Golotsen davri - География - Рефераты

Golotsen davri

Загружено в:

01.12.2023

Скачано:

0

Размер:

41.693359375 KB

Golotsen davri Reja: I. Kirish . Golotsen davri xususiyatlari. II. Asosiy qism. 1. Golotsen davrida Afrikadagi o’zgarishlar. 2.Golotsen davrida Osiyo va Avstraliyadagi o’zgarishlar. 3.Golotsen davriga o’tishda Yevropa hududidagi o’zgarishlar. 4.Golotsen davrida Amerikadagi o’zgarishlar III. Xulosa: Golotsen davrida insoniyatning tabiatga ta'siri So’ngi 200 yilda antropogen boshlanishida oldin tabiiy o’zgaruvchanlik hajmini aniqlash zaruriyati tufayli Golotsen tadqiqotlari judakatta faoliyat va tashfishli sohadir. Golotsen iqlimini o’rganish rivojlanayotgan va qiyin sohaga aylandi. Enson Makkay , Rick Battirbi 2004- yil noyabr

Kirish. Golotseenga davri xususiyatlari. Yer yuzi rivojlanib shu davrga kelgunicha juda uzoq vaqt kerak bo’lgan. Olimlar tomonidan Yer tarixi to’rtta yirik eraga bo’linadi.1.Arxey 2.Poleazoy 3.Mezazoy. 4.Kaynazoy. Biz hozir kaynazoy erasida yashayapmiz.Kaynazoy erasi bundan 60-70 million yil iilgri boshlangan.Kaynazoy erasidagi eng katta yangiliklardan biri bu insonning paydo bŏlgani hisoblanadi. Kaynazoy erasi o’z navbatida 2 ta davrga bo’linadi. Bular To’rtlamchi va uchlamchi davrlardir. To’rtlamchi davrda inson paydo bo’lgan. To’rtlamchi davr Pleytosen va Golotsen davrlariga bo’linadi. Yani muzlikkacha va undankeyin. Biz to’xtalmoqchibo’lgan mavzu Golotsen davri . Golotsen davri bu Vyurm davridan so’ng taxminan 10-16 ming yil avval boshlangan bo’lib u hozirgacha davom etmoqda. Golotsen atamasi birinchi marta 19 chi asrning 50 chi yillarida ishlab chiqilgan va 1855- yilda Bolonyadagi xalqaro geografik Kongres tomonidan qabul qilingan. Golotsen (shuningdek muzlikdan keyingi yoki Flandriya nomi bilan ham tanilgan ). Bu davr insoniyat ongining rivojlanishi Homo sapienslarning turli xil mehnat qurollari yasay olishi bilan ajralib turadi. Golotsen 12000 yildan ko’proq vaqtni tashkil etadi va insoniyatning barcha rivojlanishi I qamrab oladi. Ushbu davr birinchi ijtimoiy guruhlar va birinchi insoniyat sivilizatsiyalarining tashkil etishi kiradi. Golotsen davri muzlik davrining tugashi hisoblanadi. Buning natijasida dengiz sathi 35 metrga ko’tarilgan degan xulosalar bor. Golotsen davrining boshlanishi natijasida Buyuk Britaniya , Indoneziya, Yaponiya, Yangi Gvineya, Tasmaniya, Tayvan kabi hududlar o’z qit'alaridan ajralib qoldi va orollarni hosil qoldi. Sibirni Alyaskadan ajratib turuvchi Bering bo’g'ozi vujudga keladi . Golotsen davri boshida odamlar g'orlar yoki kulbalarda joylashgan ijtimoiy guruhlarga Atlanta boshladilar. Ular bo’rilarni asta xonakilashtirib itga aylantiradi. Bundan tashqari insonlar kamon, o’q you , pichoq, nayza, bolta kabi Yangi vositalarni yaratadi.

Taxminan 10000 yil oldin serhosil Yaqin Sharq aholisi ovchilik va baliqchilikni dekqinchilik va chorvachilik bilan birlashtira boshladilar va ko’chmanchi hayotdan o’troq hayotga o’boshladi. Bu esa ilk sivilizatsiyalar (shaharlarning ) vujudga kelishiga zamin yaratdi desak mubolag'a bo’lmaydi. Pleytosen davri bundan taxminan 12000 yil oldin tugagan . Golotsen davri to’rtlamchi davrining eng so’ngi davri bo’lib uning o’zi muzlik muzlararo davrlar bilan tavsiflanadi. Golotsen -Yer yuzining eng so’ngi muzliklararo davri. Sovuqroq muzliklarni ( yoki muzlik davrlarini ) ajratib turadigan iqlim jihatdan iliq davr. Golotsen davrini muddatini aniq aniqlash qiyin bo’lgan .Masalan radiokarbonli usuldan foydalanishgan. Odatda uzoq yo’llar davomida uning boshlanish davri 10000 yil deb kelingan . Lekin aniqroq xronologik usullarni ishlab chiqish ( masalan ko’l cho’kmalari ,daraxt aylanalari ) yordamida Golotsen davrining boshlanish davri aniqlandi. Golotsen davri mezolit davridan boshlanish hozirgacha davom etadigan davr hisoblanadi. Golotsen davridan boshlab iqlim iliy boshladi , muzlik davrida g'or va boshqa yerlarda yashagan insonlar endi tekislik hududlarda joylashgan Joylarda ilk boshpanalar qura boshladilar. Itlarning qo’lga o’rgatilishi ,o’q- yoylarning kashf etilishi , ibtidoiy ziroatchilik va ovchilikka o’tillishi shu davrining boshlanishi hisoblanadi. Muzlikning qaytishi va insoniyatning ko’payishi natijasida fauna va florada o’zgarishlar yuz berdi. Bu esa Mamont va boshqa hayvonlarning qirilib ketishiga olob keladi. Golotsen davridan to bugungacha o’simlik va hayvonlarning minglab turlari qirilib ketgan.

Golotsen davriga o’tishda Afrikadagi o’zgarishlar. Qit'alar orasida yolg'iz Afrika nosimmetrik tarzda Ekvatorda joylashgan va cho’zilgan. Tropiklarning shimolida yoki janubida taxminan 10 darajadan ko’p bo’lmagan joylarda Golotsen davriga o’tish davriga eng kam jiddiy ekalogik o’zgarishlarni boshdan kechirishi kerak edi. Chunki Afrikada 13000 va 8000 yil oldin yog'ingarchilik natijasida juda katta o’zgarishlarni boshdan kechirgan va bu o’zgarishlar sinxron emas edi. Ajablanarlisi shundaki paleoekalogik va arxeologik jihatdan Pleytosen davridan Golotseenga o’tish uchun eng yaxshi malum bo’lgan mintaqalar Afrikaning janubiy va shimoliy uchlari,ekalogik o’zgariahlar eng ko’p bo’lgan mintaqalardir. Tabiiy jihatdan Markaziy Afrikaning tropik yomg'irli o’rmonlari Yuqori Pneli muzligidan keyin sezilarli darajada kengayganligi malum. Lekin Janubiy Afrika Respublikasi va uning qo’shnilari va Sahroi Kabirda bu juda kam. Biroq,shunga qaramasdan Afrika bo’ylab inson guruhlari demografik moslashuvi (aholining ko’payishi yoki turli yo’llar bilan qisqarishi) migratsiya va tirikchilik strategiyalari va texnologiyalarda o’zgarish yuz berdi. Mitchel ,Yeyts va Parkingtonlarning keng qamrovli sayohati Afrikaning janubiy yarimorolidagi atrof muhit va arxeologik o’rganishlar shimoldan janubga , sharqda g'arbga qirg'oqdan ichki qismga o’zgaruvchanlik datajadini ko’rsatadi. Golotsen davriga o’tishda Osiyo va Avstraliyadagi o’zgarishlar. Osiyo va Avstraliya qit'alari ,ular bilan bog'liq orollar bilan birga taxminan 120 gragus kenglik va 165 gradus uzunliklarni o’z ichiga oladi. Ikki yo’nalishda deyarli dunyoning yarmiga cho’zilgan . Shimolida shimoliy muz okeani , sharqda Tinch okeani va janubida Hind okeani bilan chegaralangan bu

ulkan quruqlik va suv maydoni hatto Sharqiy Osiyo va Avstraliya mintaqasida ham yashash joylari , muhitlari va madaniyatlarini o’z ichiga oladi. Odamlar by ulkan lanshaftning turli qismlarini egallagan ekan , odamlarning zichligi va ekalogik moslashuvi atrof-muhitning bunday ruhiy o’zgarishiga javoban o’zgarib turadi. Sharqiy Osiyo va Buyuk Avstraliyaning arxeologik malumotlarida ko’rinib turgan moslashuvchan xilma xil muhit mahally va mintaqaviy o’zgarishning natijasi emas . Ammo yashash joylarining tabiati va tarqalishi vaqt o’tishi bilan keskin o’zgargan. Taxminan 13000 va8000 ming yil oldin Golotsen davriga o’tishda keskin o’zgarishlar yuz berdi. Bu muzlikdan keyin iqlim umuman yaxshilanayotgan, dengiz sathi tez ko’tarilayotgan, muzlagan hududlar (Osiyo va Shimoliy Amerika hududlariga nisbatan kichik ) qisqargan o’simlik va fauna jamoalari yangi iqlim va geografik rejimlarga moslashgan davr edi. Ba'zi hududlarda sutemizuvchilarning sezilarli nobud bo’lishi bu o’tishlar bilan birga bo’lgan . Ammo Janubi - Sharqiy Osiyoning mo’tadil va tropik qismlarida bunday yo’q bo’lib ketishlar dunyoning boshqa ko’plab qismlarida qayt etilganiga qaraganda kamroq dramatik bo’lgan . Sharqiy Osiyoning va Buyuk Avstraliyaning, deyarli butun dunyoni egallagan odamlar (shu jumladan eng muhim dengiz orollarni ) Pleytotsendan Golotsenga o’tish davrida turli xil moslashuvchanliklarga duch keldi. Boshqa joylar kabi Sharqiy Osiyo va Katta Avstraliyada Golotsen davriga o’tish bilan bog'liq ekalogik va madaniy o’zgarishlar biroz noaniq. Biroq ushbu bo’limda bir necha taniqli olimlar , Buyuk Avstraliya hududini Allen va Kershou , Janubiy -Sharqiy Osiyo hududini Pookajorn, Yaponiyani Aikenz va Akazava va Sibir hududlarini Powerslar o’rganib malumotlar jamlagan. Ushbu hududlarda olimlar atrof-muhit o’zgarishlari va Golotsenga o’tish bilan bog'liq bo’lgan inson moslashuvlari o’rtasidagi munosabatlarni o’rganadi. Sharqiy Osiyo Avstraliya Sahul kabi madaniy va ekalogik jihatdan

xilma – xil bo’lgan hududda , albatta atrof – muhit o’zgarishlarining kattaligi va inson reaktorlari oralig'idagi o’zgarishlarni ko’rish kerak. Arxeologlar Buyuk Avstraliyada taxminan 15000 dan 7000 yil oldin inson moslashuvlarining ajoyib majmuasi mavjudligini aniqlashgan . Pookajorn Thailand janubidagi ikkita g'orda olib borilgan so’ngi tadqiqotlarga etibor qaratadi. So’ngi paleolitdan to neolitgacha o’rganish, Moh Khiew va Saku g'orlaridagi texnologik va paleoekalogik malumotlarbi Janubi - Sharqiy Osiyoning boshqa joylarida toptopilga malumotlar bilan solishtirish natijasida taxminan ularningyoshi 7000- 9000 yil ekanligini aniqlaydi. G'orlarda turli darajada dengiz fainasi qoldiqlarining ko’pligi va tabiati shuni ko’rsatadiki dengiz sathining o’zguravchanligi vaqt o’tishi bilan g'orlarning qirg'oq chzig'dan masofasini tubdan o’zgartirgan .Pookojornning fikricha bu o’zgarishlar Golotsen davriga o’tish davrida Thailand janubini egallab olgan odamlarga eng keskin tasir ko’rsatadi. Aikens va Akazava Yaponiyada Golotsen davridagi o’zgarishlarni ko’rib chiqadilar. Ushbu olimlar Yaponiya va Shimoli – sharqiy Osiyoda taxminan 13000 ming yil oldin xususan Yuqori paleolit pichoq , ikki yuzli tosh qurol mikrolit taxnologiyalarining ketma- ket ko’rinishda bit qator ekalogik va arxeologik o’zgsrishlar bor ekanligini takidlaydi. Players bundan 13-8 ming yil oldin Sibirning ulkan hududida hosil bo’lgan ekalogik va madaniy o’zgarishlarni , uning sharhi mamnuniyat bilan kutib olindi. Chunki so’ngi Sibir tadqiqotlari G'arb olimlari uchun deyarli imkonsiz bo’lib qolmoqda. Qadimgi odamlarning yashash joyi , texnologiyalariga oid arxeologik malumotlar bilan birgalikda , atrof- muhit o’zgarishlari va inson moslashuvi o’rtasidagi munosabatlar to’g'risida batafsil malumotlar berishi mumkin. Golotsen davriga o’tishda Yevropasdagi o’zgarishlar.

Kichik qit a bo’lsada Yevropa o’zining relyefi ,iqlimi jihatdan murakkab , o’rta va Yuqori kengliklar o’rtasida joylashgan yirik tog' tizmalari va daryolar bilan ajratilgan , janub va shimolda dengizlar bilan chegaralangan , Atlantika bilan muzlararo ko’rfazi bilan G'arbiy oqim , sharqda Osiyoning Kent kontinental tekisliklari bilan Yevropa Golotsenga davrida odamlarning moslashuvi uchun turlicha maydon bo’ldi. Oxirgi Pleniglasiya davrida shimoliy Yevropaning katta qismida insonlar hali yashamas edi. Hududning yarmidan ko’p qismini keng muzliklar qoplagan, qojgan qismida esa permafrost , shsmollar, lyoss portlashlari va eroziya holatlari kuzatilayotgan edi.. Bundan 18000 yil oldin Markaziy Yevropada muzsiz bo’lak chindan ham yashash uchun qulay bo’lmagan hudud bo’lib sezilarli arktik harorat bilan ajlarib turadi. Bu yerda aholi juda siyrak bo’lgan va ular asosan mamontkar va ehtimol junli tenokenoslar bilan o’ziqlangan . .Arxeologik topilmalarning yo’qligi malum darajada turli xil muzlik hosisalari va o’ta siyrak o’simliklar tufayli saqlash uchun yetarli shart- sharoitlarning yo’qligi bilan bog' liq bo’lishi mumkin. Har holda aholi zichligi mutloq minimal holatda edi. Golotsen davrida Amerikadagi o’zgarishlar. Õsimlik va hayvonot olamidagi o’zgarishlar bilan birga issiqroq Golotsen iqlim sharoitining paydo bo’lishi endigina Amerikaga kelgan populyatsiyalarga jiddiy o’zgarishlar olib keldi. Nitin yarim sharqda bir qator tabiiy , iqtisodiy va demografik o’zgarishlarga olib keldi. Odamlarning Amerikaga 12000 yil oldin borganligi to’g'risida hali hech qanday aniq dalillar yo’q. Ehtimol bu vaqtda odamlarning Amerikaga o’tisholi ularga xavf solgan. Ikki o’zaro bog'liq nuqta osongina ko’rinadi. Birinchidan Alyaskaning ichki qismidagi Mamont va otlar keng tarqalgan degan file qabul qilinganidan so’ng ushbu hududni odamlar tomonidan bosib olinshi muhim bo’lgan. Shubday

qilib mashhur modelga qaramay , Beringning sharqiy qismida odamlarning mamontlarni o’ldirishi haqida dalillar yo’q, faqatgina turli asboblar orqali mamontning tishidan olingan material olindi. Bu yerda Golotsen davrining boshida otlar va mamontlarning yo’q bo’lib ketishi tasodifiy emas . Chunki 14000 yil muqaddam Alyaskada uzun bo’yli o’tlar muzlik natijasida yo’q bo’lib ketgandi. Eng muhim shundaki , mamontlarning dalili shuni ko’rsatadiki , Golotsen davriga kelib asosan qushlar va baliqlar ovlangan. Pleytosen davrining oxiriga kelib yirik hayvon populyatsiyalarining doimiy qirilishi Shimoliy Amerikaning shimoliy – G’arbiy hududlaridan foydalangan. Erlandson va Borrero kabi olimlar takidlaganidek Shimoliy va Janubiy Amerikada Pleytosen davrida hosildorlik Golotsen davriga qaraganda kam bo’lgan. Frison va Bonnixsen Shimoliy Amerika tekisliklari va qoyali tog'larida Golotsen davriga o’tishning ba’zi qo’shimcha tasirini tuzatadilar. Pleytosen bing oxiriga qadar o’simlik zonalari va mayda sutemizuvchilarning populatsiyasida bazi o’zgarishlar bo’lgan bo’lsada bu kichikroq o’zgarishlar 10000 yildan 8000 yil oldin kuchli harorat va qurg'oqchilik bilan almashadi va termal maksimal sharoitda yakunlanadi. Alyaskaning ichki qismi bo’lgani kabi mamontlar yo’q bo’lib ketgan va bizon kamroq barqaror turga aylangan . Bu esa ehtimol turli ov usullarini talab qo’lgan. Bu o’zgarishlar oziq- ovqat mahsulotlarining kamayishi va balandroq joylarda tog' qo’ylari va bug'ularniovlashni ko’paytirishni talab qo’lgan. Shunga qaramay Alyaskada bo’lgani kabi bizon ovining eski namunalari bo’lgan joylarda kichik boshpanalar bo’lishi mumkin.

Xulosa : Golotsen davrida insonning tabiatga tasiri. Insoniyat davrining birinchi iqtisodiy-ijtimoiy formasiyasi -ibtidoiy jamoa tuzumi vujudga kela boshladi. Termachilik va ovchilikdan tashqari odamlar uylar qurish, itlardan foydalanish, kitim bosh tikish va baliq ovlash bilan shug'ullana boshladi. Bundan 7000 yil avval Golotsen davrida tosh asri bronza davri bilan almashadi. Buning natijasida insonning tabiatga tasiri oshib boradi. F. N. Milkov insonning tabiatga tasirini eng qadimgi , qadimgi, yangi va hozirgi davrlarga bo’ladi. (1990- yil ). Eng qadimgi davr -30000 yil davom etgan va Golotsenning boshlanishida tugagan. Maskur davr Yuqori paliolitga to’g'ri keladi. Olov yoqishning sun'iy usulini kashf qilinishi , boshpana qurish va kitim tikishni o’rganish . Ovchilikning yangi usullaridan foydalaniladi. Ovchilik va daraxtlarning kesilishi natijasida tabiatda turli xil o’zgarishlar yuz berdi. Qadimgi davr – 7000 yil davom etgan va mezolit ( o’rta tosh davri ) , neolit ( yangi tosh davri) va bronza davrlarga to’g'ri keladi. Maskur davr muz bosishidan keyingi davrni o’z ichiga oladi. Tabiiy sharoit oldingiga nisbatan qulay bo’lgan . Shuning uchun yangi hududlar insonlar tomonidan o’zlashtirila boshladi. Maskur davrda avval toshdan so’ng bronzadan yasalgan bolta paydo bo’ladi. Baliqchilik salmog'i oshdi. Dekqinchilik va chorvachilik o’sdi. Natijada insonning tabiatga tasiri kengayib bordi. Ulkan imoratlar qurila boshladi. Yangi davr – temir davridan 20- asrning o’rtalarigacha davom etgan va taxminan 3000 ming yilni o’z ichiga oladi. Jmiyatda va ishlab chiqarishda temir asosiy o’rinni egallaydi. Mehnat taqsimoti kuchayadi, shaharlar soni oshdi, hunarmandchilik vujudga keldi, sinfiy jamiyat shakllandi. Antripogen o’zgargan lanshaftlar juda katta maydonni hosil qila boshladi. Sanoat inqilobidan so’ng insonng umr ko’rsatkichlari oshdi.

Hozirgi davr – 20- asrdan boshlab insonning tabiatga tasiri planner miqyosda kengayib bordi. Barcha elementlar yaxshi o’rganildi. Bularning natijasidaFan texnika inqilobi vujudga keldi.

Foydalanilgan adabiyotlar: “Humans at the and of the Ice Age” The Arxeology of the Pleistocene – Holocene transition. 2012 Lewrenke Guy Straus , Benit Valentin Erikson , Jon Arlandson and David Yasner.  The Holocene and environmental history. Neil Roberts. 2014.  Holocene Erinctions .Samuel Turvey. 2009  Umumiy yet bilimi . Shubaev L.P. 1999.

Похожие

Vyrum davri

Mustaqillik davri tarixiy geografiyasi

Xonliklar davri tarixiy geografiyasi

Muzlik davri va inson

Shayboniylar va Ashtarxoniylar davri tarixiy geografiyasi