Шимолий Америка материгининг табиат зоналари - География - Рефераты

Шимолий Америка материгининг табиат зоналари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

102 KB

Ш имолий Америка материгининг табиат зоналари Р е ж а: 1. Арктика минтақасидаги табиат зоналар. 2. Субарктика минтақасидаги табиат зоналар. 3. Мўътадил минтақадаги табиат зоналар. 4. Субтропик минқасидаги табиат зоналар. 5. Тропик минтақадаги табиат зоналар.

Артика саҳролари зонаси бор. Бутун минтақа учун радиация балансининг жуда кичик – 20 ккал/см 2 дан кам бўлиши харакетлидир. Ҳозирги музликлар тарқалган территорияларида ҳам радиация баланси манфий қимматга эга. Бу ерларда қуёш иссиқлигининг 80%идан кўпроғи ер юзасидан қайтиб кетади. Ана шу ходиса туфайли температура доимо паст бўлиб туради ҳамда музликлар ҳамон сақланиб келади. Бироқ музликларга ёғин - сочин кам тушади. Бу эса, ўз навбатида, намликнинг кам буғланииши ва ҳаво абсолют намлигининг кичик бўлиши билан боғлиқдир. Совуқ океан оқимлари туфайли юқори географик кенгликларга циклонлар келиши оқибатида анчагина миқдорда намлик тушиши, орол шаклидаги катта қуруқликнинг мавжудилигини Арктиканинг Ғарбий Америка секторида унинг Шарқий Осиё секторидагига нисбатан музлик пайдо бўлиши учун анча қулай шароит яратади. Музликлар Шимолий Атлантикани кенг полоса шаклида ўраб олган. Лекин бу полоса яхлит эмас. Баффин Ери, Девон Элсмир, Аксель -Хейбарг ва Гренландия оролларида музлар катта тероторияни эгаллаб ётади. Музликларнинг морфологик типлари хилма - хилдир. Бу минтақанинг жанубий қисимда, Баффин ери оролларида ёғин кўп ёғади, ёз температураси анча баланд келади, шунинг учун бу ерда қуруқликнинг фақат баланд жойларида учрайдиган тоғ музликлари ва муз гумбазлари асосий ўрин тутади. Канада архипелагининг шимолий қисмида ёғин миқдори камаяди ва ёз температураси кескин пасаяди. Бу ерларда тоғлардагина эмас, балки қор тўпланиши қулай бўлган пастликларда ҳам музликлар вужудга келган. Элсмир оролининг шимолий қисимда тоғ этакларида йирик музликлар ва шельф музликлар бор. Бу музликларда катта катта айсберглар (музоролари) синиб тушади. Плейстоцендан буён мавжуд бўлган Гренландия муз қалқони ниҳоятда каттадир. Гренландия музлиги 1600 минг км 2 дан ортиқ майдони эгалайди.

Музликларда ҳаёт бўлмади. Фақат ёз пайтида қор юзасида сув ўтларнинг баъзи бир турлари учрайди. Анна шу сув ўтлар туфайли қор юзаси пушти рангга киради-ю муз тепасидан чиқиб қолган туб жинсларлар - нунатакларда баьзи бир юқори ўсимликларни кўриш мумкин. Музликлар ҳаво массасини совутиб юборади. Бундан ташқари музликлардан кўплари бир қанча айсберглар ҳосил қилади. Айсберглар жуда жанубгача бориб атмосферани ва сув юазасини совутиб юборади, материкнинг шимоли ва шарқидаги соҳиллар иқлимнинг таркиб топишида актив иштирок этади. Биргини Гренландияда ҳар йили 150 км 2 га яқин муз айсберг бўлиб ажралади. Америка Арктикасининг ғарбий қисимда ва баьзи жойларида шимолда ёғин кам ёғадиган ҳамда қишда тўпланган бутун қор ёзда эриб кетадиган жойларда музликлар кичрайиб бормоқда. Қор қоплами доимий бўлмаганидан ёзда қорамтир тусда бўлган ер юзасида музликлар юзасига қараганда иссиқликни кўп ютади ва шунинг учун ҳамма жойда ер юзасининг устки тўнғиган қатлами даврий равишда эрийди. Ёзда музлик 30 С гача қизиши мумкин. Гренландиянинг шимолида июлда ҳавонинг ўртача температураси 60 с бўлади. Бироқ қора совуқлар ҳамма вақт ҳам ўсимлик вегетециясини тўхтаб қўйиши мумкин. Ўсимликлар жуда сийрак, қайнаб чиқадиган лишайник ва мохлар асосий ўрин тутади. Юқори ўсимликлар ёстиқ ёки сури шаклида бўлиб, кичик чуқурликларда ёки мелкозём йўқ. Кассиопия, дриада, пушиқа (ҳаддан ташкари зах жойларда) энг кўп учрайди. Арктика минтақасида органик моддалар жуда суст парчаланади ва харакатчан озиқ моддалар тупроқда ниҳоятда камдир. Бу ҳам ўсимликлар тарққиётини анча тўхтатиб қўяди. Тупроқ пайдо бўлиши процесси бошланғич ҳолатдир. Совуқдан нураш ҳодисаси жуда кучли рўй беради. Рельефнинг характерли микроформалари: полигонлар, ёситқсимон бўртиб чиққан жойлар ва бошқалар совуқдан нураш процесслари оқибатидадир. Ўсимлик қоплами жуда кам бўлишига қарамай бу ерда баьзи бир ўтхўр

ҳайвонлар яшай олади. Бу ҳайвонлардан ипорали қўчқор айниқса ажойиб ҳайовндир. Йиртқич ҳайовнлар: бўри, қутб тулкилари, оқ айиқларда сувда яшайдиган сут эмизувчи ҳайвонларнинг кўпгина турлари бор. Субарктика минтақасида тундра ва ўрмон - тундра зоналари бор. Тундрада ойлик ўртача темпиратура 10 0 с гача кўтарилади, вегетация даври 2- 3 ой давом этади. Бу зонанинг ландшафтлари оролларнинг жанубий қисимларини ва материкнинг шимолини ишғол қилган. Ҳатто материкда ҳам тундра ландшафтлари океанинг кучли таъсирида таркиб топади. Океанинг таъсири муссон типидаги шамоллар туфайли ёз пайтида айниқса каттадир. Бу шамоллар ҳаво температурасини анча пасайтириб юборади. Зонанинг шимолий қисимларида ўсимликлар орасида мох - лишайник ассоциациялари энг кўп учрайди. Нам жойларда қиёқ кўп ўсади. Мелкозём тўпланган жойларда турли ғаллагуллар ва қутб қизғалдоғи, қоқиўт, дриада, тошёрарлар каби қутб ўтлар учрайди. Материкда ва жанубдаги йирик ороллардаги шамоллардан тўсилган жойларда бутали тундралар тарқалган. Бутали тундраларда пакана қайин, багульник, голубика формацияларлари 2 ёки 3 ярус бўлиб ўсади. Бу ўсимликларнинг қуйи ярусида мох ва лишайник учрайди. Тундра тупроқлари ботқоқ ва тундра- глейли тупроқ типларига киради ва уларнинг глейли горизотлари аниқ кўриниб туради. Бу горизонтлар тупроқда қайта тикловчи процесслар борлигидан дарак беради. Чиринди миқдор кам, шу билан биргаликда чиринди жуда заиф минераллашган. Ўсимликлар дунёсининг тури кам бўлса ҳам осон кўп. Эскимослар ва индеецилар овлайдиган карибу (шимол буғуси), қутб тулкиси, лемминглар ва бошқа циркумполяр сут эмизувчи ҳайвонлар кўп учрайди. Қушлар бозоридаги қушлар (гага, кайра, чистиклар) нинг кўплиги кишини ҳайратда қолдиради. Ўрмон - тундра асосан иқлими анчагина континетал бўлган субтарктика иқлимли ерларда тарқалган. У жанубдан тундрани ўраб олиб, Лабрадор ярим оролидан токи Макензи тоғларигача чўзилиб боради ва Юкон

ясси тоғлигининг катта қисмини ишғол қилади. Окендан материка келадиган ҳаво оқимлари ўрмон - тундрага етганда анчагина ўзгариб кетади. Июлнинг ўртача темпиратурачи ҳамма жойда ортиқ бўлади. Оқ ва қора ель, шарқий қисимда эса, шунингдек, бальзам пихтаси дарахатларнинг шимолий чегарасининг ташкил этади. Шунингдек, қайин ва тоғтераклар ҳам учрайди. Ўрмон - тундра ландшафт жиҳатдан анча хилма - хилдир. Суви яхши оқиб кетадиган дарё водийлари игна баргли дарахатлар билан қопланган ва аслини олганда, шимолга сурилган тайга ланшафтларидир. Йрик дарёлар Макензи, Черчилл, Нельсон каби жанубдан келиб қирғоқларни илитадиган дарёларнинг террасалари ва қайирлари бўйлаб ўрмонлар айниқса ичкари кириб боради. Терассалардаги ўрмонлар тагида подзол типидаги тупроқлар таркиб топади. Бироқ бундай тупроқларда глейланиш аломатлари кучли (глейли подзол тупроқлар) Сувайирғичлар бутали тундра билан қопланган. Бу ерда учрайдиган оқ ва қора елнинг айрим нимжон нусхалари тундрадаги бораверишдаги сийрак ўрмонларни ҳосил қилади. Америка тундрасида ўрмонинг тундрага кириб бориш аломатлари қайд қилинган. Фауна учун тундра ва тайга турлари аралаш ўсиши характерлидир. Бу ерда карибу ҳам, қўнғир айиқ, қутб тулки ва сриқ тулки ҳам шунингдек, қундуз, айиқ ёки норка, андатира сувсар ва қимматли мўйна берадиган бошқа сут эмизувчилар ҳам бор. Мўьтадил минтақа. Евроосиё каби Шимолий Американи ўртача минтақа ландшантлари ҳам жуда хима-хилдир. Бу эса ўртача кенгликларда жойлашган қуриқликнинг катталиги, температура шаритининг ва намгарчиликнинг фарқ қилиши билан боғлиқдир. Ўрмон зонаси ландшафтларнинг энг катта тереторияни эгалайди. Бу ландашфтларнинг умумий хусусиятлари ҳам Евросиёдагига ўхшайди: иқлими салқин ва нам буғланишга нисбатан ёнғин кўп ёғади, ўрмонлар игна баргли ва баргли дарахт жинсларидан иборат, тупроқ пайдо қилишнинг подзол типии устун туради, қиш ва ёз пайтларида турли миқдорда иссиқ

келиши туфайли биологик ва геохимик процессларнинг мавсумий рўй бериши характерлидир ва ҳоказо. Иккала материкнинг асосий ландшафтлари типлари-тайга, кенг баргли ва аралаш ўрмонлар ўртасида ўхшашликлар ҳам бор. Бироқ бу ландшафтларнинг материклар сектори бўйлаб жойлашиши ва табақаланиши Евросиёдагига нисбатан бошқачароқ. Бу эса шимолий Америка табиати тараққиёти баъзи хусусиятлари билан боғлиқ. Ўртача минтақа ўрмонлари тайга, ғарбий океан бўйи игна баргли ўрмонлари, аралаш ва кен баргли ўрмонларни ўз ичига олади. Тайга иқлими Евросиёнинг худи шундай ландшафтларидаги иқлимига ўхшайди. Температура кескин ўзгариб туради ва намгарчилик сероб бўлади. Бу эса ёғиннинг кўп ёғишигагина эмас, балки намнинг айниқса совуқ даврида, сув ўтказмайдиган, яъни доимий музлаб ётган қатламнинг сувни сингдиришга боғлиқдир. Музлаб ётган ерларда эрийдиган ерларнинг қалинлиги 2-2,5 м дан ошмайди. Тайга дарёлари анча вақт муз билан қопланиб ётади, қишда сув миқдари кескин камайиб кетади. Буларнинг ҳаммаси эрозия процессларини заифлаштиради ва ботқоқлашнинг кучайишига ёрдам беради. Ана шундай шароитда ўсадиган ўсимликларнинг илдиз системаси юза жойлашади. Лабрадор ярим оролида дарахтларнинг 90 процентига яқинини ташкил этадиган қора ел, ярим оролнинг ғарбий қисмида кенг тарқалган оқ ель, бальзам пихтаси, Америка тилоғочи ва бошқа игна баргли дарахтларнинг илдизлари юза жойлашган. Ботқоқларнинг чекаларида тилоғоч, қуруқроқ сувайрағичларда эса ель, пихта ва қарағай айниқса кўп ўсади. Қарағайлар орасида банкс қарағай ва веймут қарағайи энг кўп учрайди. Бу қарағайлар қурғоқчилик қумоқ ерларда ва қулмоқ жойларда ўсади ҳамда қиммадбаҳо қурилиш материали ҳисобланади. Дарахтлари кесиб олинган ва ўт тушган жойларда қайин ва тоғтераклар кўп учрайди. Игна баргли дарахтлар тагида подзол тупроқлар вижудга келади. Ботқоқли ва ярим ботқоқли тупроқлар ҳам катта-катта жойларда учрайди.

Материкнинг шарқидаги ўрмон зонаси ландшафтлари бутунлай бошқача. Бу ерда тайга ўрнида аралаш ўрмонлар учрайди. Буюк кўллар атрофида ва Атлантика океанининг шарқий соҳилида ўсимликлар игна баргли-кенг баргли ўрмонлардан иборат. Бу тереториянинг иқлими мўьтадтил иқлимдир, намгарчилик етарли, ёғининг кўп қисми ёз пайтида тўғри келади. Территориянинг шарқий қисмида ўрмон қалин. Палоегендан буён жуда кам ўзгарган қадимги флора туфайли ўсимликларнинг турлари ниҳоятда кўп. Материкнинг шарқий қисимда ўртача минтақа доирасида анча территориянинг Аппалача тоғлари эгаллаб ётади. Бу тоғлар у қадар баланд бўлмаса ҳам уларда баландлик минтақаларини яққол кўриш мумкин: 700- 1000м баландилккача кенг баргли ўрмонлар кўп тарқалган, унда юқорида игна баргли ўрмонлар учрайди. Бу ўрмонлар юқорига кўтарилган сари аста - секин баргли дарахатлар ўрнини олади. Ўрмонлар шимолда 1500м баландликкача, жанубда 1500-1900 м баландликкача учрайди. Бу чегарадан юқоридан айрим тоғ тепаларида субальп бутазорлари учрайди. Ўсимликларга қараб тупроқлар ҳам қўнғир тоғ - ўрмон тупроқларидан тоғ подзол ва тоғ ўтлоқ тупроқларигача ўзгара боради. Материкнинг ичкарисига томон океан соҳилидан бошлаб ўрмон ландшафтларлари аста - секин ўрмон - дашт, сўнгра дашт ва ниҳоят чўл ва чала чўл ландшафтларига алмашинади. Ўрмонлар билан даштлар ўртасидаги оралиқ зона ҳисобланган ўрмон- даштлар Буюк текисликларда, Марказий текисликларнинг ғарбий қисимда ва Кордильера ички платоларининг айрим жойларида тарқалган. Бу зона иккита зоначидан - чинакам даштлар ва прериялардан иборат. Прерия ландшафтлари ҳам жуда ўзига хосдир. Бу ландашфтлар шарқий океан секторининг дашт ва кенг баргли ўрмонлари орасидаги оралиқ зоначани хосил қилади. Прериялар намгарчилик шароитига кўра ўрмон – даштларга ўхшайди, яъни даштларга нисбатан кўпроқ ёғин олади. Бироқ

ўрмон дашт зоначасида намгарчиликнинг нисбатан кўп бўлиши темпиратураларининг пастлиги туфайли рўй берса, прериялар зоначасида эса намгарчиликка кўпроқ ёғинлар сабаб бўлади. Прерияларнинг ёғин ёғадиган. Бу эса прерияларнинг материкнинг ичик чектори билан шарқий чеккасига йилга 1000 мм гача ёғин ёғади. Бу эса прерияларнинг материканинг ички сектори билан шарқий океан бўйи сектори ўртасида жойлашган боғлиқдир. Буюк текисликларда даштлар Кордильера тоғларининг ёмғир кам тушадиган этакларидадир. Бу ерларда намгарчилик турлича. Нам миқдори ғарбидан шарққа томон орта боради. Намгарчилик турлича бўлганидан шарқда типик даштлар, ғарбида эса қуруқ даштлар пайдо бўлган. Бу зоналарнинг ландшафтлари инсон иштирокида жуда ўзгариб кетган. Прериялар ва ўрмон - даштлар деярли бутунлай ҳайдаб юборилган. Чала чўл ва чўлландшафтларлари Колубия платосининг ғарбий қисмида Катта Хавзада энг қурғоқчил иқлим шароитида ўртача минтақада вужудга келади. Табиий муҳитнинг анна шу типии асосан ясси ерларда бўлса ҳам, кўп жиҳатдан Кордильеранинг тоғ рельефига ҳам боғлиқ. Чунки, Кордильера тоғлари туфайли ички ясси тоғликларга йилига бор - йўғи 100- 250 мм ёғин тушади. Иқлимнинг қурғчиллиги табиатнинг барча хусусиятларида ўз аксини топган. Бу территорияларда оқар сув ниҳоятда кам ва окенга етиб бормайди. Бунинг оқибатида тоғларда емирлган жинслар чуқурликларда қолади. Бу чуқурликлар сув оқизиқлари ва делювий билан тобора тўла боради. Ҳайвонот дунёсида даштлар зонасида учрайдиган кўпгина турлар, жумладан кемирувчилар, ерқазурлар характерлидир; айниқса судралувчилар: заҳар тишили калтакесак, фринозома, хирот ва чинқироқ илон кўп учрайди. Субтропиклар. Ўртача ва сув тропик минтақларнинг ландшафт зоналари сепектори кўп жихатдан бир - бирига ўхашайди. Океан бўйидаги ғарбий ва шарқий секторларда ўрмон ландшафтлари материк ички секторида дашт ва чўллар энг кўп.

Субтропик минтақалар материк ичики қисми ландшафтлари иқлим континентал ва қурғоқчилик эканлигини ўртача минтақали юқорида айтилган ландшафтлари билан умумий бўлган бир қанча аломатларга эга. Материкни ғарбий соҳилида 43 0 С шимолий кенгликда жанубда АҚШнинг жанубий чегараларигача ўрта денгиз бўйи қуғоқчил ўрмонлари ва буталари ландшафтлари учрайди. Бу ландшафтлар Европанинг ўрта денгиз бўйидаги худди шундай ландшафтларга ўхшашдир. Ўрта денгиз бўйи ландшафтлари табиатнинг умумийлиги иқлим шароити ўсимликлари тупроқлари хакатерида дарёлари режимида бошқа хусусиятларда кўринади. Ўртача минтақани ғарбий игна баргли ўрмонларидан фарқ қилиб ўрта денгиз бўйидаги қурғоқчил ўрмонлар ва бутазорлар зонасини иқлими темпиратурани анча баланд бўлиши темпиратура апилатудасини катта фарқ қилиши ва ёғин миқдорининг хийла кам бўлиши билан характерланади. Ёғинни кам бўлиши шимолий тинч океан атициколининг шарқий чеккаси бўйлаб шимолдан келадиган қуруқ ҳавони ёз пайтида ҳукумрон бўлиши билан боғлиқдир. Турли мавсумларда ёғин миқдори катта фарқ қилади. Қишда циклунлар кириш билан ёғин кўп ёғса ёзда ниҳоятда кам ёғади. Доимий яшил секвойлаларга соф ҳолда учрайди. Бундай секвойялар дарё терассаларини аллювиал тупроқли ерларида океан яқинида бўлади. Тоғ ён бағирларида улкан цекловойи учрайди. Бу цеквоя билан одатда писивдасуга ва дуглеспихтаси қарағайлар дублар қулпинай дарахти ҳам бирга учрайди. Суптропик ўрмонлар тагида дағал баргли доимий яшил бута турлари, жумладан рододендрон кўп ўсади. Кесиб юборилган ёки ёниб битган игна баргли ўрмонлар ўрнида,айниқса зонанинг энг қуруқроқ жануби қисмида қайта пайдо бўлган дойими яшил сийрак ўрмонлар ва буталар –Ўрта денгиз бўйидаги маквис бутозорларини эслатадиган чаппррал бутазорлари ўсади. Суптропик минтақанинг бошқа жойларидаги каби, бу ернинг тупроқ қоплами учун хам кучли нураш минерализация просеслари харак терлидир.Атлантика бўйидаги хийла нам секторидан фарқ қилиб, тупроқнинг

ювилиш режими ёғин энг кўп тушадиган куз пайтлардагина рўйберади. Ана шу пайтда тупроқда энг харакатчан бирикмаларгина чиқиб кетади. Хосил бўладиган жигарранг ва сур жигарранг тупроқларда анчагина миқдорда органик ва минерал озиқ моддалар бор. Бу тупроқлар шўрлаган эмас карбанатли горизантал юзи жойлашган. Тупроқлар табиий холда жуда унимдор суғориш керак бўлади. Ғарб ва жанубда чапаррал бевосита суп тропик чўлларда ўтади суп тропик чўллар Катта Хавзанинг жанубий қисмини ва Мексика тоғлиги ички қисмнинг шимолини эгаллайди. Таркибида суккулентлар учрайдиган жуда хилма-хил ассоциациялар чўллар зонаси ўсимликларнинг ажойиб хусусиятидир. Айрим суккулентлар зонаси (кактус, юккалар) нинг бўйи 4-9 метрга етади ва улар чўлларнинг энг бўйдор ўсимликларидир. Бироқ крезот бутаси бу ерда энг кўп тарқалган. Бўйи 2 метрга етадиган бу бутанинг тўқ яшил рангидаги ёпишқоқ хидли баргчаларида крезот моддаси бор. Бу ўсимлик туфайли субтропик чўлларнинг асосий формацияси кўпинча «Креозот бутали чўллар» деб аталади. Жанубий чўлларнинг тупроқлари асосан бўз тупроқлар бўлиб, улар субторпик минтақа тупроқлари хос қизғиш тусга эга. Кўпгина районларда гриписли ва карбонатли қарқалоқлар учрайди. Ўртача минтақали чўллардаги каби бу ерда калтакесак, илонлар кўп. Катта хавзанинг энг баланд қисмлари каби сийрак дарахтлари билан қопланган. Колорадо платосидан шарқдан энди ёзги муссонни таьсири сезилади. Бўз тусли шўра ва қиёқлар ўрнини анча зич ўсган ғаллагулилар олади. Бу ўтлар кўкламда ям - яшил бўлиб яшнайди, йилнинг кўп қисмида қўнбир сарғиш тусда бўлади. Улар Кордильера минтақасини ички қисмларида ва асосан Буюк текисликларниинг жанубий қисмида учрайдиган субтропик даштлардир.

Тупроққа келадиган сувларнинг асосий қисми қорлардан ҳосил бўладиган ўртача минтақа чўлларидаги нисбатан ҳам намгарчил кам ва ёмғир жуда кам ёғади. Кўклам ва ёз пайтларида бўлиб турадиган жалалар тупроқнинг чуқур ювиб кетади. Шунинг учун ҳам илдиз системаси чуқур бўлган ўсимликлар ўсади. Қуриқ субтропик даштларида баьзи бир ўт турлари илдиз системасининг оғирлиги 11 кг етади. Ўсимликларда селлониниг бир тури бўлган сим ўт энг кўп ўсади. Бу ерда сув куллентлар жумладан хопунциялар, юккалар ва кактуслар ҳам кўп. Бу ўсимликлар тагида бўз жигарранг тупроқлар пайдо бўлади. Даштлардан асосан яйлов чорвачилигида баьзи бир жойларида деҳқончиликда фойдаланилади. Калифорния водийси даштлари хам анна шуларга ўхшайди. Бироқ бу ерада табиий жараёнлар ритми бошқача. Бу ритм қишда кўп ёғадиган ёғинлар билан бевосита боғлиқдир. Даштлар билан материкнинг Атлантика бўйи чеккасидаги ўрмонлари ўртасида субтропик ўрмон - даштлар ёки саванналар оралиқ зонани ташкил етади. Бу ландшафтлар кўп жиҳатдан тропиклар типик саванналардан фарқ қилади ва у билан бирга улар ўхшаш бўлган бир қанча хусусиятларга эга тропиклардаги каби, қишда темпиратура ўсиликларнинг вегитацияси учун зарур бўлган нормадан пастга тушмайди. Вегатация даври асосан қуғоқчилик пайтида тўхтаб қолиши мумкин. Вегитация даври анча қисқа ва Мексика қўлтиғидан келадиган муссон туфайли ёғадиган ёмиғирлар пайтидагина ёз даврида ўсимлик ўсиб туради. Тропик саввандалардан фарқ қилиб йиллик ёғин миқдори 700-900 мм ортиқ эмас ва ёғин миқдори мавсумларда кескин фарқ қилмайди. Ўсимликлар орасида акциялар ва мескит бутаси энг кўп ўсади. Ана шу бута туфайли бу ўсимликлар формацияси «Мескит бутазорлари» деб аталади. Дарахатлар ва буталар субпторик даштларга ўхшайдиган бошоқли ўсимликлар гилами устида унда - бунда учрайди. Суптропик даштлардаги каби, бу ерда ҳам субккулентлар кўп. Ўткинча зонанинг шарқий қисимда бута дуб чакалакзорари кенг тарқалган. Субтропик савана тупроқлари

жигарранг тупроқлардан иборат, энг сернам шарқий қисмида эса прерияларнинг қизғич қора тупроқлари тарқалган. Субтропик минтақанинг шарқий қисмида (Пидмонт платосига қирғоқ бўйи паст текисликлраида ва марказий текисликларининг шарқида ) 36 0 С шимолий кенгликда жанубда ўртача минтақанинг кенг баргли ўрмонлари субтропик муссон аралаш ўрмонлари билан алмашинилади. Бу зона ландшафтлари игна барглиларни бўлиши алмашинилади. Бу зона ландшафтларида игна барглиларни бўлиши ёз пайтида намнинг кўп бугланиши ва қумли грондаларнинг кўплиги билан боғлиқдир. Ўрта ойли темпиратура 3-5 0 С дан пастга тушмайди, ўсимликларнинг вегетация даври 7- 12 ой давом этади. Температуранинг баланд, ёғин миқдорининг анчагина бўлиши нуршнинг кучли ва узулксиз давом этиши, тупроқдан эрийдиган элементларнинг олиб кетилиши ҳамда кремний, темир ва алюминий оксидларининг тўпланаб тупроққа сарғиш ёки қизғиш тус бериш учун шароит яратади. Зона ландшафтлар учун кенг баргли ўрмонлардаги каби фауна турлари харатерлидир. Бундан ташқари, бу тропикларга хос ҳайвонлар, чунончи алегатор, алегатор тошбақаси, қушлардан тўти, калибри ива бошқалар учрайди. Тропик минтақада фақат Калифорния ярим ороли ва Мексика тоғининг жанубий қисимида жойлашган. Бу тереториянинг деярли ҳаммаси тоғли бўлиб, ландшафти хилма- хилдир. Мексиканинг ғарбида океан соҳилида тропик минтақадаги материкларининг ғарибий чеккасидаги барча ерларидаги каби чўллари учрайди. Бу чўллар совуқ Калифорния оқими туфайли хосил бўлган. Калифорния оқими атмосферанинг қуйи қатламида температурани анча пасайтириб, шимолий тинч океанини антицеклонининг шарқий чеккасида оқадиган пассатларнинг ана шу ерларга тушишига ёрдам беради. Тушаётган ҳаво исиб совуқ қатламдан тепадан ўрин олади. Бунинг оқибатида

атмосферанинг қуйи қатламида температуранинг анча пасайтириб, Шимолий тинч океани антициклоннининг шарқий чеккасида оқадиган пассотларининг ана шу ерларига тушишига ёрдам беради. Бу ҳодиса туфайли ҳаво оқимлари вертикал ҳаракт қилмайди, булут ҳосил бўлмайди ва ёғин ёғмайди. Фақат кечаларигина ҳавонинг пастки қатлами ҳали совуқ пайтида туманлар ҳосил бўлиб, соҳилга бир оз шудринг тушади. Бундай ходисалар Калифорния шитатининг суббтропик соҳили учун ҳам характрелидир. Лекин бу ерда бундай ҳодиса ёз пайтида бўлади. Мексика тоғлигида тоғлар орасидаги текис жойларда креозот чўллари тарқалган. Чўлларнинг ибтидоий тупроқли ерларида суккулентлар билан бирга баьзи жойларда кактус- акация саванналари, бук ва дуб, қарағай сийрак ўрмонлар ва бошқалар тарқалган. Ана шу ўсимликлар тагида саванналарининг қизил қўнғир тупроқлар таркиб топган. Бундай тупроқлар Мексика бўйи пасттеккисликларнинг жанубида йирик территория эгаллаб ётади. Доимий яшил тропик ўрмонлар кам учрайди. Улар Вулканли Сьерра (Кўндаланг Вулканли Сьерра) тоғларининг қуйи қисмларида ва Флориданинг жанубида бор. Флорида ўрмонлари пальманинг ўнлаб турлари, фикуслар ва бошқа тропик ўсимликлар билан характерланади. Бироқ намгарчилик сероб бўлганидан бундай ўрмонлар жанубий Флорида кичик бир территорияни ишғол этиб, бошқа жойлар ботқоқликдан иборат. Доимий яшил ўрмонларда қизил тупроқлар энг кўп учрайди. Ландшафтлар зоналарининг ана шу характерискаси материк ландшафтларининг барча типларини ёрита олмайди, албатта. Бунда текисликлардаги ландшафтларнинг асосий типларигина таьрифланади. Маҳаллий факторларнинг таьсири ландшафтлар характерини ҳар бир жойда ўзгартириб юборади. Шунга қарамасдан Шимолий Америкада зоналар анча яққол намоён бўлганлигини кўрдик. Шимолий Америкада игна баргил ўрмон ландшафтларининг кўпроқ тарқалиши, ўртача минтақада кенг баргли ўрмонларнинг ўрнини олишдан иборат. Океан бўйи ғарбий сектор зоналари

орасидагина учрайди. Булар материкнинг ғарбий қисми палегеографиясининг регионал хусусиятлари билан боғлиқдир. Бироқ материк ички сектори билан шарқий океан бўйи сектори орасида субтропик ўрмон - даштлар зонаси ва прериялар ўтувчи зоначасининг кенг тарққий этиши материк табиат зоналарининг ўзига хос хусусиятидир. Бошқа материклардаги каби, булар ҳам меридионал жойлашган. Прериялар ва субтропик ўрмон - даштларнинг яққол акс этилганлиги, шунингдек, даштлар зонаси шарқий қисмининг меридионал чўзилиши (бу ходиса Кордильера тоғларинг таьсири туфайли айниқса яққол кўринади). Шимолий Америка «меридионал зоналар» ҳосил қилган деган нотўғри тасаввурга сабаб бўлган. Материк картасида зоналарнинг жойланиши гипотетик материкнинг гегорафик зоналари системасига тўғри келади.

Ф ойдаланишга тавсия этиладиган адабиётлар 1. Ермаков Ю.Г. и др. Физическая география материков и океанов. М: Вқсшая школа, 1988. 2. Рябчиков А.М. Физическая география материков и океанов. М: Вқсшая школа, 1988. 3. Физическая география мирового океана. М: Издательство Московского Университета, 1988. 4. Рябчиков А.М. Дунё қитъалари табиий географияси, Тошкент, 1968. 5. Власова Т.М. Физическая география материков и океанов. Том I - II , М: Просвеўение, 1976. 6. Власова Т.М. Материклар ва океанлар табиий географияси. I - II том.Тошкент, 1985. 7. Леонтьев О.К. Физическая география мирового океана. М: 1982. 8. Энциклопедицеский словарь географических терминов. М: 1968. 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Африка материгининг табиат зоналари

Жанубий Америка табиат зоналари

Шимолий Америка материгининг табиий географик ўлкалари

Шимолий америка материгининг иклими ва ички сувлари

Осиёнинг табиат зоналари ( Экваториал минтака табиат зоналари, Субэкваториал минтака табиат зоналари)