Urushlar va aholi o`sishi - География - Рефераты

Urushlar va aholi o`sishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

38.5 KB

Urushlar va aholi o`sishi Reja: 1. Urushlarning aholi soniga ta`siri. 2. Aholining tabiiy o`sishi.

Yuqorida aholining takror barpo qilinishi jarayonini asosiy bilan tanishib chiqdik. Aholining tabiiy o`sishi ma`lum bir muddatda tug`ilganlar sonidan o`lganlar sonini olib tashlangan qoldiq bilan belgilanadi. Aholining tabiiy o`sishi ko`rsatkichlarini har 1000 kishiga nisbatan hisoblanadi. Hozirgi paytda Yer shari aholisiga har yili 80-85 mln kishi qo`shilmoqda yoki yiliga 2 % o`smoqda. Dunyo aholisining bunday tez o`sishi hech qachon kuzatilmagan emas. Hozirgi paytda dunyo aholisi yillik tabiiy o`sishining 80 % rivojlanayotgan mamlakatlarga to`g`ri keladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining tez tabiiy ko`payishi va buning hisobiga butun yer shari aholisi o`sish sur`atlarining tezlashganligi ayrim olimlar uchun bu jarayonni “Demografik portlash” deb atashga asos bo`lmoqda. Bu jarayon natijasida ko`pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining tabiiy o`sishi bilan u mamlakatlar iqtisodiyotining erishilgan taraqqiyot darajasi o`rtasida nomuvofiqliklar vujudga kelayotganligi ham sir emas. Tug`ilishning ham o`limning ham kamligi bu mamlakatlarda aholi tabiiy o`sishining kamligini belgilaydi. Rivojlanayotgan mamlakatlar aholisining juda tez o`sayotganligi muhim iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarga olib kelmoqdayu va dunyo demograflari tomonidan qiziqib o`rganilmoqda. Shunday qilib rivojlanayotgan mamlakatlar aholisining hozirgi tabiiy o`sishi harakteri juda ko`p tug`ilishga nisbatan ham o`lish va yuqori tabiiy o`sish bilan belgilanadi. Aholining takror barpo qilinish jarayonining ko`pgina xususiyatlariga ko`ra bu mamlakatlarning yana bir necha guruhlarga ajratish mumkin. Mamlakatimiz aholisiga keyingi yillarda tabiiy o`sish hisobiga har yili 2,6-2,7 mln kishi qo`shilmoqda.

O`zbekistonda aholining tabiiy o`sishi asosan mahalliy millatlar orasida yuqori. Aholining yillik o`sish sur`ati esa 2 % ga teng bo`lmoqda. Osiyo aholisining soni esa, doimiy ravishda o`sib bormoqda. Ammo ayrim davrlarda uning dunyo aholisidagi salmog`i ancha pasayib ketganligini ko`rish mumkin. Shunday qilib, dunyo aholisining o`sish dinamikasi ko`plab va xilma xil faktorlar ta`sirida bo`ladi. Dunyo aholisining o`sishi va bu o`sishning sur`atlari yuqorida aytilganidek davom etsa, 21-asr o`rtalarga boranda, dunyo aholisi 9 mlrd kishiga, 21-asr oxirlarida esa 11-12 mlrd kishiga yetadi. Umuman dunyo axolisining o`sish sur`atlari kelajakda pasayib boradi. Be tendensiya hoziroq sezila boshladi, ma`lum bir davrga kelib esa, planetamiz axolisining soni stabillashadi. Aholining yoshi va jinsiy tarkibini o`rganish muhim ilmiy hamda amaliy ahamiyatga ega. Butun mamlakat va uning ayrim rayonlari aholisining yoshi va jinsiy tarkibini aniq bilish mehnat resurslarining sonini hisoblab chiqishga, uning hozirgi soninigina emas, balki kelajakda qanday o`sishni ham aniq bilib olishga, sh shuningdek maktabgacha tarbiya muassasalariga, maktabning birinchi sinfiga boradigan bolalar sonini bilish, shunga ko`ra tegishli planlashtirish ishlarini oldindan olib borishga imkon beradi. Aholining jinsiy tarkibiga kelganda shuni aytish kerakki, umuman yer shari bo`yicha yangi tug`ilgan chaqaloqlar orasida o`g`il bolalarning soni qiz bolalarga nisbatan bir oz ko`proq bo`ladi. Yuqorida qayd etib o`tiganidek, yangi tug`ilgan chaqaloqlar orasida o`g`il bolalarning qiz bolalarga nisbatan bir oz ko`proqligi 15- 20 yoshlargacha saqlanadi. Aholining yosh tarkibiga uning tabiiy ko`payishi, migratsiya va urushlar katta ta`sir qiladi. Aholisining yosh guruhlari nisbatan qarab, dunyo mamlakatlarini ikkita asosiy tipga bo`lish mumkin.

Aholining yoshi va jinsiy tarkibiga urushlarning bevosita va bilvosita ta`sirini aholining yoshi va jinsiy tarkibi bo`yicha berilgan piramidada yaqqol ko`rish mumkin. Aholining yosh tarkibida ham mamlakatimizda ayrim territorial farqlar bor. Aholining insiy tarkibida Respublikamiz hududida hotin-qizlar soni erkaklarga nisbatan kam bo`lgan. Masalan, 1926 yilgi ro`yxat ma`lumoti bo`yicha O`zbekistonda xotin-qizlar salmog`i 47, %, 1939 yilda 48,4 % edi. Ulug` Vatan urushi O`zbekiston aholisining jinsiy tarkibiga ham putur yetkazdi. Urushdan keyin o`tkzilgan dastlabki ro`yxat yakunlari bo`yicha, bu yerda birinchi bor xotin- qizlar soni va salmog`i erkaklardan oshib ketdi (52 %). O`zbekiston aholisining yosh tarkibi ham mamlakatimiz o`rtacha ko`rsatkichidan farq qiladi. Chunki, turli yoshdagi aholining soni va salmog`i o`sha territoriyada aholining takror barpo qilinishi rejimini harakteriga ko`p jihatdan bog`liq bo`ladi. O`zbekistonda uzoq umr ko`ruvchilar ham ko`payib bormoqd. Masalan, 1959-1970 yillar orasida Respublikaning barcha aholisi 45 % ko`paygani holda 80-90 yoshdagi qariyalar soni 63 %, 90-99 yoshdailar soni 45 % ko`paydi va h.k. 1970 yilda O`zbekistonda 80-100 va undan ham katta yoshdagilar aholi soni ancha yuqori bo`ladi.

Adabiyotlar 1. V.P.Maksakovskiy. Jahonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi. T., 1996. 2. M.AsanovAxoli geografiyasi. T., 1979. 3. M.Asanov. Dunyo aholisi. Fan. T., 1968. 4. Valentey E. I. i dr. Osnovq demografii. M., 1989. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

O`rta Osiyo mamlakatlarida aholi joylashuvi muammolari

Aholi migratsiyasi

Aholi o`rtasida o`lim ko`rsatkichlari va unga ta`sir qiluvchi asosiy omillar

Surxondaryo viloyati qishloq aholi manzilgohlarining soni va tarkibiy tuzilishidagi o`zgarishlar

Qishloq aholi manzilgohlari