Гидрология фанининг предмети, бўлиниши, вазифалари - География - Рефераты

Гидрология фанининг предмети, бўлиниши, вазифалари

Загружено в:

15.09.2022

Скачано:

0

Размер:

78.5 KB

Гидрология фани нинг предмети, бўлиниши, вазифалари. Режа: 1. Гидрология фани нинг предмети, бўлиниши, вазифалари. 2. Гидрометрия сув объектларининг гидрологик режими 3 Гидрография маълум ҳудуддаги сув объектларининг ўзига хос хусусиятлари

Гидрология Ер ҳақидаги фанлар туркумига киради. "Гидрология" юнонча сўз бўлиб, "гидро" -сув ва "логос" -билим ёки фан деган маънони беради. Умумий қилиб айтганда гидрология-сув ҳақидаги фандир. Ер шарининг сув қобиғи- гидросфера бир неча қисмлардан ташкил топган ва ундаги ҳар бир сув объекти фақат ўзига хос хусусиятларгагина эга бўлади. Шу сабабли гидрологияга кенгроқ маънода қуйидагича таъриф бериш мумкин: гидрология - гидросферадаги сувларни, яъни океанлар ва денгизларни, дарёлар ва кўлларни, доимий қорликлар ва музликларни, ботқоқликларни, ер ости сувларини, уларнинг жойлашишини, хусусиятларини ҳамда уларда содир бўладиган ҳодиса ва жараёнларнинг атмосфера, литосфера ва биосферадаги бошқа ҳодисалар билан ўзаро алоқасини ўрганувчи фандир. Гидрология фани ўрганиладиган сув объектларининг турига кўра икки қисмга- океанология (океанлар, денгизлар гидрологияси) ва қуруқлик гидрологияси га бўлинади. Океанология океанлар ва денгизларнинг умумий хусусиятларини ҳамда уларда содир бўладиган ҳодиса ва жараёнларни атроф-муҳит билан алоқадор ҳолда ўрганади. Қуруқлик гидрологияси эса ўз навбатида дарёлар гидрологияси (потамология) кўллар ва сув омборлари гидрологияси (кўлшунослик ёки лимнология), музликлар гидрологияси (гляциология) ва ботқоқликлар гидрологияси (таль матология)га бўлинади. Кўп ҳолларда гидрология деганда қуруқлик гидрологияси назарда тутилади. Ўрганадиган муаммолари ва тадқиқот усулларига боғлиқ ҳолда гидрологиядан унинг бир неча бўлимлари- гидрометрия, гидрография, гидрологик ҳисоблашлар, гидрологик прогнозлар кабилар мустақил фан сифатида ажралиб чиққан. Гидрометрия сув объектларининг гидрологик режими элементлари(сув сатҳи, сув сарфи, сувнинг оқиш тезлиги, сув юзаси нишаблиги)ни ўлчаш, кузатиш услубларини ишлаб чиқиш ва уларни

бевосита амалга ошириш ишлари билан шуғулланади. Гидрография маълум ҳудуддаги сув объектларининг ўзига хос хусусиятларини жойнинг табиий географик шароити билан боғлиқ ҳолда ўрганиб, уларга гидрологик ва халқ хўжалигидаги аҳамияти нуқтаи назаридан тавсиф беради. Гидрологик ҳисоблашлар ва гидрологик прогнозлар умумий ном билан муҳандислик гидрологияси деб аталади. У сув объектларининг турли гидрологик кўрсаткичларини ҳисоблаш ва прогнозлаш усулларини ишлаб чиқиш билан шуғулланади. Ҳозирги кунда гидрологиянинг янги йўналиши- гидроэкология алоҳида фан сифатида шаклланмоқда. Гидрологияни ўрганишда физика, математика, химия, геология, география, метеорология, иқлимшунослик каби фанлардан тўпланган билимлар катта ёрдам беради. Гидрология сув ҳавзаларида кечадиган химиявий ва биологик жараёнларни ҳамда улардаги сув массаларининг табиий хусусиятларини, сифатини ва биологик ресурсларини гидрофизика, гидрохимия , гидробиология фанлари билан ҳамкорликда ўрганади. Сув ҳавзаларида кузатиладиган ҳаракатлар қонуниятларини ўрганишда гидродинамика ва гидравлика фанлари ютуқларидан, гидрологик ҳисоблашлар ва прогнозларда эса математикадан, замонавий компьютер технологиясидан кенг фойдаланилади. Тадқиқот усуллари. Гидрологияда стационар, экспедиция ва тажриба- лаборатория каби тадқиқот усулларидан фойдаланилади. Стационар усулда сув объектларининг гидрологик режими элементлари йиллар давомида мунтазам равишда кузатиб борилади. Мамлакатимиз дарёлари, кўллари, сув омборлари ва музликларида бу ишлар, асосан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Гидрометеорология хизмати маркази( Ўзгидромет )нинг гидрологик станциялари ва постлари да амалга оширилади.

Экспедиция усулида маълум ҳудуддаги сув объектлари дала шароитида умумий тарзда ёки аниқ бир йўналишдаги мақсадни кўзлаб ўрганилади. Изланишлар натижасида тўпланган барча маълумотлар экспедиция ҳисоботида умумлаштирилади, тегишли хулосалар чиқарилади. Улар асосида ҳудуднинг сув заҳираларидан халқ хўжалигида фойдаланиш бўйича амалий тавсиялар берилади. Республикамизда ҳар йили Ўзгидромет, Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги, Фанлар Академияси ва бошқа тармоқ муассасалари тизимларида махсус экспедициялар ташкил этилади. Тажриба-лаборатория усули сувнинг табиий ва химиявий хоссаларини аниқлаш, гидродинамик ҳодисаларни ва бошқа жараёнларни моделлаш шароитида ўрганиш имконини беради. Тажрибалар махсус ускуна ва қурилмалар билан жиҳозланган лабораторияларда амалга оширилади. Юқоридагилардан ташқари назарий таҳлил усули ҳам мавжуд бўлиб, бу усул кузатиш маълумотларидан ва бошқа турдаги ахборотлардан илмий хулосалар чиқаришга асослангандир. Шаклланиш ва ривожланиш босқичлари. Гидрология ҳақидаги илк фикрлар бундан 6000 йил аввал қадимги Мисрда пайдо бўлган. Ўша пайтдаёқ мисрликлар оддий гидрологик кузатишларни амалга оширганлар. Улар ҳозирги Асвон тўғонидан 400 км юқорида - тоғ қояларида сув сатҳининг ўзгаришини белгилаганлар, Нил дарёсида бўладиган ҳар йилги тошқинни қайси вақтда кузатилганлигини қайд қилиб борганлар. Кейинроқ эса қуйи Нилда 30 га яқин ўз даврига хос бўлган "гидрологик" кузатиш жойлари (постлар) ташкил этилган. Ана шулардан бири Қоҳира яқинида сақланиб қолган "Нилометр" бўлиб, у ажойиб архитектура ёдгорлиги ҳисобланади. Қадимги мисрликларни юқоридаги ишларни бажаришга ҳаёт мажбур қилган, чунки ҳосил тақдири дарёдаги сувнинг оз ёки кўплигига боғлиқ бўлган. Демак, гидрология ўша даврдаёқ инсон эҳтиёжини қондиришга хизмат қиладиган ҳаётий фан бўлган. Гидрология қадимги Мисрдаги кузатишлардан бошланиб, алоҳида фан сифатида шаклланишига қадар бир неча минг йиллар ўтган. Гидрологиянинг

ривожланиш тарихида XVII аср охирида француз олимлари П.Перро ва Э.Мариотт амалга оширган ишлар катта аҳамиятга эга бўлди. Улар Юқори Сена дарёси ҳавзасига ёққан атмосфера ёғинларини ва дарёдаги сув миқдорини ўлчадилар. Натижада улар сув мувозанатининг асосий ташкил этувчилари орасидаги муносабатни аниқладилар. Ана шу даврда инглиз астроном олими Э.Галлей тажриба асосида Ўрта денгиз суви юзасидан бўладиган буғланиш миқдорини аниқлади. Бу билан у Ер куррасида сувнинг айланиш схемасини тузишга якун ясади. Халқаро ташкилот-ЮНЕСКО (Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг маориф, фан, маданият масалалари билан шуғулланувчи қўмитаси) таклифи билан 1974 йилда илмий гидрологиянинг 300 йиллигининг нишонланиши юқоридаги фикрларнинг далилидир. Бу сананинг бошланиши сифатида П.Перронинг "Сув манбаларининг келиб чиқиши ҳақида" деган китоби босилиб чиққан сана-1674 йил қабул қилинган. Биринчи марта "гидрология" атамаси XVII аср охирида, аниқроғи 1694 йилда немис олими Э.Мильхиорнинг "Уч қисмдан иборат гидрология" китобида ишлатилди. XIX аср охирида гидрология табиий географиянинг бир қисми сифатида ўрганилди. Бу даврда олий ўқув юртлари талабалари гидрология асослари билан иқлимшунослик, мелиорация каби курсларда танишган. XX аср бошларида эса гидрологиянинг тадқиқот йўналиши аниқлаша борди ва бир қанча мамлакатлар-АҚШ, Франция, Германия ва Россия олий ўқув юртларида гидрологиядан махсус курслар ўқитила бошланди. Шу даврда гидрологиядан бир қанча қўлланмалар пайдо бўлди. Ҳозирги кунда гидрологик изланишлар борасида амалга оширилган ишларга якун ясаш ва келгусидаги илмий тадқиқот ишлари йўналишини белгилаш мақсадида Республикамизда ва чет элларда мунтазам равишда илмий анжуманлар ташкил этилади. Мустақиллик шарофати билан Ўзбекистон олимлари ва мутахассислари нафақат собиқ иттифоқ ҳудудида, балки жаҳон миқёсида уюштирилаётган ана шундай тадбирларнинг фаол

иштирокчиларига айландилар. Ўзбекистонда гидрологиянинг шаклланиши ва ривожланиши. Ўзбекистонда сув илми-гидрология қадимий илдизга эга. Ўлкамизда суғорма деҳқончилик янги эрадан 6000 йил йилгари ҳам мавжуд бўлган. Милоддан олдинги 4000 йилликнинг иккинчи ярми ва 3000 йиллик бошларида дарёлар тўсилиб, улардан суғориш каналлари чиқарилган. Янги эрадан олдинги 2000 йилликдан бошлаб, Сурхондарё воҳаси, Фарғона водийси, Қуйи Амударё ва Зарафшон бўйларида йирик массивлар суғорилган. Янги эранинг I - IV асрларида Жанубий Ўзбекистонда Занг, Тошкент воҳасида Бўзсув ва Салор, Самарқанд воҳасида Эски Ангор ва Туятортор, Бухорода Шоҳруд ва Ромитанруд, Хоразмда Қирққиз ва бошқа каналлар қазилган. VII - VIII асрлардан бошлаб, тоғолди ҳудудларида ерларни суғоришда махсус қазилган қудуқлар тизими–коризлардан фойдаланилган. Булар аждодларимизнинг сув илмидан хабардор эканликларидан дарак беради. IX - XIII асрларда яшаган буюк юртдошларимиз Муҳаммад ибн Мусо ал- Хоразмий (783-850 йиллар), Аҳмад ал-Фарғоний (797-861 йиллар), Абу Райҳон Беруний (973-1048 йиллар), Маҳмуд Кошғарий ( XI асрнинг иккинчи ярми) каби алломалар дунё сув илмининг шаклланиши ва ривожига ўлкан ҳисса қўшганлар. Ал-Хоразмий «Китобу сурат ал-арз» асарида Атлантика, Ҳинд океанлари, денгизлар, дарёлар ва булоқлар ҳақида анча тўлиқ маълумотлар келтиради. Аҳмад ал-Фарғоний бошқа фанлар билан бир қаторда сув илмини ҳам чуқур эгаллаган. Нил дарёсида ўта мукаммал сув ўлчаш иншооти-«Нилометр» ни қуриш унга топширилган(қаранг Нилометр). X асрга оид қулёзмалар орасида муаллифи номаълум бўлган «Китоби ҳудуд ал- олам минал машриқ илал мағриб» (Шарқдан ғарбгача олам чегарлари китоби) асари гидрология ва гидрографияга тегишли маълумотларга бойлиги билан ажралиб туради. Абу Райҳон Беруний асарларидаги гидрологик маълумотларни эса икки гуруҳга ажартиш мумкин. Уларнинг биринчисида океанлар, денгизлар,

кўрфазлар, ҳақидаги билимлар баён қилинган. Ушбу билимлар европалик олимлар томонидан «Берунийнинг денгизлар назарияси» сифатида эътироф этилган. Иккинчи гуруҳда эса алломанинг қуруқлик сувлари–дарёлар, сойлар, булоқлар, кўллар, қорликлар, музликлар, ботқоқликлар ва ҳатто ер ости сувлари ҳақидаги илмий қарашлари ёритилган. Маҳмуд Кошғарийнинг «Девону-луғотит турк» (1072-1074 йилларда ёзилган) асарида 1200 дан ортиқ гидрология атамалари мавжуд. Улар орасидан ҳозирги кунда ҳам муҳим илмий ҳамда амалий аҳамиятга эга бўлган, гидрологияга хорижий тиллардан кириб ўрнашиб қолган кўплаб сўзларнинг муқобилини топиш мумкин. Шу даврларда сув илмининг амалий тадбиқига ҳам катта эътибор берилган. Берунийнинг «Ўтган авлодлар» асарида сунъий фавворалар, каналларни узунлик бўйича нивелирлаш ускуналари ҳақида маълумот келтирилади. IX асрдан бошлаб, Самарқанд шаҳри акведук–кўтарма ариқ ёрдамида сув билан таъминланган. X асрда Фориш тумани ҳудудида Хонбанди сув омбори қурилган. Афсуски, шу даврларда қурилган ноёб сув иншоотларининг аксарият қисми XIII аср бошларида мўғул истеълочилари томонидан бутунлай вайрон қилинган. XIV асрнинг иккинчи ярмидан, яъни темурийлар даврида сув илмига катта эътибор берилган. Хофизи Абру (1362- 1431 йиллар)нинг «Зубдат ат-Таворих»(Тарихлар қаймоғи) асарида ўлкамиздаги деярли барча дарёларнинг гидрографик таърифи берилган. Заҳриддин Муҳаммад Бобур (1483-1530 йиллар) нинг «Бобурнома» асарида ҳам дарёлар, кўллар, қорликларга тегишли гидрографик маълумотларни кўплаб учратиш мумкин. Унда сув манбалари, дарёларнинг чуқурлиги, музлаши, оқим режими, улардаги оқим миқдори аниқ баён этилган. Муҳаммад Ҳайдар Мирзо (1499 йилда туғилган)нинг «Тарихи Рашидий» асарида Иссиқкўл ва Балхаш кўллари ҳақида аниқ гидрографик маълумотлар келтирилади. XVI асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб, сув илмига тегишли маълумотлар Султон Балхий, Маҳмуд ибн Валий, Саид Муҳаммад Тоҳир ва

Хоразмни 1644-1664 йилларда идора қилган Абулғозийхон номлари билан боғлиқдир. Абулғозийхон «Шажараи турк ва муғул» (1663 й.) асарида этнографик маълумотларни кўллар, дарёлар, сойлар, булоқлар билан боғлиқ ҳолда беради. Унда Амударё ўзанининг ўзгарган вақти, унинг оқибатлари ҳақида аниқ маълумотлар келтирилган. XVIII дан бошлаб сув илмига оид маълумотлар Мунис Хоразмий (1778-1829), Огаҳий (1809-1872) ва Аҳмад Дониш (1827-1897) асарларида учрайди. Мунис Хоразмий 1816 йилда А.Бекович-Черкесский раҳбарлик қилган Чор Россияси экспедицияси таркибида қатнашади. У ўз эсталикларида Орол денгизи, Амударёнинг қуйилиш қисмидаги тармоқлари, каналлар, кўллар ҳақида аниқ гидрологик маълумотлар келтиради. Аҳмад Дониш эса Бухоро воҳасини суғориш мақсадида Амударёдан сув чиқариш режасини ишлаб чиқади. 1848-1849 йилларда А.И.Бутаков раҳбарлигидаги экспедиция Орол денгизининг илк картасини яратди. Натижада, илк бор Орол ва Каспий денгизлари сув сатҳларининг фарқи 85 метр эканлиги, Сариққамиш ботиғи Оролга нисбатан пастда жойлашганлиги аниқланади. 1900-1902 йилларда Л.С.Бергнинг «Орол денгизи» китоби чоп этилди. Ўрта Осиёда, жумладан Ўзбекистон сув ҳавзаларида мунтазам гидрологик кузатишлар 1910 йилдан бошланди. Мамлакатимизда XX асрнинг биринчи чорагидан дунё амалиётида илк бор гидрологик прогнозлар хизмати таркиб топа бошлади. Бунга В.Г.Глушков, Э.М.Ольдекоп, Л.К.Давидов каби олимлар асос солган. Ўтган асрнинг биринчи ярмида Л.Н.Корженевский дарёларни ва улар тўйинадиган музликларни, Л.А.Молчанов эса кўлларни ўргандилар. Республикамизда 1950-1970 й.ларда В.Л.Шульц–О.П.Шчеглованинг тоғли ҳудудлар гидрологияси илмий мактаби шаклланди. Унда етишиб чиққан олимлар – А.А.Зоҳидов, Ю.М. Денисов, М.И.Геткер, Л.И.Шалатова, Ю.Н.Иванов, В.Е.Чуб, И.Р. Алимуҳамедов, Г.Е.Глазирин, А.Р.Расулов ва бошқалар Ўрта Осиёни географик-гидрологик тамойиллар асосида

районлаштирдилар ва ўлкада дарёлар оқими ҳосил бўлишининг тоғли ҳудудларга хос бўлган асосий қонуниятларини очиб бердилар. Республикада гидрология фанининг 1980 ва ундан кейинги йиллардаги ютуқлари Ю.М.Денисов, Ф.Э.Рубинова, Г.Е.Глазирин, М.И.Геткер, В.Г.Коновалов, А.С.Шетинников, А.Р.Расулов, В.Е.Чуб, Е.М. Видинеева, Г.Н.Трофимов, А.А.Крейтер, М.А.Носиров, А.Акбаров, З.С.Сирлибоева, Ф.Ҳикматов каби олимларнинг илмий тадқиқотлари билан боғлиқдир. Бу даврга келиб, мамлакатимизда гидрологиянинг гляциология, кўлшунослик, муҳандислик гидрологияси (гидрологик ҳисоблашлар ва прогнозлар), гидрологик жараёнларни математик моделлаштириш, сел тошқинлари, сув эрозияси ва дарё оқизиқлари, суғориладиган ҳудудлар гидрологияси, сув ҳавзалари гидрокимёси, сув ресурсларини муҳофаза қилиш каби қатор йўналишлар тўла шаклланди. Мазкур йўналишларнинг илмий ютуқлари нафақат собиқ Иттифоқ, балки дунё миқёсида эътироф этилди. Ўрта Осиё, жумладан Ўзбекистоннинг тоғли қисмидаги музликларнинг биринчи каталоги (жадвали) 1930 йилларда Н.Л.Корженевский томонидан яратилган бўлса, мамлакатимизда гяциология фанининг кейинги ривожи ва жаҳон миқёсида тан олиниши Г.Е.Глазирин, В.Г.Коновалов, В.И.Рацек, В.Ф.Суслов, А.С.Шетинников, В.Ноздрюхин, А.А.Крейтер, М.А.Носиров, А.А.Акбаров, Б.А.Камолов каби музшунос олимларнинг номлари билан боғлиқдир. Ҳозирги кунда бу соҳадаги тадқиқотлар Б.К.Царев, А.В.Ни, Ф.И.Перцигер, Г.П.Ким, И.Г.Томашевская, Э.Семакова, М.Петров каби ёш олимлар томонидан мувафаққиятли давом эттирилмоқда. Кўлларни ўрганишга ўтган асрнинг биринчи ярмида Н.Л.Корженевский, Л.А.Молчанов, Н.Г.Маллицкий каби олимлар асос солган. Мамлакатимизда кўлшуносликнинг кейинги ривожига В.Н. Рейзвих, А.М.Никитин, М.А.Носиров, Н.Е.Горелкин, Ж.Ж.Нурбоев, О.С.Нуриддинов катта ҳисса қўшдилар. Ўзбекистон Миллий университетида илк бор «Кўлшунослик» (муаллифлар: Ф.Ҳ.Ҳикматов, Д.П.Айтбаев, 2002 й.) ўқув қўлланмаси яратилди.

Мамлакатимизда гидрологик ҳисоблашлар ва прогнозлар борасида дастлабки тадқиқотлар Э.М.Ольдекоп, П.М.Машуков, З.В.Джорджио, Е.И.Гирник, Н.Н.Аксарин, Н.К.Лукина томонидан амалга оширилган. Ҳозирги кунда Ю.М.Денисов, А.И.Сергеев, Л.Н.Боровикова, С.Каримов, А.М.Овчинников, А.Ф.Шоҳидов, А.А.Тўлаганов каби олимлар шу йўналишда тадқиқот олиб бормоқдалар. Гидрологик жараёнларни математик моделлаштириш муаммолари бўйича Ю.М.Денисов ва унинг шогирдлари - А.И.Сергеев, Л.Н.Боровикова, А.Ф.Шоҳидов, А.А.Тўлагановлар амалга оширган тадқиқотлар диққатга сазовордир. Республикада сел тошқинлари, уларнинг генезиси муаммоларини географик ва гидрологик ўрганиш билан Ф.К.Кочерга, П.М.Карпов, Т.Мустафақулов, Р.Г.Вафин, В.П.Пушкаренко, Г.Н.Трофимов, С.Тўлаганов, А.Саидов, В.Бабко ва бошқалар шуғулландилар. Мамлакатимизда гидрологик тадқиқотлар мажмуида дарёлар ҳавзаларида кечадиган сув эрозияси ҳамда дарёларнинг лойқа оқизиқлари генезиси масалаларини ўрганишга В.Л.Шульц, О.П.Шчеглова, Ю.Н.Иванов, А.А.Хоназаров, А.Р.Расуловлар асос солганлар. Айни пайтда бу йўналиш С.Р.Саидова, З.С.Сирлибоева, Ф.Ҳ.Ҳикматов, Д.П.Айтбаевлар томонидан янги босқичга кўтарилди. Дарё ўзанидаги ва сув омборларидаги динамик жараёнларни ўрганишни С.Т.Алтунин, А.М.Муҳамедов, В.С.Лапшенков, И.А.Шнеер каби олимлар бошлаб берган бўлсалар, кейинги йилларда бу йўналишдаги тадқиқотлар Н.И.Зудина, Х.А.Исмагилов, М.Б.Боқиев, З.С.Сирлибоева, А.А.Либерт томонидан давом эттирилмоқда. Суғориладиган ҳудудлар гидрологияси билан боғлиқ муаммолар ҳам Ўзбекистон олимларининг диққат марказида бўлди. 1960 й. лардан бошлаб Р.А.Алимов, А.З.Зоҳидов, В.П.Светицкий, Ф.Э.Рубинова, Б.Е.Милькис, Э.Д.Чолпанкулов, Л.Н.Побережский суғориладиган ерларнинг сув баланси ва туз режимини ўрганиш бўйича махсус тадқиқотларни амалга оширдилар. Бугунги кунда мазкур йўналишдаги илмий изланишлар Э.Ж.Маҳмудов,

Р.К.Икрамов, М.А.Якубов, В.О.Усмановлар томонидан изчил давом эттирилмоқда. Кейинги йилларда мамлакатимизда сув ҳавзалари гидрокимёси (Е.М.Видинеева, Қ.А.Домлажонов, Э.И.Чембарисов), сув ресурсларини муҳофаза қилиш (Р.М.Разақов, Ш.Мурадов, Д.Ю.Юсупова, Ё.Қ.Хайитов), палеогидрология (Г.Н.Трофимов, Ф.Я.Ортиқова), гидроэкология (А.Назаров, А.Абдураҳманов, З.С.Сирлибоева, С.Р.Саидова) каби йўналишлар ҳам шаклланмоқда. Мамлакатимиз мустақиллик эришгач, гидрологик тадқиқотларнинг асосий марказлари бўлган Гидрометеорология илмий тадқиқот институти, Ўзбекистон Миллий унверситети, Ўзбекистон Фанлар Академиясининг Геология ва геофизика, Сув муаммолари институтларида гидрология фанининг ривожига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Мутахассислар тайёрлаш учун махсус касб-ҳунар коллежлари ташкил этилди. Олий ўқув юртлари (Ўзбекистон Миллий университети, Тошкент ирригация ва мелиорация институти, Тошкент давлат техника университети)да бакалаврлар ва магистрлар тайёрлаш йўлга қўйилди. Мамлакатимизда шу соҳа бўйича илмий ва илмий педагогик ходимлар тайёрлаш мақсадида бир қанча олий ўқув юртлари ҳамда тармоқ илмий тадқиқот институтларида аспирантура ва докторантура фаолият кўрсатмоқда

А Д А Б И ЁТ Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида, хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. - Тошкент: Ўзбекистон, 1977. 267 б. 1. Акрамов З.М., Рафиков А.А. Прошлое, настоящее и будущее Аральского моря. Ташкент: Мехнат, 1990. 144 с. 2. Алекин О.А. Основы гидрохимии. Л.:Гидрометеоиздат, 1970. 444 с. 3. Богословский Б.Б. Основы гидрологии суши. Минск: Изд во БГУ, 1974. 214 с. 4. Виссмен У., Харбаф Т.И., Кнэпп Д.У. Введение в гидрологию. Л.: Гидрометеоиздат, 1979. 470 с.

Похожие

Ҳарбий саънат тарихи фанининг предмети ва вазифалари

Материк ва океанларнинг табиий географияси фанининг предмети, максади ва вазифалари, тадкикот объекти

Иқтисодий географиянинг предмети, объекти, йўналишлари ва вазифалари

Ахоли географиясининг предмети, вазифалари ва фанлар тизимида тутган ўрни

Биогеография предмети ва унинг вазифаси