Mustаhkаm, muzlаgаn vа yumshоq tоg’ jinslаridаn gоrizоntаl kоn lаhimlаrini o’tish - Геология - Рефераты

Mustаhkаm, muzlаgаn vа yumshоq tоg’ jinslаridаn gоrizоntаl kоn lаhimlаrini o’tish

Загружено в:

27.09.2023

Скачано:

0

Размер:

1377 KB

Must а hk а m, muzl а g а n v а yumsh о q t о g’ jinsl а rid а n g о riz о nt а l k о n l а himl а rini o’tish Reja: 1. Gorizontal kon lahimlarini o’tish usullari 2. Kon lahimini o’tish davri (sikli) 3. KG-2 rusumli jihozlar majmuasi bilan lahim o’tish 4. Kon lahimlarini o’tishni tashkil qilish va o’tish tezligi 5. Kompleks brigada tarkibi va lahim o’tish qiymati

Gorizontal kon lahimlarini o’tish usullari Kon lahimlarni o’tish usullari tog’ jinslarining fizik-mexanik xususiyatlari, lahimning yo’nalishi, uning o’lchamlari, bajaradigan vazifasi va xizmat qilish muddatiga bog’liqdir. Tog’ jinslarining fizik-mexanik xususiyatlariga mos ravishda lahimlarning ikki asosiy o’tish usullari mavjud. Kon lahimlarini oddiy sharoitda o’tish, ya’ni tog’ jinslarining turg’un holatida; kon lahimini noturg’un (sochiluvchi, suzuvchi) yoki ko’p suvlangan tog’ jinslarida o’tish. Bu usulni boshqacha nom bilan ham ya’ni lahimlarni murakkab kon-geologik sharoitda o’tish yoki maxsus usullar deb ham ataladi. Kon lahimlarini oddiy usulda o’tish, bir xil mustahkam tog’ jinslarida; bir xil turg’un tog’ jinslarida va bir xil bo’lmagan tog’ jinslarida, ya’ni lahim kavjoyi tog’ jinslarining bir necha turdan (misol uchun ko’mir qatlami va puch tog’ jinslaridan) tashkil topgan bo’lishi mumkin. Kon lahimining ko’ndalang kesim yuzasi o’lchamlariga bog’liq holda o’tishda, lahim kavjoyi yoppasiga yoki pog’onali (murakkab) ya’ni lahim kavjoyi pog’onaga (odatda ikki) bo’lib, pog’onaning biri ikkinchisiga nisbatan ilgarilab o’tiladi. Qatlamlar gorizontal (agar lahim kengligi balandligidan kichik) va tik (agar lahim kengligi balandligidan katta) bo’lishi mumkin. Kon lahimini o’tish davri (sikli) Kon lahimlarini o’tish jarayonlari asosiy va yordamchi jarayonlarga (operatsiya) bo’linadi. Mustahkam tog’ jinslarida asosiy jarayonlar: shpurlarni burg’ilash, shpurlarni zaryadlash va portlatish, kavjoyni shamollatish, parchalangan tog’ jinslarini qazib olish va yuklash hamda doimiy mustahkamlagich o’rnatish hisoblanadi. Yumshoq tog’ jinslarida asosiy jarayonlar bu - tog’ jinsini qazib olish, uni yuklash va doimiy mustahkamlagich o’rnatishdir. Yordamchi jarayonlar asosiy jarayonlarning bajarilishini ta’minlash uchun xizmat qiladi. Ular quyidagilardan iborat: vaqtinchalik mustahkamlagichlarni

o’rnatish, kabel va quvurlarni o’zaytirish, relsli yo’lni yotqizish, suvni chetlashtiruvchi ariqchalarni barpo etish va boshqalar. O’tish sikli bu - lahim kavjoyi ma’lum vaqt birligida bir xil o’lchamga siljiydigan, takrorlanuvchi jarayonlar va operatsiyalar majmuidir. O’tish davri davomiyligi lahim turi, lahim o’tilgan tog’ jinslari xususiyati, o’tish ishining tashkil qilinganligi, qo’llanilayotgan jihozlarga bog’liq ravishda smena davomiyligiga bir necha karra holda bo’ladi. O’tish ishlarining aniq, bexato tashkil qilinishi va kompleks mexanizatsiyalanishi lahim o’tish davrining qisqartirilishiga va lahim barpo etish tezligining oshishiga olib keladi. O’tish ishlarining asosiy amallarini vaqt mobaynida reja asosida almashtiradigan davr grafigi yordamida lahimni barpo etish ishlari olib boriladi. YOrdamchi amallar lahim o’tish asosiy amallari bilan parallel ravishda, bir vaqt mobaynida bajariladi, shuning uchun o’tish davri davomiyligiga ta’sir qilmaydi. Gorizontal va qiya kon lahimlarini o’tishda bir kunda o’tish davri soni bir, ikki, uch, to’rt, olti, sakkiz bo’lishi mumkin. Lahim o’tish davri soni bir kun va smena mobaynida qancha ko’p bo’lsa, lahimni barpo etish tezligi shuncha yuqori bo’ladi. Odatda bir smenada lahim o’tishning bir davri amalga oshiriladi. Lahimni o’tish davr grafigi bo’yicha tashkil qilinganda alohida o’tish amallarini bajarilishi, mexanizmlardan foydalanishi, ishning xavfsiz olib borilishi va sifatning yuqori bo’lishi o’tish tezligining oshishi va lahimni barpo etish xarajatlarining kamayishi taminlanadi. KG-2 rusumli jihozlar majmuasi bilan lahim o’tish Yuqorida bayon etilgan har bir o’tish jarayonlarini ishlab chiqarishda qo’llaniladigan jihozlar majmuasini birgalikda qo’llab ratsional ishlatilganda, lahim o’tish kompleks mexanizatsiyalashgan hisoblanadi. SHu mashinalar va mexanizmlarni yaxshi tanlab va birgalikda ishlatib chet el mamlakatlarda

lahimlarni o’tish komplekslari yaratilgan. SHu jumladan Rossiya Fedyeratsiyasida KG-S, KG1 t, KG-2, KG-3 rusumli lahimni barpo etish jihozlar majmuasi mavjud. KG-S jihozlar majmuasi ikki temir yo’lli, arkalar bilan mustahkamlangan tog’ jinslar mustahkamlik koeffitsiyenti prof. M.M.Protodyakonov shkalasi bo’yicha f =12 gacha bo’lgan gorizontal lahimlarni o’tishga mo’ljallangan. KG-S-jihozlar majmuasi quyidagilardan tashkil topgan: -2PNB-2 rusumli osma burg’ilash jihozlari o’rnatilgan ikkita ortuvchi mashina; PPL-1 rusumli osma, tasmali qayta yuklagich, lahim o’tish davrida portlatilgan tog’ jinslari umumiy hajmini vagonetkalarga ortishga mo’ljallangan; vagonetkalar va qayta ortuvchi bilan manevr o’tkazishga mo’ljallangan MT-1 rusumli manevr telejkasi. (rasm) rasm. KG-S rusumli jihozlar majmuasi Lahimni o’tishda burilish joylari valahim shipi tekis o’rnatilgan mustahkamlagichdan iborat bo’lsa, unda burilish radiusi yoki lahim o’lchamlar etarli bo’lmasa, osma qayta ortuvchi va manevr qiluvchi telejka qo’llanilmaydi.Kavlash joyida tog’ jinslari 2PNB-2 ortuvchi mashina bilan bevosita vagonetkalarga yuklanadi. Majmua elektr jihozlari portlashga xavfsiz holatda bajarilgan, shuning uchun bu majmuani gaz va changga portlash xavfli shaxtalarda ham qo’llash mumkin. Lahim to’g’ri qisimlarida ortilayotgan tog’ jinslari osma qayta yuklagichga yo’naltiriladi va undan keyin vagonetkaga tushadi. Osma qayta yuklagich kavlash joyi siljishi orqasidan dvutavr №18 dan yasalgan monorels bo’ylab harakat qiladi. Qayta yuklagich monorelsga rolikli kareta va paydlangan zanjir yordamida osiladi,

monorels esa lahim arka mustahkamligichiga mahkamlanadi. Tog’ jinsini ortayotganda burg’ilash mashinalar manipulyatorlari yig’ilgan holda saqlanadi. Lahim kavlash joyi tog’ jinsidan to’liq tozalangandan keyin shpurlar burg’ilanadi. Buning uchun ortuvchi mashinalarga o’rnatilgan burg’ilash jihozlaridan foydalaniladi. Majmuadagi burg’ilash jihozlari tarkibiga maxsus qamrab oluvchi va osma kajavalar ham kiradi. Shpurlarni zaryadlashda yuklarni ko’tarish va siljitishni, shipni tog’ jinslaridan tozalashni, arkali mustahkamlagichni o’rnatishni, temir yo’lni yotqizishni mexanizatsiyalashga yordam beradi. Shunday qilib KG-S majmuasi lahimni o’tish ishlarini, yani shpurlarni burg’ilashni, zaryadlashni, tog’ jinsini ortishni, mustahkamlagich o’rnatishni va temir yo’lni yotqizishni mexanizatsiyalashtiradi. Mustahkamlagich o’rnatilovchilarni hisobga olmaganda, majmuada to’rtta o’tuvchi ishlaydi. Bularning ikkitasi mashinist va ikkitasi yordamchi ishchilardir. Majmua ishlar yahshi tashkil qilinganda, bir oyda 400 m lahim o’tishni ta’minlay oladi. KG-2 rusumli jihozlar majmuasi Prof. M. M. Protodyakonov shkalasi bo’yicha mustahkamlik koeffitsiyenti = 12 gacha bo’lgan tog’ jinslarida ko’ndalang kesimi maydoni 8 dan ko’p bo’lgan ikki temir yo’lli gorizontal lahimlarni burg’ilashportlatish usuli bilan o’tishga moslashgan. Majmua jihozlari portlashdan xavfsiz bajarilgan, shuning uchun gaz va chang portlashidan xavfli shaxtalarda ham qo’llash mumkin. Majmua ikki variantda ishlab chiqilgan. Birinchi variant – majmua tarkibiga 2PNB-2 rusumli, burg’ilash jihozlari o’rnatilgan ortuvchi mashina va “Izgib-1” egiluvchan, o’zi yurar konveyer kiradi (rasm, a, v ); Ikkinchi variant – majmua PPN-5 (PPM-4) rusumli ortuvchi mashina, o’zi yurar burg’ilash uskuna va egiluvchan “Izgib-1” konveyerdan tashkil topgan (rasm, b ). Birinchi variant KG-2 rusumli jihozlar majmuasi ishi yuqorida bayon etilgan majmua ishiga o’xshash, faqat o’zi yurar, egiluvchan “Izgib-1” konveyer

qo’llaniladi. Bu holatda lahim shakli, mustahkamlagich tuzilishi ahamiyatga ega emas. Quyidagi jadvalda “Izgib-1” konveyerining texnik tavsifi i keltirilgan. jadval Ikkinchi variantida jihozlar majmuasi ishida shpurlarni burg’ilash va zaryadlashni, rom-arkalimustahkamlagichlarni o’rnatishni va temir yo’llarni yotqizishni o’zi yurar burg’ilash uskunalari yordamida, tog’ jinsini ortish esa PPN5 yoki PPM-4m rusumli ortuvchi mashinalar bilan amalga oshiriladi. KG-2 jihozlar majmuasi mustahkam tog’ jinslarida ikki temir yo’lli lahimlarni o’tishning bir oyda 240-330 metr tezligini ta’minlaydi.

rasm. KG-2 rusumli jihozlar majmuasi Kon lahimlarini o’tishni tashkil qilish va o’tish tezligi Kon lahimlarini o’tish odatda smenalarga bo’lingan o’tish brigadasi tomonidan amalga oshiriladi. Smenada ishlaydigan o’tuvchilarning har qaysi bir nechta kasbni egallagan, zaruriyat tug’ilganda bir birining o’rniga o’tish ishlarini bajaradigan tarkibda bo’ladilar.

Gorizontal lahimni bir hil mustahkam tog’ jinsdarida barpo etishni quyidagi asosiy sxemalar bo’yicha tashkil qilinadi: -asosiy o’tish amallarini, yani burg’ilash, zaryadlash, shpurlarni portlatish,kavlash joyini shamollatish, tog’ jinslarini ortish, doimiy mustahkamlagich o’rnatish ishlari ketma-ket bajariladi; -asosiy juda ko’p ishchi vaqtni talab qiladigan jarayonlar – shpurlarni burg’ilash, tog’ jinslarini yuklash, doimiy mustahkamlagichni o’rnatish ishlaridir. Ishni ketma-ket sxemasi bo’yicha tashqil qilish sodda, bir vaqtda ishlaydigan o’tuvchilar soni ko’p bo’lmaydi va bu sxemani lahim o’lchamlari, mexanizatsiyalash ishlari har xil bo’lganda qo’llash mumkin. Ishni parallel sxema bo’yicha tashkil qilish ancha murakkab, bir vaqtda ishlaydigan o’tuvchilar va mexanizmlar soni ko’p bo’lishini talab qiladi. Lekin ko’p mehnat talab qiladigan amallarni birgalikda bir vaqtda bajarish lahim o’tish davri davomiyligini kamaytiradi va lahim o’tish tezligini oshiradi. Ishlarning parallel sxema bo’yicha tashkil qilish mumkin bo’lgan qo’llash sharoiti 6-jadvalda keltirilgan. Shpurlarni burg’ilashni pnevmo tirgakli qo’l burg’ilash mashinalari bilan amalga oshirilganda burg’ilashni tog’ jinslarini yuklash bilan bir vaqtda olib borish (portlatish kuchi bilan tog’ jinslarini kavjoyidan uloqtirish usulini qo’llash bilan) bajariladi. Buning uchun lahim pastki qismida shpurlarni zaryadlash vaqtida ko’proq portlatish moddasi joylashtiriladi va bu shpurlar oxirgi navbatda portlatiladi. Bu esa portlash natijasida tog’ jinslarini kavlash joyidan 1,5-2 m uloqtiradi. Keyin esa kavlash joyida bir vaqtda kelgusi davr (sikl) shpurlari burg’ilanadi va tog’ jinslari ortiladi. Ikki temir yo’lli lahimlar o’tishda burg’ilash ishlari bilan bir vaqtda kerakli masofada kavlash joyidan orqada, bir temir yo’lda joylangan mustahkamlagich o’rnatkich yordamida monolit beton, sochma beton doimiy mustahkamlagichni o’rnatish ishlari amalga oshiriladi. O’tish ishlarini tashkil qilish sxemalarini tanlashni, ularning texnik-iqtisodiy ko’rsatkaichlari tahlili, yani ularning asosiy ko’rsatkichi hisoblangan lahimni barpo etish tezligi va ishlarning qiymati asosida amalga oshiriladi.

O’tish ishlarini tashkil qilish sxemalari jadval SHartli belgilar: "+" va "-" ishlarning bir vaqtda olib borish belgisi; Bburg’ilash; P-tog’ jinslarini ortish; V-doimiy mustahkamlagichni barpo etish Lahim o’tish tezligi Lahimni o’tish tezligi uning samaradorlik ko’rsatkichining bosh mezoni hisoblanadi. Uning miqdoriga gorizontlarning vaqtida tayyor bo’lishi, ruda tozalab qazib olish uchun bloklarning ishga tushish muddatlari bog’liqdir.

Lahimlarni o’tish tezligi shu kon-geologik sharoit va ishlarning mexanizatsiyalash darajasi uchun imkon boricha eng ortiq miqdori bo’lishi kerak. Lahimni o’tish tezligi ishlarning mexanizatsiyalash darajasiga, uning tashkil qilinishiga, qo’llanilayotgan mashina va mexanizmlar sifati va boshqa omillarga bog’liq. Shuning uchun lahim o’tish tezligini oshirish uchun quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir: 1. Yuklovchi mashinalarning balandligini kamaytirish, unumdorligini oshirish va yuklash kengligini ko’paytirish lozim. 2. Aylanma-zarbali burg’ilash uskunalarini, yengil perforatorlarni, gidravlik perforatorlarni keng joriy qilish, kavjoyda har 1,5 − 2 maydonda bitta perforator ishlashini ta’minlash, kavjoyda siqilgan havo bosimini 0,7÷0,8 MPa yetkazish lozim. 3. O’tish davri davomiyligini, ya’ni = 2 ÷ 3 soat qilib qabul qilinadi. Bu holatda shpur chuqurligi o’tish davri davomiyligi, ishning tashkillashtirilishi va mexanizatsiyalash darajasiga bog’liq holatda aniqlanadi. 4. Kavlash joyidagi tog’ jinslarini uzluksiz yuklash imkoni bo’ladigan uzunlikdagi bunker-poyezdlar, o’zi yurar konveyerlar, osma qayta yuklovchilar, manevr uskunalar sifatida qo’llanishi kerak. 5. Anker mustahkamlagichlarni, sochma beton mustahkamlagichlarni keng joriy etish. Kompleks brigada tarkibi va lahim o’tish qiymati O’tuvchi brigada shtati lahimning loyihalashtirilgan tezligiga mos, yani davrda bajariladigan ishlar hajmi va har bir amal uchun me’yorlashtirilgan hajm asosida aniqlanadi. Har bir ishchi jarayon bo’yicha kerakli ishchi smena soni quyidagi formula bilan aniqlanadi:

bu yerda: V- davrda shu jarayon bo’yicha ish hajmi o’ziga xos o’lcham birliklarida; H- smena me’yori (normasi) o’ziga xos o’lcham birligida. Odam-smena umumiy soni bir davrda formula bilan aniqlanadi: bu yerda: N 1 + N 2 + N 3 + ⋯ N n + -har o’tish davri amalida odam-smena soni. Kompleks brigada shtati davrda kerakli soni n yav quyidagi ifoda yordamida belgilanadi: bu yerda: K p – me’yoriy ish mahsulining ortiqcha bajarilish koeffitsiyenti. O’tish davri har bir jarayoni mehnatkashlari ishga chiqish shtati quyidagi formula bilan aniqlanadi: O’tish davri har bir amali davomiyligi quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi: bu yerda: P- ishchi yoki mashinaning ish samaradorligi, birlik/ch; n- bir vaqtda ishlayotgan ishchi yoki mashina soni. Lahimni o’tish qiymati to’g’ri, me’yorlashtirilgan xarajatlar, umum shaxta xarajatlar va ustama xarajatlar tashkil etadi.

To’g’ri me’yorlashtirilgan xarajatlar – bu lahim kavjoyida bevosita bajariladigan ishlar xarajati, yani ishchilarning ish haqi - materiallar qiymati - , enyergiya xarajati - va amortizatsiya ajratilishi - . Bir metr lahim qiymati to’g’ri me’yorlashtirilgan xarajatlar bo’yicha quyidagini tashkil qiladi: Umumshaxta xarajatlari , yani yordamchi sexlarning ko ’ rsatgan xizmatlar xarajati - ko ’ tarish , yer osti suvini yer yuzasiga chiqarish , shamollatish , tashish va boshqalar . Bir metr lahim o’tish uchun ketgan xarajatlar quyidagicha aniqlanadi: bu yerda: k u – sharoit koeffitsiyenti, har xil hududlar uchun har xil bo’ladi. Odatda bu koeffitsiyent Ustama xarajatlar miqdori quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: bu yerda: k n - ustama xarajatlar koeffitsiyenti, odatda yer osti konchilik ishlari uchun. Bir metr lahim to’liq qiymati: Kon lahimlarni o’tish xarajatlarini kamaytirish omillari quyidagilar: kon lahimlarini samarali o’tish usullarini qo’llash; fan va texnika yutuqlarini lahim o’tishda keng joriy qilish; lahim o’tayotganda lahim o’lchamlarining asossiz

ravishda kengayishini oldini olish; ishni ilmiy asoslangan davriy grafik bo’yicha tashkil qilinishi va boshqalar.

Adabiyotlar: 1. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga kuramiz. – T.: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b. 2. Городниченко В.Ч., Дмитриев А.П. Основы горного дела. М., изд. "Горная книга", 2008 3. Чупрунов Г.Д. Технология и комплексная механизация проведения горных выработок. М., "Недра", 1970 4. Русча-ўзбекча политехника атамалари луғати. Т."Фан", 1995 5. Азизов А.А. Русско-узбекский краткий словарь. Т."Ўқитувчи", 1989 6. Чупрунов Г.Д. Проведение и крепление горных выработок. М., "Госгортехиздат", 1960 7. Шехурдин В.К., Холабаев Е.Н., Несмотряев В.Ч. Проведение подземных горных выработок. М., "Недра",1991 8. Мангуш С.К., Крюков Г.М., Фисун А.П. Взрывные работы при подземной разработке полезных ископаемых. М., изд. Академии горных наук, 2000 9. Галкин В.И., Шешко Е.Е. Транспортные машины. М., изд. "Горная книга", 2010 10. Гейер В.Г.,Тимошенко Г.М. Шахтные вентиляторы и водоотливные утсановки. Москва «Недра» 1981

Похожие

Mustаhkаm, muzlаgаn vа yumshоq tоg’ jinslаridаn gоrizоntаl kоn lаhimlаrini o’tish

Mustаhkаm vа muzlаgаn tоg’ jinslаridаn qiya kоn lаhimlаrini o’tish

Kоn lаhimlаrini o’tish usullаri

Kоmbаynlаrni qo’llаgаn hоldа kоn lаhimlаrini o’tish

Kоn lаhimlаrini tа’mirlаsh vа qаytа tiklаsh