Aholining soni va uning takror barpo qilinishi masalalari - География - Рефераты

Aholining soni va uning takror barpo qilinishi masalalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

Aholining soni va uning takror barpo qilinishi masalalari Reja: 1. Aholini hisobga olish, aholi ro`yxatlari 2. Tug`ilish va unga ta`sir etuvchi omillar 3. Tug`ilish ko`rsatkichlari va undagi geografik farqlar

Ma`lum hududda yashovchi aholi haqida fikr yuritish, uni birorta fan nuqtai nazardan analiz qilish uchun uning soni, tarkibi. Hududiy taqislanishi to`g`risida ma`lumotlarga ega bo`lish kerak. Ba`zi mamlakatlar, masalan, Xitoyda, Misrda, Eronda, shuningdek Rim imperiyasida eramizdan bir necha asr oldin axoli hisobga olingan. Ammo u paytdagi aholi hisobini hozirgi zamon aholi ro`yxati bilan taqqoslab bo`lmaydi. 15-17-Asrlarda Rossiyada, uning uyezdlari va shaharlari haqida “Pischeviye knigi” deb nomlangan iqtisodiy statistik daftarlar to`ldirilgan bo`lib, unga aholiga taalluqli ma`lumotlar bo`lar edi. 17-19-Asrlarda Rossiyada o`tkazilgan davlat reviziyalari paytida ham aholi haqida ma`lumotlar yig`ilgan. Rossiyada hammasi bo`lib 10 marta ana shunday reviziya o`tkazilgan edi. Mamlakatimiz hududida birinchi rasmiy va to`laroq aholi ro`yxati 19- asrning oxirida (1897) o`tkazildi. 1897 yilda Rossiya hududida aholi ro`yhati o`tkazilgan paytda hozirgi O`zbekiston hududining faqat bir qismi qamrab olingan edi. Bunda Buxoro va Xeva xonliklari aholisi hisobga olinmagan edi. Aholi ro`yxatlari paytida mamlakat, uning ayrim qismlari har bir aholi punkti aholisi to`g`risida eng aniq va mufassal ma`lumotlar to`planadi. Sobiq Ittifoqda aholi ro`yxatlari o`tkaxzish doimo takomillashib bormoqda. Kishilik jamiyatining butun tarixi - aholi bir avlodining ikkinchi axxoli bilan almashinuvi, uning tinimsiz yangilanib turishidan iboratdir. Olamning tug`ilishi umuman biologik jarayondir, ammo sotsial faktorlarning ta`siri juda katta bo`ladi. Qadim zamonlarda kishilar o`rtasidagi tug`ilish jarayonini ko`proq biologik harakterga ega edi, desa bo`ladi. Tabiiy biologik faktorlar ham tug`ilishga ma`lum darajada ta`sir ko`rsatadi. Ammo tug`ilish ko`rsatkichlariga ta`sir etuvchi asosiy faktorlar ijtimoiy-iqtisodiy va ijtimoiy madaniy faktlardir.

Mamlakat aholisining yosh va jinsiy sostavida katta nomuvofiqliklarning bo`lishi u yerda aholi o`rtasida nikohlangan ko`rsatkichlarning kamroq bo`lishiga olib keladi. Demografik faktorlar, ya`ni aholining yosh va jinsiy tarkibi uning tabiiy o`sishiga ta`sir etadi, albatta. Biroq tug`ilishdagi mavjud bo`lgan keskin hududiy farqlar demografik faktorlar bilan belgilanadi. Statistik ma`lumotlar shuni ko`rsatadiki, rivojlangan mamlakatlardagiga nisbatan iqtisodiy jihatdan qoloq mamlakatlarda, hatto bir amlakatning ichida moddiy jihatdan yaxshi ta`minlanmagan aholi guruhlaridagiga nisbatan aholi orasida tug`ilish doimo ancha yuqori bo`lib kelgan. Dunyoning deyarli har bir mamlakatida axholi sohasida ma`lum siyosat yurgiziladi, lekin bunday siyosat doimo bir xil bo`lmasdan, turli sabablarga ko`ra o`zgarib turishi umkin. Keyingi paytlarda aholining tez o`sishi munosabati bilan aholi o`sishi yuzasidan ma`lum siyosat olib borish halqaro konferensiyalarda ham muhokama qilinmoqda. Bu borada 1974 yil 19-30 avgustda Buxarestda BMT tomonidan uyushtirilgan va axoli muammolariga bag`ishlangan konferensiya diqqatga sazovordir. Bu konferensiyada 135 mamlakat vakillari qatnashdi. Konferensiyada aholi o`sishi va uni mo`tadillashtirish yuzasidan 21 revolyutsion qabul qilindi. BMT eksprtlar tomoindan tayyorlangan reja loyihasida shu narsa qayd qilindiki, hozir dunyo aholisi yiliga 80 mln kishiga ko`paymoqda, har 35 yilda yer shari aholisi 2 marta oshib bormoqda. Bizning mamlakatimizda onalik sharaflanib, davlat tomonidan moddiy hamda ma`naviy jihatdan rahbatlantiriladi. Sobiq SSSR Oliy Soveti Prezidumining 1944 yil 8 iyul qaroriga binoan ko`p bolali onalarga beriladigan yordamlar ko`paytirildi. “Qahramon ona” faxriy unvoni, “Onalik shuhrati” ordeni, “Onalik medali” ta`sis etildi. 1973 yil iyuldagi homiladorlik davrida va tug`ish munosabati bilan hamda kasal bolalarga qarash davrida nafaqalar to`lashni yaxshilash haqidagi va KPSS Markaziy Komitetining hamda sobiq Ministrlar 1974 yil 12 sentabrdagi “Bolalari bo`lgan va kam daromadli

oilalarga moddiy yordamni yanada ko`paytirish” to`g`risida qarorlari ana shular jumlasidandir. Ayrim mamlakatlarda tug`ish ko`rsatkichlariga ta`sir etuvchi yana bir muhim faktor - oilada er-xotin tomonidan bolalar sonini boshqarib borishning keng tarqalishidir. Tug`ilishning oldini olish choralarini keng qo`llash, oilada bolalar sonini boshqarib borish dunyoning turli mamlakatlarida turlichadir. Tug`ilish diagrammasiga ta`sir etuvchi faktor va sabablarning qisqacha tahlilidan shunday xulosaga kelish umkinki, tug`ilishga ta`sir etuvchi faktor va sabablar juda ko`p bo`lib, dunyo aholisi yoki ayrim mamlakatlar aholisining tug`ilish darajasi va uning sabablarini tushuntirish ana shu faktorlarning hammasini analiz qilish zarur. Chunki, ko`p xollarda tug`ilish darajasi ana shu faktorlar kompleksiga bog`liq bo`ladi. Mamlakatimizda aholining tug`ilish koeffitsiyentida ayniqsa Ulug` oktabr revolyutsiyasidan keyin juda katta o`zgarishlar ro`y berdi.

Adabiyotlar 1. Asanov G. Aholi geografiyasi. T., 1978. 2. Asanov G. Sotsial iqtisodiy geografiya: termin va izohli lug‘ati. T., 1990. 3. Chet mamlakatlar iqtisodiy geografiyasi. V.P.Mayakovskiy tahriri ostida. Т., 1995. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Aholining takror barpo bo`lish jarayonlari

Markaziy Osiyo qishloq hududlarida aholi takror barpo bo'lishining xususiyatlari va omillari

Qishloq joylari aholisining o’sish xususiyatlari hamda aholisining takror barpo bo’lishi

Aholining etnik va sotsial tarkibi

Urushlar va aholi o`sishi