Neft mahsulotlarini katalitik tozalash - Геология - Рефераты

Neft mahsulotlarini katalitik tozalash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

102 KB

Neft mahsulotlarini katalitik tozalash Reja: 1.Neft mahsulotlarini katalitik tozalash. 2.Jarayonda q о ‘llaniladigan katalizatorlar va ularning xossalari. 3.Katalitik kreking va uning mexanizmi. 4.Katalitik kreking jarayonida hosil b о ‘luvchi moddalar.

Neft sargish, kungir, koramtir rangli moysimon suyukdik, zichligi 0,73 dan 0.95 g/sm"' gacha - 20 da +20 °S gacha xaroratda kotuvchi juda murakkab tarkibli turli uglevodorodlar va geteroatomli organik birikmalar aralashmasidan tarkib topgan moddalar. U yukori koloriyali yokilgi (40000 dan 44000 gacha k/kg). Neftning kimyoviy tarkibi asosan k uyidagi elementlardan tashkil topgan : S = 83-87 % N = 12-14 % S = 0,3-3 % O = 0,1-1,0 % N=0,001-0,4% Shuningdek juda kam mikdorda metalloorganik birikmalar shaklida vanadiy, nikel temir, titan, kobalt, germaniy va boshka elementlardan iborat buladi. Neft tarkibida uch tipdagi suyuk va erigan xolda kattik uglevodorodlar mavjud: alkanli uglevodorodlar (asosan tugri zanjirli, S-1 dan S-30 gacha) neftda tuyinmagan uglevodorodlar bulmaydi, turli uzunlikdagi yon zanjirlari bulgan siklopentan va siklogeksan xamda ularning xosilalari tipidagi monotsiklik naftenlar va di-, tri xamda politsiklik polimetilenli uglevodorodlar, (shu jumladan, yon zanjiri bulganlari xam) aromatik uglevodorodlar, benzol va ularning gomologlari, naftalin, antratsen va uning gomologlari, naftearomatik gibrid uglevodorodlar va ularning xosilalari, neft, tarkibida u yoki bu sinf moddalarning kupligiga karab olti tipga bulinadi. Metanli (yoki alkanli), metanonaftenli, naftenli, metalonaftenoaromatik, naftanoaromatik va aromatik. Neftning yoshi aromatikdan metanli uglevodorodlarga utgan sayin usib boradi. Texnologik klassifikatsiyaga binoan neft 0,5 % gacha oltingugurt saklovchi - kam oltingugurtli 0,51 % dan 2 % gacha oltingugurt saklovchi oltingugurtli, 2 % dan ortik oltingugurt saklovchi - kup oltingugurtli, 1,5 % gacha alkan saklovchi kam alkanli 1,51 dan 6 % gacha alkan saklovchi-alkanli, 6 % dan kuprok alkan saklovchi kup alkanli neftlarga bulinadi. Neftning eng asosiy tabiiy zaxiralari Amerika Kushma Shtatlarida, Janubiy Afrikaning shimoliy rayonlarida, Urta Sharkda, ayniksa, Irok, Saudiya Arabistonida va Rossiyaning bir kagor rayonlarida topilgan. Ozarbayjon, Shimoliy Kavkaz, Kaspiy buyi, Tatariston ASSR, Sibir va Urta Osiyo respublikalarida juda katta neft konlari joylashgan bulib, yer osti zaxiralari va uni kanta ishlash jixatidan bu mamlakatlar dunyoda yetakchi urinlarni egallaydi.

XX asrning boshlarida ichki yonuv dvigatellar ixtiro kilingach, neftga extiyoj yanada kupaydi. Neft maxsulotlaridan (benzin, ogir suyuk yokilgi, surkov moylari va xokazolardan) foydalanish xozirgi davrda shu darajaga borib yetdiki, biror davlat iktisodini neftsiz tasavvur kilib bulmaydi. Shuni xam aytish kerakki. organik sintez uchun zarur bulgan kupdan-kup modd&par neft sanoatining kushimcha maxsulotlari xisoblanadi. Turli konlardan kazib chikariladigan neftning kimyoviy tarkibi turlicha buladi. Uning asosiy tarkibini metandan tortib to molekulasida 50 tagacha uglerod atomi bulgan juda murakkab uglevodorodlar tashkil etadi. Siklopentan va siklogeksan xosilalari neftda kup uchraydi. Ba’zi neftlar, masalan Kaliforniya, Borneo oroli va Maykop neftlari aromatik uglevodorodlarga boyrok buladi. Neftda oz mikdorda oltinguturt, azot va kislorod uchraydi. Neftni oltingugurtdan tozalash muxim axamiyatga ega chunki neft ishlatilayotganda undagi oltingugurt oksidlanib, kislota xosil kilishi va bu kislota metallni zanglatib ishdan chikarishi mumkin. Neftning quyuq qismi qaynash sharotiga sarab fraksiyalarga ajratilgan T/r Fraksiya Kaynash xarorati S 1 Petroley efir 20-60 °S 2 Solvint nafta 60-120°S 3 Benzin 40-200 °S 4 Kerosin 175-325 (, S . Gazoyl 300-500 °S Vakuum-distilat 400 °S Neftdan uchuvchan uglevodorodlar: metan, etan, propan va butan (yuldosh gaz) aloxida ajratib olinadi va, asosan, yokilgi sifatida ishlatiladi. Bu aralashmani past xaroratda fraksiyalab xaydash yuli bilan undan yukoridagi moddalarni ayrim- ayrim ajratib olish va olingan moddalardan sof organik birikmalar (monomer moddalar) sintezlash neftekimyo sanoatnning eng asosiy vazifalaridandir. Benzin. Ichki yonuv dvigatel silindrida benzin yonayotganda, murakkab kimyoviy jarayon sodir buladi. Ideal sharoitda yonilgi butunlay yonib kuyidagi reaksiyaga asosan karbonat angidrid va suv xosil bulishi kerak: C n H 2 n + 2 + 3 n + 1 2 O 2 n C O 2 + ( n + 1 ) H 2 O

Agar reaksiya xaddan tashkari tez ketsa, yonish vaktida detonatsiya xodisasi, ya’ni pakillab yonish sodir buladi va dvigatelning tortish kuchi lasayib ketadi. Ma’lu.m bulishicha, bu xodisa xam yokilgining kimyoviy tarkibiga boglik ekan. Normal tuzilishga ega bulgan parafinlar (ya-oktan) detonatsiya ancha moyil, tarmoklangan parafinlar (izooktan) esa detonatsiyaga kamrok uchrab, ichki yonuv dvigatellarda yaxshi yonuvchi modda xisoblanadi. CC H 3 C H 2 C H 3C H 3 C HC H 3 C H 3 izooktan yoki 2, 3, 4-trimetilpentan Amalda bunday izooktan standart yaxshi yokilgi, ya-geptan esa standart yomon yokilgi etaloni sifatida kabul kilingan. Tarkibida 70 % izooktan bor aralashma motorda sinalayotgan benzin kabi yonsa, unda bu benzinning «oktan soni» 70 deb belgilanadi. Shartli ravishda izooktanniig «oktan soni» 100, n- geptanning oktan soni 0 deb kabul kilingan. Kupchilik benzinlarning oktan soni 50 bilan 70 orasida bulib ularning oktan sonini 2 xil yul bilan oshirish mumkin: - Benzinga ba’zi moddalar kushilsa, u bir meyorda yonadi. Bu xil moddalardan t e t r a e t i l k u r g o s h i n ^ S ^ Y a z ^ D y keng kulamda kullanadi. Tetraetilkurgoshindan benzinga 0,2-0,8 ml/l mikdorda kushilgakda benzinning oktan soni 80 gacha oshishi mumkin. Bunday benzin e t i l l a n g a n b e n z i n deb ataladi. - Benzinning oktan sonini oshirish maksadida u izomerlanadi, ya’ni benzindagi tarmoklangan zanjirli birikmalar mikdori oshiriladi. Bu jarayon r i f o r m i n g deyiladi, uni amalga oshirish uchun | benzin xona xaroratida yoki yuk orirok xaroratda katalizator usti da n utkaziladi. Odatda, katalizator sifatida alyumoplatinali katalizatorlar ishlatiladi.

Kerosin. Benzindan keyingi fraksiya kerosin deyiladi. Kerosin xam turli-tuman maksadlarda, asosan, traktorlar uchun yokilgi sifatida ishlatiladi. Xrzirgi zamon samolyotlarida xam yokilgi sifatida kerosin ishlatiladi. Kerosinning tutashini kamaytirish uchun tarkibidagi aromatik uglevodorodlar mikdori kamaytiriladi. Tuyinmagan birikmalarni yukotish maksadida kerosin sulfat kislota, vodorod ftorid kabilar bilan ishlanadi. Kerosinni turli xil katalizatorlar ishtirokida krekingga uchratib benzin va gazsimon alkan xamda alkenlar xosil kilish mumkin. Gazoyl yoki boshkacha d i z e l yo k i l g‘ i s i xam deyiladi. U 250-300 S da kaynaydi. Uning k о ‘pchilik qismi krekingga uchratilib, benzin olinadi vadizel dvigatellarida yekilg‘i sifatida ishlatidadi. Surkov moylari Neftni haydash jarayonida kolgan yukori molekulali kovushqok yeuyuqlik surkov moylari sifatida ishlatiladi. Surkov moylari ham begona moddalardan tozalanadi. Surkov moyiga xloretil efir, fenol va suyuk sulfat angidrid kabi zrituvchilar ta’sir ettirilganda tarkibidagi aromatik uglevodorodlar va t о ‘yinmagan birikmalar y о ‘qoladi. Surkov moyi tarkibidagi parafinni y о ‘qotish uchun neft metiletilketon va toluol aralashmasida eritiladi va eritma sovitilganda parafin kristallanadi. Shu y о ‘l bilan tozalangan moy oksidlanishi oldini olish uchun unga kushi mcha moddalar ham k о ‘shiladi. Izomerlanish. Benzin fraksiyasini reforming qilish, ya’ni tar- moqlangan uglevodorodlar mikdorini oshirish v aqtida katalizator- lar^shpatshshsi^^’u xil katalitik reaksiyalarda molekulasida uglerod kationi bor oraliq moddalar hosil b о ‘ladi. Masalan, 100 °S va undan yuqori haroratda alyuminiy galloid katalizatori ishtirokida butan izomerlari о ‘rtasida tezda muvozanat vujudga keladi: C H 3 ( C H 2 ) 2 C H 3 ( C H 3 ) 3 C H1 5 0 0 , A L B r 3 Toza alyuminiy bromid bu reaksiyaga katalizatorlik qila olmaydi, uning katalizatorlik ta’siri faqat oz mikdorda alkilgalogenid, spirt yoki alken va suv aralashmasi qо‘shilgandagina kuchayadi. Demak k о ‘shimcha moddalar katalizator bilan reaksiyaga kirishib, uglerod kationlarini hosil kiladi va bu kationlar

zanjirsimon reaksiyani boshlab beradi. Zanjirsimon reaksiya vaqgida yangidan hosil b о ‘layotgan kationlar kayta guruxlanadi va s о ‘ng izomerlanadi. Tashabbuslanish (erkin radikal hosil bо‘lishi) R C L + A L C L 3 R + A L C L - 4 N ning utishi; R + + C H 3 C H 2 C H 2 C H 3 3R H + C H 3 C H C H 2 C H+ C H 3 C H C H 2 C H 3+ C H 2 C H 2 C H 2 C H 3+ kayta guruppalanish:CH3CHCH2CH3 (CH3)2CHCH2 + CH3CH2CH2CH3 CH3)2CHCH3 ( + CH3CHCH2CH3 + zanjirninguzilishi; R+ALCL 4 R CL+ALCL 3 Alifatik va alitsiklik uglevodorodlarning alyuminiy xlorid ta’sirida krekinglanishi va izomerlanishini dastlab N. D. Zelinskiy kashf etgan va uning shogirdlari M. B. Turovoy-Polyak, N. I. Shuykin, Y. A. Arbuzov hamda boshkalar davom ettirganlar. Kreking. Neftning yuqori haroratda haydaladigan fraksiyalarini krekinglab benzin va gazsimon uglevodorodlar hosil qilish mumkin. Kreking jarayoni katalizator ishtirokida va yuqori haroratda olib boriladi. 3.2-jadvalda neft fraksiyalari krekinglanganda qancha benzin hosil bо‘lishi kо‘rsatilgan. 3-jadval Neftning turli fraksiyalarini I soat davomida 425 S da krekinglanganda hosil b о ‘ladigan benzin mshdori Neft fraksiyalari Hosil b о ‘lgan benzin miqdori % Solvint neft — Kerosin 15 Gazoyl 16 Qoldiq 18

Og‘ir distillyat 22 Alkanlarda S—S bog‘ eng kuchsiz hisoblanadi. Bu bog‘ 450° da uzila boshlaydi va natijada erkin radikallar hosil b о ‘ladi. Moysimon og‘ir uglevodorodlar termik kreking qilinganda S—S boglar uzilishi hisobiga turli moddalar hosil b о ‘ladi. Bu jarayonni n- butan pirolizi misolida k о ‘rib chikaylik. 600 Sda n-butandan hosil b о ‘ladigan erkin metil va etil radikallar n-butandan vodorod atomini tortib olib zanjirsimon reaksiyani boshlab beradi. Bunday jarayonda molekulalarning parchalanishi natijasida vodorod ham hosil b о ‘ladi. Radikallarning о ‘zaro birikishi va ularing disproporsiyalanishi natijasida kuyidagi reaksiyalar sodir b о ‘ladi. Erkin radikallarning hosil b о ‘lishi (tashabbuslanish): 2) neytral ionlar bilan birikish, yangi karboniy ion xosil buladi. + + R - CH - CH 3 + C 4 H 10 C 4 H 9 + R – CH 2 - CH 3 + R - CH- CH 3 + C 4 H 8 C 4 H 9 + + R - CH=CH 2 3) Karboniy ionini parchalanishi + CH 3 – CH 2 - CH 2 - R CH 3 - CH = CH 2 + R + Olefin Umuman KK jarayoni mexanizmi zanjir reaksiyaga uxshashdir. Bunda zanjir xosil bulishi katalizatordagi N-ionini ta’sirida kuyidagicha sodir buladi: Katalizator

Похожие

Neft mahsulotlarini adsorbsion tozalash

Neft mahsulotlarini moysizlantirish

Neft moylarini selektiv tozalash

Katalitik jarayonlar umumiy tavsifi

Katalitik kreking sanoat qurilmalari