Xromatografik analizning mohiyati - Геология - Рефераты

Xromatografik analizning mohiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66.5 KB

Xromatografik analizning mohiyati Reja: 1. Xromatografik tahlil usullari va ularning mohiyati . 2.Adsorbsion hamda absorbsion xromatografiya . 3.Yupqa qatlamdagi xromatografiya. 4.Ion almashinish xromatografiyaasi.

Neft va gaz mahsulotlaridan olingan kimyoviy birikmalarni ajratish, tahlil qilish va ularning xossalarini tekshirishning kimyoviy, fizikaviy va fizik-kimyoviy usullar i orasida xromatografik tahlil usullari muhim о‘rinni egallaydi. Xromatografik tahlil usullari soddaligi, samaravorligi, tanlovchanligi, tezkorligi, shuningdek, uni boshqa fizik-kimyoviy usullar bilan birgalikda avtomatlashtirish mumkinligi tufayli keng tarqalgan. Xromatografiyaa usullarining о‘ziga xos xususiyati ularning universalligida bо‘lib,turli konsentratsiyalarda olingan anorganik va organik qattik, suyuq hamda gazsimon moddalarni ajratish va aniklashga imkon beradi. Bu usullarning yana bir muhim tomoni shundaki, ular yordamida xossalari bir- biriga yaqin bо‘lgan birikmalarni tuda va oson ajratish mumkin. Xromatografiyaa tekshiriluvchi obyektlarni sifat va miqdoriy tahlil qilishga, moddalarning fizik-kimyoviy xossalarini о‘rganishga, texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatik boshqarishga imkon beradi. Keyingi vaqtlarda xromatografiyaa atrof muhitni nazorat qilishning asosiy usullaridan biri bо‘lib qoldi. Xromatografiyaaga birinchi bо‘lib rus botanik olimi M.S. Svetning tadqiqotlari va uning 1903 yilda bosib chiqarilgan «Adsorbsion hodisalarning yangi kategoriyasi va ularning biokimyoviy tahlilda qullanilishi» nomli maqolasi asos soldi. О‘zi taklif etgan usulning asoslarini Svet quyidagicha ta’riflaydi: «Aralash eritma adsorbent ustuni orqali filtrlanganda pigmentlar turli rangdagi alohida zonalarga ajraladi. Murakkab pigmentning turli tarkibiy qismlari spektrdagi yorug‘lik iurlari singari adsorbent ustunida ma’lum qonuniyat asosida bir- biridan har xil rangli qavatma-qavat bо‘lib ajraladi va ularni sifat jihatdan aniqlash imkoni tug‘iladi. Bunday rangbarang preparatni men xromatogramma deb, tegishli usulni esa xromatografik usul deb atadim». Moddalarni xromatografik ajratish usullari sorbsiya jarayonlariga asoslangan. Bu yerda sorbsiya deganda gaz, bu g‘ yoki erigan moddalarning q atti q yoki suyuq yutuvchilarga (sorbentlar) yutilishi tushuniladi. Teskari jarayon

desorbsiya deyiladi. Sorbsiya tushunchasi umumiy b о‘ lib, u adsorbsiya (fazaning sirtiga yutilish) va absorbsiya (fazaiing h ajmiga yutilish) dan iborat. Sorbsiyani ikki yul bilan: statik va dinamik sharoitda amalga oshirish mumkin. Statik sorbsiya ikkala fazaning nisbiy xarakatsiz x o latida ruy beruvchi sorbsion jarayon b о‘ lib, moddaning fazalar orasida t a q simlanish muvozanati q aror topishi bilan yakunlanadi. Dinamik sorbsiya h arakatchan faza xarakatsiz fazaga nisbatan bir yunalishda siljiydigan sorbsion jarayondir. Moddalar aralashmasini xromatografik ajratish usuli dinamik sorbsiya jarayoniga asoslangan. Barcha xromatografik usullarning mo h iyati shundaki, tarkibiy qi smlarga ajratiladigan modda h arakatchan faza (suyuq yoki gazsimon) bilan birgalikda xarakatsiz sorbent (xarakatsiz faza) q atlami or q ali u t adi, yutilishi turlicha b о‘ lgani uchun sorbent or q ali turlicha tezlikda о‘ tadi. A ralashmalarni ajratishning ba’zi turlaridan far ql i ravishda xromatografik usullarning uziga xos xususiyati sorbsiya va desorbsiya jarayonlarning sorbentning yangi q atlamlarida k о‘ p marta takrorla nishidadir. Bu esa ajratishning juda samarali b о‘ lishini ta’minlaydi. Demak, xromatografiyaa aralashmalarni ajratishning dinamik, sorb its on usuli b о‘ lib, u moddalarni ikki faza orasida ta qs imlanishiga asoslangan (fazalardan biri xarakatchan b о‘ lib, ikkinchisi qо‘ z g‘ almas) va sorbsiya h amda desorbsiya jarayonlarining kо‘p marta takrorlanishi bilan bo g‘ li q . Xromatografik usullarni klassifikatsiyalashning turli yullari mavjud. 1. Qо‘ zgalmas va h arakatchan fazalarning fizik tabiatiga q arab suyuqlik xromatografiyaasi (xarakatchan faza suyuq b о‘ lganida) va gaz xromatografiyaasi ( h arakatchan faza gaz b о‘ lganida). Suyuqlik xromatografiyaasini uz navbatida qо‘ z g‘ almas fazaning agregat h olatiga q arab q atti q -suyuq fazali xromatografiyaaga ( Q SX) ( qо‘ z g‘ olmas faza q atti q modda) va suyuq - suyuq fazali xromatografiyaaga (SSX) ( qо‘ zgalmas fazasi suyuqlik) ajratish mumkin. «Suyuq l ik-suyuqlik» xromatorgafiyasi (SSX) k о‘ pincha, ta qs imlovchi xromatografiyaa, deb yuritiladi. Gaz xromatografiyaasi qо‘ z g‘ almas fazaning agregat h olatiga q arab «gaz- adsorbsion» (GAX) va «gaz-suyuqlik» xromatografiyaasiga (GSX) yoki gaz ta qs imlovchi xromatografiyaaga b о‘ linadi.

2. Sorbsiya mexanizmiga q arab xromatografiyaa molekulyar va xemosorbsion xromatografiyaaga b о‘ linadi. Molekulyar xromatografiyaada qо‘ z g‘ almas faza (sorbent) bilan ajratilayotgan aralashmaning tarkibiy q ismlari orasidagi о‘ zaro ta’sir kuchlari tabiati b о‘ yicha molekulalararo Van-der-Vals kuchlaridir. Xemosorbsion xromatografiyaaga ion almashish, chuktirish, kompleks h osil q ilish (yoki ligand almashish), oksidlanish- q aytarilish xromatografiyaasi kiradi. Xemosorbsion xromatografiyaada tegishli kimyoviy reaksiyalar sorbsiyaga sabab b о‘ ladi. 3. Xromatografiyaalash usullari b о‘ yicha frontal, ochiltirish (elyuent) va si q ib chi q arish xromatografiyaalariga b о‘ linadi. Ta hl iliy kimyoda k о‘ pincha, ochiltirish usuli qо‘ llaniladi. 4. Bajarish texnikasi b о‘ yicha kolonkali (nayli) xromatografiyaa ( qо‘ z g‘ almas faza nayda joylashtirilgan) va yuza q o g‘ oz xromatografiyaasi h amda yup q a q atlamli xromatografiyaalarga ( qо‘ z g‘ almas faza sorbent q o g‘ oz vara g‘ iga yoki shisha va metall plastinkaga yupka q atlam q ilib joylashtirilgan) ajratiladi. Xromatografik ta h lilning mo h iyati q uyidagilardan iborat. Kolonkaga (sorbentning yupka q atlamiga, yoki q o g‘ oz lentaga) ajratiladigan aralashmadan ozgina ( qо‘ z g‘ almas faza si g‘ imidan juda kichik ha jmda) solinadi. Aralashmaning tarkibiy q ismlari sorbentning yuqori q atlamlarida (tekis yuzadagi xromatofafiyada esa namuna solingan joyda) yutila boshlaydi. Bunda yaxshi yutilmaydigan komponent kolonka b о‘ ylab keyingi q atlamlarga ( q o g‘ ozda do g‘ ning chekkalari tomon) yaxshi yutiladiganlariga nisbatan kattaro q tezlik bilan о‘ tadi. Dastlabki xromatogramma h osil b о‘ ladi, unda aralashma tarkibiy q ismlarga h ali t о‘ li q ajralmagan b о‘ ladi. Aralashmani tarki b iy q ismlar i ga t о‘ li q ajratish uchun dastlabki xromatogrammani ochiltirish (aralashma tarkibiy q ismlarini erituvchida eritish) kerak. Buning uchun xromatografik kolonka biror erituvchi bilan yuviladi. Xromatogramma ochiltirish anda aralash zonalar alo h ida zonalarga ajraladi, ularning h ar birida alo h ida modda b о‘ ladi, keyin bu zonalar kolonka b о‘ ylab aralashib ketadi. Bunda qо‘ z g‘ almas va xarakatchan fazalar orasida taksimlanish koeffitsiyenti kata b о‘ lgan moddalar kolonka b о‘ ylab tezro q h arakatlanadi va kolonka h arakatchan

faza bilan yetarli darajada yuvilganda kolonkadan birinchi b о‘ lib chi q adi. Kolonkadan chi q ayotgan elyuat filtrat tarkibida aralashmaning alo h ida komponentlari b о‘ ladi, ularni biror idishga yi g‘ ish va mo s keluvchi usullar bilan tekshirish mumkin. H ar q anday sorbsiya jarayonining о‘ ziga xos taksimlanish konstantasi (K taks .) b о‘ ladi. Bu konstanta ma’lum bir shakldagi moddaning qо‘ z g‘ almas fazadagi muvozanat konsentratsiyasining (S 2 ) moddaning xarakatchan fazadagi konsentratsiyasiga (S 2 ) nisbatidan iborat; Ktaks"= S1/S2 Xromatografiyaada ani ql anuvchi modda ikkala fazada h am b о‘ lishi mumkin. Bu h olda taksimlanish koeffitsiyenti Ko ani q lanuvchi modda A ning muvozanat h olatida fazalar orasida ta q simlanishini bel g ilaydi va q uyidagi ifodalovchi koeffitsiyentdan foydalaniladi: bunda Sd qо‘ z g‘ va S A har turli shakllardagi A moddaning (mi q dorining) tegishlicha qо‘ z g‘ almas va xarakatchan fazalardagi umumiy ta hl iliy konsentratsiyasi. Ta q simlanish koeffitsiyenti ani q lanuvchi modda tabiatiga, qо‘ z g‘ almas va h arakatchan fazalar tabiatiga, h aroratga, rN ga, suyuq l ik xromatografiyaasida esa eritmaning konsentratsiyasi va ion kuchiga bo g‘ li q b о‘ ladi. Ayni modda zonasining h arakatlanish (siljish) tezligi ta q simlanish koeffitsiyenti Kr ga teskari mutanosibdir. K 0 ning q iymati katta b о‘ lganda moddaning k о‘ pro q q ismi h arakatsiz fazada b о‘ lib, juda sekin siljiydi. K 0 kichik b о‘ lganida modda kolonka b о‘ ylab h arakatchan faza bilan birga tez xarakatlanadi. K 0 q iymati turlicha b о‘ lgan h ar q anday ikkita modda turli tezlik bilan h arakatlanadi va bu xromatografik ajratish usulining asosiy omili h isoblanadi.

Похожие

Neft va tabiiy gazning analiz qilish usullari

Yagona yer solig‘ini iqtisodiy mohiyati va hududiy meyoriy asoslari

Tuproq tarkibidagi gumus miqdorini I.V. Tyurin usulida aniqlash

O'simlik namunasini оlish va uni tahlilga tayyorlash

Gazli va giokimyoviy karotoj