Harbiy geografiyaning ilmiy–nazariy masalalari - География - Рефераты

Harbiy geografiyaning ilmiy–nazariy masalalari

Загружено в:

15.09.2022

Скачано:

0

Размер:

37.9423828125 KB

Harbiy geografiyaning ilmiy–nazariy masalalari Ma`lumki, tabiat va jamiyatda sodir bo`ladigan har qanday voqea, hodisa va jarayon hech qachon o`z - o`zidan sodir bo`lmaydi. Xuddi shu nuqtai nazardan, biror bir fanning vujudga kelishida ham muayyan bir shart va omillar ta`sir ko`rsatishi ya`ni sabab bo`lishi muqarrar. Ayni shu ma`noda harbiy geografiya fanining vujudga kelishida ham muayyan tarixiy sharoitda jahonda kuchli davlatlarning paydo bo`lishi, ular o`rtasida kuchsiz davlatlar xududini bosib olishga bo`lgan intilishning kuchayishi, manfaatlarning xududiy to`qnashuvi kabi bir qator omillar muhim rol o`ynadi. Shu tarzda kuchli imperiyalar tomonidan bosib olish mumkin bo`lgan xududlarga qiziqish kuchaydi. Bunday qiziqishlar harbiy geografiyani alohida fan sifatida ajralib chiqishiga turtki bo`ldi. Dastlab “harbiy geografiya” atamasi iqtisodiy geografiya atamasi singari XVIII asrda rus geografiya faniga kirib keldi. Uning qo`llanilishini M.V. Lomonosov nomi bilan bog`laydilar. Bu o`rinda shuni qayd etish lozimki, garchi harbiy geografiya fan sifatida XVIII asrdan e`tirof etilsada, harbiy geografiyaga doir bilimlar uzoq davrlardan buyon shakllanib kelgan, o`rganilgan hamda qo`llanilgan. Bunga ajdodlarimiz Amir Temur va Zahiriddin Muhammad Bobur hayotlaridan ko`plab misollar keltirish mumkin. Xo`sh harbiy geografiya o`zi qanday fan, u o`z ichiga nimalarni qamrab oladi. Hozirgi harbiy tuzilmalar davlatlar va ularning ittifoqlari hayoti va faoliyatining barcha jixatlariga dahldor murakkab ijtimoiy hodisadir. Shu sababli harbiy fanlarda qurolli urushni boshqarish usullarinigina bilish yetarli emas. Harbiy fanlar alohida mamlakatlar va ular ittifoqlarining iqtisodiy, siyosiy, ma`naviy va harbiy imkoniyatlariga, ehtimoliy urush maydonining tabiiy va ijtimoiy sharoitiga qiziqadi. Bularni o`rganish bilan qator fanlar, jumladan harbiy geografiya ham shug`ullanadi. Harbiy geografiya mamlakatlar va urush maydonlaridagi siyosiy

kuchlarni, mamlakatlar va davlatlar ittifoqining iqtisodiy va harbiy imkoniyatlarini, ularning joylashtirilishini hamda tabiiy sharoitni harbiy faoliyatni olib borish va butun urushga ta`siri nuqtai nazaridan o`rganadi. Harbiy geografiya ikki asosiy bo`limdan tarkib topgan: harbiy mamlakatshunoslik va urush maydonlarini tavsiflash. Shu bilan birga harbiy geografik tadqiqotlar odatda mamlakatlarda bo`lib o`tgan yoki ehtimoliy urush maydonlarini o`rganadi. Harbiy mamlakatshunoslikning asosiy vazifasi o`rganilayotgan davlatlar yoki davlatlar ittifoqining harbiy qudratini aniqlashdir. Harbiy kuch qudrat – davlatning siyosiy va iqtisodiy tuzilishini, uning qurolli kuchlarining tayyorgarligi va kuchli raqibga qarshi muvaffaqiyatli harbiy faoliyat olib bora olish qobiliyatini amalga oshiradi. Harbiy geografiyani – davlat yoki davlatlar ittifoqi qudratining majmui aynan nimalardan tashkil topganligi: iqtisodiy, ma`naviy, siyosiy, ma`naviy-ruhiy va harbiy potensial kabilarning barchasi birdek qiziqtiradi. Davlatning harbiy qudratlilik darajasi uning iqtisodiyoti bilan bevosita bog`liq. Armiyaning barcha tuzilmalari va unda qo`llanadigan jang usullari, ayni vaqtda g`alaba yoki mag`lubiyat – moddiy, iqtisodiy omillarga: inson va qurol materiallariga, shuningdek, aholi va texnikaning sifati va miqdoriga bog`liq. Shuning uchun harbiy geografiya alohida mamlakatlarni o`rganishda ularning iqtisodiy salohiyatiga, mamlakatlar xalq xo`jaligining o`ziga xosligiga, ularning iqtisodiy va siyosiy tuzilmalariga, jamiyat ehtiyojlarini moddiy ta`minlashning maksimal imkoniyatlariga hamda urushni olib borish uchun zarur bo`lgan barcha ishlab chiqarish tarmoqlariga alohida e`tibor qaratadi. Harbiy geografiya mamlakatlar va ularning ittifoqlarini o`rganishda quyidagilarga: sanoatning rivojlanish darajasi va ishlab chiqarish quvvatiga (asosan og`ir va harbiy sanoat), qishloq xo`jaligi, transport va a`loqaning imkoniyatlari; mamlakatlarning tabiiy boyliklar va mehnat resurslari bilan ta`minlanganligi; ishlab chiqarishning geografik joylashish xususiyatlari, aholi va zahiralar; fanning rivojlanganlik darajasi, uning mamlakat moddiy ishlab chiqarishi va xalq ma`naviy hayotiga

ta`siri darajasi; davlatning moliyaviy ahvoli kabi iqtisodiy imkoniyatning eng muhim elementlariga qiziqadi. Mamlakatlarning iqtisodiy salohiyatini aniqlashda harakatsiz (foydalanilmayotgan) ishlab chiqarish quvvatlarini, ishchi kuchi zahiralarini, milliy boylik miqdorini, mahsulot ishlab chiqarish hajmini kengaytirishga ta`sir etuvchi ba`zi zaruriy imkoniyatlarni hisobga olish kerak. Harbiy geografiya mamlakatlarning nafaqat iqtisodiy potensialini balki, harbiy – iqtisodiy salohiyatini ham o`rganadi. Harbiy – iqtisodiy salohiyat mamlakatlar iqtisodiy salohiyatining tarkibiy qismi bo`lib, undan urushlar olib borishda foydalanish mumkin. Bir xil umumiy iqtisodiy imkoniyatli mamlakatlardan qaysi birida harbiy munosabatlar kuchli bo`lsa, o`sha katta harbiy – iqtisodiy salohiyatga ega bo`ladi va undan yaxshi foydalaniladi. Harbiy maqsadlarda iqtisodiy salohiyatdan foydalanish darajasi – harbiy- siyosiy vaziyatni, urushning harakterini, davlatning ijtimoiy-iqtisodiy tuzilmasini aniqlab beradi. Harbiy geografiya davlatlar harbiy qudrati asoslarini tadqiq qilishda siyosiy geografiya va boshqa ijtimoiy fanlarning ma`lumot va yo`l-yo`riqlaridan foydalanadi. U jamiyat va davlat tuzilmalarining safarbarlik imkoniyatlarini o`ziga xos baholashda va mamlakatlarning barcha resurslaridan mudofaa maqsadlarida foydalanishda yuqoridagi fanlar ko`rsatmalariga amal qiladi. Davlat harbiy qudratini belgilovchi eng muhim omillardan biri uning xalqining ma`naviy salohiyatidir. Xalqning ruhiy kuchi ma`naviy ruhiy potensialning manbai bo`lib hizmat qiladi. Ma`naviy potensial mamlakatlarning, ularning xalqi va qurolli kuchlarining qiyinchilik va yo`qotishlarga bardosh berib, eng og`ir sinovlarga, g`alabaga bo`lgan intilishni yo`qotmaslik qobiliyatini bildiradi va urushlarda muvaffaqiyatni ta`minlaydi. Ma`naviy potensial darajasi keng xalq ommasining mavjud ijtimoiy va davlat tuzumi, davlat siyosati, urushning muddaosi bilan munosabatini ta`minlaydi. Xalqning ruhiy tayyorgarligi uni og`ir sinovlardan olib o`tadi va g`alabani qo`lga kiritishda hal qiluvchi ta`sir ko`rsatadi. Qadimdan kuchli hisoblangan davlatlar

nisbatan bo`sh (kuchsiz) davlatlarni bo`ysundira olmaganligi haqida juda ko`p misollar mavjud. Masalan miloddan avvalgi V asrda benihoya qudratli Fors davlati yarim asrlik urush natijasida erksevar yunon shaharlari – polislar tomonidan mag`lub qilingan. XX asrning ikki buyuk davlati – AQSH va sobiq Ittifoq ham maqsadlariga erisha olmadilar. AQSH Vetnam urushida, sobiq Ittifoq qurolli kuchlari Afg`onistonda mag`lub bo`ldi. Yuqoridagi misollar harbiy munosabatlarda ma`naviy salohiyatning ahamiyatini tasdiqlaydi. Muayyan davlatning harbiy qudratiga ma`naviy potensialning o`zaro aloqador elementlari ta`sirini aniqlash va baholash harbiy geografiyaning vazifalaridan biridir.

Похожие

Iqtisodiy geografiyaning asosiy tushunchalari

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanining shakllanishi

Amaliy geografiyaning maqsadi va vazifalari

Sotsial geografiya

Geosiyosiy va siyosiy geografik tadqiqotlar