Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyatlar - География - Рефераты

Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyatlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyatlar Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyat deganda, tabiiy hamda inson omili ta`sirida tabiiy muxim komponentlari holatining uzgarishi tushuniladi. Demak, Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyatla р tabiiy holda ham , inson faoliyati bilan boglik omillar ta`sirida ham paydo bulishi mumkin. Ekologik xususiyatli favqulodda vaziyatlar turlariga karab Z guruxga bulinadi. 1.Kuruklik (tuprok, suv osti) ning holati uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar. 2.Atmosfera( xavo muxiti ) tarkibi va xossalari uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar. 3.Gidrosfera holatining uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar. 4.Biosfera holatining uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar. A.Transchegaraviy favqulodda vaziyatlar. 1. Kuruklikning holati uzgarishi bilan boglik bo`lgan vaziyatlar Bu guruxga er ostidan foydali kazilmalarni kazib olinishi tufayli halokatli kuchkilarning paydo bulishi :chullashning xosil bulishi,kimyoviy moddalar(gerbitdilar, pestidilar, defoliantlar va boshqa zaxarli moddalar)ning tuprok tarkibida yigilib olishi;tuyrokning ogir metallar, okava suvlar va neft maxsulotlari bilan ifloslanishi tuprokning shamol va suv ta`siryda oziya(emirish)ga duchor bulishi ;tuprokning shurlanish darajasining ortib borishi va er osti suvlari satxining kutarilishi kabi vaziyatlar kiradi.

2. Atmosfera xavosi tarkibining Uzgarishi bilan boglik favkulotda vaziyatlar. Bu guruxga atmosfera xavosining azot, uglerot ,oltingugurt oksidlari,chang va kurumlar ,transport vositalari chikindilari , kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi; atmosferaning dimikishi , kislotali yomgirlar paydo bulishi ,ozon katlamining emirilishi kislorod tankislig, iklimning uzgarishi, radiadiya darajasining yukoriligi kabi vaziyatlar kiradi. 3. Gidrosfera holatining Uzgarishi bilan boglik Favqulodda vaziyatlar. Bu buruxga er ustki suv zaxiralarining sanoat chikindilari va kishlok xujalik ishlar chikarish okovalari bilan ifloslanishi ; suv zaxiralarining neft maxsulotlari ,ogir metallar zaxarli kimyoviy moddalar va uy -ruzgor chikindilari bilan ifloslanishi ;er osti suvlari satxining kutarilishi tufayli muxandislik inshootlari , binolar va kadimiy obidalarning emirilishi; suv manbalarining zaxarli moddalar bilan ifloslanishi tufayli ichimlik suvining tankisligi va kasalliklarning paydo bulishi kabi vaziyatlar kiradi. Yoki radiaktiv chikindilar tuplagichlar :Navoi viloyatining TMK va Toshkent viloyatining Olmalik TMKlari eng katta xavf tugdiradi. Tuplagichlarning sel okimlari tasirida buzilishi va zaxarli moddalarining irrigaditsiya tarmogiga tushishi, shuningdek ,ularning kumilgan joylariga tuprok eroziyasi oqibatida tarqalishi natijasida Favkulotda vaziyat yuzaga kelishi mumkin. 4. Biosfera holatining Uzgarishi bilan boglik Favqulodda vaziyatlar . Bu guruxga USIMLIK va xayvonot dunyosiga ayrim turlarining yuqolib ketishi; yirik hududlardagi usimliklarning nobut bulishi; tabiatda ko`payishi darajasining pasayib borishi kabi vaziyatlar kiradi.5. Transchegaraviy favqulodda vaziyatlar: Kushni Kozogiston ,Tojikiston, Turkmaniston, va Afgoniston davlvtlari hududida transchegaraviy favkulotda vaziyatlar yuz berishining katta extimolligi bilan xarakterlanuvchi ko`plab xavf -xatar zonalari joylashgan. Ma`lum sharoitlarda xavf-xatar zonalari Fargona vodiysi vilgoyalari ham kiradi. Uning chegarasi buylab kushni Kirgiziston va Tojigiston hududlaridagi radioaktiv chikindi saklagichlari va agdarmalari mavjud. Mayli-suv (Kirgizston) daryosi xajmi 1,5 mln kub.m bo`lgan 23 ta saklagichlar Fargona vofiysi uchun alonida Uzbekiston hududining

300 kv.km.lik maydoni va unda istikomat kiluvchi 1,5 mln kishining radiaktiv chikindilar bilan zaxarlanish xavfi tugiladi.Leninobod tog-kimyo (Tojikiston) kombinating ko`p yillik ish faoliyati oqibatida bir nechta radiaktiv chikindilar saklagichlari paydo buldi. Uning eng yirigi Sirdaryoning chal kirgogida joylashgan Degmat saklagichidir. Uning ximoya tusigi buzilsa yoki saklagichda tirkich paydo bulsa, radioaktiv chikiidilar Sirdaryo daryosi buylab 120 hududini ifloslantirishi mumkin.Tojikistonning Togli-Badaxshon viloyatida joylashgan Sarez (SAROB KULI .1911 yili tarkib topgan.) Kulidagi tugonning buzilishi respublikamizning iqtisodiy va ijtimony xayotida ma`lum ta`sir kursatishi mumkin. Bu ko`p dengiz satxidan 2600 metr baladlikda joylashgan. Xajmi 2 mlrd.kub.m bo`lgan Upirilma massaning kulga tushishi tugonga jiddiy xavf tugdiradi oqibatida katta mikdordagi suvning 360 mln kub xajm mykdorda dukondan toshib UTISHINI keltirib chikaradi vaundanxosil bo`lgan baland tulkin Bartanch, Panj, Amudaryo daryolari buylab yunalishini davom ettiradi.Amudaryo yunalishSuxandaryo Buxoro, Xorozim viloyatlari va Kora kalpogiston Respublikasining umumiy maydoni 23,64 ming kv.m bo`lgan hududi katta halokat zonasiga tushib qoladi. Bu zonada 2 mln. dan ortik aholi yashaydi. Oliy ukuv yurtlarida Favqulodda vaziyatlarni urgatishdanmaksad bulgusi mutaxasislarni favqulodda vaziyatlarda fuqarolarni muhofaza qilish chora - tadbirlarini ishlab chikishg а , ularni amalda bajarish va xarbiylashmagan tizim boshliklari lavozimida to`g`ri ish tutishga Urgatishd ан iborat.SHu boisdan talabalar uchun bir qator test savollari tuzilgan . 1. Favqulodda vaziyat kanday tavsiflanadi q Paydo bo`lgan favkulotda vaziyat kuyidagicha tavsivlanadi : 1. Avvalombor ,favqulodda vaziyatga ta`rif beriladi ,ya`ni kaysi hollarda va kaysi omillar ta`sirida paydo bo`lganligi anik kursatiladi . 2. Favkulotda vaziyatning mazmuni anik kursatiladi 3. Favkulotda vaziyatning kelib chikish sabablari anik kursatiladi 4. Favkulotda vaziyatning shikastlovchi omillari anik kursatiladi. 5. Favkulotda vaziyatga kaltislikni oshiruvchi omillar anik kursatiladi

6. Favkulotda vaziyatni oldindan bilish mumkinligi, ya`ni monitorning Utkazish bashorat qilish , ogoxlantirish, favkulotda vaziyat oqibatlarini yumshatish chora - tadbirlari xakida anik ma`lumot beriladi. 7. Favkulotda vaziyat oqibatlarini bartaraf kilshp, ya`ni, falokatdan kutkarish, kechiktirib bulmaydigan ishlarni (shikastlanish-kutkarish ishlarni, tibbiy yordam kursatish, aholini xavfli vaziyatlar dan xabardor qilish va boshqa ishlarni) bajarish. 8. Favkulotda vaziyat tufayli kurilgan moddiy zararlar aniklanadi. 2.SHikastlanish uchogi deyilganda, Siz nimani tushinasizq Favkulotda vaziyatning xafli va zararli omillari ta`siri ostida joylashgan barcha aholi, xayvonat va usimliklar dunyosi, inshootlar, korxonal^) va moddiy resurslar shikastlanish uchogi deyiladi. SHuni aloxida ta`kidlash kerakki , oddiy va murakkab shikatlanish uchoglarini bir-bir идан fark qilish kerak. Agar shikastlanish fakadgina bitta yoki bir xil shikatloichi omil ta`sirida paydo bo`lgan bulsa (masalan, fakadgina portlash , yoki yongin, yoki kimyoviy zararlanish natijasida yuz bergan bulsa), unda oddiy yoki bir xil shikastlanish uchogi deyiladi. Agar shikastlanish bir necha shikastlovchi omillar ta`sirida yuz bergan bulsa, unda murakkab shikastlanish UCHOGI deyiladi. Masalan, kimyo sanoati korxonalarida paydo buladigan portlashlar binolarning buzulishiga olib keladi, yongin esa kimyoviy zaxarlanishga, er silkinishi esa kuchli buronni va inshootlarning buzilishidan tashkari , suv toshkinga olib kelishi mumkin. Yongin esa elektir tarmoklarining ishdan chikishiga , zararli gazlarning ajralib chikishiga v а zararlanishlarga olib keladi. Z.Kaysi holatlarda favqulodda vaziyatlar bulishi mumkin q Favqulodda vaziyatlar tabiiy holda ham, sun`iy yullar bilan ham paydo b^lishi mumkin. Masalan, er silkinishi, suv toshkinlari, vulkonlarning otilib turishi, muzliklarning erishi, yogingarchiliklar va shunga uxshagan favqulodda vaziyatlar inson faoliyatiga chambarchas boglik bulib, ular antropogen

omillar ta`sirida yuz berishi mumkin. Sun`iy yullar bilan paydo buladigan favqulodda vaziyatlar kuyidagi holadlarda yuz berishi mumkin. 1. Ogirlik kuchlari ta`sirida , xaroratlar farkk katta bo`lgan paytlarda, katta bosimlar ta`sirida va zanjiriy reaksiyalar kechishi tufayli nkxoyatda katta tezlik bilan kechadigan jarayonlar paytida favkulotda vaziyatlar paydo bulishi mumkin. 2.Asbob -uskunalar, inshootlar va konstrukdiyalarning materiallari anglangan yoki chirigan bulsa, ishkalanish kuchlari ta`sirida yoyilgan bulsa, (korroziyaga uchragan bulsa) ularning mexanik mustaxkaml tashki tajavuskor (agressiv) muxitlar ta`sirida pasayib ketgan bulsa. favkulotda vaziyatlarning kelyb chikishiga sabab bulishi mumkin. 3.Inshoot yoki kurilmalarning loyixalarini ishd4b chikarish paytida xatoliklarga va nuksonlarga yul kuyilgan bulsa, kurilish maternaallarining sifati loyixada kursatilgan talablarga javob bera olmasa ularning sifati past bulsa, kurilish ishlari sifadiz bajarilgan bulsa, kurish , ta`mirlash va sozlash ishlarida texnika xavfsizligi koidalar talablariga rioya kshshnmagan bulsa, favkulotda vaziyatning kelib chikishiga sabab bulishi mumkin. 4.Asbob uskunalar va kurilma tajxizotlardan foydalanish jarayonida ular me`yoridan ortik kuchlanish va toklar , yukori bosim va xaroratlar ,yukori namlik, me`yoridan ortik shovkin va titrashlar ta`sirida ishlatilsa ishlab chikarish texnologik jarayonlariga tashki muxit (kislotalar ishkorlar, erituvchilar , suv, tajovuskor gaz va buglar) kuchli ta`sir etganda , favkulotda vaziyatlar paydo bulishi mumkin. 3.Sanoat korxonalarida texnologik jarayonlarning mu`tadil kechishi uchun kulay shart sharoitlar muxayyo etilmagan bulsa , ishlab chikarish vositalaridan foydalanish koidalari buzilgan bulsa, (bug kozonlari ,kiyoviy moddalarning ajralib chikishi, kumir konlarida metan (SN4) gazining yigilib qolish va uning portlanishi) va boshqa shunta uxshagan holatlarda buladi. 4.Fuqarolarning fuqaro muxafazasi soxasidagi huquqlari nimalardan iborat.q 2. Fuqarolarning fuqaro muhofazasi soxasidagi huquqlari va burchlari

2000 yil 26 maydan qabul kilingan (fuqaro muhofazasi to`g`risidagi) Uzbekiston Respublikasi konunining 13 va 14 moddalarida anik belgilab berilgan. Mana shu konunga asosan xar bir fuqaro kuyidagi huquqlarga ega Xar bir fuqaro uning millati , dani va irkidan katiy nazar , uz xayoti sogligi va mol mulklarini xarbiy xarakatlardan muhofaza qilish huquqiga ega.Xar bir fuqaro umumiy va shaxsiy ximoya vositalardan tekin foydalanish huquqiga ega.Xarbiy xarakatlar kechayotgan joylarda uzlari yulikishlari mumkin bo`lganxavf darajasi va zarur xavfsizlik choralari to`g`risida axborot olish huquqiga ega. 1. Jabirlanganlarning xaet faoliyatlarini ta`minlash uchun ularga sharoitlar yaratish, tibbiy va moddiy ma`naviy yordam olsh huquqiga ega. 5.UzR Favqulodda Vaziyatlar vazirligi kachon tashkil etilgan.q 1.Fuqarolarning fuqaro muhofazasi soxasidagi burchlari , (majburiyatlari) 2000 yil 26 mayda qabul kilingan (fuqaromuhofazasi to`g`risidagi) Uzbekiston Respublikasi konunining 13 va 14moddalarida uz aksini toptan. 2. Xar bir fuqaro fuqaro muxafazasiga tegishli qabul kilingan konunlar va me`yoriy hujjatlarga kat`iy rioya kilinishi shart. 3. Fuqaro muxafazasi tadbirlarini bajarishda ishtirok etishlari va tegishli tayyorgarliklardan utishlari shart. 4. Fuqaro muxafazasi signallarini, u mumiy va shaxsiy ximoya vositalaridan foydalanish koidalarini bilishlari kerak. 5. Jabirlanganlarga birinchi tibbiy yordam berish va boshqa yordam kursatish turlarini bilishlari shart . XULOSA. Er yuzida odam paydo bo`lgan kundan boshlab tabiat bilan uning urtasida doimiy munosabat urkatildi. Dastlab bu munosabat odam aklidan tashkari, undagi instinkt talablari asosida kurilgan bulsa, keyinchalik, tarakkiyot rivojlangan sari

inson aklining maxsuli sifatida anik maksadlar sari yunaltirilgan tadbirlar bilan murakkablashib bordi. Xozirgi kunning eng dolzarb vazifalaridan biri shu munosabatdagi me`yoriy uzgarishlarga, ma`lum konuniyatlar asosida shakillangan muvozanatga jiddiy zarar etkazmaslikning oldini olishdan iboratdir. Mazkur vazifani kutilganidan ziyoda kilib ado etishning zaruriy buginlaridan biri sh у uslubiy k^llanmada bayon etilgan ayrim tabiiy konuniyatlarni bilishlik vaular asosida ma`lum chora - tadbirlarni ishlab chikarishni davrning uzi takozo etmokda. Ushbu uslubiy kullanmada favqulodda vaziyatlar, ularning kelib chikish sabablari5tasnifi oqibatlarini bartaraf etish chora -tadbirlari,yadroviy,kimyoviy va bakteriologik kurollar,ularning shikastlovch и omillari va ulardan muxafaza qilish chora tadbirlari batafsil bayon etilgan o Favqulodda vaziyatlar natgvdasida jabirlanganlarga birinchi tibbiy yordam kursatish usullariga aloxida etibor berilgan. Ma`lumki, xar kanday favqulodda vaziyat, xavfli holat va noxushlikning Uziga yarasha sababi mavjud. CHunonchi, dunyo mikyosida ko`pgina davlatlarning asosiy mablagi turli favquloddavaziyatlarning oldini olish va aholini ogoxlantirish ishlariga sarflanmokda.Bu juda tugry. CHunki shu tadbir orkali keltiriladigan zararning oldi olinadi, iqtisodiy samaradorlikka va barkaror rivojlanishga erishiladi.E`tiboringizga xavola kilingan bulimlarda er pusti va undagi kechadigan hodisalar to`g`risida ko`prok tuxtaldik. Inson va tabiat Urtasidagi munosabatda er pustining urni va unda kechadigan hodisalar ahamiyati nimadan iborat SHunday savol paydo bulishi tabiiy, albatta. Birinchidan, er pusti - re`lef shakllanadigan va tirik organizmlar paydo bulib rivojlanadigan muxitdir. Kuruklikda bu muxit tuprok katlami bilan, suvda esa yoruglik zonasi bilan chegaralanadi. Bu muxitning aloxida ahamiyati kuyosh energiyasi biologik energiyaga aylanadi. SHu muxitda biologik almashinuv, fotosintez, USIMLIK guruxlari paydo bulib, organizmlar rivojlanishiga kulay sharoit yaratiladi.Ikkinchidan, er pustida atmosfera yoginlari va er osti suvlarining

yirik aylanma xarakati yuzaga keladi. SHu xarakat natijasida suvning tabiiy tozalanishi va zaxiralari paydo buladi.Uchinchidan, er pustida turli fizik- kimyoviy jarayonlarning maxsuli bo`lgan, xozirgi zamon tarakkiyotini belgilaydigan xar -xil foydali kizilma konlari mujassamlashgan. Va, nixoyat turtinchidan ,er pusti insonning xujalik va muxandislik faoliyati yuritiladigan ,iqtisodiy barkarorlikni taminlovchi turli inshootlar barpo etiladigan maskandir.SHu kursatkichlarni uzaro takkoslab kuriladigan bulsa ,olib bordlayotgan keng mikiyosdagi inson faoliyatini rejalashtirish va me`yorlashtirishdan kutilgan maksad yakqol namoyon buladi . L`ni yagona xaet maskani bo`lgan zaminni asrab- avaylash, e`zozlash kelgusi avlodlar ham baxramand bulishini ta`minlashdan iborat . Bu maksadga erishishda dunyo axli, turli tashkilot vakillari birlashib yagon а dastur asosida noosferani (akliy boshqarish)|zrpo etishga xizmat qilishlari lozim SHu yirik dasturining bir bulagini da`kidlab utganimizdek turli noxush vaziyatlarida aholining to`g`ri xarakatini taminlash va tabiiy manbalardan okilona foydalanish tadbirlari tashkil etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Uzbekiston Respublikasi Konistitutdiyasi Toshkent, "Uzbekiston" 1992 yil 8 dekabr`. 2. I.A.Karimov. Uzbekiston XXI asr Busaxasida. Xafsizlikda taxdid, barkarorlik ishrtlari va tarakkiyot kafolatlidir. Toshkent "Uzbekiston" 1997, 31 bet. 3. I.A.Karimov. Uzbekiston XXI asrga intilmokda. Toshkent, "Uzbekiston "1998, 407 bet 4. I.A.Karimov. Uzbekiston XXI asrga intilmokda. Toshkent, "Uzbekiston " 1999, 272 bet. 5. Uzbekiston Respublikasi konunlari. Aholining va hududlarini tibbiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to`g`risida. 1999 yil 20 avgus. 6. Gidrotexnika inshoatlarining xavfsizligi to`g`risida. 1999 yil 20 avgust. Fukoro muhofazasi to`g`risida. 2000 yil 26 may. 7. Terorizimga karshi kurash to`g`risida. 2000 yil 15 dekabr. 8. Uzbekiston Respublikasi Prezidentining 1969 yil 4 mart "Uzbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etish to`g`risida"gi farmon.

Похожие

Favqulodda vaziyatlarning tasnifi

Orol dengizining ekologik ahvoli

Geografik – ekologik ekspertiza asoslari

Demografik jarayonlarning ekologik jihatlari

Mintaqalarda rekreatsiya resurslaridan foydalanishning ekologik iqtisodiy xususiyatlari