Ўзгарувчан ток магнит занжирлари - Физика - Рефераты

Ўзгарувчан ток магнит занжирлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

244.701171875 KB

Ў згарувчан ток магнит занжирлари Режа: 1. Магнит ўтказгичли ғалтакнинг ўзгарувчан магнит оқими. 2. Магнит ўтказгичли ғалтакнинг вольт–ампер тавсифи 3. Магнит ўтказгичли ғалтакнинг ҳолат тенгламаси. 4. Ўзгарувчан ток стабилизатори.

Магнит ўтказгичли ғалтакнинг ўзгарувчан магнит оқими Индуктив ғалтакли ўзгарувчан магнит занжирларидаги электромагнит ҳодисаларнинг хусусиятлари билан танишиб чиқамиз. Таҳлил қилиш учун элементларни идеаллаштириб олиш қулай ҳисобланади. Бунинг учун тарқалиш оқими ва ғалтак чўлғамининг қаршилигини ҳисобга олмаймиз. У ҳолда ғалтакдаги кучланиш фақат ЭЮК билан мувозанатлашади (6.1-расм). u= - e, (6.1) бу ерда e=−wdФ dt - ишчи оқим билан индукцияланган ЭЮК ; w - чўлғамлар сони . Электр ҳолати (6.1) ифода билан тавсифланадиган 6.1-расмдаги занжир идеаллаштирилган магнит занжири деб аталади. (6.1) тенгламага мувофиқ Ф(t)=1 w∫u(t)dt+K , (6.2) К - интеграллаш доимийси, доимий оқим бўлмаган ҳолатда К =0 бўлади. (6.2) ифодадан, шундай хулоса қилиш мумкинки, ўзгарувчан оқимнинг ўзгариш қонунияти тўлиғи билан ғалтак чўлғамларидаги кучланишга боғлиқ бўлиб, магнит занжирининг параметрларига боғлиқ эмас. Индуктив элементдаги кучланиш ва токни тўғридан – тўғри ўзаро боғловчи қуйидаги ифода маълум u=dΨ dt =dΨ di ⋅di dt =Ldi dt . (6.3) Магнит ўтказгичида магнит оқимининг қиймати Ф га тенг бўлган чўлғамда (6.3) ифода чизиқли бўлмайди. 6.1 – расм .

6.1-расмда ифодаланган занжир учун қуйидаги тенгламани ёзиш мумкин.Ψ (t)=w Ф (t)= wSB (t) , (6.4) i(t)=H (t)l/w , (6.5) бу ерда S – магнит ўтказгичнинг кўндаланг кесими; l - магнит чизиғининг узунлиги. Бу тенгламаларга мувофиқ оқим илашиши  магнит индукцияси В га, ток эса магнит майдон кучланганлиги Н га пропорционал. B(t) ва H(t) ўзгарувчан катталиклар ўзаро магнитланиш тавсифи билан боғланган . Кучланиш u(t) нинг даврий ўзгаришида , оқим Ф (t) ва магнит индукцияси B(t)= Ф /S циклик ўзгариш остида бўлади . У ҳолатда В ва Н орасидаги боғланиш динамик магнитланиш сиртмоғи билан ифодаланади (6.2- расм). В(Н) боғланиш чизиқлимас боғланиш бўлиб,  ( i ) ҳам чизиқлимас бўлади. d  / di ҳосила узлуксиз равишда шу эгри чизиқда ўзгаради, демак L=dΨ /di= L(i)=var . Магнит ўтказгич ғалтагининг индуктивлиги доимий бўлмай, занжирдаги электр токига боғлиқ бўлади. Индуктив ғалтакдаги кучланиш ва ток бир – бири билан чизиқли бўлмаган қуйидаги тенгламага биноан боғлиқ: u= dΨ dt = dΨ di ⋅di dt =L(i)di dt . (6.6) Бу муносабат шуни кўрсатадики, ғалтакдаги кучланиш синусоидал бўлганда чўлғамлардаги ток носинусоидал бўлади. Магнит майдонининг ўзгариши гистерезис ҳодисаси ва уюрма токлар таҳсирида магнит ўтказгичнинг қизишига сабаб бўлади. Натижада магнит ўтказгичда электр энергия исрофи вужудга келиб уни магнит исрофлари дейилади. Ферромагнит материални циклик равишда магнитланганда, магнит индукцияси, магнит оқимидан орқада қолади. В(Н) боғланиш гистерезис В 6.2 – расм .

сиртмоғи деб аталиши бизга маҳлум. Магнит майдони кучланганлигининг (Н m ) ҳар хил қийматларида ўзаро симметрик бир неча гистерезис сиртмоқларини ҳосил қилиш мумкин. Бу гистерезис сиртмоқларининг учларини бирлаштириб ҳосил қилинган тавсифнома асосий магнитланиш эгрилиги дейилади. Энг катта гистерезис сиртмоғи эса, чегаравий гистерезис сирт-моғи дейилади. Унинг ёрдамида ферромагнит материалнинг асосий параметрларини аниқлаш мумкин. Масалан қолдиқ ( B r ) ва максимал ( B m ) магнит индукцияси туйиниш магнит индукцияси B s , коэрцитив куч – Н с . Магнитланиш жараёнида маҳлум исрофлар юзага келади. Материалнинг масса бирлигига тўғри келувчи битта гистерезис сирт-моғи циклида исроф бўлган солиштирма қувват Pr[ BТ кг ] шу сиртмоқнинг юзасига пропорционал бўлади. Бундан ташқари уюрма токлар таҳсирида исроф бўлган қувват Р у , солиштирма электр қаршилигига тескари пропорционал, магнит индукцияси квадратига ва магнитланиш частотасига тўғри пропорционал. Бу қувватлар исрофи, умумий ҳолда магнитланиш исрофи дейилади: Р М =Р г +Р у (6.7) Магнит ўтказгичли ғалтакнинг вольт – ампер тавсифи Юқорида кўрилган идеаллаштирилган магнит системалари тушунчасини бироз кенгайтирилган ҳолда, магнитланиш сирт-моғини идеаллаштирилган магнитланиш эгри чизиғи В t (Н t ) билан алмаштирамиз (6.3-расм). Бу билан магнит ўтказгич чул-ғамларидан ўтаётган ток i(t) нинг шаклига, гистерезис ҳодисаси ва уюрма токларнинг таҳсири инобатга олинмайди. Кучланиш u = U m sin  t бўлганда магнит ўтказгичидаги магнит индукцияси B(t)=Ф(t) S = 1 wS ∫ udt ҳам гармоник қонунияти билан ўзгаради:6.3 – расм.

B(t)=− Um ωwS cos ωt. (6.8) Bm= U m ωwS - магнит индукциясининг амплитудаси кучланиш амплитудаси U m га пропорционал бўлади. 6.4-расмда В m ва i(t)=H(t)l/w орасидаги ўзаро боғланиш чизиб кўрсатилган. В m орт- тириб борилгани сари токнинг шакли синусоидадан фарқлана боради. Магнит ўтказгич тўйинганда эса, ток кескин ортиб кетади B t ( H t ) боғланиш каби U m ва I m боғланиш 6.5-расм, а,б да кўрсатилган. Ток амплитудаси билан кучланиш амплитудаси қиймати орасидаги боғланиш чизиқлимас. 6.6 – расм. 6.5 – расм. Агар амплитуда қийматларидан таҳсир этувчи қийматларга ўтадиган бўлсак, I ( U ) (6.6-расм) вол p т – ампер тавсифини ҳосил қиламиз. Унинг қийматлари тажриба йўли билан амперметр ва вол p т-метрлар билан аниқланади. Реал носинусоидал токни эквивалент синусоидал ток билан алмаштириб анализ соддалаштирилади. Ўзиндукция ЭЮК си Е ни индуктив қаршилигидаги кучланиш сифатида ифодалаймиз, ˙U=− ˙E эканлигини ҳисобга олган ҳолда 6.4 – расм.

˙U=−˙E=jx { ˙I¿ , (6.9) бундан эквивалент синусоидал ток ҳолати учун эквивалент индуктив қаршиликнинг қиймати Х =U/I . (6.10) т 6.7 – расм. 6.8 – расм. 6.7-расмда I ( U ) ва Х( U ) тавсифлар берилган. Бундан кўриниб турибдики, кучланиш ортиши, қаршилик Х нинг бир текис камайиб боришига сабаб бўлар экан, демак, магнит ўтказгичли чўлғам чизиқлимас элемент экан. (6.5) муносабатни, таҳсир этувчи қийматлар орқали ифодаласак: I=H~l/w . (6.11) Ферромагнит материаллар текширилганда U ва I ўлчаб олиниб, (6.8) ва (6.11) муносабатлар ёрдамида B m ( H  ) боғланишни ҳосил қилиш мумкин. Бу муносабат магнит тавсифи деб аталади. Бу тавсиф маълумотномаларда берилади. Агар магнит ўтказгичда lT оралиқдаги тирқиш мавжуд бўлса, тирқишнинг узунлиги қанча катта бўлса, магнит қаршилиги R T ва чўлғамдаги ток шунча катта бўлади. RT=lT/μ0ST . Тирқиши бор бўлган магнит ўтказгичли чўлғамдаги ток I≈ U ωw 2RT . (6.12) Чўлғамдаги ток магнит тирқиши қаршилигига тўғри пропорционал (6.10) муносабатга асосан X=U I= ωw 2 RT . (6.13) (6.13) ифода шуни кўрсатадики, чўлғамнинг индуктив қаршилиги, тирқишнинг магнит қаршилигига тескари пропорционал экан. Х( l Т ) боғланиш

6.8-расмда берилган. Кўп электротехник қурилмаларда магнит тирқишини иложи борича минимал ҳолатга келтиришга ҳаракат қилинади (керакли магнит оқимини ҳосил қилиб берувчи токнинг қийматини сақлаган ҳолда). Лекин магнит тирқишидан фойдаланган ҳолда, индуктив қаршиликни созлаш имконияти бўлган индуктив ғалтаклар ҳосил қилиш мумкин. Улар дросселлар деб аталади. Улардан, масалан, пайвандлаш аппаратларида ёй токини созлашда фойдаланилади. Магнит ўтказгичли ғалтакнинг ҳолат тенгламаси Магнит ўтказгичли ғалтакнинг тўлиқ ҳолат тенгламаси:u=−e−es+Rчулi , (6.14) бу ерда e=−wdФ dt ; eS=−dΨ Sdt - қисман магнит ўтказгич ва ҳаво орқали туташиб берк контур ҳосил қилувчи магнит оқими Ф s таъсирида ҳосил бўлган ЭЮК; R чул – чўлғамнинг актив қаршилиги. Таҳлил қилиш учун чўлғамлардаги носинусоидал токни эквивалент синусоидал ток билан алмаштирамиз. Бу эса вектор диаграммалар тузиш ва комплекс катталиклардан фойланган ҳолда ҳолат тенгламаларини тузиш имкониятни беради. (6.14) тенглама комплекс кўринишда қуйидагича ёзилади: ˙U=− ˙E− ˙ES+Rчул ˙I (6.15) s чул Идеаллаштирилган магнит занжир 6.9 – расм. ЭЮК Е s ни Х s даги кучланиш тушуви билан алмаштирамиз ES=−jXS˙I . У ҳолда ˙U=− ˙E+jX S˙I+Rчул⋅˙I . (6.16)

Бу тенгламага 6.9-расмда берилган схема тўғри келади. Бу схемада 6.1- расмда берилган идеаллаштирилган ғалтак схемаси резистив қаршилик R чул ва индуктив элемент Х S билан тўлғазилган. ЭЮК ˙E ни индуктив қаршиликдаги кучланиш ˙UE билан алмаштирсак: −˙E= ˙UE=jXI

Унда:˙U=Rчул ˙I+jX S˙I+˙UE=Rчул ˙I+j(XS+X)˙I . (6.17) Бу муносабатга 6.10-расм, а даги алмашлаш схемаси мос келади. s чул чул s 6.10 – расм. Реал магнит ўтказгичда магнит исрофлари мавжуд, электромагнит ҳодисаларни тўлиқ ифодалаш учун схемани 6.10-расм, б кўринишида ифодалаймиз, (6.17) муносабатни тўлғазиб қуйидаги тенгламалар системасини ҳосил қиламиз ˙U=Rчул ˙I+jXS˙I+˙UE, ˙I=˙Ip+˙Ia= ˙UE jX + ˙UE Rмаг . (6.18) 6.11-расм (6.18) муносабатни ифодалайди. s чул 6.11 – расм.

Ўзгарувчан ток стабилизатори 6.12-расмда саноат частотасида ишловчи оддий кучланиш стабилизатори берилган. Бу стабилизатор ёрдамида тармоқ кучланишини тебранишини 5-10 баробар сусайтириш мумкин. Стабилизаторда дроссел Др 2 нинг вол p т–ампер тавсифининг тўйиниш участкасидан фойдаланилади. Бу участкада токнинг ўзгариши кучланишнинг ўзгаришига деярли таҳсир кўрсатмайди. Чизиқли вол p т–ампер тавсифига эга бўлган дроссел p Др 1 кетма – кет уланган. Натижавий вол p т–ампер тавсиф, иккала тавсифларнинг участкаларини мос равишда қўшишдан ҳосил қилинади. Др 2 вол p т–ампер тавсифидан манба кучланишини АВ участкада ўзгариши истеъмолчида унча сезиларли бўлмаган кучланиш ўзгаришини чақиради (A'− B' участкада), Uист =U2 . Камчилиги катта габарит ва катта ток. Токни камайтириш учун стабилизаторнинг Др 2 дросселига параллел равишда (6.14-расм) конденсатор уланади. Занжирнинг вол p т – ампер тавсифини қуйидаги тенгламалар асосида қуриш мумкин ˙I= ˙I2− ˙IC, ˙U = ˙U 1+ ˙U 2. Дроссел ва конденсатор токлари векторлари бир–бирига қарама– қарши йўналган бўлади. Шунинг учун I=|I2−IC| . Вол p т–ампер тавсиф 2 босқичда қурилади: аввал параллел тармоқларнинг тавсифлари аниқланади, сўнгра занжирнинг натижавий тавсифи қурилади (6.15-расм, а, б). Токлар айирмасининг нол p га тенг бўлган ҳолати ( I 2 = I C ) токлар резонанси режимига тўғри келади. 6.12 – расм. 6.13 – расм.

ОС участкада I C > I 2 , I 2 > I C бўлганда, U = U 1 + U 2 бўлади ва кучланишни стабилизациялаш эффекти вужудга келади. Конденсаторнинг уланиши I(U 2 ) вол p т – ампер тавсифини тўғриланишига сабаб бўлади , бу эса A'B' участкани кичикроқ токли участкага кўчириш имкониятини беради . Бу стабилизаторларни феррорезонанс стабилизаторлари деб аталади . Магнит ўтказгичлар сифатида магнитюмшоқ материаллардан фойдаланилади . Буларга электротехник пўлат, «пермаллой, ферритлар киради. 6.15 – расм.6.14 – расм .

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов А.С. ва бошқ. Электротехника ва электроника асослари: Олий ўқув юрти талабалари учун дарслик. – Т.: Ўқитувчи, 1995. 2. Касаткин А.С., Немцов М.В. Электротехника: Учебник для вузов. – М.: Вусш. шк., 2000. 3. Электротехника: Учебник для неэлектротех. спец. вузов / Под ред. В.Г.Герасимова. – М.: Вусш.шк. 1985. 4. Иванов И.Н., Равдоник В.С. Электротехника. Учеб. пособие для неэлектротех. спец. вузов. – М.: Вусш. шк., 1984.

Похожие

Чизиқли ўзгармас ток занжирлари

Уч фазали ўзгарувчан ток занжирлар

Мажбурий электр тебранишлар. Ўзгарувчан ток

Бир фазали синусоидал ток занжирлари

Тўла ток қонуни. Магнит занжирларини ҳисоблаш