Kishilarning etnik umumiyliklari, urush, qabila, elat va millat haqida tushunchalar - География - Рефераты

Kishilarning etnik umumiyliklari, urush, qabila, elat va millat haqida tushunchalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

39.5 KB

Kishilarning etnik umumiyliklari, urush, qabila, elat va millat haqida tushunchalar Reja: 1 . Kishilarning etnik umumiyliklari. 2.Kishilarning eng qadimiy etnik birligini urush kategoriyasidir. 3.Qabila, elat, millat.

Kishilarning qadim zamonlarda vujudga kelgan umumiyliklari etnik birliklardir. Etnik birliklarinng ibtidoiy jamoa tuzumidan to hozirgi davrgacha uchraydigan kateogriyalari asosan, uru, qabila, elat, millatlardan iboratdir. Kishilarning eng qadimiy etnik birligi - uru kategoriyasidir. Bu kategoriya asosan ibtidoiy jamoa tuzumida vujudga kelib ana shu formatsiyaning asosiy ijtimoiy-iqtisodiy yacheykasi bo`lgan va u odamlarning qon qarindoshligiga asoslangan edi. Uruchilikni asosiy belgilari. 1) uru aozolarining bir-biri bilan qon- qardoshligi. 2) uru aozolari ho`jalikfaoliyatining birligi. 3) ijtimoiy hayotning, turmushning va endi vujudga kelayotgan madaniyatning birligi. Odamlar etnik birligining ikkinchi yuqoriroq bosqichi qabiladir. Urularning qabilalarga birlashuvi ham kishilarning ibtidoiy jamoa tuzumiga xos umumiyligidir. Rivojlanayotgan qabilalarning odatda, o`z tili yoki shevasi va alohida territoriyasi bo`lgan, mahsus kengash tomonidan boshqarilagan. Uru va qabila kategoriyalaridan keyin elat kategorisi vujudg kelgan. Elat - uru va qabila birliklariga nisbatan yuqoriroq bosqichdir. Elat birligi asosan feodalizm jamiyati davrida, baozan esa quldorlik davridayoq tashkil topa boshlagan. Elat kishilarning millatdan oldingi tarixiy birligidir. Elatlarning o`z nomlari, tili, umumiy madaniyat va psixik xususiyatlari tarkib topa boradi. Elatlar territorial umumiylikka ega bo`lib, maolum darajada iqtisodiy aloqalar qila boshlaydi. Millat maolum hududda yashovchi odamlarning sotsial-etnik birligi bo`lib, feodalizm kapitalizmga o`tish darida tashkil topa boshlaydi va kishilar umumiyligining kapitalizmga xos formasidir. Yuqorida ko`rib o`tilgan etnik birlik kategoriyalaridan millat shu bilan farqlanadiki, millatlarda territorial birlik, iqtisodiy va madaniy aloqalar mustahkam o`rin oladi, yagona milliy til tashkil topadi, milliy ong rivojangan bo`ladi.

Ammo kapitalizm sharoitida barcha xalqlar ham alohida millat sifatida tashkil topadi deb bo`lmaydi. Xalqlar o`rtasida tengikning yo`qligi, ko`p sonli va kuchli xalqlarning ekspluatator sinflar tomonidan mayda xalqlarning shafqatsiz ekspluatatsiya qilinishi, madaniyat va iqtisodiyotining rivojlanishi yo`lida sunoiy ovlarning vujudga keltirilishi ularning millat sifatida tashkil topishi va rivojlanishiga to`sqinlik qiladi. Millatlar rivojlanishidagi bu ikki tendensiya o`rtasidagi ziddiyat antagonistik formaga kiradi. Rivojlangan kapitalistik mamlakatlarning burjuaziyasi boshqalarning territorisini bosib oadi, boshqa xalqlarni asoratga olib boradi. Shu narsani qayd qilish keraki, kishilar etnik umumiyligining milliy bosqichi, asosan, kapitalizmga xos bo`lgan holda, juda ko`p xalqlar sotsialistik revolyutsiya alabasi natijasida kapitalistik taraqqiyot bosqichini o`tmasdan ham sotsialistik millat bo`lib jipslaishlari mumkin. Millatlarning asosiy belgi va xususiyatlarining bu taorifi kpitalistik davlatlarga ham, sotsialistik millatlarga ham xosdir. Chunki, millatlar sotsialitik ishlab chiqarish usuliga asoslanadilar va ularning manfaatlari, yagona maonaviy qiyofasining belgilari umumiydir. Millatlarning yanada rivojlanishi ularning ixtiyoriy ravishda va teng huquqlik asosida hamkorlik qilishi va bir-biriga yordam berishi tufayli amalga oshiriladiki, ular kommunistik jamiyatga, kelajakda millatlarning qo`shilib ketishini tayyorlab boradi. Sotsializm davrida jamiyatning iqtisodiy, ijtimoiy va maonaviy hayotini milliylashtirish tendensiyasi kuchayib boradi. Sotsializm xalqlarini jipslashtiradi, ularni bir-biriga yaqinlashtiradi, hamkorlik qilayotgan xalqlarda tobora ko`proq mushtarak alomatlarini yuzaga keltiradi, milliy alomatlarga nisbatan kengroq bo`lgan yangi aloqalrga ehtiyoj paydo qiladi. Kommunizmning butun dunyomiqyosida alaba qilishi millatlarning bir-biri bilan qo`shilib ketishi uchun barcha zarur moddiy va maonaviy shart-sharoitlarini yaratib beradi. Butun planeta miqyosida yagona plan asosida rivojlanuvchi yaona kommunistik xo`jalik asta-sekin tashkil topib, kishilarning ilgari misli ko`rilmagan iqtisodiy birligini taominlaydi. Barcha kishilarda mshtarak til, aloqaning yagona

vositasi yuzaga keladi, insoniyat yagona kllektivi, yagona qardoshlarcha birlikni, antagonizmlardan holi bo`lgan birlini tashkil etadi. Aholi geografiyasida etnik jarayonlar, turli xalqlarning madaniyati, territorial joylanishi, bir-biri bilan o`zaro aralashuvi, mehnat xalqalari kabi masalalar muhim ahamiyatga ega. Etnografiya dunyo axolisining sostavi va uning butun planeta bo`yicha hamda uning ayrim rayonlarida joylashuvini etnik aspektda o`rganadi. Etnografiya mamlakatlar va raonlar aholisining etnik tarkibi xalqlarning hududiy munosabatlarini, turli etnik guruhlarining ilgarigi davrlarda va hozirgi territorial yashash formalarini o`rganadi. Etnografiya dunyo aholisining sostavi va uning butun planeta bo`yicha hamda uning ayrim rayonlarida joylashuvini etnik aspektda o`rganadi. Turli xalqlar va millatlarning mehnat masalakasini o`rganish, undan foydalanish esa ishlab chiqarish uchun muhim ahamiyatga ega. Etnografiya ayrim xalqlarning etnogenezi va hozirgi zamon etnik jarayonlarini ham o`rganadi va kuzatadi. Turli irq va millatga mansub bo`lgan xalqlar vujudga kelganligini ko`rib o`tdik. Aholining etnik sostavini har tomonlama geografik o`rganish juda ko`p demografik jarayonlarni to`ri tushunishga yordam beradi. Misol uchun aholining takror barpo qilinishini olaylik. Aholining milliy tarkibi va etnik jarayonlarini geografik o`rganishning ahamiyati faqat bu bilan cheklanmaydi, albatta. Iqtisodiy geografiyaning asosiy predmeti bo`lgan ijtimoiy ishlab chiqarishning hududiy joylashuvi, uning turli mamlakatlarda va rayonlarda rivojlanish xususiyatlarii faqat iqtisodiy sharoitlrgagina emas, balki tabiiy - geografik hamda ijtimoiy siyosiy sharoitlarga ham ko`p jihatdan boliq. Buning uchun ham aholi milliy tarkibi, milliy munosabatlarining ishlab chiqarishga taosiri iqtisodiy geografiyada muhim ahamiyatga ega. Hudud bilan xo`jalikning ajralmas birligi, millatlarning hududiy va xo`jalik umumiyligi har bir millatga xos iqtisodiy umumilikning asoslarini geografik analiz qilishni ayniqsa muhim va zarur qilib qo`yadi.

Axoli geografiyasi va etnografiya masalalari maktabda o`lkashunoslik ishlarini tashkil etishda ham qo`l keladi. Maktab joylashgan yerdagi aholining tarixi, tabiiy o`sishida millatlar o`rtasidagi farqlar, milliy sostavi, migratsiyasi va h.k.larni o`quvchilarga o`z kuchi bilan o`rganish mumkin.

Adabiyotlar 1. Asanov G. Axoli geografiyasi. T., 1978. 2. Asanov G. Sotsial iqtisodiy geografiya: termin va izohli luati. T., 1990. 3. Chet mamlakatlar iqtisodiy geografiyasi. V.P.Mayakovskiy tahriri ostida. T., 1995. 4. www . ziyonet . uz

Похожие

Etnik umumiyliklar aholining diniy tarkibi

Landshaft haqida tushunchalar

Aholining etnik va sotsial tarkibi

Aholi geografiyasi (iqtisodiy va ijtimoiy geografiya)

Aholi geografiyasining boshqa fanlar bilan aloqasi