Ер майдонлари ҳисоблаш усуллари - Геодезия - Рефераты

Ер майдонлари ҳисоблаш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73 KB

Ер майдонлари ҳисоблаш усуллари Режа: 1.Юзани график усулда ҳисоблаш. 2.Юзани аналитик усулда ҳисоблаш. 3.Юзани механик усулда ўлчашнинг усуллари. 4.Планиметр асбобининг тузилиши. 5.Планиметр текшириш, тузатиш ва шакл юзасини аниқлаш.

Таянч тушунчалар: тарх, график усул, аналитик усул, механик усул қутбли планиметр, геодезик асбоб 1. Жойнинг табиий шароити, майдон шакли ва ўлчамига қараб юзаларни иккита йўл билан аниқланади. Жойдаги шакли юзалари аналитик усулда, харитадаги майдон юзалари эса график усулларда аниқланади. График усулда юзани аниқлашда тарх (план) даги кўпбурчак юзаси тахминан тенг томонли учбурчакларга бўлинади. Хар бир учбурчак юзаси узунликлари ўлчагич ва масштаб чизғичда топилган ҳар хил асос (а) ва ( h ) баландлик бўйича Р=а h /2 формулада икки мартадан ҳисобланади. Икки вариантда ҳисобланган учбурчак юзаси фарқ қўйидаги формулада аниқланади. Р чеки =0,05 х М/10000 Р. М-сонли миқёс махражи; Р-учбурчак юзаси. Учбурчак юзаси фарқи топилган чекдан ошмаса уларнинг ўртачаси бўйича ҳисобланган иккиланган юзаси қуйидагига тенг бўлади. 2Р =а 1 h 1 + а 1 h 1 +…. а n h n Эгри чизиқлар билан чегараланган кичик майдон юзаларини аниқлаш учун квадрат ёки параллел палеткалар қўлланилади. Квадрат палетка шафоф асосга чизилган томонлари 1-2 мм ли квадрат тўрлардан иборат. Палетка шакл устига ётқизилиб, квадратлар сони олинади. Параллел палеткалар ҳам мавжуд. 2. Аналитик усулда юза аниқлашда шакл юзаси жойда ўлчанган чизиқлар ва улар орасидаги бурчаклар натижалари ёки майдон чегаралари учларининг координаталари бўйича ҳисобланади. Агарда жойда учбурчакнинг икки томони S 1 ва S 2 ва улар орасидаги бурчак ўлчанган бўлса унинг юзасини қуйидаги формула орқали аниқлаб бўлади. 2 Р =S 1 х S 2 х sing β 2 Тўртбурчакнинг ҳамма томонлари ва улар орасидаги бурчаклар В 2 ва В 4 ўлчанган бўлса унинг юзаси қуйидагига тенг бўлади . 2 Р =S 1 х S 2 х sing β 1 К S 3 х S 4 х sing β 4

Ёпиқ кўпбурчак юзини унинг учлари координаталари бўйича ҳисоблаш мумкин . Аналитик усулда ҳисобланган юзанинг нисбий хатоси 1:2000 бўлади. 3. Тарх ва хариталарда шакллар (экин майдонлари, ўрмонлар, аҳоли яшайдиган жойлар, ва бошқалар) юзаси механик усулда ҳам аниқлаш мумкин. 44-расм. Юзани график (а) ва аналитик (в) усулларда аниқлаш схемаси. 45-расм. Полигон юзасини унинг учлари координаталари бўйича аниқлаш схемаси.

Бу усулда аниқлаш учун махсус планиметр асбобидан фойдаланилади. Чизиқли, қутбли ва электрон планиметрлар мавжуд бўлиб, ҳозирги пайтда энг кўп қўлланиладиган қутбли планиметрлардир. 4. Қутбли планиметр асосан қутб ричаги, айлантириш ричаги ва кареткадан ташкил топган. Қутб ричагининг бир учида қутб-нина юкча, иккинчи учида эса шарсимон бошли штифт жойлашган. Штифт кареткадаги чуқурликка жойлаштирилади. Юк остидаги нина (қутб) тарх ёи харитага санчиб қўйилади. Айлантириш ричагининг бир учида метал гардишга олинган лупа ўрнатилган бўлиб, унинг остки сиртига айлантириш индекси қўйилган. Шакл юзаси аниқланаётган пайтда айлантириш нуқтаси шаклнинг чегараси бўйича даста ёрдамида секин юргизилади. Айлантириш ричагида шкала туширилган бўлиб, у орқали ричагнинг узунлигини вернер ёрдамида аниқлади. Кареткада саноқ олиш механизми жойлашган бўлиб у горизонтал доира-тсифеблат, ҳисоб ғилдираги ва ҳисоб ғилдирагидан саноқ олиш учун вернердан иборат. Тсиферлат 10 та тенг бўлакка, ҳисоб ғилдирагининг цилиндрик сирти 100 та тенг бўлакка бўлинган. Вернерда эса ҳисоб ғилдирагининг 9 та бўлагига тенг оралиқ 10 та тенг бўлакка бўлинган. Саноқ қилиш механизмидан олинган саноқ тўртта рақамдан иборат бўлиши керак. Саноқ олишда биринчи рақам тсиферблатдан, иккинчи ва учинчи рақамлар ҳисоб ғилдирагидан – (вернернинг нол штрихигача бўлган тўлиқ бўлаклар сони), тўртинчи рақам эса вернердан – (вернердаги ҳисоб ғилдирагининг бир штрихи билан туташган штрих номери) олинади. 5. Планиметрни текшириш, тузатиш ва шакл юзасини аниқлаш. Иш бошланишдан олдин ҳамма геодезик асбоблар сингари планиметр ҳам текширилиб зарур ҳолларда тузатилиб олинади. Ишга яроқли планиметр қуйидаги шартларни қаноатлантириши керак. 1.Ҳисоб ғилдираги ўз ўқида эркин ва вернерга тегмасдан айланиши керак.

Бу шартни текшириш учун айлантириш ричаги қўлга олиниб, бармоқ билан ҳисоб ғилдираги айлантириб юборилади, шунда ғилдирак ўз интерцияси билан узоқ (бир неча сония) айланиб туриши керак. Агар шарт бажарилмаса винтлар бўшатилиб, вернер билан ҳисоб ғилдираги ораси тўғирланади ва яна текшириш такрорланади. 2. Ҳисоб ғилдирагининг гардишига тушинтирилган рифелли штрихлар йўналиши айлантириш ричагининг ўқига параллел бўлиши керак. Текшириш учун қутб нуқтаси 0 ўзгармасдан бирон шакл, масалан доира чегараси икки қутб ҳолатда: ўнг қутб (т+) ва чар қутб (Ч+) да айлантириб чиқилади ва орасидаги фарқ уч бўлакдан ортиқ бўлмаслиги керак. Агар бу шарт бажарилмаса, ҳисоб ғилдирагининг гардишига рифелли штрихлар йўналишининг ҳолати тузатгич винт ёрдамида тўғирланади. Шундан кейин текшириш яна такрораланади. Планиметрнинг бўлак қиймати деб планиметрнинг кичик бир бўлагига (вернер бўлаги) тархда ёки жойда тўғри келадиган С юзага айтилади. Планиметрнинг бўлак қиймати С маълум бўлса, шакл юзаси Р қуйидаги ифода бўйича ҳисобланади. Р=  U хС Бу ерда:  U - планиметрдан айлантириш бошида ва олинган саноқлар айирмаси. Планиметр бўлагининг С қиймати қуйидаги ифода ёрдамида топилади: С= Р n /  U Бу ерда: Р n – тархда танлаб олинган юзаси маълум геометрик шакл (квадрат, доира). Тархдаги шакллар юзасини ҳисоблаш қулай бўлиши учун планиметр бўлагининг қийматини яхлит сонга келтириб олиш керак. Ричаг узунлиги R 2 нинг қиймати қуйидаги ифода ёрдамида топилади: R 2 =С 2 /С 1 х R 1

Тарх ёки харита тахтага текис қилиб ёйиб қўйилади. Планиметрнинг қутби шундай жойлаштирилиши керакка, шакллар айлантирилиб чиқилаётганда ричаглар орасидаги бурчак 30 0 дан кичик, 150 0 дан катта бўлмаслиги ва саноқ механизми тархдан ташқарига чиқиб кетмаслиги керак. Шакл чегарасида бошланғич нуқта белгилаб олиниб, айлантириш шу нуқтага қўйилади ва саноқ U 1 олинади. Кейин шакл чегараси бўйлаб айлантириш нуқтаси текис, бир тезликда соат мили юриши бўйича юргизилиб бошланғич нуқтага қайтиб келганда U 2 саноғи олинади. Кейин иккинчи марта айлантирилиб бошланғич нуқтага келганда U 3 саноғи олинади. Бунда икки марта айлантириш натижасида олинган U 1 U 2 U 3 саноқларининг айирмаси тенг ёки фарқи шакл юзаси 200 бўлакчага бўлса, 2 дан; 200 дан 2000 бўлакчагача бўлса 3 дан; 2000 дан ортиқ бўлса 4 дан кўп бўлмаслиги керак. Акс ҳолда ўлчаш қайтадан бажарилади. Агар у саноғи U 1 саноғидан ёки U 3 саноғи U 2 саноғидан кичик бўлса унда саноқлар айримаси олинаётганда кичик саноққа 10000 қўшиб олиниши керак. Натижалар махсус жадвалда ёзиб борилади. Ҳамма шаклларнинг юзаси аниқланиб бўлгандан кейин уларнинг йиғиндиси Р а =умумий юзанинг амалий қиймати деб олиниб, у аналитик усулда топилган ва назарий қиймат деб қабул қилинган Р н билан солиштирилади. Бунда ўлчаш хатоси қуйидагича топилади. f p = P a – P н Хатонинг чекли қиймати қуйидаги ифода билан ифодаланади: f p чекли =0,7 С ( n 0,05 М/ 10000) Р га бу ерда С-планиметрнинг бўлак қиймати, n -юзаси аниқланган шакллар сони, М-тарх миқёсининг махражи, Р-умумий юзанинг яхлитланган қиймати, га. Планиметр асбобининг афзаллиги шундан иборатки, унинг ёрдамида маълум математик шакли (доира, тўртбурчак, кўпбурчак, учбурчак)

кўринишда бўлмаган шакллар (экин майдонлари, кўллар, яйловлар) юзасини етарли аниқликда ўлчаш мумкин.

ХУЛОСА: Жойнинг табиий шароити, майдон шакли ва ўлчамига қараб юзаларни иккита йўл билан аниқланади. Жойдаги шакли юзалари аналитик усулда, харитадаги майдон юзалари эса график усулларда аниқланади. Тарх ва хариталарда шакллар (экин майдонлари, ўрмонлар, аҳоли яшайдиган жойлар, ва бошқалар) юзаси механик усулда ҳам аниқлаш мумкин. Бу усулда аниқлаш учун махсус планиметр асбобидан фойдаланилади. Чизиқли, қутбли ва электрон планиметрлар мавжуд бўлиб, ҳозирги пайтда энг кўп қўлланиладиган қутбли планиметрлардир.

Asosiy adabiyotlar 1. U . Norqulov , X . Sheraliyev . Qishloq xo ’ jalik meliorasiyasi T . 2003 y . 2. Artukmetov Z , Sheraliyev X « Ekinlarini sug ’ orish asoslari » T . O ’ zbekiston milliy ensilopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti 2005. 3. V . T . Lev va boshqalar « Sug ’ oriladigan dehonchilik va qishloq xo ’ jalik meliorasiyasidan amaliy mashg ’ ulotlar » T .1992. 4. Avezboyev S, Volkov S. «Yer tuzishning ilmiy asoslari»,T.2002 y. 5. Avezboyev S, Karaboyeva T «Yer tuzish» T. 2005y. 6. Avezboyev S, Troiskiy V.P. «Yer tuzishning ilmiy asoslari»,T.1996 y. 7.Tolipov G.A. va boshqalar «O’zbekiston Respublikasi yer kadastri».-T.1994 y.

Похожие

Ер тузишда бажариладиган съёмкаларнинг оддий усуллари

Ер кадастри ер кадастрининг таркибий қисмлари

Ер тузиш харакатлари ер тузиш турлари ва тамойиллари

Ер тузиш жараёни босқичлари

Ер тузишни лойиҳалашда тайёргарлик ишлари ер тузишда геодезик ўлчаш ишларини асослаш