Карши шахри номининг тарихий тадрижи хакида - География - Рефераты

Карши шахри номининг тарихий тадрижи хакида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40.5 KB

www.arxiv.uz Қ арши шаҳри номининг тарихий тадрижи хақида Қарши воҳаси шунингдек , Қарши шаҳри тарихини Суғднинг жанубий қисми ҳисобланган Қашқадарёни ўтмишидан айрича тасаввур қилиб бўлмайди. Суғд ҳ ақидаги дастлабки маълумотлар «Авесто»да форс битиклари, юнон-рим тарихчилари асарларида учрайди. Қашқадарё этаклари Қарши воҳаси ва Қашқадарёнинг шарқий қисми (Шаҳрисабз, Китоб, Яккабоғ туманларида) уч минг йил илгари аҳоли ўтроқ яшайдиган вилоятлардан иккитаси вужудга келган. Бу икки вилоят Наутака ва Ксениппа деб юритилгани антик давр тарихчилари асарларида қайд этилади. Наутака ва Ксениппанинг жойлашуви масаласида тарихчилар ўртасида тортишувлар бўлиб келмоқда. Биринчи гуруҳ Наутака ҳам, Ксениппа ҳам Қарши воҳасида бўлган деса, иккинчи гуруҳ Наутака Қашқадарё воҳасининг шарқий қисми, яъни Зарафшон тоғи тизмасидан Ўрадарё ва Ғузоргача бўлган ҳ удудда жойлашган деб ҳисоблайдилар . Ҳозирги пайтда тадқиқотчилар Ксениппани Қашқадарёнинг этаклари деб таъкидлайдилар. Александр Македонский юриши воқеалари баён қилинган тарихий манбаларда Суғдлар яшаган жойларнинг юқорида қайд қилинган номлари учрайди. Аррианнинг ёзишича, эрамизгача 329 йил баҳорида Александр Македонский аскарлари Окс- Амударёдан Суғд ерлари-Наутака ва Мароқанд (Самарқанд) шаҳрига қараб юрган. Шундай қилиб, Суғд юриши бошида Македонияликлар Қашқадарёнинг этакларини босиб олмаган. Курций Руфнинг ёзишича, ҳарбий юришнинг иккинчи босқичида Александр Македонский Сирдарё бўйидан Марокандга келиб, сўнгра Ксениппага қараб юрган. (Квинт Курций Руф . «История Александра македонского», Москва 1963 г). Суғдларнинг Македонияликларга қарши Спитамен раҳбарлигидаги қўзғолони ҳақидаги тарихий манбаларда Ксениппа тилга олинади. Бу ўлка

www.arxiv.uz аҳолиси Александр Македонскийга бўйсунмаган. У аҳоли кўп яшайдиган жой сифатида Спитамен лашкарига паноҳ вазифасини ўтаган. Янги археологик маълумотларга кўра Ксениппа вилояти Қашқадарё этакларида жойлашганлиги аниқ бўлиб қолди. Ёрқўрғон бу вилоятнинг маркази саналган. Қашқадарё воҳасининг бошқа йирик маркази-Узунқирни (Наутака)ни македонияликлар Спитамен қўзғолонига қадар босиб олган эди. Сабаби Узунқир (Наутака) Бактриядан Мароқандга юриш ўтган йўл устида жойлашган. IV - VII аср Хитой манбаларида ўрта асрларда Қашқадарё этакларида мавжуд бўлган манзиллар номи қайд этилади. Уларнинг номи Нашебо ва Нашеболо каби икки хил шаклда келтирилади. Бу эса Нахшабнинг суғдча атамаси бузилган шаклидир. М.Массон бу ном маъносини Нахшаб-«нурли» ёки «тўлин ой» дейилади , деб тахмин қилади. ( М.Е. Массон, «Столичные города в области низовьев Кашкадарьи с древнейших времен», Т., 1973 г). VI - VII асрдан кейин бу ҳудуднинг яхлитлигига путур етган. У Нахшаб ва Кеш мулкларига ажралиб кетган. Шу даврдан Нахшаб ва Кешнинг ўз тангалари зарб этилган. Нахшаб тангасининг юза қисмида чопаётган от, Кеш тангасида хукмрон Ахурпатнинг кўриниши тасвирланган. (Сулейманов Р.,-Древний Нахшаб,- Т., 2000 г). V асрдан бошлаб Нахшаб Кальаи Заҳҳоки Морон ҳаробалари ўрнида тараққий этган. (Р.Сулейманов, М.Исамиддинов, «Ерқўрган» Т. 1984 г). Афсоналарга кўра бу шаҳарни Шох Жамшид қурдирган. Қадимий манбаларда Нахшаб номи Никшапа шаклида учрайди. Ундан Ксениппа юнонча шакл келиб чиққан. Бу хақда С.Шакед нашр қилган эрамиздан аввал IV аср ёки эрамизгача 330-йилларга оид оромий ёзув Афғонистондан топилган манбада маълумот берилади. (А.Саъдуллаев, «Санъат» журнали №2, 2005 йил, 6-8 бет). 710 - йили Қарши шаҳрини араблар босиб олган. VII асрдан араб тарихчи ва географлари Нахшаб ўрнига Насаф номини қўллай бошлаган. Араб манбаларида ат- Табарийда бу ном дастлаб 701-702 йилларда учрайди. («История ат- Табарий», Т., 1987 г). М.Массоннинг фикрича , шаҳарнинг бу янги номи «ўлик сувли» жой маъносини англатади. Бошқа бир тахминга кўра , «Насаб»

www.arxiv.uz сўзи араблар томонидан Нахшаб номидан келтириб чиқарилган. Қадимий манбалардаги Никшапа сўзида «Авесто»даги ап -сув сўзининг мавжудлиги эътиборни тортади. «Нахшаб» сўзидаги суғдча об -сув сўзи эса дарё сўзи билан боғлиқ. Шаҳар номи қадимда ҳам, ўрта асрларда ҳам дарё билан боғлиқ бўлган. Насаф XI - XIII аср бошларида Шуллуктепа ўрнида Қаршининг шимолий-ғарбида бир неча километр масофада Қашқадарё бўйида жойлашган. Кеш (Қашқадарё) дарёси «шаҳарни кесиб ўтган», «уни иккига бўлган» ва шаҳар ўртасидан оқиб ўтган. Бундай холат ҳозирги Қарши шаҳри учун ҳам хосдир. Мўғулнинг сўнгги хонларидан Кебек Чиғатой улусида 1318-1325 йиллар вилоятнинг янги маъмурий маркази Шуллуктепанинг жанубий - шарқида Қарши қалъасини шакллантирди. Тадқиқотчиларнинг фикрича , «Қарши» сўзи «қальа», «сарой» маъноларини англатади ва қароргоҳ-сарой қурган Кебекхоннинг меъморчилик фаолиятини билдиради. Шаҳар, қалъа шу ном билан аталган. З.М.Бобурнинг «Бобурнома»да ёзишича, Қарши мўғулча сўз бўлиб «гўрхона» маъносини билдиради. «Сарой» сўзи ҳам XIII асрда сарой ва мақбараларга нисбатан қўлланилган. Ёзма манбаларнинг кўрсатишича, Қашқадарё этакларида жойлашган деҳқончилик, ҳунармандчилик, чорвачилик ривожланган вилоятлар турли даврларда турлича номланган. Шунга кўра , вилоят марказининг номи ва ўрни ҳам ўзгариб турган. Марказлардан энг қадимгиси Ёрқўрғон (Никшапа- Ксениппа) эрамизгача бўлган VIII асрларда шакллана бошлаган ва у эрамизнинг V асригача мавжуд бўлган. V асрдан бошлаб IX аср бошларигача Қалъаи Заҳҳоки Морон (Нахшаб) IX асрдан XIII аср бошларигача Шуллуктепа (Насаф) вилоят маркази сифатида ривожланган. Кейинги тарихий тараққиёт Қарши номи билан боғлиқ. Қадимги шаҳарларнинг вайрон қилиниши ва янгиларининг шаклланиши сиёсий ва ижтимоий, иқтисодий омилларга боғлиқ. Александр Македонский босқини ва янги ерларнинг очилиши, суғориладиган майдонларнинг кенгайиши ва янги ирригация иншоотлари барпо қилиниши туфайли аҳоли кучиб кетиб Ёрқурғон бўшаб қолган. VIII асрда араблар истилоси ва Муқанна

www.arxiv.uz қўзғолонининг бостирилиши туфайли Нахшаб таназзулга учради. Мўғуллар босқини натижасида Насафда ҳаёт тўхтаган. Шаҳар номи даврлар оша ўзгариб турганлиги турли асрларда унинг маркази ҳам кўчиб турган. Ёрқўрғон, Қалъаи Заҳҳоки Морон, Шуллуктепа, Қарши деган номлар билан юритилган. Қашқадарё этагидаги пойтахт шаҳар Никшапа-Ксениппа, Нахшаб, Насаф, Қарши кейинги 2700 йил давомида Қашқадарё этагида ривожланиб келган вилоят марказининг тарихий номидир.

Похожие

Бангкок шахри атрофидаги уй-жойлар ва ахоли

Ҳиндистоннинг тарихий маданий ресурслари

Тарихий география курсига кириш

Ландшафт хакида тушунчалар

ХХ асрдаги тарихий географик тадқиқотлар