Нефт маҳсулотларини депарафинлаш - Геология - Рефераты

Нефт маҳсулотларини депарафинлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61 KB

НЕФТЬ МАҲСУЛОТЛАРИНИ ДЕПАРАФИНЛАШ Режа: 1. Нефть маҳсулотларини эритувчилар билан кристаллаб депарафинлаш жараённинг физик - кимёвий асослари 2. Ёқилғиларни карбамид ёрдамида депарафинлаш 3. Мойларни адсорбция усули билан тозалаш

Нефт маҳсулотларига қўйиладиган асосий талаблардан бири уларнинг паст ҳароратдаги ҳаракатчанлигидир. Мой ва ёқилгиларни ҳаракатчанлигини йўқолишига асосий сабаб қаттиқ углеводородларни-парафин ва церезинларни ҳароратни пасайтирганда нефт фракцияларини эритмасидан кристалланиб чўкмага тушиб қолишидир. Бунда структураланган система ҳосил бўлиб суюқ фазани боғлаб қўяди. Паст ҳароратда қотадиган нефть мойларини олиш учун уларни ишлаб чиқариш технологияларига депарафинлаш - қаттиқ углеводородларни ажратиб олиш жараёни киритилган. Шу билан бирга қаттиқ углеводородлар-парафин, церезин ва улар асосида ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар учун қимматбаҳо хом ашёдир. Нефтнинг фракцияларини қаттиқ углеводородлари худди суюқ углеводородлар каби нормал тузилишга эга бўлиб ҳар хил молекуляр массалидир: изопарафинли - молекуладаги углеводородлар сони турлича, ҳар хил тармоқланган, нафтенли - ароматик ва нафтен араматик - халқалар сони турлича бўлган ва ёнбош занжирлар нормал ва изо структурали бўлган углеводородлардир. Қаттиқ углеводородларни кимёвий таркиби фракцияларни қайнаш ҳароратларининг чегарасига боғлиқ. Паст ҳароратда қайнайдиган мой фракцияларида асосан нормал тузилишга эга бўлган қаттиқ парафин углеводородлар бўлади. Қайнаш ҳароратининг ортиши билан Н-алканларни миқдори камаяди, изопарафин ва циклик углеводородларни, асосан нафтен углеводородларни миқдори ортади. Мазутни хайдагандан сўнг қолган қолдиқда - церезинда қаттиқ углеводородни асосий компонентларини ёнбош занжирли изо - тузилишга эга бўлган нафтен углеводородлари ташкил қилади. Фракцияларни қайнаш ҳароратини ортиши билан уларда қаттиқ углеводородларни миқдори ортади ва эриш ҳарорати кўтарилади. Депарафинлаш жараёнининг вазифаси қаттиқ углеводородларни суюқ фазадан ажратишдир. Шунинг учун уларни криссталлик структураси катта роль ўйнайди, яъни кристалларни формаси ўлчамлари фазаларни ажратиш жараёнининг тезлиги ва аниқлигини белгилайди. Қаттиқ углеводородлар асосан изоморф моддаларга киради, улар: циклик углеводородлар бўлиб ёнбош занжирлари нормал тузилишга эга, шунинг учун бирга кристалланганда аралаш кристаллар ҳосил қилади, ҳарорат пасайганда биринчи навбатта юқори ҳароратда юмшайдиган углеводородларни кристаллари ажралади. Уларни кристалл решёткаларида кетма-кет паст ҳароратда қотадиган углеводородларни кристаллари ҳосил бўлади. Нефть маҳсулотларини депарафинлаш бирнеча усулда бажарилади: Қаттиқ углеводородларни паст ҳароратда кристаллаш. Хом ашёни эритмасидаги қаттиқ углеводородларни танловчи (сайловчи) эритувчилар билан.

Карбамид билан комплекс ҳосил қилиш йўли билан. Қаттиқ углеводородларни каталитик усулда паст ҳароратда қотадиган маҳсулотларга айлантириш усули билан. Хом ашёни адсорбция усули билан юқори ва паст ҳароратда кристалланган маҳсулотларга ажратиш йўли билан тозалаш мумкин. Биологик таъсир билан ҳам тозаланади. Нефть маҳсулотларини эритувчилар билан кристаллаб депарафинлаш жараённинг физик - кимёвий асослари Бу жараён қаттиқ ва суюқ углеводородларни баъзибир эритувчиларда паст ҳароратда ҳар хил эрувчанлигига асосланган. Бу жараённи барча фракция таркибли мой хом ашёси учун ишлатса бўлади. Мой фракцияларини қаттиқ углеводородлари поляр ва поляр бўлмаган эритувчиларда чекланган миқдорда эрийди. Бундай углеводородларни эрувчанлиги қаттиқ моддаларни суюқликда эриш назариясига бўйсунади ва қўйдагилар билан ҳарактерланади: а) қаттиқ углеводородларни эрувчанлиги фракцияларни қайнаш ҳарорати ва зичлиги ортиши билан камаяди. б) бир хил ҳарорат оралигида қайновчи фракциялар учун бир гомологик қаторидаги қаттиқ углеводородларни эрувчанлиги уларни малекуляр массаларни ортиши билан камаяди. в) қаттиқ углеводородларни эрувчанлиги ҳарорат ортиши билан кўпаяди. Депарафинлаш жараёнида ишлатиладиган эртувчи куйидаги талабларга жавоб бериш керак: Эритувчи жараённи ҳароратида хом ашёдаги суюқ углеводородларни эритиб қаттиқ углеводородларни эритмаслиги керак. Депарафинлаш ҳароратининг охирги нуқтаси билан мойни қотиш ҳароратлари оралиғидаги минимал фарқни таъминлаши керак ва қаттиқ углеводородларни йирик кристалларини ҳосил қилиши керак. Кўрсатилган ҳароратлар оралигидаги фарқни «Депарафинлашни ҳарорат эффекти» дейилади. Эритувчини қайнаш ҳарорати жуда юқори ва жуда паст бўлмаслиги керак. Эритувчини қотиш ҳарорати паст бўлиши керак, чунки депарафинлаш ҳароратида кристалланиб қолиб фильтрларни беркитиб қўймасин. Коррозияга агрессив бўлмаслиги керак. Санитария нормаларига жавоб бериши керак, арзон, топиш мумкин бўлган бўлиши керак. Депарафинлаш жараёни мой ишлаб чиқаришда мураккаб, кўп мехнат талаб қиладиган ва қиммат бўлиб уни эффективлиги суспензияни фильтрлаш тезлигига боғлиқ. Бу эса ўз навбатида қаттиқ углеводородларни кристалларини структураси билан боғлиқ (хом ашёни эритувчи билан совутганда тушадиган) бўлиб уларни ўлчамларини катта ёки кичиклиги

қаттиқ фазани суюқ фазадан ажратишни тезлигини белгилайди. Қаттиқ углеводородларни кристалланиши тўйинган эритмадан кристалларни «шакли» ажралиб чиқиши билан бошланади. Эритмани совитиш давом эттирилганда кристалланиш пайдо бўлиши кристалланиш марказларида боради. Кристаланиш жараёнида йирик кристалларни олиш учун «шакли» ларни сони кам бўлиши керак, чунки кристалланиш марказларда боради. Шакл марказлари кўп бўлса майда кристалланган структура ҳосил бўлади. Эритмадан қаттиқ фазани кристалланиш марказларида ажралиш тезлиги И.И. Андреев тенгламаси билан аниқланиши мумкин.) 1 ( x x DS dt dx V     (1) бу ерда  dt dx вақт бирлигида кристалланган модда миқдори. D - тўйинган эритмадаги углеводород молекуласининг диффузия коэффиценти.  - дифференцияланиш йўлининг ўртача узунлиги. S - ажралиб чиққан қаттиқ фазани юзаси. х - тўйинган эритмани концентрацияси. х 1 – илк ҳосил бўлган криссталлар эрувчанлиги Диффузия каэффициенти Д.Эйнштейн тенгламаси билан ҳисобланади. Пrn I N RT D 6   (2) бу ерда R - Газни универсал ўзгармас кўрсатгичи. N - Авагадро сони. T - Кристалланишнинг абсолют ҳарорати. П - Муҳитнинг динамик қовушқоқлиги. r - қаттиқ углеводородни молекуласини ўртача радиуси. D нинг қийматларини (1) тенгламага қўйилса rn б ST ПN R V   6 Бундан кўриниб турибдики, қаттиқ фазани эритмасдан ажратиб ҳосил бўлиши муҳитни қовушқоқлигига,диффузияланишни ўртача йўлига, қаттиқ углеводород малекуласининг ўртача радиусига ва эритман концентрациясининг айирмасига, ажралиб чиққан қаттиқ фазанинг шу Т

ҳароратидаги эрувчанлигига боғлиқдир. Ёқилғиларни карбамид ёрдамида депарафинлаш Депарафинлаш деб нефть фракцияларидан қаттиқ углеводородларни ажратиб олишга айтилади. Бу жараён нефть фракцияларини совутилганда қаттиқ углеводородлар кристалл ҳолида чўкиш билан боради. Ўзининг группа таркибига кўра улар юқори молекулали парафинлар ва шунингдек нафтен, ароматик, нафтен-ароматик углеводородлар бўлиши мумкин. Ажратиб олинган енгил эрувчан парафинлар нефтни қайта ишлаш саноатининг қимматбаҳо хом ашёсидир. Паст ҳароратда қотадиган ёқилги ва қовушқоқлиги кам бўлган мойлар олиш билан бирга синтетик ёқилги кислоталар ишлаб чиқаришда ишлатиладиган суюқ ёки юмшоқ парафинлар олинади. Карбамид NH 2 - CONH 2 рентгеноструктур анализи кўрсатишича 2 та модификацияда бўлади - тетрогонал ва гексогонал тузилишга эга. Тоза карбамид тетрогонал структурага эга бўлиб ҳар бир кристаллик ячейкаси тўртта молекуласидан иборат. Бу зич жойлашган кристалл бўлиб бўшлиги йўқ, шунинг учун бошқа моддаларни молекулалари жойлашиб қололмайди. Комплекс ҳосил бўлиш жараёнида карбамидни кристаллик структурасида ўзгариш бўлади, у гексогонал системага ўтади. Бу холда ҳар бир ячейка 6 та карбамид молекуласидан иборат булади. Улар бир бирларига нисбатан 120 о бурчак ҳосил қилиб жойлашган. Шундай жойлашиш натижасида карбамид молекулалари орасида бўшлиқ канал ҳосил бўлади. Каналнинг диаметри тор жойда 4.9 Å, кенг жойда эса 6 Å шунинг учун карбамид билан комплексни молекуласини кундаланг диаметри каналнинг диаметридан кичик бўлган моддалар ташкил қилади. Нефть маҳсулотларини таркибидаги компонентлардан фақат н-алканларнинг молекулаларини кўндаланг ўлчами 3.8 х 4.2 Å тенг бўлиб карбамидни гексогонал ячейкасидаги каналдан кичикдир. Шунинг учун карбамид билан комплекс ҳосил бўлишининг асосий шартлари нормал тузилган узун парафин занжирининг бўлишидир. Ҳар бир синфнинг ёки гомологик қаторнинг комплекс ҳосил қилиш учун энг кам занжир узунлиги мавжул бўлиб н-алканлар учун хона ҳароратида ва нормал босимда 6 углерод атомига тенгдир. Карбамид билан комплекс ҳосил қилиш учун н-алкан қаторининг углеводородлари ўзларининг кристалл решеткасининг энергияси комплекс ҳосил бўлиш энергиясидан паст бўлиши керак. Карбамид билан комплекс ҳосил бўлиши бу физик ходисадир. Кимёвий реакциялар каби комплекс ҳосил бўлишида ҳам мувозанат бўлади. Шунинг учун бу жараён қайтар реакциялар қонуниятига бўйсинади ва комплекс ҳосил бўлиш шароитларини ўзгариши комплекс ҳосил қилувчи углеводородларни тўлиқ ва тез ажратиб олишга таъсир кўрсатади. н - алканлар карбамиднинг агрегат ҳолатига қараб уч жараёнда комплекс ҳосил қилиши мумкин:

mКарбамид (к) + Н-Алкан (г) Комплекс (к). m Карбамид (к) + Н-Алкан (р) Комплекс (к). m Карбамид (р) + Н-Алкан (р) Комплекс (к). m - Карбамидни моль сонини н - алканни реакцияга киришган моль сонига нисбати. К,Г,Р, - индекслар: К-кристал, Г-пар ҳолатида, Р-эриган ҳолатда. m - ни моль нисбати бутун сон бўлмаслиги мумкин, чунки, углеводородни сонига қараб, углеводородни бир молекуласига карбамидни каср сони тўғри келиши мумкин. Углеводородлар сони 6-17 гача бўлган н-алкан комплексини ўрганилганда m ни Н-алкан молекуласидаги углеводород сонига боғлиқлиги топилган: m = 0,65 h + 1,51 Карбамид комплексини Н-алканлар билан ҳосил бўлиши жараёнининг мувозанат константаси қуйидаги тенглама билан ифодаланади.2 1 3 а m а а К  а, :а 2 , :а 3 – карбамид, н-алкан ва комплекснинг активлиги. Системада қаттиқ модда бўлганда уни активлиги эриган ҳолда ва шу ҳароратда ўзгармас ва бирга тенг. Шунинг учун комплекс ҳосил бўлиши қуйидаги тенглама m Карбамид (р) + Н-Алкан (к) комплекс (к). асосида борганда мувозанат константаси карбамиднинг активлиги ва m-ни моль нисбати билан аниқланади, яъни К=1/а 1 m шунга ўхшаш. m Карбамид (к) + Н-Алкан (р) Комплекс (к) тенгламаси бўйича комплекс ҳосил бўлганда мувозанат константаси Н-Алканни эритмадаги активлиги билан аниқланади, яъни Н – алканлар учун мувозанат константаси ҳарорат ортиши билан камаяди, яъни комплекс ҳосил бўлиши пасаяди. Ҳар бир углеводород учун ўзининг комплекс ҳосил бўлишини юқори чегараси бор. К = 1/а 2 Карбамид билан депарафинлаш жараёнида масса алмашувчи ва қовушқоқликни яхшилаш учун эритувчилар қўлланилади. Бунинг натижасида комплексни тўлиқ ажратиб олишга эришилади. Эритувчилар

сифатида изооктан, петрол эфир, бензин - лигроин, бензин ва х.к. ишлатилади Карбамид билан депарафинлаш жараёни активлаштирувчилар иштирокида боради. Уларга метанол, этанол, изопропанол, ацетон, метилэтилкетон, сув ва бошқалар киради. МОЙЛАРНИ АДСОРБЦИЯ УСУЛИ БИЛАН ТОЗАЛАШ Мойларни адсорбция усули билан тозалаш адсорбентларни смолали ва олтингугуртли бирикмаларни, тўйинмаган ва полициклик ароматик углеводородларни, шунингдек органик кислоталарни, сульфат кислота қолдиқларини ва эритувчиларни танлаб (сайлаб) ажратиш қобилиятига асосланган. Тозалаш натижасида мойларни ранги яхшиланади, уни барқарорлиги, ёпишқоқлик индекси, коксланиши яхшиланади. Мойларни тозалашда адсорбентлар сифатида табиий лойлар, суний алюмосиликатлар қўлланилади. Табиий лойларни тозалаш жараёнида қўллашдан олдин улар сульфат кислота ёки хлорид кислота билан активланади ва қуритилади. Мойларни ва парафинларни ишлаб чиқиш технологиясида адсорбентлар маҳсулотларни нафтен кислоталарни тузидан, сульфат кислоталарни тузларидан, нордон гудронлардан, сульфат кислоталар, смолалар ва танловчи эритувчилар қолдиқларидан тозалашда кенг қўлланилади. Саноатда асосан қуйидаги тозалаш усуллари қўлланилади: 1. Яхшилаб майдаланган адсорбент ёрдамида контакт усулида тозалаш. 2. Перколяция ёки адсорбент доналари устидан ўтказиб фильтрлаш.

Похожие

Нефт ва унинг таркиби

Нефт газ коллекторлари улардаги нефт газ ва қатлам сувларининг хусусиятлари

Нефт ва газ уюмининг энергетик тавсифи

Нефт ва газ қудуқлари уларнинг вазифаси ва конструкцияси

Уюмларнинг нефт ва газ бера олишлигини ошириш усуллари