AQSH davlat tuzumi - География - Рефераты

AQSH davlat tuzumi

Загружено в:

24.01.2024

Скачано:

0

Размер:

50 KB

AQSH davlat tuzumi Reja: 1. AQSHning boshqaruv davlat tizimi va siyosiy parti- yalari. 2. AQSHning ma ’muriy hududiy bo`linishi. 3. Tashqi iqtisodiy aloqalari.

Tayanch iboralar: Federativ, hudud, Kordilyera, Gud- zon, Shimoliy Muz okeani, Avliyo Lavrentiya, mustam- lakachilik, qirolicha, kongress, gubernator, senat, BMT. AQSHning boshqaruv davlat tizimi va siyosiy partiyalari. AQSH – federativ mamlakat. Fransuzlar Shi-moliy Amerikaga 1500-yilda kirib kelgan va bu yerda ba-liqchilik, mo`ynachilik ishlarini yurgizgan. Ular asosan Buyuk ko`llar va Missisipi daryosi bo`larida joylashgan. Lekin shunga qaramay, fransuzlar davri ortda qolib, AQSH Buyuk Britaniya mustamlakasi bo`lganligi sababli aholisi ingliz tilida so`zlashgan. Eng birinchi tashkil etilgan ko-loniya – Jeymstaun 1607-yil tashkil topgan. Keyinchalik Virjiniya shtati deb nomlangan. Shu tariqa AQSH dagi koloniyalar o `z mustaqilligiga erisha boshlagan. Natijada 50 ta shtat va 1 ta Federal ok-rugga ega. Amerika Qo `shma Shtatlari Shimoliy Amerikadagi mamlakat. Poytaxti – Vashington shahri, BMT a’zosi. AQSH ma’muriy jihatdan 50 shtat va Kolumbiya federal okrugiga bo`linadi. Puerto-Riko Hamdo`stligi, Shimoliy Mariana orollari Hamdo`stligi, Guam, Virginiya orollari, Sharqiy Samoa ham AQSHga qarashli. AQSH – federativ respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1787-yilda qabul qilingan. Davlat va hukumat boshlig `i, qurolli kuchlar bosh qo`mondoni – Prezident. Vitse-prezi- dent bilan birga bavosita, ikki bosqichli saylov yo`li bilan (saylovchilar hay’ati orqali) 4 yil muddatga saylanadi. Qo- nun chiqaruvchi oliy organ – AQSH kongressi; Kongress ikki palata vakillar palatasi va senatdan iborat. Senatda 100 senator bor (ular 6 yil muddatga, har shtatdan 2 tadan say-lanadi va 1/3 qismi har 2 yilda yangilab turiladi). Vakillar palatasiga 435 deputat 2 yilga saylanadi. Ijrochi hokimi- yat organi – kabinet (hukumat a’zolari)ni Prezident Senat- ning roziligi bilan tayinlaydi. Kabinet (hukumat) a’zolari 13 vazirdan iborat bo`ladi. Har bir shtatning o`z konsti- tutsiyasi bor. Shtatdagi qonun chiqaruvchi hokimiyatni qo- nun chiqaruvchi majlis, ijrochi hokimiyatni esa gubernator amalga oshiradi. AQSH davlatining konstitutsiyaviy tizimiga uch si-yosiy-huquqiy qoida asos qilib olingan, bu qoidalar – hokimi yatning bo`linishi, federalizm va sudning konsti-

tutsiyaviy nazoratidan iborat. Hokimiyatning bo`linish qoi- dasi davlat hokimiyatining uch tarmog`i – qonun chiqaru- vchilik, ijroiya va sud hokimiyatlarining mustaqilligini va ular o`rtasida vazifalarning chegaralab qo`yilishini nazarda tutadi. Federal darajadagi uch tarmoq – Kongress, Prezident va Oliy suddir. AQSHda 1789-yil 30-apreldan to hozirgi kungacha turli vaqtlarda har xil partiya vakillari Respublika Prezi-denti (Vitse-prezident) bo `lganlar. Siyosiy partiyalar, kasaba uyushmalari. AQSHda faol partiyalar ikkita bo `lib, ulardan biri “Respublikachilar partiyasi” 1854-yilda yangi hududlarda qulchilikni tarqa-lishiga qarshi chiqqanlar tomonidan tuzilgan. Bu partiya A.Linkolm prezidentlik qilgan davr (1861-1865-yy.)dan boshlab mamlakatda yetakchilik qiladi, hatto uni “Buyuk qadimiy partiya ” deb ham ataydilar. Shu davr ichida bir necha marta ushbu partiya vakili Prezident bo`lib davlatni boshqarib keldi. Shuningdek, mamlakatdagi ikkinchi partiya “Demok-ratik partiya” bo`lib, 1828-yilda tuzilgan. Qator yillar da-vo mida Prezidentlik lavozimida ushbu partiya vakillari ham davlatni boshqarib kelmoqda. AQSHda yetakchi ikki partiyadan tashqari yana 38 ta federal uchinchi partiyalar mavjud, biroq ular siyosatga ta ’sir qilmaydi. AQSHda yana bir Kommunistik partiya faoliyat olib borib, u 1919-yilda tuzilgan. Libertarian par- tiyasi 1971-yil 11-dekabrda tuzilgan. Ularning asosiy shio- ri – shaxs ozodligi, shu bilan birga erkin bozor iqtisodiyo-ti, erkin xalqaro savdo-sotiq, tinchlik va boshqa mamlakat siyosatiga aralashmaslik tarafdorlaridir. Konstitutsion partiyasi 1992-yilda tashkil etilgan. Bu partiya konservativ siyosiy printsiplar va milliy qadriyat-larga asoslangan. Amerika Mehnat Federatsiyasi – ishlab chiqarish kasaba uyushmalari Kongressi 1955-yilda tash-kil etilgan. AQSHda salkam 40 ta mustaqil kasaba uyush-malari ham bor, ularga 4,5 mln. ishchi va xizmatchi a’zo bo`lib kirgan. AQSHning ma ’muriy hududiy bo`linishi va ular- ga siyosiy ta’rif. 1. AQSHda 50 ta shtat, 1 ta federal okrug; 2. 3140 ta okrug; eng kam okrug Delaver shtatida (3 ta), eng ko `p okrug

Texasda (254 ta) 3. Shahar munitsipalitet va taunshipga bo `linadi. AQSH hududidan tashqari, lekin unga tegishli yerlar: Puerto-Riko; Amerika Virjniya orollari; Shimoliy Mariana orollari; Guam; Amerika Samoasi. AQSH quyidagi 4 ta yirik rayonga bo `linadi: 1. G`arb – unga mamlakat aholisining 24%, maydoni-ning 49%; 2. Janub – unga mamlakat aholisining 35%, maydoni- ning 24%; 3. O `rta G`arb – unga mamlakat aholisining 24%, may- donining 22%; 4. Shimoli-sharq – unga mamlakat aholisining 20%, maydonining 5%; AQSH tashqi iqtisodiy aloqalari. AQSHning ja-nubi-g `arbi 1598-yilgacha Angliya bosib olgunga qa-dar Ispaniyaning mustamlakasi bo`lgan. Bu esa AQSH-ning Texas, Arizona shtatlarida yashovchilar ispan tilida so`zlashuvchi ekanligini bildiradi. Meksika bilan uzun cho`l orqali o`tgan chegarada yashovchilar 2010-yil ro`xatdan o`tkazilganida Nyu- Meksika aholisining 46 foizi lotin amerikaliklar, Texas va Arizonada esa 37 foizi, 30 foizni tashkil etgan yashaydi. Tarixdan ko `rinib turibdiki, avvaldan bu mamlakatlar o`zaro bir-biri bilan bog`liq bo`lgan. Hozirda ham Mek- sika, Kanada mamlakatlati va AQSH NAFTA tashkilotiga a’zo. Bu mamlakatlaning AQSH bilan tashqi iqtisodiy alo-qalarida ulushi katta. AQSH tashqi tovar savdo-sotiq oboroti bo `yicha ja-honda birinchi o`rinda turib, mamlakat uchun tashqi iqti-sodiy aloqalar muhim ahamiyatga ega. AQSHning eksport qilinadigan tovarlari asosan sano-at buyumlari va qishloq xo `jaligi mahsulotlaridan iborat. Sanoat mahsulotlarining 15%i (jumladan, metall tovarla-rining ¼ qismi, mashina va kimyo mahsulotlarining 1/5 qismi) eksport qilinadi. Qishloq xo`jaligi mahsulotlarining eksporti nisbatan ko`proq bo`lib, bug`doy mahsulotlaring ½ qismi, soya doni va tamaki mahsulotlarining 1/3 qis mi, makkajo`xori mahsulotlaring 1/5 qismi boshqa lakatlarga eksport qilinadi. Jumladan, AQSHdan sanoat va energetika mashina uskunalari, transport vositalari,

kimyo tovarlari, to `qimachilik va qog`oz mahsulotlari, ko`mir, oziq-ovqat, yembop don, soya, paxta, tamaki va boshqa mahsulotlar chiqariladi. Tashqi iqtisodiy aloqalari. Eksporti – 1851 mlrd. dol lar: Qishloq xo`jalik mahsulotlari – 9,2%, sanoat mahsu-lotlari – 49%, iste’mol mahsulotlar – 15%. Hamkorlari: Kanada (19%), Meksika (13,3%), Xitoy (7%), Yaponiya (4,5%). AQSH importining asosiy qismini xom-ashyo tashkil qiladi. Katta miqdorda yoqilg `i va mineral xom-ashyo qazib olinishiga qaramay, mamlakatning bu mahsulotlar-ga bo`lgan talabi juda yuqori. Importda tayyor mahsu-lotlarning ulushi ham katta bo`lib, ularni asosan xo`jalik mollari, metallni qayta ishlovchi jihozlar, stanoklar, oyoq kiyim va to`qimachilik mahsulotlari tashkil qiladi. Jum-ladan, neft va neft mahsulotlari, ruda va metall, sano-at mashina-uskunalari, uzoq muddat foydalaniladigan ro`zg`or anjomlari, kiyim-kechak, poyafzal, yog`och, qog`oz, baliq, go`sht, qand-shakar, kofe va boshqalar keltiriladi. Yirik savdo hamkorlari: Kanada (tovar aylanmasi – 585 mlrd. doll.), Xitoy (552 mlrd. doll.), Meksika (459 mlrd. doll.), Yaponiya (197 mlrd. doll.) va Germaniya (154 mlrd. doll.). Yana Janubiy Koreya, Buyuk Britaniya, Fran-siya, Braziliya va Saudiya Arabistoni. Bu o`nta mamlakat-ga Amerika eksportining 68 foizi va importining 60 foizi to`g`ri keladi. AQSH, Kanada va Meksika tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish uchun NAFTA tashkilotini 1994-yil tashkil etgan. NAFTA bloki Shimoliy Amerika mamlakatlari bilan hamkorlik uchun tashkil etilgan tashkilot. 1960-yil Kanada va AQSH o `rtasida avtomobil ishlab chiqarish kelishuvi imzolanishi bilan birinchi kontinen-tal integratsiya o`z faoliyatini boshlagan. Avto pakt avto-mobil detallarini savdo kelishuviga ko`ra boj to`lovlarsiz mamlakatga olib kirish uchun sharoit yaratadi. Avto Pakt Amerikaning yirik avtomobilsozlik (GM, Ford, Chrysler) korxonalarida ishlab chiqilgan mahsulotlarning AQSH va Kanada bozorlariga chiqishiga sharoit yaratadi.

Tashqi iqtisodiy aloqalari: Importi – 2246 mlrd. dollar. Qishloq xo`jalik mahsulotlari – 4,9%, xom ashyo – 32,9%, texnika – 30,4%, iste’mol mahsulotlari – 31,8%. Hamkorlari: Kanada (18,4%), Meksika (11,7%), Ya- poniya (5,8%), GFR (4,4%) AQSH va Kanada qo `shni mamlakat Meksika bilan birgalikda Shimoliy Amerikaning erkin savdo-sotiq uyush- masini tuzishgan. Bu kelishuv uch davlat o`rtasida 1994-yili imzolangan. Kelishuv asosida butun Shimoliy Ameri-ka kontinenti bo`ylab mahsulot, xizmat, kapital va ishchi kuchining erkin harakatlanishi uchun erkin bozor koridori-ni tashkil qilish va rivojlantirish yotadi. Savdo-sotiqdagi asosiy mijozlari Kanada, Yaponiya, Meksika, G`arbiy Yev- ropa mamlakatlari.

Adabiyotlar: 1. Abirqulov Q. Iqtisodiy geografiya. – T ., « O ‟ zbekiston » 2004. 2. География, политика и култура (современ. проблемы географии). Л .,1990. 3. Jahon mamlakatlari iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi Elektron ta`lim resurslari www.arxiv.uz www.ziyonet.uz

Похожие

AQSH davlat ramzlari AQSH ta'lim tizimi

Buyuk Britaniya davlat tuzumi

AQSh madaniyati

AQSh tarixi

Quldorlik tuzumi davridagi geografiya