Mustaqillik yillarida nikoh va ajralishlar dinamikasi va undagi o'zgarishlar - География - Рефераты

Mustaqillik yillarida nikoh va ajralishlar dinamikasi va undagi o'zgarishlar

Загружено в:

15.09.2022

Скачано:

0

Размер:

38.0791015625 KB

Mustaqillik yillarida nikoh va ajralishlar dinamikasi va undagi o`zgarishlar Nikoh ijtimoiy hodisa bo`lib, insoniyat tarixining ma`lum bosqichida paydo bo`lgan. Jamiyat taraqqiy etib borishi bilan uning shakli o`zgarib, o`zi esa mustahkamlanib bordi. Nikoh arabcha «uylanish» ma`nosini anglatadi. Nikoh erkak bilan ayol oila qurishining tarixan shakllangan va qonun yoki din tomonidan mustahkamlangan shaklidir. O`zbekistonda nikohning dunyoviy-demokratik shakli erkak va ayollarning teng huquqligini e`tirof etishga asoslangan monogam-yakka nikohlik, ya`ni bir erkakning bir ayol bilan yakka nikoh asosida yashashi o`rnatilgan. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining «Oila» bobida nikoh ayol va erkakning o`z ihtiyori bilan bildirilgan roziligiga asoslanishi, oilaviy munosabatlarda er bilan hotinning teng huquqli ekanligi ko`rsatib o`tilgan. Qonunda kishining bir nikohda bo`laturib, yana boshqa kishi bilan ham nikohlanishi va yaqin qon-qarindoshlar bilan nikoh tuzishi ta`qiqlanadi. Mustaqillik yillarida yaratilgan «Oila kodeksi»da (1998 y.) qizlar uchun nikoh yoshi –17 yosh, yigitlar uchun 18 yosh qilib belgilangan. Statistik ma`lumotlarga ko`ra, 2006 yilda O`zbekistonda 207,3 mingta nikoh qayd etildi. 1991-2006 yillar davrida respublikada 2 mln. 991 mingta nikohlar ro`yxatga olindi. Qayd etilgan nikohlarning uchdan ikki qismiga yaqini qishloq joylariga to`g`ri keldi. Tahlillar ko`rsatishicha respublikada qayd etilgan nikohlar soni mustaqillik yillarida kamaydi. Xususan, 1991- 2006 yillar orasida qayd etilgan nikohlarning mutlaq soni 270,2 mingdan 207,3 mingtaga tushdi yoki 1991 yilda har 1000ta aholiga nisbatan 12,9 ta nikoh qayd etilgan bo`lsa, bu ko`rsatkich 2006 yilda 7,8 ni tashkil etdi. Demak, qayd etilgan nikohlar soni keyingi 16 yil ichida mutlaq sonda 63 mingga, har 1000 kishi hisobiga esa 5,1 taga qisqardi. Nikohga kiruvchilar sonining kamayishi respublikaning barcha mintaqalarida ham kuzatiladi. Ayniqsa, Surhondaryo, Andijon, Farg`ona, Xorazm, Jizzah, Sirdaryo viloyatlarida va Qoraqalpog`iston Respublikasida nikoh koeffitsiyenti 6,4-7,5 promillega kamaydi Bu hol asosan, demografik hamda iqtisodiy omillar bilan izohlanadi.

Chunonchi, nikohga kirish yoshidagi yoshlar salmog`ining nisbatan kamayishi va hozirgi o`tish davridagi ijtimoiy-iqtisodiy muammolar o`z ta`sirini ko`rsatmoqda. Mavjud raqamlar tahliliga ko`ra nikohga kirgan erkaklarning 93,2 foizini birinchi marta nikohlanuvchilar, 5,4 foizini ajralishib, qayta oila quruvchilar va 1,4 foizini bevalar tashkil etdi. Birinchi marta nikohnaluvchilar barcha mintaqalarda ham jami nikohlanuvchilarning asosiy qismini tashkil etgan. Bu ko`rsatkichlar ayollar orasida mos ravishda 96,3; 3,2; 0,5 ga teng bo`ldi. Deyarli barcha davrlarda ham ajralishgan va beva ayollarning qayta nikohga kirishi erkaklarga nisbatan kam bo`lgan. Nikoh erkinligi ajralib ketish erkinligini ham ko`zda tutadi. Nikohni ro`yxatga olish kabi ajralishni rasmiylashtirish ham davlat nazorati ostidadir. O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksiga muvofiq nikohni bekor qilish er-hotindan biri yoki ikkalasining arizasiga binoan sud idoralari va voyaga yetmagan bolalari bo`lmagan er- hotinning o`zaro roziligi bo`lganda fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlari(FXDYO) tomonidan rasmiylashtiriladi. 2006 yilda respublikada 16,5 ming nikoh ahdi bekor qilindi. Nikohni bekor qilganlarning 60,0 foizi shahar aholisiga to`g`ri keldi. Mustaqillik yillarida ajralishlar soni 50 foizga kamaygan. Chunonchi, 1991 yilda ajralishning mutlaq soni 33,3 mingdan ortiqni tashkil etgan bo`lsa, 2006 yilga kelib bu ko`rsatkich 16,5 mingtani tashkil etdi yoki har 1000 ta aholiga nisbatan nikoh ahdini bekor qilish 1,0 promillega qisqardi Nikohni bekor qilish hollari eng ko`p Toshkent shahrida hamda Toshkent, Navoiy, Sirdaryo viloyatlarida kuzatiladi. Bu mintaqalarda ajralishning umumiy koeffitsiyenti 0,8-1,9 promillega teng. Yuqorida sanab o`tilgan xududlarda ajralishlar sonining yuqori bo`lishida bir qancha omillar mavjud. Ulardan biri aholi orasida yevropa xalqlarining ulushi yuqoriligidir. Ma`lumki, yevropa xalqlarida ajralish ko`rsatkichlari mahalliy xalqlarga nisbatan yuqori bo`ladi. Ajralish hollarining yuqori bo`lishidagi ikkinchi omil bu aholining ma`lumotlilik darajasidir. Aholining ma`lumoti qancha oshib borgan bo`lsa, mos ravishda ajralish koeffitsiyenti ham ortib borgan. Statistik ma`lumotlar ko`rsatishicha, nikohni bekor qilish hollari eng ko`p 20-35 yoshgacha bo`lgan aholi orasidadir. Chunonchi, ajralganlarning 1,4 foizini 20 yoshgacha bo`lgan ayollar, 21,6 foizini 20-24 yosh orasidagilar, 28,7 foizini 25-29 yoshdagilar, 19,7 foizini esa 30-34 yosh orasidagilar tashkil etgan. 35 va undan katta yoshdagilarga 28,6 foizi to`g`ri kelgan.

O`z navbatida erkaklar orasida ajralishlar ko`rsatkichi 25-29 hamda 30-34 yosh orasidagilarda juda kattadir. Jumladan, ajralgan erkaklarning 27,6 foizini 25-29 va 24,8 foizini 30-34 yosh orasidagilar tashkil etgan. 35 va undan katta yoshdagilarga 39,3 foizi to`g`ri kelgan. O`zbekistonda aholining nikohda turgan davriga ko`ra ajralishi o`ziga xosdir. Chunonchi, 2006 yilda respublika bo`yicha jami ajralganlarning 35,6 foizi yosh oilalar (5 yilgacha)ga to`g`ri kelgan bo`lsa, bu ko`rsatkich Navoiy viloyatiyada 43,1 foizni, Buhoro viloyatida 40,7 foizni, Jizzah viloyatida 39,6 foizni tashkil etdi. Nikoh ahdini bekor qilganlarning ma`lumotlilik darajasi tahlili ko`rsatishicha, ularning 70 foizdan ortig`i o`rta ma`lumotga ega. O`rta va tugallanmagan oliy ma`lumotlilar 13 foizdan ortiqni, o`rta maxsus ma`lumotlilar esa 11,3 foizni tashkil etdi. Bu ko`rsatkichlar shaharda ancha yuqori. Masalan, shaharlarda ajralgan er-xotinlarning 17 foizi oliy va o`rta maxsus ma`lumotlilarga to`g`ri keldi Xulosa qilib aytganda, yigit-qizlarning nikohga kirishdagi ijtimoiy-iqtisodiy va ma`naviy yetukligining past darajadaligi ularning muvoffaqiyatli yashab ketishida bir qancha muammolarni yuzaga keltirgan va ajralishlarga olib kelgan. Nikoh mustahkam bo`lishining muhim sharti er-hotinning turmush-ro`zg`or muammolarining qiyin masalalarini birgalikda muhokama eta bilishga qodir bo`lishidadir.

Похожие

Mustaqillik yillarida geografiya ta’limi

Qashqadaryo viloyati aholisining mustaqillik yillarida o'sishi va joylanishi

Mustaqillik yillarida Farg'ona viloyatining demografik jarayonlari

Landshaftlar dinamikasi va rivojlanish qonuniyatlari

Fotix Karimning geografiya kitobi. Mustaqillik yillarida geografiya o’qitish metodikasi