Buyuk kashfiyot egalari. Nobel mukofoti sovrindorlar - География - Рефераты

Buyuk kashfiyot egalari. Nobel mukofoti sovrindorlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Buyuk kashfiyot egalari. Nobel mukofoti sovrindorlar Insoniyatning uzoq yillik rivojlanish tarixi fan va jamiyat o’rtasida murakkab munosabotlar va bir biri bilan juda qattiq o’zaro bog`lanishning mavjudligini ko’rsatadi. Ilgarilari fan insoniyat taraqqiy etishida jamiyatning kundalik xayotida unchalik katta qiziqish uyg`otmagan. Buyuk kashfiyotlargina onda-sonda katta universitetlarda salgina bo’lsada ilm fanga, shu jumladan fizika va astronomiyaga qiziqishni uyg`otar, keyin esa yana ilgarigi hol davom etardi. Qadimiy Grestiyaning mashhur sarkardasi Aleksandr Makedonskiy (eramizgacha 356-323 yil) hukumat boshida bo’lgan davrda ellinizm eppoxasini asoschisi sifatida hamda grek madaniyatini dunyoga tarqatish maqsadida har bir bostirib olgan hududlarda o’z davriga mos “ilmiy” muassasa hisoblangan markazlar (madrasalar, kutubhonalar va boshqa muassasalar) qurgan va olimlarga (asosan grek olimlariga) ijod uchun ba’zibir shart-sharoitlar yaratgani xaqidagi ma’lumotlar balki to’g`ri bo’lsada, lekin tarixda bu qoidadan ko’ra ko’proq istisnodir. Ishlab chiqarishning jadal rivojlanishi, yangi texnologiyalarning vujudga kelishi, iqtisodiy o’sishga erishish kabi muammolar har qanday mamlakat uchun ilm-fan bilan ularni aloqadorligni kuchaytirish zaruriyatini talab eta boshladi. Ilm- fanga nihoyatda ehtiyoj ortib bordi. Natijada jamiyat, fan va texnika o’rtasidagi o’zaro munosabatlar bora-bora o’zgara boshladi. Ilm-fanning intellektual potenstiali samarali rivojlanishi va uning ravnaqi uchun, jamiyatda turli moddiy va ma’naviy rag`batlantirishlar vujudga kela boshladidi. Davlat hamda davlatlararo miqyosida hilma hil ilmiy yutuqlar bo’yicha ko’rgazma va tanlovlar o’tkazilishi, halqaro mukoffatlar ta’sis etilishi va ular bilan tantanali taqdirlanishlar boshlandi, ilm-fan va jamiyatning o’zaro mujassamlanishi yuqori darajaga ko’tarila boshladi. Ta’sis etilgan nufuzli mukoffotlar ilmiy jamoalarga, buyuk olimlarga ayrim fan va ilmiy yo’nalish bo’yicha qilgan ishlari uchun mukofot va medallar bilan taqdirlanadi. Masalan:

- 40 yoshga to’lmagan buyuk matematiklar uchun “Filds” mukofoti; - astronavtika sohasidagi ulkan yutuqlari uchun “Gugengeym” mukofoti; - Angliyada o’zlarining buyuk vatandoshlari (ayrim hollarda, chet ellik olimlariga ham) uchun “Vollaston”, “Rezerford” hamda “Reyli” medallari; - Amerika qo’shma shtatlarida texnika sohasidagi yutuqlari uchun “S.Bellantayn” nomidagi Oltin medal; - Rossiya Federastiyasining eng yuksak ilmiy mukoffoti hisoblangan, yiliga bir marta bitta Rossiyalik va bitta chet ellik olimga berilishi mumkin bo’lgan “Lomonosov” medallari ta’sis etilgan; - birinchi marta 2008 yil iyunida mukofotlash marosimi o’tkaziladigan yangi o’ta nufuzli Fred Kavli fondining mukofoti ta’sis etilgan. Bu mukofot astrofizika, nanotexnologiya va neyrofan (tibbiyot) sohasidagi buyuk yutuqlar uchun berilishi rejalashtirilgan. Mukofot ta’sischisi Fred Kavli: “Birinchisi (astrofizika) eng katta , ikinchisi (nanotexnologiya) – eng kichik , uchinchisi (neyrofan) esa - eng muhim insoniyatning ilmiy muammolarini echishga mo’ljallangan” deb mukofotning mazmunini ochib bergan. Mukofotning miqdori 1 million AQSh dollariga teng. Mavjud qator mukofotlardan yana biri, 1901 yilda ta’sis etilgan va hozirgacha eng nufuzli bo’lib hisoblanayotgan Alfred Nobel mukoffotidir. Shunday ekan ushbu mukoffotining ta’sis etilish tarixi, uning ilm-fanning rivojlanishiga qo’shgan hissasi, ahamiyati va mohiyati haqida batafsil to’htalib o’tamiz. Alfred Nobel. Nobellar sulolasi vakillari XIX asrda dinamitning ixtiro qilinishi o’sha davirgi yirik sanoatchi, moliyachilar o’rtasida katta obro’ga ega bo’lgan. Ushbu sulolaga X V11 asr boshlarida asos solingan bo’lib, Alfred Nobel beshinchi avlod vakili h isoblanadi.

Alfred Nobel - 1833 yilda tug`ilgan, u sayohat qilishni yaxshi ko’rardi, shuning uchun umri davomida juda ko’p sayohatlarga chiqqan. Alfredning bolaligi Rossiyada o’tgani bois, Peterburgda rus tilini o’rgandi va xususiy o’qituvchilar qo’lida bilim oldi. Bir necha yil Rossiya va Evropaning yirik davlatlarida o’z bilim hamda tajribasini oshirgan Alfred, 1863 yili otasining iltimosiga binoan Shvestiyaga qaytib keldi. 1864 yil oktyabr oyida A.Nobel Shvestiya temir yullar davlat boshqaruvini o’zi yaratgan portlovchi moddalarni tunnellar qurilishida qo’llashga va katta miqdorda ishlab chiqarishga ko’ndirdi. Shunday yo’l bilan "Nitroglisterin, LTD" nomli kompaniya va harbiy zavod ishga tushirildi. Kompaniyaning rahbari ham, muhandisi ham, reklama byurosi, devonxona rahbari ham, g`aznachi ham uning o’zi edi. Bu ishlar orasida u yana ishlab chiqariladigan mahsulotlar ko’rgazmasini ham tashkil qilib turishga ulgurar edi. A . N o b e l o ’ z i x t i r o l a r i g a h o r i j i y m a m l a k a t l a r patentlarini olish bilan bir qatorda portlovchi moddalarni ishlab chiqarishni ham yo’lga qo’ya boshladi. N i t r o g l i s t e r i n l i p o r t l o v c h i m o d d a l a r TOG - KON ishlarida qo’llashda o’ziga yarasha qiyinchiliklar tug`dirar edi. Alfred sanoat uchun o’ta zarur, lekin havfsiz moddalarni tayyorlash ishlariga astoydil kirishdi, izlanishlar o’z natijasini berdi. 1866 yili Alfred nitroglisterin bilan oltingugirtning aralashmasi asosida yangi modda yaratdi. Bu ixtiro qilingan portlovchi modda "dinamit yoki Nobelning havfsiz portlovchi kukuni" deb atala boshlandi. Bir yildan so’ng esa u o’z kashfiyoti uchun patent oldi. XIX asrning 80-yillarida Nobel portlovchi moddalarga bo’ l g an t al ab ni q on di ri sh m aq sa di da , Evropaning bir qator mamlakatlarida yangi korxonalar qurdira boshladi. Bu vaqtga kelib shved muhandisi va ixtirochisi endi buyuk tadbirkor hamda malakali moliyachi sifatida tanilib qolgan edi. Uning umumiy mol-mulkidan oladigan daromadi ham kundan- kunga orta bordi. Shunga qaramasdan, A.Nobel fizika va kimyo s ohasidagi ilmiy izlanishlarini davom ettirib, yanada

s amaraliroq bo’lgan yangi turdagi portlovchi moddalar yaratish bilan shug`ullandi. Bunday yangi ixtirolar qatoriga tutunsiz portlaydigan nitroglisterinli porox - ballistitni kiritish mumkin. Nobel o’z ixtirosiga olgan patentini Italiya hukumatiga s otgani uchun, Franstiya hukumati tomonidan qattiq tazyiqqa uchradi va doimiy yashash uchun Italiyaning tinch va osuda shaharlaridan biri San-Remoga ko’chib o’tishga majbur bo’ldi. U o’z oilasida ixchamgina laboratoriya qurdirdi va tajribalarini davom ettirdi. Laboratoriyada Nobel sun’iy kauchuk va ipak ajratib olish s ohasida izlanishlar olib bordi. U Vermlanddagi metall buyum zavodini s otib olib, u erda ham ilmiy laboratoriya tashkil etdi. A.Nobel o’z hayoti davomida ko’p marta homiylik qilgan, ayniqsa shogirddari va iqtidorli yosh olimlardan hech qachon o ’ z y o r d a m i n i a y a m a g a n . M a s a l a n , 1 8 8 9 y i l i o n a s i kasallikdan so’ng olamdan o’tganda, u deyarli barcha boyligini Karolina xirurgiya institutiga taqdim etgan. O’z qo’l ostidagi xodim va xizmatchilarga nisbatan o’ta talabchan, lekin shu bilan birga ochiq qo’l, otalarcha mehribon va bag`ri keng inson edi. Yuqorida aytilgan fazilatlarga qo’shimcha qilib yana shu ni aytish mumkinki, Alfred Nobel umuman chekmagan, s pirtli ichimliklardan yiroq bo’lgan va qimorli o’yinlarga toqati yo’q edi. Kelib chiqishi shvestiyalik bo’lgani bilan, u franstuz, nemis, ingliz va rus tillarini mukammal bilar va ularni o’z ona tiliday ardoqlar edi. A.Nobel ko’p vaqtini ilmiy- tadqiqot ishlariga bag`ishlagan bo’lsa-da, bu narsa unga jahon adabiyoti durdonalaridan tuzilgan ulkan kutubxonani tashkil qilishiga halal bergan emas. Umrining so’ngi yillarini San-Remoda o’tkazgan A.Nobel, yurak xastaligiga uchraganligiga qaramasdan, adabiy asarlar yozish bilan ham shug`ullandi hamda bu sohada ham o’tkir qalam soxibi ekanligini namoyish etdi. Insoniyat tarixida o’chmas iz qoldirgan buyuk olim va ajoyib fazilatlar egasi Alfred Nobel 1896 yil 10 dekabr kuni olamdan o’tdi.

Nobel olim sifatida fanning rivojlanishiga katta hissa qo’shdi. Shuningdek o’ z hayoti davomida ko’p marta homiyliklar qilgan, ayniqsa shogirddari va iqtidorli yosh olimlarga. Nobel ilm-fan bilan shug`illangan olimlarni doimiy ravishda qo’llab quvatlash va rag`batlantirish zarur deb hisoblagan. Balki shuning uchundir ham umrining oxirida bu fikrni amalga oshirish maqsadida o’zining korxonalaridan tushgan daromadning ma’lum bir qismini ilm-fanning ravnaqi yo’lida sarf qilishni ma’qul topdi. Ushbu g`oya uning vasiyatida o’z aksini topdi va kelajakda (1900 yil 29 iyun) uning nomi bilan ataluvchi jamg`armaning ta’sis etilishiga asos yaratib berdi. Alfred Nobelning etuk shaxs va buyuk olim ekanlagini aniq tasavvur qilishimiz uchun uning qoldirgan vasiyati bilan tanishishni ma’qul ko’rdik.

Похожие

Buyuk Britaniya iqtisodiyoti, sporti va ommaviy axborot vositalari

Buyuk Britaniya tarixi

Buyuk geografik kashfiyotlar asri

Buyuk Britaniya ta’lim tizimi

Buyuk Britaniya davlat ramzlari