (x y, , f (x y, )) bo&#39;lgani uchun r u = r x = (1,0, f x ), r v = r y = (1,0, f y ) va E = r x 2 = 1  f x 2 , G = r y 2 = 1  f y 2 , F = ( r x , r y ) = f x f y bo&#39;ladi. Shuning uchun (8) formula  =   1  f x 2  f y 2 dxdy (8) D ko&#39;rinishda bo&#39;ladi. Sirtning ichki geometriyasi Biz yuqorida, sirtning birinchi kvadratik formasi orqali sirtdagi chiziq uzunligi, ular orasidagi burchak, sirtdagi soha yuzini topish mumkinligini ko&#39;rdik. bu formulalarda faqatgina birinchi kvadratik forma koeffitsientlari E F G, , lardan foydalaniladi. Demak, sirtning birnichi kvadratik formasi ma&#39;lum bo&#39;lsa, sirt ustidagi geometriyani sirt tenglamasiga murojat qilmasdan ham urganish mumkin ekan. Sirtning birinchi kvadratik formasi yordamida topiladigan faktlar odatda sirtning ichki geometriyasi deyiladi. Agar sirtlar o&#39;rtasidagi uzluksiz biektiv akslantirishda mos chiziqlar teng uzunliklarga ega bo&#39;lsa, bu sirtlar izometrik sirtlar, akslantirish esa sirtlar orasidagi izometriya deyiladi. Izometrik sirtlarga birinchi kvadratik formasi bir xil va demak ichki geometriyasi bir xil bo&#39;lgan sirtlar deb ham ta&#39;rif berish mumkin. Misol. S sirt x = u, y = sin u, z = v tenglamalar bilan berilgan bo&#39;lsin. Bu yo&#39;naltiruvchisi sinusoida bo&#39;lgan silindrik sirtdir. r u va r v vektorlarni topomiz: r u = (1,cos ,0),u r v = (0,0,1). Demak, E = r u 2 = 1  cos 2 u, G = r v 2 = 1, F = ( r u , r v ) = 0, ds 2 = (1  cos 2 u du) 2  dv 2 . Ushbu X =  0 u 1  cos 2 udu, Y = v formulalar yordamida yangi o&#39;zgaruvchilarni kiritsak S sirtning birinchi kvadratik formasi ds 2 = dX 2  dY 2 ko&#39;rinishda bo&#39;ladi. Demak, S sirt bilan (X Y, ) tekislikning ichki geometriyasi bir xil, ya&#39;ni silindrik sirt tekislikga izometrik ekan. Umuman, agar egri chiziqli koordinatalarni sirtlarning birinchi kvadratik formalari ustma ust tushadigan qilib kiritish mumkin bo&#39;lsa, bu sirtlar izometrik bo&#39;ladi. Adabiyotlar: 1. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Toshkent, «Iqtisod-moliya», 2006, 2008.   2. B.B.Qulnazarov. Chizma geometriya. Toshkent, «O‘zbekiston», 2006.   3. A.N. Valiyev. Perspektiva. Toshkent, «TDPU rizografi», 2006. 4. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qituvchi», 1988. 5. R.Q. Ismatullaev. Chizma geometriya. Toshkent, 2005. 6. I. Raxmonov. Perspektiva. Toshkent, «O‘qituvchi», 1993.   7. R.X. Xorunov. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qtuvchi», 4-nashri, 1997.   8. R.X. Xorunov, A. Akbarov. Chizma geometriyadan masalalar va ularni echish usullari. 2-nashri, «O‘qituvchi», 1995.

Похожие

Sirtning birinchi kvadratik formasi. Sirt ustidagi chiziqlar orasidagi burchak
Sirtning ichki geometriyasi. Gauss formulasi
Sirt ustidagi soxaning yuzi. Izometrik va konform moslik
Sirtlar
Ikki nuqta orasidagi masofa. Kesmaning yo’nalishi. Uchburchak yuzi