Muzlik davri va inson - География - Рефераты

Muzlik davri va inson

Загружено в:

01.12.2023

Скачано:

0

Размер:

8123.5 KB

Muzlik davri va inson Reja: I. Kirish. Muzlik davri va inson. II. Asosiy qisim: 1. So’ngi Muzlik davrining boshlanishi, uning yer va tabiatga ta’siri. 2. Muzlik davrining inson hayoti faoliyatiga ta’siri. 3. Muzlik davri haqida olimlarning fikrlari. 4. Yangi muzlik davri haqidagi qarashlar. III. Xulosa. IV. Foydalanilgan manbalar.

Muzlik davrining daxshatli o’sishiga sabab nima edi? Bu sabab yer quyosh atrofida aylanishi bilan birga u quyosh sestemasi bilan birgalikda samon yo’li gallaktikasi atrofida ham aylanadi. To’g’ri quyosh sestemasi gallaktikaning birmuncha tinch va harakat kam joyida joylashgan lekin shunday bo’lsada 200-220 kelometr sekund tezlik bilan harakatlanib 180-220 million yilda bir marotaba gallaktikani aylanib chiqishi isbotlangan. Aynan mana shu harakat boshqa sayyoralar kabi yerga ham o’z ta’sirni o’tkazmasdan qolmaydi. Bu qanday ta’sir bo’lishi mumkin? Quyosh sestemasi gallaktikaning ma’lum bir nuqtasiga yaqinlashar ekan noma’lum jarayonlarning yerga ta’sir natijasida yerda turli jarayonlar kuzatiladi. Bu jarayonlar ma’lum vaqtda yana takrorlandi bunday jarayonni biz sekilik deb ataymiz. Bu jarayonlar davrida yerdagi vulqonlar otiladi, tog’lar hosil bo’ladi, iqlim o’zgaradi , turli xil kasalliklar tarqaladi , va shunga o’xshash jarayonlar hosil bo’ladi. Muzlik davrini ham misol qilib olsak bo’ladi. Xo’sh muzlik davri qachon boshlangan edi. Bilamizki muzlik davri ilk paleolit davrining oxirida boshlangan edi va bu jarayon mezolit davriga qadar cho’zildi. Buyuk muzlik davri janubiy mintaqalarda Avstiraliyaning janubi, Yangi Zenlandiya janubiy Amerikaning janubiy qismigacha bo’lgan

hududlarni qoplab olgan shimoliy mintaqalarda esa mo’tadil kengliklargacha bo’lgan hududlarni qamrab olgan bular Rossiya, yevropaning shimoli , shimoliy amerika AQSH hududlari qisman osiyo hududlarini egallagan. Bazi olimlarning fikriga qaraydigan bo’lsak yerda muzlik davri bo’lmagan. Bu qutblarning siljishi bilan bog’liq holat bo’lgan deb malumot berishmoqda ya’ni yerning iqlimi va harorati asosan to’rta omil ta’sir etadi.  Yerning quyoshdan qancha uzoqligi.  Yerning aylanish burchagi.  Yer atmosferasining tarkibi  Yer atmosferasining zichligi Bu omillar iqlimning meyorida bo’lishini taminlaydi qutublarning siljishiga qaytadigan bo’lsak qutublar Skandenaviya yarim oroliga ko’chdi va shundan keyin yevropa soviy boshladi ya’ni yevropada muzlik davri boshlandi agar shimoliy qutb sharqiy Sibir dengiziga borgan bo’lsa demak osiyoda ham muzlik davri bo’lgan qutublar siljishi jarayoni 3600-3700 yil oralig’ida sodir bo’lib turadi bu jarayon ilmiy tilda 1 “ko’p asrlik retmiylik “ deb ataladi. Muzlik davrida dengiz sathi yanada tez pasaydi taxminan 10 ming yil oldin golatsenning boshida dengiz sathi 80-120 metr ba’zan undan ham ortiqroq pasaydi bu jarayonlar asosan shimoliy muz okeanida va boltiq dengizida hosil bo’lgan. Endilikdagi geologek, beologik namunalarni radizotop tahlillarga asoslanib janubi - g’arbiy va shimoliy - sharqiy yarim sharlarda muzlash va ilish jarayoni deyarli bir vaqtda boshlangan ekan muzlik davri shimoliy mo’tadil mintaqalargacha siljib kelgan shu sababli 1 Giyografiya M.T.Mirakmalov

ham shimoliy mo’tadilgacha bo’lgan hududlarda ko’llar , dengizlar ko’p Afsuski biz iqlim o’zgarishiga o’rganib qolganmiz lekin qizib borayotgan iqlim doimo Shunday bo’lmagan muzlik davrida harorat hozirgi kunga qaraganda 15c bazi joylarda 20-30 selsiygacha past bo’lgan bunday sharoitda yashash juda qiyin kechgan muzlik davri bir necha millon yillar davom etishi mumkun. Bu davrda iqlim sovuqroq va kantenental muzliklar hosil bo’ladi. Xo’sh oxirgi muzlik davri qachon tugagan edi. Taxminlarga qaraydigan bo’lsak oxirgi muzlik davri bu “VESTULA muzligi “ 110 ming yil oldin boshlanib 9700-9600 yil oldin tugagan bu muzlik shimoliy yevropa hududini egalladi u turli yo’nalishlarda tarqalib tobaro ko’proq hududlarni egallay boshladi bunday sharoitda hayvonlar va o’simliklar yangi sharoitga moslashishi yoki halok bo’lishga majbur bo’ldi muzlatilgan cho’l osiyodan shimoiy Amerikagacha cho’zildi bazi joylarda muzning qalinligi ikki kilometrgacha yetdi. 2. Endi Oligtsen davrida ham iqlim salqinlashdi. Hindiston nihoyat ekvator ostiga birlashdi Avstiraliya esa uzoqlashdi osiyo va Antarktika o’rtasiga siljidi endi janubiy qitubda harorat o’zgarishi tufayli muz qatlamlari hosil bo’ldi bu dengiz sathining pasayishiga olib keldi PILOTSEN davriga kelib yer yuzi yanada soviy boshladi. O’rmonlar yo’qolib ketdi va o’rnida dashtlar paydo bo’ldi. Bo’r davriga kelganda yer yuzida timsohdan katta bo’lgan hayvonlarning barchasi qirilib ketdi omon qolishga muvaffaq bo’lganlar yangi sharoitga moslashdi, yoki rivojlandi qit’alarning siljish jarayoni odam paydo bo’lgunga qadar davom etdi. Mana shuning uchun ham qit’alarda bir xildagi o’simliklarni uchratish mumkin bir xil turga mansub hayvonlarni ko’ramiz senazoy erasining filora

va faunasi katta, xilma –xilligi bilan ajralib turadi bu davr sutemizuvchilar va angiopermlar davri deb ataladi bundan tashqari biz bu davrni dashtlar, savannalar, hasharotlar va gulli o’simliklar davri deb aytsak bo’ladi. Homo sapienslarning paydo bo’lgani yerdagi evalutson jarayonning toji hisoblanadi aynan zamonaviy inson kaynazoy davridagi to’rtinchi bosqichda yashaydi bu davrda tog’lar va dengizlarning shakllanishi materiklar harakati sababli o’zgarib turdi shu davrda yer hozirgi shakliga ega bo’ldi. Geolog tadqiqotchilar uchun bu davrni o’rganish birqancha muommolar tug’dirmoqda chunki uning davomiyligi juda qisqa bu davrga oid jinslarning radioizatop va sikanerlash jarayoni unchalik sezgir emas bu jarayon bir qancha xatolarni keltirib chiqaradi bu davr haraktereskasini radeokarbon usuli orqali aniqlasak bo’ladi ushbu usul tuproqda va toshda tez parchalanadigan ezatoplar miqdorini shuningdek yo’q bo’lib ketgan o’simliklar va hayvonlar suyak va to’qimalarini ko’rinishini o’lchashga asoslangan biz butun vaqtni ikkiga bo’lishimiz mumkin pilistatsin va galatsen hozirgi inson bu davrlarning ikkinchisida yashayapti to’rtlamchi davrda pilastatsenni ochamiz bu 2,5 millon yil oldin boshlanib atiga 12 ming yil oldi tugadi to’rtlamchi davrning ikkinchi davri 12 ming yil oldin boshlandi va shu kungacha davom etmoqda bu albatda nisbatan issiq bo’lgani bilan ajraladi bu davr taxminan mezalit davriga to’g’ri keladi bu davrda muzlik davrida yashagan qalin mo’ynali hayvonlar mamindlar ,buyvoldlar , hanjar tish yo’lbarslar qirilib ketdi. Inson muzlik davrida manzilgoh sifatida tanlagan manzilgohlari bular yashash uchun qulay bo’lgan va xavfsiz g’orlar edi insoni ancha ongli bo’lganini biz g’or og’zining janubga qaragan g’orlarni tanlashganidan ham bilsak bo’ladi. Ozuqa ilinjida turli hududlarga ko’chgan inson o’zi bilmagan

holda boshqa mintaqalarga, boshqa materiklarga borib qoldi. So’ngi tatqiqotlar shuni ko’rsatadike inson muzlik davrida huddi qishda uzoq uyquga ketadigan bazi hayvonlar singari chuqur uyquga ketga degan tahminlar ham yo’q emas. Yuqoridagi rasmga e’tibor qiladigan bo’lsak mamintlarni ko’ramiz bu haqida firansus mutaxassi Genreh Nevel mamintlar bo’yicha eng batafsil tatqiqotlar o’tkazgan olimlardan biri sanaladi. U sinchikovlik bilan tahlil qilar ekan shunday deydi “Men ularni terishini va yungini anatomek tatqiqot qilishda sovuqqa moslashish tarafdori bo’lga har qanday bahsni topishim mumkun emas ‘’ Boshqa bir guruh olimlar esa mamindlar hozirgi fellarning avlodi ular muzlik davri vaqtida yunglari o’sishi natijasida biz bilgan mamindga aylanib qolgan degan fikrni ilgari surmoqda. Buning ustiga mamind qutublik hayvon emas balki mo’tadil 2 mintaqa hududida yashagan hayvon, chunki shimoliy mintaqada 3 o’sha davrda yegulik yo’q suv muzga aylangan 50 tonnali hayvon uchun u yerda ozuqa topishni iloji yo’q degan g’oyani ilgari surishmoqda Bazi yevropa olimlari mamindlar chuqur xandaqlar qazib qishgi uyquga ketgan deb aytishmoqda xullas bu kabi farazlar tahminlar anchagina ko’p ho’sh mamindlarning qirilib ketishiga nima sabab bo’ldi ekan?  Ularning ko’p bo’lgani va ozuqa balansining kam bo’lgani.  Ular makon qilgan joy arktika iqlim mintaqasi edi.  Ular uyqu uchun yer ostida joy tayyorlagani ha shunday bu barcha mamint topilmalari qumlar ostidan topilgani bilan izohlanmoqda. Ammo hozirgi kunda yo’qolib ketgan hayvonning muz ostida qolib ketgan birgina tirik hujayrasi orqali uni qayta jonlantirish imkoniyati mavjud bu albatta ilm- fan yutug’idir 2 Iqlim mintaqasi so’ptiropik va subarktika iqlim mintaqalarining o’rtasida joylashgan shimoliy yarimsharda eng katta maydonni egallaydi misol uchun O’zbekiston, Qozog’ston, Rassiyaning janubi va shu davlatlar bilan bir chiziqda joylashgan davlatlar. 3 Shimoliy mintaqa – bu yer aylanish o’qining eng shimoliy hududlari shimoliy qutubga yaqin hududlar

rasmda ko’rib turganingiz bu qilich tishli yo’lbars deb nomlangan hayvon bu hozirgi mushuksimonlarning ota bobosi hisoblanadi ular odatda shimoliy amerikaning ochiq maydonlarida guruh bo’lib yashagan ular ham so’ngi muzlik davrida yo’q bo’lib ketishgan ular juda tez harakat qilishgan soatiga 50 kelometr tezlik bilan harakat qila olishgan og’izlari 45 giradusga ochilgan bu kabi hayvonlar juda ko’p siz bir shoxli ot afsonasini eshitgansiz albatda bu afsonaning manbai bo’lishi mumkun bo’lgan yana bir hayvon bu ‘’seberiya bir shoxlisi ‘’ nomi bilan shuhrat qozongan bu hayvon ham muzlik davrida halok bo’lgan uni peshonasida ulkan bitta shoxi bo’lgan va yevro osiyoning yaylovlarida yashagan ularning sikilitini uzunligiga qarab balandligi 2 metr uzunligi 7,5 metr og’rligi 4,5 tonna ni tashkil etgani aytilmoqda lekin bu hayvonlar juda katta bo’lishiga qaramasdan o’txo’r jonivorlar bo’lishgan shoxlarining uzunligi 1,5 metrgacha borishi mumkin deb aytishmoqda.

Muzlik davrida yashagan barcha hayvonlar ham aynan muzlik davri tufayli qirilib ketgan emas bunda insonlar tomonidan qirilib ketgan hayvonlardan biri bu ‘’dodo’’qushi hisoblanadi u Mavreke 4 orollarida yashagan va XVII – asrda odamlar tomonidan qirib tashlangan bu qushining balandligi 1 metr vazni 20 kg bo’lgan ucholmagan yerdan in qurdan va mevalar bilan oziqlangan Gallandiy 5 alik dengizchilar dodoni 1598 yilda kashf etdi.Siz dodoni menimcha ko’p marotaba ko’rgansiz ha bu xuddi muzlik davri multefilmidagi qush ular muzlik davridan ,omon qolgan bo’lsalarda undanda xavfliroq xatarga uchradilar bu inson edi. Bu qush turi ancha yuvvosh bo’lganligi sabab uni ushlash unchalik qiyinchilik tug’dirmagan buning ustiga bu qush uchushni bilmagan va yaxshi yugura olmagan bu esa hohlagan inson uchun tayyor taom hisoblangan bu qush turining hozirdagi vakillari sifatida bazi bir kaputarlar misol tariqasida olinmoqda oxirgi marotaba bu qushni 1850 yillarda Mavreke orollarida ko’rishgan lekin endilikda bu qush turini yo’qolib ketgan tur sifatida e’tirof etilmoqda. 4 Mavrikiy Respublikasi – Hind okeanining g’arbiy qismida, madagaskar orollaridan sharqda joylashgan davlar. 5 Gallandiya – hozirgai Nederlandiya karib dengizidagi Bonaire, Sint eustatius va saba orollaridagi asosiy hududlarni o’z ichiga olgan davlat

Bu davr haqida ko’p gapirdek keling bu davrning iqlimi haqida gaplashamiz bu davr pilistatsen deb ataladi bu davr boshida materiklarning aksariyati bizning davrimizda bo’lganidek o’z o’rnini egallagan muzlik bostirib kelganida qalin mo’ynaga ega bo’lganlar yashab qoldilar bu davrda yirtqishlarning ichida keng tarqalgan bular Tishli mushuklar, va og’ir sherlar edilar Muzlik qutublardan chiqib muzlik davri boshlanishi bilan igna bargli o’rmonlar 6 asta sekinlik bilan tundiralarga yo’l ochdilar muzliklar chetida joylshgan bargli o’rmonlar asta sekin igna bargli o’rmonlarga aylana boshladi ulkan dasht mintaqasi esa yer sharining iliq mintaqalariga ko’cha boshladi Muzlik poyoniga yetgandan so’ng boshqa davr Holotsen davri boshlandi 10 ming yildan hozirgi kungacha bo’lgan jarayonlarni qamrab oladi bu davrda qit’alarning tuzilisha bugungi davr bilan bir xil ko’rinishga keldi, iqlim ham zamonaviy iqlimga o’xshash edi. Har bir necha yilda bu iqlim iliqroq va bazan soviqroq bo’ldi. Bugungi kunda biz isinish davrini boshdan kechiryapmiz muz qatlamlari erishi natijasida dengiz sathi asta sekin ko’tarildi inson sivelizatsiya natijasida butun dunyoga yoyildi kantenental ko’priklar uzuldi yani bereng bug’ozi yana suvga to’ldi va amerika materigi yevroosiyodan ajralib qoldi megiratsiyalarning asosi qismi poyoniga yitdi endi odamzot dehqonchilik qilish maqsadida ko’proq hududlarni o’zlashtirish maqsadida ko’plab o’simlik olamini yo’q bo’lib ketishiga sabab bo’ldi chunki boshqa ekin ekish uchun kerak bo’ladigan yerlarni band qilib turgan o’simlik olami yo’qotildi Amerika materigi bilan uzulib qolgan aloqalar 1492 – yilga kelibgina qayta tiklandi ha bu Xirestafor Kalumb nomi bilan bog’lq. 3]Mavzudan uzoqlashmagan holda muzlik davriga qaytamiz bu davr haqidagi nazariyalar birqancha birinchilardan bo’lib alp tog’i hududidagi materiklarning muzlash nazariyasini 1941- yilda J. SHarpante va J. Agasseslar ishlab chiqishgan ushbu nazariya 30 yil mobaynida yevropa va Amerikaga tarqalmasdan keldi.so’ngra J. Kyuvening fojiyalar nazariyasini ishlab chiqdi. ushbu nazariya asosida materikning katta qismini egallagan sel hodisasi yotadi. Sel hodisasi rus adabiyotlaridan ham kirib kelgan bu haqida V.V. Dokuchayiv va A.A. Inostransev asarlarida uchratishimiz mumkun Bu kabi nazariyalar g’arbiy yevropa va shimoliy Amerikada materikning muzlash nazariyasini D. Den, O. Torel, DJ. Geyki kabi olimlar tomonidan tan olindi 6 Doimo yashaydigan daraxtlar ya’niy qishga ham yozda ham bir xil turaveradi shimoliy yevropa, rossiya, shimoliy amerika hududida ko’p uchraydi

Shuningdek CH. Layil dengiz yotqiziqlarini o’rgandi va muzlik nazariyasini ham imkor etmadi Liyildan kiyin CH. Darven materikdagi muzliklarning suvga tushishi va aysberglarni hosil qilishini tan oldi. Materiklarni muzlash nazariyasi Rassiyada boshqa joylarga qaraganda ertaroq paydo bo’ldi bu nazariyaga professir K.F. Ruiye hamda G. Ye SHurovskiylar asos solishdi. Rulyening yozishicha uchlamchi davrning oxirida shimoliy- g’arbiy muzliklar yoke gletcherlar janubi - sharqga qarab siljiydi va yo’lida uchragan jinslarni uzoq masofalarga olib ketgan shunday qilib Germaniyaning shimoli sharqi Rassiyaning shimoli g’arbidagi yerlar qum, loy hamda Sikandenaviya va Fenlandiyadan kelgan olovli jinslar 7 bilan qoplangan Uncha ko’p vaqt o’tmasdan turib 1855 yilda rus olimi G.Ye. SHurofiske materikda muzlash ishlarini o’rgandi ammo aytish joizke yuqorida tilga olingan yuqorida tilga olingan ikkala olimning ham sel va dengiz muzlaklari haqidagi g’oyalarning birortasini tilga olmaydi ammo u tomonidan yevropaning ishonarli muzlik xaritasi ishlab chiqilgan edi K.F. Rulye va G. Ye. SHurovskiy kabi materiklarning muzlash masalalari bilan shug’llangan olimlar qatoriga biz F.A. SHimitdni ham qo’shishimiz mumkun 1871-yilda SHimitdning yozishicha SHivetsiya hududi hozirgi Grenlandiya hududi kabi to’liq muzlik bilan qoplangan deb malumot beradi ‘’Muzlik Fenlandiya hududi orqli Petirburg va Estlandiya hududlariga to’htovsiz ravishda kelib turgan ‘’ degan muzlik nazariyasiga P.A. Kropatken ham katta hissa qo’shgan uning fikriga qaraydigan bo’lsak Sibir ,Fenlandiya , SHvseya hududlarini o’rgangan holda u ‘’Muzlik davri tatqiqotlari ‘’ nomli asarni yozib qoldirdi bu asarda materiklarning muzlashiga oid ko’plab malumotlar keltirilgan bu asarda olim o’z qarashlarini g’rbiy yevropa ma’lumotlari bilan taqqoslagan hamda materiklarning muzlash muommosiga fikr nuqtayi nazari bilan yondashadi. Shuni aytish joizki P.A.Kropatken qadimgi muliklarni o’rganinshda paleogeogirafek usulni ishlab chiqgan hisoblanadi Kropatken sharqiy sibir muzliklarini o’rganar ekan uning hajmini o’lchab chiqib, sibir muzliklarining noqulay sharoitda bo’lganini aniqlaydi ammo u 1874- yilda Revolyusionerla 8 r ta’sirga tushib qoldi va o’z asarlarini qamoqda o’tirib yozishga majbur bo’ldi‘’ malumot uchun aytaman [revalyusoner] bu so’z asosan ijtimoiy tizimni qo’qqisdan ag’darish zo’rlik bilan ag’darib tashlash 7 Olovli jinslar – bu yerostidagi moddalaring erishi natijasida hosil bo’ladi misol uchun , lava,magma va shu kabilar 8 Bu 1902-yilda rassiyada xalqchi guruhlar qoldiqlari orasidan chiqqan va sovet hokimiyatiga qarshi kurashgan aksilinqilobchi maqsadli partiya azolari edi.

qisqa qilib aytganda INQILOB degan ma’noda tushiniladi ‘’ bilamizke to’rtlamchi davrda tabiatning eng o’zgaruvchan tizimlaridan biri bu Muzlik davri bo’ldi I.A. Suyetovning malumotlariga qaraydigan bo’lasak u muzlik maydonini 44 million bo’lgan ushbu muzlikning eng kam joyi 15 million kvadratga tening bo’lgan yerosti muzligining maydoni esa 18 million kvadiratni tashkil etgandi muzlikning quruqlik tabiatiga ta’sirni V.Vundute malumotlari asosida ko’rib chiqamir muzlikning qor bilan qoplangan yorug’ yuzasi 80 foiz quyosh radatsiyasini o’zida aks ettirdi muzlikning qorong’u yuzasi 10 foiz quyosh radiatsiyasini o’zida akis ettirdi hozirda yarning albedasi 42 foiz bo’lgan bo’lsa o’sha davrda 46 foizni tashkil etgan va bu jarayon yerning sovib ketishi uchun yitarli bo’lgan hozir sizda albeda nima degan savol tug’ilgan bo’lishi tabe. '’ bu jism yuzasidan qaytgan nur energiyasi miqdorining shu sirtga tushayotgan nur energiyasi miqdoriga nisbati qisqacha qilib aytganda arbeda jisimni nur qaytarish qobiliyatini ifodalaydi ‘’ Keling muz qatlamining chegaralari va uning markazi qayirda joylashgani haqida gaplashamiz bu chegaralar g’arbda Ural hamda yangi yer tog’ jinsle qatlamlari muzliklari bilan chegaradosh sharqda rayonning chegarasi Velye, Marxe , va olenaka kabi daryolarning yuqori oqimidan o’tgan uning Janubiy chegarasi yevropa qismida Obvi, Viyatku daryolarini kesib o’tadi rayonning Uraldagi chegarasi tahminan 58va 59 giradis shimoliy keninglikdan o’tadi Uraldan sharqda uning chegarasi Kanda havzasi ,Xante- mansedan janubroqda yugon daryosining yuqori oqimidan o’tgan takidlab o’tilgan chegarada birnecha mulik markazlar bo’lgan bular Yangiyer, Ural, Taymer, va Sibirdir sibir muzligi birnecha mayda muzliklardan tarkib topgan bo’lib muzlash kuchaygan davrda ular birlashgan shunday bo’lsada ushbu muzlik markazlari o’zlarining yo’nalishiga ega bo’lgan bu yerda ikkinchi darajali muzlash markazlari ham bo’lgan bular sirasiga Putorona , Anabarsk ,va Vilyusklar kabilarni kirtish mumkun yangi yer muzlik markaziga S.A. Yakovlar katta e’tibor bergan uning hisoblashicha yangi yer muzliklari g’arbiy Sibir hududi orqali kirib borib hatto Ural tog’laridan oshib bo’rgan ammo kiyingi tatqiqotlar ushbu qarashga bo’shqacharoq yondashmoqda malum bo’lishicha yangi yerga oid deb hisoblangan tosh jinslar Uralda va katta yer tundirasida ham mavjud bo’lgan shu munosabat bilan yangiyer markazlarining roli haqidagi qarashlar qayta ko’rib chiqish kerak degan xulosaga kelinadi.

Ural muzlarining asosiy oqimi janubiy – sharqiy va g’arbiy sibirga tomon siljib borgan Ural-Sibir muzlik qoplamlari rayoni murakkab va turli tarkiblidir uning turli qisimlari geologik va geomarfalogek jihatdan farq qiladi shu jihatdan ushbu rayonda to’rtlamchi davrdagi yotqiziqlari va paleogeogrfek shroiti qisimlarga bo’lib o’rganiladi  Rus tekisligining shimoli-sharqi Pay-xoy va Ural  Shimoliy, g’arbiy sibir pasttekisligi  Markaziy Sibir  Shimoliy muz okeani va Arktikadagi Rossiya orollari To’rtlamchi davrda Ural hududlari ham g’arbiy sibr pasttekisligi hududlari ham katta ta’sir ko’rsatgan negaki u yirik muzlik markazlaridan biri bo’lgan Palyar va polyoralar Ural hududida hozirda 66 ta muzlik aniqlangan bo’lib, ularning umumiy maydoni 16 km kv ni tashkil qiladi bundan tashqari hududning katta qismini qor qoplagan bu yerda eng katta muzlikning uzunligi 2,2km ni tashkil etadi ularning zamonaviy muzliklari yosh jihatdan ikkita guruhga ajratildi. Ularning zamonaviy muzliklari yosh jihatdan ikki guruhga ajraladi.  Karsli-adirli  Karova-ostmali Yuqorida ko’rib turgan Ural muzligi borgan sari qisqarib bo’rmoqda olimlar bunga sabab tariqasida iqlimning gilobal isib borayotganini ko’rsatib o’tishmoqda shuni takidlab o’tish kerakke iqlim muommolari nafaqat ural hududidagi muzliklarga balke shimoliy va janubiy qutubdagi muz qatlamlariga ham ta’sir etmoqda kelajakda dengiz sathining keskin ko’tarilishi

hamda bazi bir orollarning okean ostida qolishi mumkinligi tahmin qilinmoqda Yevropaning ‘’Kriosera’’ ilmiy jurnali chop etgan maqolada shunday deb yoziladi dunyo bo’ylab muz 1990-yilga qaraganda ancha tez erib bormoqda so’ngi chorak asrda muzliklardan 28 tiilon tonna muz erigan erish surati 1990- yilga qaraganda 57 foizga ko’p demakdir Antarktida, Grenlandiya va tog’lardagi muzliklarning erishi oqibatida so’ngi salkam 30 yil ichida okean sathi 3,5 santemetirga ko’tarildi Nedirlandiyada iqlim o’zgarishiga qarshi xalqaro anjuman o’tkazilmoqda AQSHning 2015 yilgi Parej bitimiga 9 qaytishi atrof muhut muhofazalariga umid bog’lamoqda amerika prezidentining iqlim bo’yicha mahsus elchisi ,sobiq davlat kotibi va senator Jon Kerrining ‘’iqlimga moslashish’’ sammiti ishtirokchilariga murojat qilishicha prezdent Bayden iqlim o’zgarishlariga qarshi kurashish mamuriyatning ustivor vazifalaridan deb belgilagan ‘’ qoshni shtatlar 2050 – yilga borib zararli gazlarni atmasferaga chiqarishni nolga tushurishni niyyat qilishgan ‘’ deydi Bayden albatta bu jarayonlar sayyora miqyosida amalga oshirilsa minglab yillar davomida shaklangan muzliklar yana o’z holiga qaytishi mumkun 9 Bu bitim 12.12.2015 kuni imzolangan unda iqlim o’zgarishi masalalari bilan davlatlar ham jihat bo’lib harakat qilishi ko’zda tutilgan O’zbekiston bu bitimga 2018- yil 2- oktabir kuni a’zo bo’lgan

Yuqorida ko’rib turgan tasvirda hozirgi kunda muzliklarning qanday jadallik bilan eriyotganini ko’rish mumkun bir qator yevropa olimlarining ma’lumot berishicha agar muzliklar shu tarizda erishda davom etsa muz qatlamlari orasida qolib ketgan veruslar uyg’nishi mumkun ekan bu degani COVD-19 hali boshlanishi degani Bir guruh olimlarning fikriga qaraydigan bo’lsak yer sayyorasi yangi muzlik davrining arafasida turibdi shuni aytish joizke har bir muzlik davridan oldin iqlim juda issiq bo’lgan huddi hozirgidagidek Antarktidadagi aysberglarning erishi zanjir reaksiyasiga sabab bo’lishi buning natijasida yirda yangi muzlik davri boshlanishi mumkin Byuk Britaniyaning Kardiff universiteti olimlari huddi shunday hulosaga keldi Daily Mail ning yozishicha tatqiqotchilar erigan aysberglar atlantika okianiga chuchuk suv olib kelayotganini kuzatdilar Qayd etilishicha bu jarayon tufayli okean serkulatsiyasi yaniy aylanishida o’zgarishlarning yuz berayotgani sayyoraga iqlim sovishi bilan taxdid solmoqda olimlarning izlanishicha har 1,6 milion yilda muzlik davrining boshida ayzberklarning erishi va okean o’rtasidagi serkulatsiyaning bog’liqligi bor chunki shu jarayondan kiyin muzlik davri boshlangan ho’sh bu jarayon yerda qachon boshlanadi Tokio universiteti olimlari yerda yangi muzlik davri qachon bo’lishi mumkunligini e’lon qilishdi bu jarayon tahminan 100 ming yildan so’ning sodir bo’ladi deb malum qildi RIA Novosti Ekispedetsiyalar musson shamollarining iqlimga ta’sir va denazavirlarning 10 million yil oldin rivojlanganligini tadqiq etgan shu orqali eksperdlar serb injineri Milutin Milankovichning yer o’qining orbeta tekisligiga nisbatan og’ishi natijasida unga uzoq vaqt davomida quyosh nuri va radiatsiya miqdorida tebranishlarning ta’sir borasidagi nazariyadan foydalangan Ushbu nazariyaga ko’ra ekspetlarning takidlashicha yangi muzlik davri 100 ming yildan so’ng boshlanadi biroq bu korbanatangidrid chiqindilari missiyasidagi inson omiliga bog’liq ‘’hozirda biz salqin intensev-musson iqlimli va atmasferadagi karbonad angidirid gazining past konsentratsiyasini 10 million yildan biri davom etayotgan sekilning eng yuqori cho’qqisidamiz deydi ekspertlar’’

Shuningdek tadqiqotlarda keltirishicha tahminan 212 million yil oldin karbonat angidrid konsentiratsiyasining pasayishi va kuchli musson shammollarining bo’lishi yerdagi iqlimning biroz sovishi, oziq-ovqat va suv manbalarining ko’payishiga sabab bo’ldi bu esa denazavrlarning ortishi va ularning taraqqiyotiga sabab bo’ldi ‘’Milankovich mehanezimi yer tarixiga ta’sir ko’rsatishda davom etar ekan, biz ushbu mehanezim, va iqlim evalutsiyasi hamda ekotizim o’rtasidagi bog’liqlikni topishga urinmoqdamiz ‘’ diydi bir guruh olimlar. Olimlarning so’zlariga ko’ra endilikda ularning ilmiy ishi 10 million oldingi sekl nafaqat denazavirlar balke sutemizuvchilar va o’simlaklar qanday ta’sir ko’rsatganini aniqlashga qaratiladi. Shuni takidlash joizke bizning yer YANGI MUZLIK DAVRIGA yaqinlashib qoldi Turkiyada chiqgan bir maqolada pleystotsen davri haqida shunday maqola e’lon qilindi ‘’pleystotsen bu to’rtlamchi davrning birinchi geologik bo’linmasi. Bu sayyorani qoplagan past harorat va mamont kabi sutemizuvchilar paydo bo’lishi bilan ajralib turadi. Huddi shu tarzda, inson turlarining evolyutsiyasini o’rganishda muhum ma’lumotlarni olishimiz mumkun. Chunki pleystotsen eng ko’p o’rganilgan geologik bo’limlardan biri hisoblanadi ‘’

Yuqorida ko’rib turgan xaritangiz bu muzlik davrininig eng ishonarli xaritasi hisoblanadi ko’rib turganimizdek muzlik amerika va yevropada katta maydoni Va qisman osiyo hududiga ham o’z ta’sirni o’tkazganligini ko’rishimiz mumkun va janubiy hududlarga nisbaran kamroq ta’sir o’tkazgan bundan kelib chiqadiki yangi muzlik davri ham shunday bo’ladimi? Balkim ammo so’ngi tatqiqotlar natijasiga ko’ra yangi muzlik davri ancha qattiqroq bo’lishi mumkun.

Xulosa Men bu mustaqil ishni yozish jarayonida yerda muzlik davri qaytarizda bo’shlangani va unda qanday jarayonlar sodir bo’lgani haqida tushuncha orttirdim insonlar qanday hayot kechirgani, qayirda yashagani va insonning ham bazi bir hayvonlar kabi uyquga ketishi, muzlik davrining megiratsiyalarga sabab bo’lgani haqida birqancha ma’lumotlarni bilib oldim. Bu davrda yashagan ammo muzlik davri tugagach qirilib ketgan va muzlik davridan omon chiqgan hayvonlar haqida mamindlar, hanjartish yo’lbarslar va inson omili tufayli qirilib ketgan dodo qushi haqida malumotlarga ega bo’ldim, shuningdek bizning yangi muzlik davriga yaqin ekanimiz va bu haqidagi Tokio uneversiteti olimlarining fikrlari ya’ni yangi mzlik davrining 100 ming yildan so’ng boshlanishi mumkin degan tahminlari menda ancha qiziqish uyg’otdi.

Похожие

Vyrum davri

Golotsen davri

Shayboniylar va Ashtarxoniylar davri tarixiy geografiyasi

Pleystotsen davr

Amir Temur va Temuriylar davri tarixiy geografiyasi