Geomorfologiya tadqiqot usullari - География - Рефераты

Geomorfologiya tadqiqot usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49 KB

G eomorfologiya tadqiqot usullari Reja: 1. Geomorfologik tadqiqotlarning turlari va bosqichlari. 2. Geomorfologik kuzatish olib borishining dala met odlari. 3. Geomorfologik xaritalar 4. Geomorfologik tadqiqotlarning amaliy ahamiyati.

Planetamizni o`rganadigan fenlardan biri bo`lgan geomorfologiya ilmi ham bevosita dalada olinadigan fantik ma`lumotlarga asoslanib ish ko`radi. Shu tarkib dala materiallari qatori rel`yefning rivojlanishini bilishda xilma-xil masalalar va metodlarni o`z ichiga oladigan kamerial ishlar yetakchi ahamiaytga egadir. Shuningdek eksperimental geomorfologik tadqiqot metodlar ham qo`llaniladiki bunday eksperimental tadqiqotlar dala stansionarlarida geomorfologik tabiiy jarayonlarni o`rganish yoki labaratoriyada bunday jarayonlarni dala geomorfologik tadqiqotlari odatda geomorfologik xaritalar tuzish ishlari bilan yakunlanadiki maskur geomorfologik xaritalar dalada ilmiy hisobot matnlari bilan birgalikda tadqiqot ishlarining asosiy yakuni sanaladi. O`z oldiga qo`ygan maqsadiga ko`ra tadqiqot metodlari umumiy geomorfologik tadqiqotlarga va xususiy geomorfologik tadqiqotlarga bo`linadi. Umumiy geomorfologik tadqiqotlar kompleks tadqiqotlar sifatida geomorfologik tadqiqotlarning barcha ob`ektlari bo`yicha kompleks ma`lumotnomalar tuzish maqsadida olib boriladi. Rel`yefning morfografiyasi morfometriyasi geneziyasi, yoshi taraqqiyot bosqichlari dinamikasini aniqlash masalalari tadqiqotning barcha ob`ektlarni qamrab olish demakdir. Odatda bunday umumiy geomorfologik tadqiqotlar umumiy geomorfologik xaritalar tuzish bilan yakunlanadi. Mamlakatimizda xaritalar tuzishga mutasaddi (Kartalashtirish bosh boshqarmasi Geologiya va Yer ostini Himoyalash Davlat qo`mitasi) Davalt idoralarida geomorfologik xaritalar tuzish bilan shug`ullanadilar. Umumiy qabul qilinadigan andozalarga ko`ra 1. Mayda masshtabli geomorfologik xaritalar 1: 1000000 dan kichik ya`ni 1 sm da 10 km va undan katta masofani joylashtirish 2. O`rta masshtabli geomorfologik xaritalar 1: 20000 – 1: 1000000 va 3. Yirik masshtabli geomorfologik xaritalar 1: 20000 dan katta ya`ni xaritadagi 1 sm joyga 200 metrdan ham kattaroq masofa joylashtiriladi. Xususiy geomorfologik tadqiqotlar xususiy geomorfologik ob`ektlarni o`rganish maqsadida o`tkaziladi. Chunonchi xususiy geomorfologik

tadqiqotlarga muayyan hududning eroziya - jar yoki karst jarayonlarini o`rganish maqsadida o`tkaziladi. Yoki muayyan geomorfologiya ko`rsatmalarini aniqlash maqsadida ham o`tkaziladi. Rel`yefning parchalanish darajasi rel`yefning parchalanish qalinligi, rel`yef zamining cho`kish darajasi va boshqa masalkalarni aniqlash maqsadidagi tadqiqotlar ham hususiy geomorfologik tadqiqotlar hisoblanadi. Hususiy geomorfologik tadqiqot aniq nazariy yoki amaliy masalalrni yechish uchun o`tkaziladi. Chunonchi, Qarshi cho`lini o`zlashtirish uchun umumiy geomorfologik tadqiqotlar bilan birga, rel`yefning suv va shamol erroziyasiga chalinishi darajasini aniqlash maqsadida tekshirishlari olib borilgan va geomorfologiya xaritasi tuzilgan. Boshqa Yer haqidagi fanlarda bo`lganidek geomorfologik tadqiqotlar ham tayyorgarlik, dala va komeral kabi uch bosqichdan iborat bo`ladi. Tayyorgarlik bosqichida adabiyotlar, ilmiy texnik hisobotlar, shu hududga doir geologik, geomorfologik va boshqa maxsus kartografik materiallar yaqindan o`rganiladi. Topografik xaritalar, ayrofoto materiallar, kosmik fotosuratlar o`rganilib, ular asosida. Dalada geomorfologik tadqiqotlar olib borish metodlari. Dalada geomorfologik tadqiqot kuzatish olib borish- vizual ya`ni ko`z bilan va insmental yani asboblar bilan olib borish turlariga bo`linadi. Bu metodlardan birinchisi yani vizual metod geomorfologik tadqiqotlarda hozircha yetakchi metod hisoblanadiki u rel`yefning tuzilishi, dinamikasi, kelib chiqish masalalarini o`rganish bilan birga rel`yef zamini tashkil etgan. Bu yoki u tog` jinslarining rel`yef hosil qilishidagi hususiyatlarini o`rganadi. Hamda bu zamin tog` rel`yefdagi o`z o`rnini aniqlash masalalari bilan shug`ullanadi. Shu bilan birgalikda rel`yefning hususiyatlarini boshqa shunga o`xshash rel`yef tiplari bilan solishtirib o`rganish yani korelyati usullar orqali ish ko`radi. Korrelyatsiya metodi ma`lum qonuniyatlar yordami bevosita aniqlash imkoniyati bo``magan masalarni hal etish usulidir. Vezual metodda juda oddiy dalada kuzatish ishlari olib borish asbob va jihozlardan foydalaniladi. Tog` komposi , aperoid eklimetr ruletka geologiya bolg`asi singarilar shular jumlasiga kiradi. Ta`kidlash lozimki vizual kuzatishlar

ayrovizual kuzatishlar bilan birgalikda olib borilishi yaxshi natija beradi. Bunda topografik xaritalarda avvaldan belgilangan mashrutlar bo`yicha vertaliyot va samaliypotlarda kuzatish ishlari olib borilishi mumkin. Chunki uchuvchi mashinalar istalgan qiziqarli ob`ektda juda past uchib uni aniqroq o`rganilishiga imkon yaratadi. Yar yuzida vizual kuzatishlar olib borish asosiy ish hisoblanadi. Talab bo`yicha kuzatish nuqtalari o`rganilayotgan rayon uchun tipik bo`lish bilan birga yerik rel`;ef shaklida rel`yefning barcha elementlari mujassam bo`lishi genetik jihatdan shu hudud rel`yefning hususiyatlarini o`zida aks ettirishi lozim. Kuzatish nuqtasida o`rganilayotgan rel`yef shaklining tashqi qiyofasi hududiy joylanishi alohida rel`yef shakllarining bir`biriga qo`shilib ketishi rel`yef shakllarining yo`nalish hususiyatlariga asosiy etibor beriladi. Ayniqsan , rel`yefning bir biridan balandligi, hududiy kattaligi, yon bag`irlar qiyaligiga birinchi navbatda etibor berish zarur. Bunga sabab shuki, hatta yirik masshtabli topografik xaritalarda ham mezorel`yef shakllari yetarlicha o`z ifodasini topmasligi mumkin. Chunonchi geografik xaritalarda rel`yefning eng muhim elementi bo`lgan daryo terassalari faqat bir biriga yaqin gorizontallar orqali ko`rsatilib shu xarita masshtabi uchun chiziqlar bilangina ifodalanib qolishi mumkinki, yon bag`ir qiyaligini o`lchashning iloji bo`lmay qolishi mumkin. Rel`yefni faqat morfologik va morfografik ko`rsatkichlar bo`yicha tavsiflash ko`p hollarda yetarli emas. Chunki avvalo dala geomorfologik tadqiqotlarda rel`yefning gnezisegiga alohida etibor qaratish zarur shu maqsadda tabiiy geologik ochilmalar batafsil o`rganiladiki, bu narsa o`rganilayotgan rel`yef shaklining ichki tuzilishini aniqlashga yordam beradi.Tabiy geologik ochilmalarda ham, suniy kon kemalarini tahlil etishda ham o`rganilayotgan relef shaklinig qatlamlarining manfalogik-petrografik tarkibi, tog` jinslari rangi, qatlanish xarakteri, qatlarning tarkibi va katlarningtutashishi relefning xususiyatini aniqlashda muhim ekanligi nazarda tutilib, ish ko`riladi. Chunki har qanday relef shaklining xususiyati joyning geologik, tektopik va

metologik xususiyatlari bilan chambarchas bog`liq bo`ladi. Chunochi, birgina qatlamni tashkil etgan jipslarning petrografik tartibi, ya`ni bo`laklarning tekisligi yoki qirraligi ekanligi ularning qaerda, suv oqimi yoki fizik nurash mahsuloti ekanligini aytib turadi. Shuni ham nazarda tutish kerakki, dala ko`zatishlari relefning genazisi, ayniqsa uning yosh haqida hamma vaqt ham aniq tasavvur bera olmasligi mumkin. Bunday xolda geologik ochilma va kon devorlaridan olingan namunalarning laborotoriya taxlili qo`l keladiki, gomarfologik xarota va hisobat matnlarini tuzishda taxliliy ma`lumotlar ularnig genezasinianiqlab berish mumkinligi haqidagi daliliy ma`lumotlarga asosiy e`tibor qaratiladi. Hozirgi zamon geomorfalogik, jarayonlarga tadqiqotlar davomida yetarli e`tibor beriladi, chunki hozirgi geomorfalogik jarayonlar relefdan amaliy maqsadlarda foydalanish ahamiyatini belgilashi shubhasiz. Kuzatish nuqtalarining zichligi geomorfalogik xaritalashtirishning masshtabi va o`rganilayotgan hudud relyefining murakkabligidan kelib chiqishi lozim.Buning sababi olingan ma`lumotlarnig qo`shni hududlaruchun qo`llanish ya`ni ekstrapolyatsiyalash, hamda hududning ochiqlik darajalari bilan taminlanish darajasiga ko`p jihatdan bog`liq bo`ladi. Zero, ko`zatish no`qtalari orasidagi hududlarda faqat yo`l-yo`lakaygina ko`zatishlar olib boriladi. Ko`zatilgan va o`rganilgan daladagi barcha ma`lumotlar mahsus dala ko`ndaliklarida qayd etiladiki, qaydda ko`zatilgan vaqt, ko`zatilish tartib raqami hamda kuzatilish manzili aniq ko`rsatilgan. Geologik ochilmalarni ta`riflash chizma lavhalar, suratga olish, shu joy uchun relef xususiyatini aniq tasvirlash ishlari bilan birgalikda olib boriladi. Ochilmalarning chizmasini chizish uchun asboblar bilan xususan taxeometr, nivelar, teodlit asboblardan foydalanish zarur ba`zi vaqtlarda dala geomorfalogiya tadqiqotlarida gedrometerologiya asboblaridan foydalanish talab etiladiki, bunday asboblarning kuzativ natijalari hozirgi geologik va geomorfalogik jarayonlar tezligi va yo`nalishini aniqlashga yordam beradi. Umuman, dala geomorfalogik tadqiqotlar nihoyatda xima xil. Chunki geomorfalogiya tadqiqotlarida turli usul, yaqin fanlarnig ilmiy-tadqiqot metodlaridan foydalanish orqali olib borilishi mumkin. Shuni ham aytish lozimki, geomorfalogik tadqiqot

metod va usullaridan foydalanish geomarfalogik tadqiqot o`z oldiga qo`ygan maqsad va vazifalardan, shuningdek, tadqiq etilyotgan geomarfalogik obe`ktningxarakteridan kelib chiqqadi. Geomorfalogik xaritalarini geomorfalogik tadqiqotlarni dalada olib borilgan natijalarini umumlashtiruvchi vositalar deb qarash mumkin. Geomorfalogik xaritalar relef tarqiyotining hududiy qonuniyatlarini aniqlash tegishli shartli belgilar tizimi orqali relefning davrlar maboynida taraqiyoti, relef bilan iqlim shqa geografik landshaftning relyef bilan boshqa komponent larining bog`liqlik qonuniyatlari aniqlash imkoniyatlarini yaratadi. Bir so`z bilan aytganda geomorfalogiya xaritasi-geomorfalogik tadqiqotlarning zaruriy va muhim yakuni hisoblanadi. Geomorfologiya xaritasi amaliy maqsadlarda foydalanish uchun nazariy geomorfalogiya ma`lumotlarini xulosalash kvintessentsiyasi murakkab qo`llanish va mushohada vositasi hisoblanadi. Geomorfologiya kartalari nixoyatda xilma-xil bo`lib, maqsadi, mazmuni bilan belgilanadi. Yuqorida ta`kidlanganidek yirik masshtabli-1:200000 dan katta, 2 o`rta masshtabli- 1:200000 dan 1:100000 va 3 mayda masshtabli-1:100000 dan kichik umumlashma xotiralar. Mazmuni bo`yicha geomorfologiya kartalari xususiy va umumiy geomorfologiya xaritalariga bo`linadi. Xususiy gemorfologiya xaritalari yuqorida eslatganidek, rel`yefning tipi yoki taraqqiyot darajasi ko`rsatgichlari bo`yicha tuziladi. Umumiy geomorfologiya xaritalari xususiy ko`rsatgichlar yig`indisi asosida tuzilib, asosan rel`yefning genezisi yoki morfologiyasi, morfologiyasi haqida ma`lumotlar beradi. Xaritaning mazmunini uning vazifasi belgilaydi. Masalan, xususiy geomorfologiya xaritalar amaliy maqsadlarda ilmiy izlanish maqsadlarini ko`zlashi mumkin. Umumiy morfologiya xaritalari turli fanlar va xalq xo`jaligi ehtiyojlarini qondirish uchun xizmat qiladi. Shuni aytish lozimki, umumiy geomorfologiya xaritalari ommabop bo`lganligi uchun ko`pgina talablarga javob berish lozim. Rel`yef morfologiyasi va

morfometriyasi, yoshi va genezisini ko`rsatish lozim. Bunday rel`yef alomatlari maxsus shartli belgilar bilan ko`rsatilish kerak. Rel`yef endogen va ekzogen jarayonlari natijasi bo`lganligi uchun tegishli xaritalarda rel`yefning etnogenezisi yoki ekzogenezisi o`z ifodasini topish lozim. Morfologiya va morfologiya aslida rel`yefning genezisini o`zida aks ettirishi xisobga olingan xolda, rel`yefning mutloq balandligi rel`yef parchalanish zichligi va chuqurligi ko`rsatilishi shart. Rel`yefning yoshi geomorfologiya xaritalarida ranglar fonida beriladiki, rangning to`qligi va ochroqligi uning keksa yoki yoshligini ifodalashi kerak. Shunday qilib, geomorfologiya xaritalari rel`yef haqida barcha iegishli ma`lumot beruvchi yetakchi vositadir.

Похожие

Umumiy yer bilimining tadqiqot usullari

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning fanining tadqiqot usullari

Hozirgi zamon tabiiy geografiyasida qo`llanilayotgan tadqiqot usullari

Tabiiy geografik tadqiqot usullari (metodikasi) fanining maqsadi, vazifalari, o‘rganish predmeti

Tarmoqli tabiiy geografik tadqiqotlar. geologik tadqiqot ishlari