Kоn lаhimlаrini tа’mirlаsh vа qаytа tiklаsh - Геология - Рефераты

Kоn lаhimlаrini tа’mirlаsh vа qаytа tiklаsh

Загружено в:

27.09.2023

Скачано:

0

Размер:

180.5 KB

K о n l а himl а rini t а ’mirl а sh v а q а yt а tikl а sh Reja: 1. Lahim shakli va o’lchamlarining turg’unligiga ta’siri 2. Saqlovchi qatlam va seliklar 3. Sun’iy inshootlarni qo’llash (kon mustahkamlagichlari)

Lahim shakli va o’lchamlarining turg’unligiga ta’siri Kon lahimlaridan xavfsiz foydalanish va ularni doim ishchi holatda saqlashga kam xarajat qilish quyidagicha ta’minlanadi: - lahimlarga eng turg’un shakl berish yo’li bilan, - saqlovchi qatlam va seliklar qoldirish yo’li bilan; - sun’iy inshootlarni hosil qilish (mustahkamlagichlar o’rnatish) yo’li bilan; bu usullarni mustaqil yoki bir-biri bilan birgalikda qo’llash mumkin. Kon lahimining to’g’ri to’rtburchak va trapetsiyasimon shakllari shipi va tagida cho’zuvchi kuchlanishlar paydo bo’ladi. Tog’ jinslarining cho’zuvchi kuchlanishlarga qarshiligi kam bo’lganligi uchun lahimning to’g’ri to’rtburchak va trapetsiyasimon shakllari noturg’un bo’ladi. Bunday lahimlarga aylana shaklini tanlash orqali turg’unligini ta’minlash mumkin. Gumbaz shakldagi lahimlar shipida cho’zuvchi kuchlanishlar paydo bo’lmaydi. Shuning uchun ham bunday lahimlar turg’un bo’ladi, ayrim qattiq tog’ jinslari ichidan o’tgan yoriqlari kam bo’lgan lahimlar ko’p yillar mustahkamlagichsiz foydalaniladi. Kon lahimlarining aylana shakldagilari juda turg’un bo’lmaydi, chunki lahim yuqori va pastki qismida cho’zuvchi kuchlanishlar sodir bo’ladi. Kon lahimi shakllari ichida eng turg’uni elliptik shaklidir. Kon lahimi o’lchamlari unda joylashtiriladigan transport vositalari yoki boshqa jihozlar o’lchami, odamlarning xavfsiz yurishi va shamollatish ko’rsatkichlari bilan aniqlanadi. Saqlovchi qatlam va seliklar Kon lahimlarini suv bosishishidan va boshqa hodisalardan saqlash uchun lahim shipi va tagida foydali qazilmaning ma’lum qismi qoldiriladi. Shu saqlovchi qatlam deb ataladi. Misol uchun ko’mir qatlami, shipi yoki tagida suzuvchi (suvga

tuyingan qum yoki bo’sh loy) bo’lsa, lahimni himoya qilish uchun foydali qazilmaning (qalinligi 30÷40sm) biron-bir qismidan saqlovchi qatlam qoldiriladi. Qatlam qalinligi 1÷2m va undan yuqori bo’lganda kameralar ustida qoldiriladi. Bu qatlamlar kameralarga suv kirmasligini va ishni mustahkamlagichlar o’rnatmay olib borishni ta’minlaydi. Yer osti kon lahimlariga suvning yorib kirishidan, buzilishlardan, gazning otilib chiqishidan himoya qilish uchun foydali qazilmalarning ma’lum qismlari qoldirilishi seliklar deb ataladi. Seliklarning uch turi mavjud: qo’riqlovchi, to’suvchi(baryer) va saqlovchi. Qo’riqlovchi seliklarni odatda juft lahimlar (shtrek va prosek, bremsberg va odamlarni yo’lagi va boshqalar) o’tayotganda, hamda kamerali qazib olish tizimi qo’llanilganda kameralar orasida qoldiriladi. Ular vaqtincha va doimiy bo’lishi mumkin. Doimiy seliklardan foydali qazilmalar qazib olinmaydi. Shuning uchun seliklar o’lchamlari mumkin qadar kichik bo’lishi kerak(yo’qotilishni kamaytirish maqsadida). Selikning kuchlanish epyurasi shuni ko’rsatadiki, eng yuqori kuchlanish miqdori lahim konturida bo’ladi. (rasm) rasm. Qo’riqlovchi selik. Kuchlanish B 1 va B 2 masofada sekin pasayib boradi va odatdagi miqdorda, ya’ni γ H tenglashadi. B 1 va B 2 masofa lahim ta’siri radiusi deb ataladi va quyidagicha aniqlanadi: B = (2,5 ÷ 3,0) ∗ 2 bu yerda: 2a - lahim kengligi, m. B > B 1 +B 2 bo’lganda bir lahim ikkinchisiga ta’sir o’tkazmaydi.

Prof.P.M.Simbarevich seliklar turg’unligini quyidagi tengsizlik bilan aniqlashni tavsiya qilgan: bu yerda : R 2 - selik ( ko ’ mir ) tog ’ jinsi mustahkamligining chegaraviy miqdori , kg / sm 2 ; n-mustahkamlik zaxirasi n = 1,5 ÷ 3 ; k-kuchlanishning yig’ilish koeffitsiyenti. Uning miqdori lahim tomonlari o’lchamlari nisbatiga bog’liq holda aniqlanadi. Lahim balandligi ℎ ning lahim kengligi 2 nisbati, ya’ni ℎ : 2a = 1: 1; 1: 1,5; 1: 2; 1: 2,3; 1: 3 bo’lganda kuchlanishning yig’ilish koeffitsiyenti = 1,3; 1,5; 1,65; 1,85 2,0 miqdorda qabul qilinadi. Saqlovchi seliklar yer osti konchilik ishlari natijasida yer yuzasi va shaxta stvollarining buzilishlarini oldini olish uchun xizmat qiladi. Ularning o’lchamlari saqlanadigan ob’ekt xarakteriga, qazib olish chuqurligiga, qatlam qalinligi va og’ish burchagiga, ustida yotgan tog’ jinslariga mos ravishda maxsus yo’riqnoma bilan aniqlanadi. Sun’iy inshootlarni qo’llash (kon mustahkamlagichlari) Kon mustahkamlagichi deb lahim ko’ndalang kesim yuzasi o’lchamlarini saqlash va yer osti kon lahimlari atrofidagi tog’ jinslarining qulab tushishini oldini olish hamda kon bosimini boshqarish uchun yer osti kon lahimlarida barpo etiladigan sun’iy kon inshootiga aytiladi. Yer osti kon lahimlarini mustahkamlagichlar yordamida ushlab turish keng tarqalgan. Kon mustahkamlagichlarini barpo etish ishlari yig’indisiga mustahkamlash ishlari deb ataladi. Mustahkamlagich turg’un va mustahkam bo’lishi kerak ya’ni o’zining o’rnatilgandagi holatini saqlagan holda unga to’g’ri keladigan yuklamaga bardosh berishi kerak. Qattiq o’rnatilgan mustahkamlagich tuzilishi elementlarining buzilishlari qayishqoqlik chegarasidan chiqmasligi kerak. Moslashuvchan

mustahkamlagich shakli va o’lchamlarini o’zgartirishi mumkin, lekin yuklamani qabul qilib olish qobiliyatini yo’qotmasligi kerak. Mustahkamlagichlar havo oqimining o’tishiga halaqit bermasligi, tashishda qulay, yong’inga nisbatan xavfsiz, ishlab chiqarish jarayonlariga moslashgan, kerakli joylarda suv o’tkazmasligi va uni yig’ish mumkin bo’lishi kerak. Mustahkamlagichni yasash va o’rnatish ishlari mexanizatsiyalashgan bo’lishi kerak. Mustahkamlagichning asosiy materiallari: yog’och, metall, beton, temir beton (monolit va yig’ma) va aralash turlarga bo’linadi.

Adabiyotlar: 1. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga kuramiz. – T.: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b. 2. Городниченко В.Ч., Дмитриев А.П. Основы горного дела. М., изд. "Горная книга", 2008 3. Чупрунов Г.Д. Технология и комплексная механизация проведения горных выработок. М., "Недра", 1970 4. Русча-ўзбекча политехника атамалари луғати. Т."Фан", 1995 5. Азизов А.А. Русско-узбекский краткий словарь. Т."Ўқитувчи", 1989 6. Чупрунов Г.Д. Проведение и крепление горных выработок. М., "Госгортехиздат", 1960 7. Шехурдин В.К., Холабаев Е.Н., Несмотряев В.Ч. Проведение подземных горных выработок. М., "Недра",1991 8. Мангуш С.К., Крюков Г.М., Фисун А.П. Взрывные работы при подземной разработке полезных ископаемых. М., изд. Академии горных наук, 2000 9. Галкин В.И., Шешко Е.Е. Транспортные машины. М., изд. "Горная книга", 2010 10. Гейер В.Г.,Тимошенко Г.М. Шахтные вентиляторы и водоотливные утсановки. Москва «Недра» 1981

Похожие

Kоn lаhimlаrini o’tish usullаri

Kоn lаhimlаrini o’tishdаgi yordаmchi ishlаr

Mustаhkаm vа muzlаgаn tоg’ jinslаridаn qiya kоn lаhimlаrini o’tish

Kоmbаynlаrni qo’llаgаn hоldа kоn lаhimlаrini o’tish

Mustаhkаm, muzlаgаn vа yumshоq tоg’ jinslаridаn gоrizоntаl kоn lаhimlаrini o’tish