Qiya kon lahimlarining mustahkamlagichlari - Геология - Рефераты

Qiya kon lahimlarining mustahkamlagichlari

Загружено в:

27.09.2023

Скачано:

0

Размер:

1551.5 KB

Qiya kon lahimlarining mustahkamlagichlari Reja: 1. Umumiy ma’lumotlar 2. Mustahkamlagich tuzilishi 3. Qiya stvol og’zi qismi mustahkamlagichlari

Umumiy ma’lumotlar Qiya stvol, bremsberg, uklonlarni va ishchilar harakatlanadigan yo’laklarni mustahkamlash uchun yog’och, metall, beton va temir beton mustahkamlagichlaridan foydalaniladi. Mustahkamlagichlarning tuzilishi va materiallari, lahimlarning xizmat qilish muddatiga, kon lahimini qamrab olgan tog’ jinslari turg’unligiga va lahimning gorizontga nisbatan qiyalik burchagiga bog’liq ravishda aniqlanadi. Qiya lahimlarida tik kon bosimi Q ikki xil harakat qiladi. Bir qismi N (normal kuch) bevosita mustahkamlagichga bosim o’tkazsa, ikkinchi qismi T (tangens kuch) lahim qiyalik burchagi bo’yicha mustahkamlagichni siljitishga intiladi. Qiyalik burchagi ( α ) ko’paygan sari N (normal kuch) miqdori kamayib T (tangens kuch) miqdori oshib boradi, qiyalik burchagi α =90 0 bo’lganda kon bosimi tik kon lahimlari kon bosimi kabi bo’ladi. Undan tashqari x birligi oshgan sari lahim yon devorlari kon bosimining mustahkamlagichga ta’siri ortib boradi. Bu yerda balandligi h 1 (h=const) ham oshib boradi. Bu esa tabiiy gumbaz qulashining kengligi oshishiga va yon devor kon bosimining ortishiga olib keladi. Agarda lahim qiyalik burchagi ( α ) miqdori lahim tagi tabiiy qiyalik burchagi ( α 0 ) dan katta bo’lsa, unda lahim ostki qismi tog’ jinslari siljishi mumkin. Bunday holatlarda lahimning tagiga ham mustahkamlagichlar o’rnatilishi kerak bo’ladi. Mustahkamlagich tuzilishi Yog’och mustahkamlagichlar bremsberg, uklon, ishchilar harakatlanadigan yo’laklarni va xizmat muddati kichik bo’lgan qiya stvollarni mustahkamlashda qo’llaniladi. Yog’och mustahkamlagichlar lahim qiyalik burchagi miqdoriga qarab o’z shaklini o’zgartiruvchi mustahkamlagich romidir. 1. a =0−10 bo’lganda tangens siljituvchi kuchi miqdori katta emas, mustahkamlagich romi ikki ustun 1va to’sin 2 dan iborat. Bu holatda to’sin va ustunlarni ponalar yordamida ishonchli mustahkamlash yetarli bo’ladi. (rasm, a )

2. a = 10 − 20 bo’lganda siljituvchi kuchga qarshi mustahkamlagich romlari orasiga tirgaklar 3 o’rnatiladi (rasm b ). Ustunlarning pastki tayanchi bo’lib lahim tagidagi chuqurchalar hisoblanadi. Qiyalik burchagi miqdori ortishi bilan chuqurchalar chuqurligi ham oshib boradi. 3. a = 20 − 30 bo’lganda, lahim ustuni chuqurchasi juda chuqur bo’lmasligi uchun mustahkamlagich romi ustun tagida ustunlar orasiga tirgaklar 4 o’rnatiladi. (rasm, v ). 4. a = 30 − 45 bo’lganda, mustahkamlagich romlari ko’ndalang o’rnatilib yotiqlar (lejni) bilan kuchaytiriladi. 5. a > 45 bo’lganda, siljituvchi kuch katta bo’ladi, shuning uchun har 3- 5m da tayanch gardishlari 6 barpo etiladi. (rasm, b ) Noturg’un tog’ jinslarida a < 45 holatlarida ham tayanch gardishlari barpo etilishi mumkin. 6. a = 90 bo’lganda, odatdagi mustahkamlagich romlari shaxta tik stvollari, ustunli yog’och gardishlariga aylanadi (rasm, e ). rasm. Qiya lahimning yog’och mustahkamlagichlari. Mustahkamlagich romi ustunlari, to’sini, yotiqlari gardishning uzun va qisqa tomonlariga, tirgaklar esa gardish ustunlariga aylanadi. Shunday qilib lahimlarning

gorizontal, qiya va tik turlari uchun yog’och mustahkamalagichning asosiy shakli bu mustahkamlagich romlari hisoblanadi. Qiyalik burchagi a < 15 gacha bo’lgan lahimlar uchun trapetsiyasimon mustahkamlagich romlari bo’lsa, qiyalik burchagi miqdori a > 15 dan ortiq lahimlar uchun to’g’ri to’rtburchak mustahkamlagich romlari hisoblanadi. Romlarni o’rnatishda yuqori tomonga qiyaligi 5 0 bo’lgan holatda o’rnatiladi. Ustunlar to’sin bilan “panchasimon” tutashtirish yo’li bilan mustahkamlanadi. Metall mustahkamlagich romlari va arkasimon turlari lahimning qiyalik burchagi a < 30 0 gacha bo’lganda keng qo’llaniladi. Agarda a <a 0 bo’lganda arkaning “ochiq” shakli, a >a 0 bo’lganda esa lahim tagini mustahkamlash zarur, bunda arkaning yopiq ya’ni dumaloq shakli qo’llaniladi. Monolit beton mustahkamlagichlar qiya stvollarni, kapital bremsberglarni va skatlarni mustahkamlash uchun qo’llaniladi. Bu mustahkamlagichlarning asosiy shakli devorlari tik, shipi esa gumbazsimondir. Lahim qiyalik burchagi a = 0 ÷ 15 0 bo’lganda devorlarga tik odatdagiday gumbazsimon mustahkamlagich o’rnatiladi. Lahim qiyalik burchagi a = 15 0 ÷ 45 0 bo’lganda 0,4-1,0 m balandlikli, pog’ona fundamentli gumbazsimon mustahkamlagich o’rnatiladi. Anker mustahkamlagichlar ham qiya lahimlarni mustahkamlashda qo’llaniladi. Buning uchun odatda uzunligi 1,2÷1,8 m bo’lgan metall shtanga ishlatiladi. Ularning joylashtirilishi ko’p holatlarda 1*1 m dan 1,5*1,5m gacha bo’ladi. Qiya stvol og’zi qismi mustahkamlagichlari Qiya stvol og’iz(kirish) qismi 20-30m chuqurlikgacha yonmaydigan, olovga chidamli monolit beton mustahkamlagich bilan mustahkamlanadi. Qiya stvolning og’iz(kirish) qismi devorlari betondan, shipi esa dvuxtavr metall balkalardan tashkil topgan aralash materiallardan yasalgan mustahkamlagichlar o’rnatiladi. Yumshoq, sochiluvchan tog’ jinslarida qiya stvollar og’zi qismini gumbazsimon yoki dumaloq shaklli beton mustahkamlagichlar bilan mustahkamlanadi. (rasm)

rasm. Qiya stvol og’zi qismi. a-ko’ndalang kesim yuzasi to’g’ri to’rtburchak; b- ko’ndalang kesim yuzasi gumbazsimon.

Qiya stvolning og’iz (kirish) qismida barpo etiladigan tayanch gardishni mustahkam tog’ jinslarida o’rnatish maqsadga muvofiq bo’ladi. Stvol ustki qismi bino inshoatlarida yong’in sodir bo’lganda qiya stvol og’zi qismidan chiqish uchun yong’inga qarshi metall to’siq (lyada) 3, narvonli bo’linmalar 1 bilan tutashgan zaxira chiqish lahimi 2 barpo etiladi. Qiya stvollarda tog’ jinslarini ko’tarish uchun relsli transport vositasi qo’llanilganda, relsli temir yo’l, yo’naltiruvchi bruslar, to’siqlar va odamlar yurishi uchun bo’linmalar tashkil qilinadi. Relsli yo’lning pastga tomon siljimasligini ta’minlash uchun shpallar uchi mustahkamlagichga mahkamlanib shpallar chuqurliklarga o’rnatiladi yoki metall qoziqlar yordamida mustahkamlanadi. Ko’tarish idishlarining to’g’ri ko’tarilishini ta’minlash uchun xizmat qiladigan yo’naltiruvchi bruslar yoki relslar qiyalik burchagi 30 dan oshiq bo’lganda to’siqlarga yoki mustahkamlagichga mahkamlanadi. To’siqlar metall to’rdan yoki taxtadan tayyorlanadi va mustahkamlagich devorlariga o’rnatiladi. Ishchi xodimlar yurishi uchun mo’ljallangan narvonli bo’linmalar yer osti konchilik ishlarida XYQ (xavfsizlikning yagona qoidalari) lariga mos ravishda quyidagicha jihozlanadi: a < 12 gacha bo’lganda – o’tish joyining ikki tomonida ham tekis yog’ochdan yasalgan panjara ushlagichlar bilan; a = 12 − 30 bo’lganda – yog’och taxtalardan yasalgan, uzunligi bo’ylab ko’ndalang, har 35-40sm da qoqilgan bruslardan iborat yo’laklar bilan; a = 30 − 45 bo’lganda –gorizontal zina poyali, kengligi 30sm dan kam bo’lmagan narvonlar bilan; a > 45 bo’lganda – tik stvollarda o’rnatiladigan narvonli bo’linmalar kabi; hamma holatlarda panjara ushlagichlar o’rnatiladi.

Adabiyotlar: 1. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga kuramiz. – T.: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b. 2. Городниченко В.Ч., Дмитриев А.П. Основы горного дела. М., изд. "Горная книга", 2008 3. Чупрунов Г.Д. Технология и комплексная механизация проведения горных выработок. М., "Недра", 1970 4. Русча-ўзбекча политехника атамалари луғати. Т."Фан", 1995 5. Азизов А.А. Русско-узбекский краткий словарь. Т."Ўқитувчи", 1989 6. Чупрунов Г.Д. Проведение и крепление горных выработок. М., "Госгортехиздат", 1960 7. Шехурдин В.К., Холабаев Е.Н., Несмотряев В.Ч. Проведение подземных горных выработок. М., "Недра",1991 8. Мангуш С.К., Крюков Г.М., Фисун А.П. Взрывные работы при подземной разработке полезных ископаемых. М., изд. Академии горных наук, 2000 9. Галкин В.И., Шешко Е.Е. Транспортные машины. М., изд. "Горная книга", 2010 10. Гейер В.Г.,Тимошенко Г.М. Шахтные вентиляторы и водоотливные утсановки. Москва «Недра» 1981

Похожие

Gorizontal kon lahimlari mustahkamlagichlari

Gоrizоntаl kоn lаhimlаrining ko’ndаlаng kesim yuzаsi vа shаkli

Kоn lаhimlаrini tа’mirlаsh vа qаytа tiklаsh

Kon bosimi

Vertikаl kоn lаhimlаrining mustahkamlagichlari