Sotsial geografiyaga oid tadqiqotlar

Sotsial geografiyaga oid tadqiqotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71.5 KB

Sotsial geografiyaga oid tadqiqotlar Inson o’z hayoti davomida yashash muhiti bilan doimo aloqadorlikda bo’ladi va ayni paytda u bu muhitni turli geografik sharoitlarda o’ziga xos his va tasavvur qiladi. Binobarin, kishilarning bu hissiyoti, hudud (muhit) obrazi, shakli va uning tasavvuri ma‘lum geografik tafovutlarga, farqlarga ega. Modomiki, kishilarning milliy an‘analari, rasm – rusumlari, to’y va ma‘rakalari, kiyinishlari va ovqatlanishlari, shevasi, ovoz va harakatchanligi, bo’y – basti va tashqi qiyofasi, xatto familiyasi va ismu – sharifi (darvoqe familiyalar geografiyasi to’g’risida kitob ham chiqqan) turli joylarda bir xil emas ekan, hududiy farqlar bor ekan. Demak, bu yerda geografiya, shubhasiz, mavjuddir. Ammo bunday yo’nalishlar biz uchun nihoyatda kam uchraydigan, noan‘anaviy va biroz kulgili tuyulishi mumkin. Chunki, shu paytgacha geografiya, iqtisodiy geografiya bu masalalar bilan mutloq qiziqmagan va faqat iqtisodligicha qolavergan. Rivojlangan mamlakatlarning geografiya fanida esa iqtisodiy masalalar bilan bir qatorda, balkim, undan ham ustunroq va ustuvorroq darajada inson hayoti bilan bog’liq yoki aniq ma‘nodagi sotsial muammolar ham o’rganilib kelinadi. Ushbu masalalarning geografiyligi, avvalambor, ularning turli joylarda aynan bir xil emasligi o’sha joyning tabiiy sharoiti (iqlimi, rel‘efi, suvi va h.k.) va geografik o’rni, aholining zichligi, shaharlar va urbanizatsiya jarayoni, xo’jalik ixtisoslashuvi va boshqa omillarning kishilar hayot tarziga ta‘sir ko’rsatishida namoyon bo’ladi. Bevosita inson hayoti bilan bog’liq masalalarining hududiy jihatlarini, uning o’zi yashab turgan muhiti bilan munosabatini o’rganuvchi fan sotsial geografiyadir. Biroq, bu yerda uni ijtimoiy geografiya emas, balki sotsial geografiya deb yuritish to’g’riroq. Sababi – ushbu tushunchalar o’rtasida lug’aviy farq mavjud. Sotsial geografiyaning ikki – keng va tor ma‘nosi bor: tor ma‘nodagi sotsial geografiya – bu o’zbek tilida ham sotsial geografiyadir, keng ma‘noda esa u ijtimoiy geografiyaga muvofiq vam os keladi. Binobarin, ijtimoiy geografiya o’z qamroviga sotsial geografiyani ham oladi, Shu sababdan «sotsial» tushunchasi o’zbek tilida hamma vaqt «ijtimoiy» ni to’la – to’kis anglatmaydi. Chunki, sotsiologiya Fani jamiyatshunoslik shaklida qabul qilinmagan, buning uchun rus tilida alohida «obshestvovedenie» bor: yoki jamoatchilik asosida olib boriladigan vazifalar (haydovchining nazoratchiligi, kichik tashkilotlardagi kasaba uyushmalarining raisi va h.k.) rus tilida «na sotsialnoy osnove» deb yuritmasligi hammaga ayon. Bundan tashqari, jamoat va jamoa, ijtimoiy so’zlari ham bir xil ma‘noni bildirmaydi. Sotsial geografiya o’z navbatida psixologiya (ruxshunoslik) tibbiyot, sotsiologiya, huquqshunoslik fanlari bilan chambarchas aloqador. Aniqrog’i, u ana shu fanlarning hududiy jihatlari bilan ish tutadi. Shuningdek, sotsial geografiya

ekologik psixologiya, sotsial psixologiya, inson ekologiyasi, sotsial ekologiya, din, hulq – atvor («povedenie») geografiyasi va boshqalar bilan tutash bo’lgan muammolarni ham o’rganadi. Tabiiyki kishilarning yurish – turishi, fe‘lu – atvori, yashash tarzi shahar va qishloqlarda, tog’ va tekisliklarda, dengiz (okean) bo’yida va quruqlikning ichki qismida, voha va cho’llarda bir xil emas. Demak, bu yerda ma‘lum darajada biz geografik omillar ta‘sirini ko’rib turibmiz. Masalan, tog’ halqi nihoyatda mo’ljalli (mergan), ixcham va xarakatchan, yer qadrini chuqur biluvchi kishilardir. Odatda, tor, aholi zich joylashgan voha va vodiylarda, shaharlarda odamlar tez yurishga, suhandon, ohista gapirishga, o’ta hisob – kitobli va o’lchamli bo’lishga o’rganishgan: ular muhitni va vaqtni boshqacharoq his qilishadi va boholashadi. Bunday sharoitda aniq fanlar, jumladan, iqtisod fanining rivojlanishiga katta ehtiyoj tug’iladi. Bejiz emaski, qadimda geogmetriya, algebra fanlari sug’oriladigan dehqonchilik rayonlarda – Misr va Xorazm kabi vohalarda vujudga kelgan: Germaniya boshqa fanlarga ko’ra ko’proq statistika, ayniqsa, hududiy iqtisod katta an‘analarga egaligi ham sotsial – geografik sharoitlarga bog’liq. Ayni vaqtda cho’l, dasht halqlari, qishloq halqining yashash tarzi o’zgacha, chunki ularning geografik yashash sharoiti boshqacharoqdir. Shunga o’xshash geografik (sotsial) muhit xo’jalik va fanning o’ziga xos tarmoqlarini rivojlantirishga sabab bo’ladi. O’z navbatida shahar va qishloqlar ham bir – biridan farq qilishadi. Chunonchi, uzoq masofalarda, hududning ichki qismlarida yashovchilar uchuntuman markazi ham shahardir. Toshkent darajasida esa ular oddiy katta qishloq xolos. SHaharning hayot tarzi o’zgaruvchan bo’ladi, shaharliklar har qanday yangilikni (u yaxshi ham, salbiy ham bo’lishi mumkin) tez qabul qiladi va shu bilan birga uni oson unutadi. Qishloqlar esa bunday o’zgarishlarni asta – sekin va qiyinchiliklar bilan singdiradi, lekin keyin ularni ko’p vaqt davomida saqlab qoladi: eskilik, milliy urf – odat, an‘analar, til va din kabi ijtimoiy masalalar bu joylarda saqlanuvchan barqaror bo’ladi. Demak, qishloqlarning mentalitet «sig’imi» katta va ular bamisoli yer yuzida iqlimning (shamol, yog’in – sochin va h.k.) shakllanishida dunyo okeani va quruqlikning ta‘siri turlicha bo’lgani kabi bu yerda ham taxminan shunaqa vaziyat kuzatiladi. Ma‘lumki, gidrosferaning issiqlik qabul qilish qobilyati yoki sig’imi quruqlikdan ko’ra ikki barobar yuqori va shunga mos ravishda iqlim hosil qiluvchi roli ham katta. Binobarin, aytish mumkinki, bizning sharoitimizda qishloqlarning mamlakat iqtisodiy – ijtimoiy holati va rivojlanishiga ta‘sir sezilarli darajada yuqori. Ammo, qishloqlar ham bir xil emas, katta yo’l yoki shahar biqinidagi qishloq bilan cheka va olis o’lkalarda joylashgan qishloqlar tubdan farq qiladi. Ehtimol, Surxondaryoning ichkarisida – Hisor tog’ vodiylarida joylashgan Boysunda milliy folklor ansambli mashhurligining boisi ham ma‘lum darajada

uning geografik o’rniga bog’liqdir (agar Boysun magistral yo’l va yirik markaz yaqinida bo’lganda, balkim bu yerda ko’proq yevropacha estrada bo’lar edimi?). Xuddi shunga o’xshash yana bir misol: ba‘zi bir ma‘lumotlarga qaraganda Zarafshon daryosining yuqori qismida joylashgan qishloqda hanuzgacha qadimiy sug’d tili saqlanib qolgan emish. Endi esa uning yaqinida katta yo’l qrish mo’ljallangan. Savol tug’iladi: bunday geografik sharoitda qishloqning tarixiy an‘analari saqlanib qoladimikan yoki G’uzor – Boysun – Qumqo’rg’on temir yo’li ishga tushirilishi bilan Boysunda etnografik, halq ijodiy milliy guruhi hozirgi kundagidek qolarmikan? Tabiiyki, bu joylarning geografik o’rnini o’zgarishi sababli ularning azaliy va abadiy an‘analari, qadriyatlari ham biroz bo’lsada o’zgacha tus oladi. Qadimda yevropalik olimlar inson – yer yuzining mahsuli, hudud oynasi, aksi deb baholaganlar (Sempl, K.Ritter va boshqalar). Bu ehtimol, ma‘lum darajada to’g’ridir. Chunki kishilarning shaxs sifatida shakllanishida ular yashab turgan hududning – yer, suv, tuproq va iqlimining ta‘sirini batamom inkor etib bo’lmaydi. Xuddi shunday, kishilarning andijonlik, qo’qonlik, buxorolik deganda ham katta va chuqur ma‘no bor. Bu faqat ularning o’sha joydan ekanligini bildirmaydi, aksincha, bu tushunchalar shu kishilarda o’sha joylarga xos vam os bo’lgan urf – odatlar, an‘analar, so’zlash shevalari mujassamlashganligini ham anglatadi. Yuqoridagi fikr va mulohazalar asosida geografik determenizm yotadi. Bu ob‘ektiv holatni inkor etish ham barcha voqelikni to’la – to’kis u bilan izohlash ham nodurustdir. Qolaversa, determinizm faqat geografiyaga taaluqli emas, u tarixiy, demografik, biologik va boshqa ko’rinishda ham mavjud bo’lib, mohiyatan hodisa va voqealar o’aloqadorlikni, sabab va oqibat oralig’idagi munosabatni bildiradi. Shu nuqtai nazardan determinizm yondashuvini bilim jarayonining muayyan va muhim tamoyili sifatida e‘tirof etish mumkin (Soliev 1995). SHunday qilib, sotsial geografiyaning sotsiologiya va psixologiya bilan aloqadorligi insonning uning atrofii, yashash muhiti bilan bog’liq masalalarni tadqiq qilishda o’z ifodasini topadi. Lekin bu aloqadorlik, ta‘sir bir tomonlama emas, zero, har qanday ta‘sir unga muqobil, aks ta‘sir demakdir. Binobarin, tashqi geografik muhit inson yashash tarziga ta‘sir qilishi bilan bir qatorda insonning o’zi ham tashqi muhitga ta‘sir ko’rsatadiki, biz buni ekologiya fanidan yaxshi bilamiz. Boz ustiga hozirgi kunda aks ta‘sir kuchaymoqda. Mashhur frantsuz okeanshunosi Jak Kusto aytganidek: «Ilgari odamlar tabiatdan qo’rqqan bo’lsalar, endi tabiat insondan qo’rqadi». Yana shuni alohida ta‘kidlash joizki, geografik muhit, eng avvalo, kishilarning yashash sharoiti va tarziga ta‘sir ko’rsatadi. Ammo yashash darajasi, mamlakatlar ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanganligi, kishilarning ongi esa faqat bunga bog’liq emas. Ana shunday qarashgina geografik determinizmga to’g’ri, adolatli va haqqoniy munosabatni bildiradi.

Geografiya bilan sotsiologiya (sotsiogeografiya) va psixologiya (geopsixologiya yoki psixogeografiya) qirrasida bajariladigan ilmiy ishlar mavzusi ham har xil. Masalan, bu borada turli geografik sharoitda yashovchi kishilarning hulq – atvori, shahar va qishloq halqining hayot tarzini o’rganish mumkin. Ayniqsa, hozirgi urbanizatsiya jarayonining ta‘sirida «shaharchasiga» yashash tarzining turli xil markazlardagi holati va uning qishloq joylarga singib borishi, qishloq urbanizatsiyasi ham sotsiogeografik tadqiqotlar doirasiga kiradi. Tabiiyki, bunday ilmiy ishlarni bajarishda faqat statistik usulga asoslanish kifoya qilmaydi. Chunki statistik raqamlar ostida aniq shaxslar birligi, ularning xususiy (individual) ehtiyoj va qiziqishlari, yurish – turishlari yotadi. Shuning uchun sotsio – psixogeografik tadqiqotlarda jonli mushohada va kuzatuv, anketa va suhbut kabi metodlar, bevosita insonlar bilan bo’ladigan muloqotlar katta ahamiyatga ega. Ma‘lumki, iqtisodiy geografiyada alohida daraxt emas, o’rmon, shax syoki kishilar emas, aholi inobatga olinadi. Sababi – kishilarning, insonning yashash (sotsial) muhiti uning iqtisodiy muhitidan ancha tordir. Shundan kelib chiqqan holda mazkur ishlarning ob‘ekti sifatida muayyan yosh, millat, kasbga mansub bo’lgan shaxslar majmuasining hududiy birligi xizmat qiladi. Geografiya bilan etnografiya qirrasida bajariladigan izlanishlar ham qiziqarli natijalar beradi. Afsuski, etnografiya fani geografiya bilan tarixning o’rtasida «qarovsiz» qoldi: geograflar uni butunlay tarixchilarga topshirib qo’yishgan. Vaholanki, etnografik tadqiqotlar, ayniqsa, O’rta Osiyo, jumladan, O’zbekistonda o’z ahamiyatini yo’qotgani yo’q. Bunday ishlar avvallari rus olimlari va harbiylari tomonidan Turkiston zabt etilgandan so’ng boshqa maqsadlarda bajarilgan bo’lib, ular halqlarning urf – odatlari, kiyinishlari, taomlari, to’y marosimlari kabi mahalliy millatlar mintalitetini o’rganishga qaratilgan edi. Etnografik tadqiqotlarning muhimligini Mikluxo – Maklay, L.N.Gumilev, M.S.Andreev, B.X.Karmisheva va boshqalar asarlaridan bilish mumkin. Shuningdek, o’zbek halqi etnografiyasi X.Z.Ziyoev, I.Jabborov tomonidan ham o’rganilgan. Geograflar esa bunday izlanishlarni negadir to’xtatib qo’yganlar. Aslida turli millat va elat vakillarining yashash tarzi, urf – odatlari, an‘analari ko’p jihatdan geografik omillarga, ular yashab turgan joylarning tabiiy va ijtimoiy sharoitiga bog’liq. Shu o’rinda e‘tirof etish mumkinki, halqning, millat va elatlarning an‘analari vaqt davomida ancha yashovchan va turg’undir. Bu esa ushbu masalaning tarixiyligidan dalolat beradi. Ammo, bu an‘ana yoki urf – odatlarning, kishilarning kiyinishi, ovqatlanishi va boshqa hayotiy xususiyatlari ular yashab turgan joyga, geografik omillarga bog’liqligi ham inkor etib bo’lmaydigan haqiqatdir. Yuqoridagi yo’nalishlardan farq qilib, tibbiyot, din, jinoyat, reaktsiya geografiyalari nisbatan kattaroq hududiy ob‘ektiv bilan ish tutadilar. Shu sababli ularning geografiyligi yanada yaqqolroq va aniqroqdir. Masalan, tibbiyot

geografiyasini olaylik: u har xil kasalliklarning turli rayonlarda tarqalish sabablarini o’rganadi. ,u sabablar, avvalambor, suv, havo, tuproq kabi geografik omillarga aloqador. Gippokratning mashhur asari (traktati) turli xil kasalliklarga aynan havo, suv va ularning ta‘siriga bag’ishlangan edi. Demak, bu kitob o’z mazmuniga ko’ra to’la ma‘nodagi tibbiyot geografiyasidir. Kasalliklarning to’ri daryolarning yuqori va quyi qismi, tog’ va tekisliklarda, cho’llarda, urbanizatsiyalashgan muhitda va qishloq joylarda turlichadir. Ular yer osti va yer usti joylanishiga sanoat markazlari va xo’jalik yo’nalishlariga qarab ham turlanadi. Chunonchi, aholi zich joylashgan vohalarda yuqumli kasalliklarning tarqalish ehtimoli ko’proq bo’ladi. Bu yerda joyning geografik o’rni, uning turli xil kasalliklar o’chog’iga nisbatan tutgan mavqei, epidemologik vaziyati ham katta mazmunga ega. Tibbiyot geografiyasini o’rganishda tadqiqotchi tibbiyot sohasi va xususan epidemologiya, sanitariya – gigiena, umumiy ekologiya inson ekologiyasidan, demografiya, iqlimshunoslik va gidrologiyadan boxabar bo’lishi kerak. Kasalliklarning hududlar bo’yicha tarqalishi esa ularning umumiy o’rtacha ko’rsatkichlaridan farq qilishiga qarab aniqlanadi. Buning uchun, avvalo, turli kasalliklarning viloyat yoki mamlakat bo’yicha tarkibi ko’rib chiqiladi. So’ngra ushbu ko’rsatkichlar alohida tuman va shaharlar doirasida tahlil etiladi va uning natijalari o’rtacha darajaga nisbatan taqqoslanadi, ularning ko’p yoki kamligi hududlar miqyosida o’rganiladi. Jinoyat geografiyasini o’rganish ham xuddi ana shunday usulga, yondashuvga asoslanadi. MA‘lumki, jinoyatlarning turi va miqdori, joylarning aholisi, uning milliy tarkibi va yosh tarkibiga, halq xo’jaligida bandligiga, ishlash chiqarishning ixtisoslashuv va mujassamlashuviga bog’liq. Jumladan, shahar joylarda sodir bo’layotgan jinoyatlar soni va turi qishloq joylardan ancha farq qiladi, geokrimenogen holat bunday aholi manzilgohlarida o’zgacha bo’ladi. Aytish mumkinki, jinoyat geografiyasini o’rganish, umuman olganda, mutlaqo yangi yoki tasodifan emas. MAsalan, N.A.Milyukov tomonidan 1850 yilda yaratilgan birinchi iqtisodiy geografik atlasga jinoyat geografiyasi kartasi ham kiritilgan edi. Asrimizning saksoninchi yillarida esa Gruziyada ushbu yo’nalish yoki fan bo’yicha alohida doktorlik dissertatsiyasi ham yoqlangan. Uylaymizki, bunday tadqiqotlarning O’zbekistonda ham o’tkazish fursati yetdi. Jinoyat – qidiruv ishlarini amalga oshirishda kriminogen vaziyatni aks ettiruvchi tezkor (operativ) kartalarni tuzish ahamiyatdan xoli emas. Agar bunday kartalarda aholi joylanishi, xo’jalik tarmoqlari, aholi manshilgohlarining demografik va etnografik ko’rsatkichlari haqida axborot berilsa, u holda mutaxassis taxminan qanday turdagi jinoyat qaysi joyda bo’lish ehtimolini oldindan aniqlash imkoniyatiga ega bo’ladi. Geografiyada din va uning hududiy xususiyatlari, tarqalishi ham bizda o’rganilmagan mavzu – yo’nalishlar sirasiga kiradi. Bunda aholining milliy

tarkibidan kelib chiqib, uning dinga (jumladan, islom diniga) bo’lgan munosabatini geografik jihatdan tahlil qilish mumkin. Mazkur tadqiqotlarda masjid va madrasa, qadamjoy va avliyo joylar xaritaga tushuriladi va tahlil etiladi. Shubhasiz, ushbu maqsadda bajarilgan ilmiy ishlarning ma‘naviy – ma‘rifiy, tarbiyaviy hamiyatga ham katta bo’ladi, ular esa milliy an‘ana, qadriyatlamizni mustahkamlashga ko’mak beradi. Jinoyat va din geografiyasiga ko’ra reaktsiya geografiyasi ancha tajribalarga boy. Bunday ishlar O’zbekistonda ham bajarilgan (CHirchiq. Ohangaron, Farg’ona vodiylarining rekreatsiya resurslari o’rganilgan). Rekreatsiya geografiyasi ham murakkab bo’lib, ular turli fanlar (iqlimshunoslik, aholi va tibbiyot geografiyasi, geogurbanistika, sanoat geografiyasi va h.k.) qirrasida olib boriladi. Bunday tadqiqotlarda ob‘ektning rekreatsion resurslari, uning sig’imi, shuningdek, aholi soni va dam olishga bo’lgan ehtiyoji aniqlanadi. Go’zal tabiiy manzaralar, shifobaxsh suvlar manbai va boshqalar atroflicha o’rganiladi va xaritaga tushuriladi. Fan ilmiy – tadqiqot geografiyasini ham sotsial geografiya tizimiga kiritish mumkin. Ma‘lumki, fanning u yoki bu yo’nalishini tarixan shakllanishi va rivojlanishi sezilarli darajada shu joyning tabiiy va xo’jalik muhitiga, ijtimoiy ehtiyojlariga bog’liqdir. Bunga misol qilib Zarafshonning quyi qismida tibbiyot yoki Xorazmda aniq fanlar, Samarqandda astronomiya va tarix, Surxondaryoda arxeologiya yo’nalishlarining rivojlanganligini keltirsa bo’ladi. Mazkur fanlar va joylarning geografik o’rnini, aytaylik, Buxoro tibbiyot fanini Xorazm aljabri (algebrasi) bilan aslo almashtirib, shaxmat tilida ifodalasak – «rokirovka» qilib bo’lmaydi. Xuddi tarixda shaxslarning roli, tarixiy voqeliklarning aynan shu davrda sodir bo’lishi tasodifan bo’lmagandek, ularning aynan shu joyda mavjudligi, geografiyligi ham aslo tasodif emas. Jahon miqyosida Fan va madaniyat geografiyasi yanada yaqqolroq ko’zga tashlanadi. Ba‘zi olilar fikricha (N.Mechnikov), jahon madaniyati, tsivilizatsiyasi uchta yirik suv havzalari bilan bog’liq bo’lgan. Bu daryo, ya‘ni quruq iqlim sharoitidagi daryolarda sug’orish dehqonchiligining rivojlanishi, O’rta dengiz va okean tsivilizatsiyasidir. Demak, ana shunga xos ravishda turli davrlarda Fan va madaniyatning turlicha yo’nalishlari va markazi rivoj topgan. Masalan, Sharq – Osiyo asosan matematika, astronomiya, tijorat, umuman geografiya fanlarining tarixiy shakllanishiga katta hissa qo’shgan bo’lsa, O’rta dengiz mamlakatlarida san‘at, musiqa, arxetektura (ayniqsa Frantsiya, Italiya, Ispaniya bunga misol bo’la oladi) ko’proq va zo’rroq rivojlangan. Buyuk Britaniyada tijorat, Frantsiyada inson geografiyasi, Germaniyada esa iqtisodiy geografiyaning oldinroq shakllanganligi ham bejiz bo’lmasa kerak. Sharq falsafasi, Yunon, Arab, Xitoy tarixchi va geograf olimlarning Buxoro, Xorazm, Samarqand, Termiz, Farg’ona allomalarining jahon Fani va madaniyatiga qo’shgan hissalari ham barchaga sir emas.

Fan geografiyasi doirasida mamlakatning ilmiy tadqiqot institutlari, oliy va o’rta maxsus ta‘lim tizimining hududiy tashkil etilishini o’rganish qiziqarli natijalar beradi. Chunonchi, muayyan yo’nalishdagi bunday o’quv yurtlari yoki ilmiy tadqiqot institutlarining aynan shu joyda mavjudligi (Samarqand arxitektura, Buxoroda qorako’lchilik, Qarshida irrigatsiya, Navoiy yoki Chirchiqda politexnika, Andijonda paxtachilik va h.k.) ko’p jihatdan geografik ma‘noga ega. Chunki ularning geografiyasi bu joylarning tabiiy, iqtisodiy, tarixiy va boshqa xususiyatlaridan kelib chiqadi. Ana shunga o’xshash noan‘anaviy sohalar va yo’nalishlarni o’rganish, hududiy ilmiy tadqiqot natijalarining tahlil va tashxis etish ijtimoiy geografiyaning rivojlanishiga katta ta‘sir ko’rsatadi.

Adabiyotlar ro’yxati 1. Алесеев Л.И., Алаев Э.Б. «Социально – экономическая география». Понятийно – терминологический словарь. М:. 1980. 2. Тойн.П., Ньюби.П. «Методы географических наследований». М:. 1977. 3. Манак.Б.А. «Методика экономико – географических наследований». Минск. «Университетское». 1985. 4. Маергойз.И.М. «Методика мелкомасштабных экономико – географических исследований». М:. 1981. 5. Меркушева.Л.А. «География сферы обслуживания населения (теория и метология)». Красноярск. 1989. 6. Алесеев.А.И., Ковалев.С.А., Ткаченко.А.А. «География сферы обслуживания». Калинин. 1988. 7. Soliev. A.S. «Iqtisodiy geografiyaning nazariy va amaliy masalalari». Toshkent. 1999. 8. Iqtisodiy geografiyaning tadqiqot usullari ma’ruzalar matn. Tuzuvchi: o’qit. X.Jumayev 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Agrogeografik tadqiqotlar

Regional tabiiy geografiyaga taaluqli muammolar

Tabiiy geografik tadqiqotlar

Amaliy geografik tadqiqotlar

O`zbekistonda iqtisodiy va sotsial geografiya fanining rivojlanishi