Трансформаторлар 2 - Физика - Рефераты

Трансформаторлар 2

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

273.0947265625 KB

Т рансформаторлар Режа: 1. Трансформаторларнинг вазифаси ва ишлаш принципи. 2. Реал – трансформаторнинг чўлғамларини электр ҳолатини таҳлили. 3.Трансформаторнинг салт ишлаш ва қисқа туташув режимларида ишлаш тажрибаси. 4.Трансформаторнинг фойдали иш коэффициенти. Трансформаторнинг ташқи тавсифи. 5. Трансформаторларнинг турлари.

Т рансформаторларнинг вазифаси ва ишлаш принципи Электртехниканинг асосий вазифаларидан бири электр энергиясини бир жойдан иккинчи жойга узатишдир. Электр энергиясини узатиш линияларида эса, қувватнинг иссиқликка сарф бўладиган исрофи  Р= I 2 R Л ва кучланишнинг пасаювчи  U = IR Л доимо мавжуд. Линиянинг узунлиги ортган сари бу кўрсаткичлар ҳам ортади. Электр токининг тўла қувватини ( S = UI ) ўзгартирмаган ҳолда уни турли кучланиш ва ток билан узатиш мумкин. Электр энергиясининг бир поғонада бўлган u 1 , i 1 кучланиш ва токни бошқа поғонадаги u 2 , i2 кучланиш ва токка айлантириб берадиган статик (ҳаракатланувчи қисмлари бўлмаган) электромагнит аппарати трансформатор дейилади (9.1-расм, а, б). Берк магнит ўтказгичда чўлғамлар сони w1 ва w2 бўлган иккита чўлғам жойлашган (бирламчи ва иккиламчи). Бирламчи чулғамга манбадан электр энергияси берилса, иккинчидан энергия истеъмолчига узатилади. Кучланиш U 1 таҳсирида бирламчи чўлғамдан ток ўта бошлайди ва ўзгарувчан магнит оқими вужудга келади. Бу оқим таъсирида трансформатор чўлғамларида ўзиндукция ЭЮК лари е 1 ва е 2 вужудга келади ва трансформаторнинг чиқиш қисмаларида кучланиш ҳосил бўлади. Агар чиқиш қисмаларида бирор истеъмолчи уланса, берк контур бўйлаб i 2 ток ўта бошлайди. Бу ток ҳам магнит оқими вужудга келтиради. Оқимлар йиғиндиси трансформаторнинг умумий оқими Ф ни вужудга келтиради. Схемада барча физик катталикларнинг шартли мусбат йўналишлари кўрсатилган. Трансформаторнинг таҳлилида фақат ишчи оқимнинг таҳсири инобатга олинади. Чўлғамларнинг актив қаршиликларини ҳисобга олмаган ҳолда идеал трансформатор сифатида кўрилса, электр ҳолат тенгламаси Манба Ист Ман - ба Ист 9.1 – расм.

u 1 =- e 1 ; u 2 =- e 2 , (9.1) бу ерда е 1 =-w 1 d Ф / dt ; e 2 = - w 2 d Ф / dt . (9.2) (9.1) ва (9.2) муносабатлардан синусоидал катталикларнинг таъсир этувчи қийматларининг нисбати трансформациялаш коэффициентига тенг. (9.1) ва (9.2) дан: e1 e2 = w1 w2 = u1 u2 = n . (9.3) Синусоидал катталикларда U 1 / U 2 = n бўлади. Электромагнит занжир учун тўла ток қонунига мувофиқ магнит ҳолат тенгламаси Hмlм=w1i1+w2i2 , бунда lм – магнит ўтказгичнинг ўрта чизиғи узунлиги. Трансформаторларда магнит кучланиш амплитудаси Hмm lм , магнит юритувчи куч (МЮК) амплитудаси w1i1m ва w2i2m дан бир қанча тартибга кичик. Шу сабабли юқоридаги тенглама соддалаштирилганда w1i1+w2i2≈0 (9.4) деб олиш мумкин. Бундан |i1 i2 |=w2 w1 =1 n . ( 9.5) Синусоидал ток учун I 1 / I 2 = 1 / n (9.3) ва (9.5) тенгламаларнинг ўнг ва чап тарафларини кўпайтириб, u1i1 u2i2 = p1 p2 =1 ёки р 1 = р 2 яъни u 1 i 1 = u 2 i 2 (9.6) ҳосил қиламиз . Идеаллаштирилган трансформаторларда электр энергияси тўлиғи билан бирламчи чўлғамдан иккиламчи чўлғамга сўнгра истеъмолчига узатилади . (9.6) т енглама шуни кўрсатадики , истеъмолчининг ўзгариши яҳ ни

i 2 токининг ўзгариши , i 1 токининг мос равишда ўзгаришига сабаб бўлади , натижада энергия сақланиш қонуни бажарилиб , оний қувватлар баланси та ҳ минланади . Р еал трансформаторнинг чўлғамларини электр ҳолатини таҳлили 9.2-расмда реал трансформаторнинг чўлғамларидан ўтувчи токнинг ҳақиқий йўналишлари ва магнит майдон куч чизиқларининг йўналишлари тасвирланган. Бирламчи ҳамда иккиламчи чўлғамлар магнит ўзагининг ўрта стерженида жойлашган. Ишчи оқим ён стерженлар бўйлаб берк контур ҳосил қилади. Ўрта стержен бўйлаб ўтиб ҳаво орқали берк контур ҳосил қилувчи қўшимча оқим чўлғамларда тарқалиш магнит илакиши Ψ1T ва Ψ2T ни ҳосил қилади. Ψ1T ва Ψ2T нинг ўзгариши тарқалиш ЭЮК сини вужудга келтиради. е 1Т =- d  1 T / dt , е 2 T =- d  2 T / dt . (9.7) Бу ЭЮК ларни синусоидал ток занжирларида қуйидагича ифодалаш мумкин. ˙Е1Т=−jX1T˙I1 , ˙Е2Т=− jX 2T˙I2 . X 1 T ва X 2 T ларни доимий деб ҳисоблаш мумкин. Агар трансформатор чўлғамларининг актив қаршиликлари R 1 ва R 2 ни ҳам ҳисобга олсак, у ҳолда трансформаторнинг электр ҳолат тенгламаси: ˙U1=−˙E1+jX1T˙I1+R1˙I1 ; (9.8) ˙E2= ˙U2+jX 2T˙I2+R2˙I2 , (9.9) бу ерда ˙E1=− jωw 1Ф ва ˙E2=− jωw 2Ф ишчи оқим таъсирида вужудга келади; U2=ZИСТ ˙I2 - иккиламчи чўлғамдаги кучланиш. Тарыалиш майдони 9.2 – расм.

9.3-расмда трансформаторнинг эквивалент схемаси берилган. Трансформаторли электр тармоқларини ҳисоблашда, трансформаторлар Т ёки Г кўринишли алмашлаш схемалари билан ифодаланади. Бу схемаларда магнит боғланиш, электр боғланиш билан алмашланган бўлади. 9.3 – расм. Истеъмолчи бўлмаганда яъни I 2 =0 бўлганда (салт ишлаш) магнит ўтказгичдаги оқим бирламчи чўлғам токи билан ҳосил қилинади. Салт ишлаш токи I 1 C билан U 1 орасидаги боғланиш салт ишлаш тавсифи дейилади (9.4-расм). Уэлектромагнит ғалтакнинг вольт-ампер тавсифи кўринишига эга (магнит ўзакли). Истеъмолчи уланганда I 1 ток вужудга келади ва I 2 ҳам ўзгаради. U1=const бўлганди, Фm=const бўлади. Шунинг учун салт ишлаш режимида бирламчи чўлғамнинг МЮК си юкламали холатдаги иккала чўлғамнинг МЮК ларини йиғиндисига тенг бўлади: w1˙I1c=w1˙I1+w2˙I2 , (9.10) I12=−˙I2w2/w1 белгилаш киритиб, (9.10) қайта ёзиб ˙I1=˙I1c+˙I12 (9.10,а) ни ҳосил қиламиз . Бу ерда ˙I1 токининг ташкил этувчилари ˙I1c - доимий , ˙I12 - трансформаторнинг истеъмолчисига боғлиқ бўлади . 9.5-расмда ифодаланган вектор диаграмма (9.8), (9.9) ва (9.10,а) тенгламаларни трансформациялаш коэффициенти n =1,5 тенг ҳолатини ифодалайди.1С 1С 9.4 – расм. Т Т 9.5 – расм .

Т рансформаторнинг салт ишлаш ва қисқа туташув режимларида ишлаш тажрибаси Салт ишлаш тажрибасини ўтказишдан мақсад трансформаторнинг пўлат ўзагида магнит майдони ҳосил қилиш учун сарф бўладиган қувват исрофи Р п ни ва трансформаторнинг трансформациялаш коэффициенти n ни аниқлашдир. Бу тажриба 9.6-расмда кўрсатилган. Бирламчи чўлғамга уланган ўлчаш асбоблари ёрдамида ток I0 , кучланиш U10 ва қувват P0 аниқланади. Тажриба вақтида U10=U1ном бўлиши керак. Иккиламчи чўлғам учларига уланган вол p тметр ёрдамида кучланиш U2=U20 аниқланади. Ток I2=0 . Салт ишлаш вақтида ваттметр кўрсатган қувват исрофи: P0=PП+I02R1 . (9.11) 9.6 – расм. Мис чўлғамларнинг қизиши салт ишлаш токининг I02R1=(0,05 I1H)2R1 қиймати билан чеклангани учун, ундаги қувват исрофи Pм=I02R1≈0 дейиш мумкин. У ҳолда P0=PП бўлади. Олинган маҳлумотлар бўйича трансформаторнинг трансформациялаш коэффициенти n= U10/U 20 ни ва салт ишлаш вақтидаги параметрларни аниқлаш мумкин: Z10= U1 I0 ; R10= P0 I02; X10=√Z102− R102 . (9.12) Агар бирламчи чўлғамга берилган кучланиш 0 дан U1ном гача орттириб борилса, пўлатдаги қувват исрофининг кучланишга квадратик боғлиқлигини кўриш мумкин. P0(U1) ёки I0(U1) боғланиш магнитланиш тавсифи

кўринишига эга бўлиб, ундан салт ишлаш номинал токи I 0 ном ва номинал қувват исрофининг қиймати Р П0 ном ни аниқлаш мумкин. Трансформатор номинал нагрузка билан ишлаганда, унинг чўлғамларидан номинал ток ўтиб, чўлғамлар қизийди. Келтирилган қувват бир қисмининг атроф муҳитга тарқалиши мис чўлғамларидаги қувват исрофи Р м дейилади. Уни трансформаторнинг қисқа туташув тажрибасидан аниқланади (9.7-расм). 9.7 – расм. Бунда трансформаторнинг иккиламчи чўлғами амперметр А 2 орқали қисқа туташтирилади. Тажриба вақтида иккала чўлғамдан ҳам номинал токлар ( I 1 = I 1ном ; I 2 = I 2ном ) ўтадиган даражада пасайтирилган кучланиш берилади. Бу кучланиш трансформаторнинг қисқа туташув кучланиши U қ дейиладиUЫ%= UЫ UНОМ ⋅100 . (9.13) Қисқа туташув кучланиши трансформатор номинал кучланишининг кичик улуши ( U K  0,1 U 1 H ) ташкил этгани учун пўлат ўзакдаги қувват исрофи Р п =0 дейиш мумкин. У ҳолда қисқа туташув пайтида ваттметр кўрсатган қувват Р қ мис чўлғамларнинг қизишига сарф бўлган қувват исрофи Р м га тенг бўлади. РK= РП+I1H2⋅R1=0+РМ= РМ . (9.14) Тажрибадан олинган маълумотлар бўйича трансформаторнинг қисқа туташув параметрларини аниқлаш. Z1Ы=UЫ I1Ы; R1Ы= РМ I1Ы2 ; Х1Ы=√Z1Ы2 −R1Ы2 . (9.15)

Агар қисқа туташув кучланиши U1=0,05 Uном =0,05 E1 эканлиги ҳамда нормал ҳолатда Е 1 =4,44 fw ,Фm бўлишини ҳисобга олсак, қисқа туташув пайтидаги магнит оқими: E1К=0,005 Е1=4,44 fw 1ФЫ , ФК= 0,05 Е1 4,44 fw1 . (9.16) Демак қисқа туташув пайтида магнит оқими, шунингдек магнит индукцияси тахминан 20 марта камаяди. ФК Фm= 1 20 ёки ЕК Еm = 1 20 Р п ~¿ B m бўлганда Р п =0 дейиш мумкин. Т рансформаторнинг фойдали иш коэффициенти. Трансформаторнинг ташқи тавсифи Трансформатордаги исрофлар қуйидагилардан иборат: 1. Токнинг иссиқлик таҳсири туфайли мис чўлғамларда юзага келган қувват исрофи. PM=I1НОМ2 R1+I2НОМ2 R2 (9.17) 2. Магнит оқимининг ўзгарувчанлиги туфайли юзага келган пўлат ўзакдаги гистерезис ва уюрма токларга сарф бўладиган қувват исрофи: Р п =Р 2 +Р у (9.18) Бу қувват исрофи пўлат ўзакнинг материалига, магнит индукциясига ва ўзгарувчан токнинг частотасига боғлиқ. 3. Трансформаторнинг конструкциясига боғлиқ бўлган қувват исрофи. Мис чўлғамлардаги қувват исрофи нагрузкага боғлиқ бўлганлиги учун ўзгарувчан, пўлат ўзакдаги қувват исрофлари эса, трансформаторнинг иш жараёнида ўзгармас бўлади. Трансформаторнинг фойдали иш коэффициенти (ФИК) η'=P2 P1= P2 P2+ΔP = P2 P2+PП+Pм , (9.19)

бунда Р 1 – трансформаторнинг кириш томонидаги қувват; Р 2 – трансформаторнинг чиқиш томонидаги фойдали қувват;  Р – трансформаторнинг тўла қувват исрофи. Агар трансформаторнинг ФИК ни унинг қандай юкланганлигини кўрсатувчи юкланиш коэффициентиβ= I2 I2H орқали ифодаласак, η''= β⋅P2НОМ β⋅Р2НОМ +РП+β2Pм = β⋅SНОМ ⋅cos ϕ2 β⋅SНОМ ⋅cos ϕ2+PП+β2Pм , (9.20) бунда со s  2 – нагрузка қувват коэффициенти; S ном – трансформаторнинг тўла қуввати. Катта қувватли трансформаторларнинг фойдали иш коэффициенти 0,97  0,99, кичик қувватлиси эса 0,82  0,9 атрофида бўлади. Трансформаторларда Р n = Р м бўлганда, унинг юкланиш коэффициенти оптимал (  опт =0,5  0,6) бўлиб, бунда трансформаторнинг фойдали иш коэффициенти энг юқори бўлади. Бирламчи чўлғам кучланиши U 1 ва қувват коэффициенти c ҳ s  2 ўзгармас бўлганда иккиламчи чўлғамдаги кучланиш U 2 нинг нагрузка токи I 2 га боғлиқлиги U2=f(I2) трансформаторнинг ташқи тавсифи дейилади. 9.8-расмдаги трансформаторнинг турли хил тавсифларидан кўринадики, актив юклама со s  =1, актив-индуктив юклама со s  <1, фаза силжиши бурчаги  >0 бўлади. Аткив-сиғим юламада со s  2 <1 ва  <0. Иккиламчи чўлғамдаги кучланишнинг ўзгариши: ΔU %=U2H−U2 U2H ⋅100 , (9.21) бу ерда U2H=U20 – трансформатор салт ишлаган пайтдаги иккиламчи чўлғам учларидаги кучланиш; U2 – трансформаторнинг юклама билан ишлаётган кучланиши.9.8 – расм.

Ташқи тавсифдан кўринадики, актив ва актив – индуктив юклама учун ишлаётган трансформатордаги кучланиш номиналидан доим  U га кичик бўлади, актив – сиғим юкламада эса  U га ортиқ бўлади. Электр истеъмолчилари, асосан, актив – индуктив хусусиятга эга бўлганидан линиядаги кучланишларнинг пасаювини ҳисобга олиб, истеъмолчига ўрнатиладиган катта қувватли трансформаторларнинг чиқиш томонидаги кучланиши, номиналдан 5 % ортиқ қилиб лойиҳаланади. Т рансформаторнинг турлари Уч фазали трансформаторлар, уч фазали ток системасини трансформациялаш учун ишлатилади. Катта қувватли энергияни узатишда бир фазали трансформаторлардан фойдаланилади. Уч фазали трансформаторнинг чўлғамлари юлдуз ёки учбурчак шаклида уланиши мумкин. 9.9-расмда уч фазали куч трансформаторларни чул-ғамларининг ( Y / Y -0 ва Y /  -11) боғланишлари кўрсатилган. Автотрансформаторларда чўлғамлар электр жиҳатдан ўзаро боғланган бўлиб, иккиламчи чўлғам бирламчи чўлғамнинг бир қисмини ташкил этади. Автотрансформаторлар бир фазали ёки уч фазали қилиб чиқарилади. Бир фазалилари лаборатория автотрансформаторлари (ЛАТР) тарзида кенг қўлланилади. Автотрансформаторлар кучланиши кенг доирада ўзгартириладиган жойларда ишлатилади. Улар кучланишни орттириб ёки пасайтириб беради. Агар чўлғамнинг барча ўрамлари w1+w2 бўлиб, шаҳобланган ўрамлар w2 бўлса, орттирувчи автотрансформаторнинг трансформация коэффициенти: n= w 1 +w 2 w 2 , (9.22) пасайтирувчиники эса: n= w2 w1+w2 бўлади. (9.23) 9.9 – расм.

Автотрансформаторлар ўзгарувчан ток двигателларини ишга туширишда, биноларда ёруғлик кучини ўзгартиришда, уй – рўзғор ва лаборатория ишларида кенг қўлланилади (9.10-расм). Ўлчаш трансформаторлари. Ўзгарувчан токнинг юқори кучланишли занжирларига уланадиган ўлчов асбобларининг ўлчаш чегараларини кенгайтириш мақсадида кучланиш ва ток трансформаторларидан фойдаланилади. Юқори кучланишли тармоқ асбоб – ускуналарини ҳимоя қилиш учун турли ҳимоя релеларидан фойдаланилади. Улар ҳам тармоққа ўлчаш асбоблари каби ток ва кучланиш трансформаторлари ёрдамида уланади. 9.11-расмда кучланиш ва ток ўлчаш трансформаторларининг ўлчаш занжирига ва ўлчаш асбобларига уланиши схемаси келтирилган. Кучланиш ўлчаш трансформаторлари орқали вол p тметрлар, частотометрлар ва ваттметрлар, счетчиклар, фазометрлар ва ш.к. ларнинг параллел p чўлғамлари уланади. 9.10 – расм. 9.11 – расм. Токлар трансформатори орқали амперметр ва ўлчаш асбобларининг кетма-кет занжирлари уланади. Ўлчаш трансформаторларининг юқори кучланиш ва катта токка уланадиган қисмаларини Х , А ва Л , Л 2 билан, ўлчаш асбобларига уланадиганларини x,α ва И 1 , И 2 билан белгиланади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов А.С. ва бошқ. Электротехника ва электроника асослари: Олий ўқув юрти талабалари учун дарслик. – Т.: Ўқитувчи, 1995. 2. Касаткин А.С., Немцов М.В. Электротехника: Учебник для вузов. – М.: Вусш. шк., 2000. 3. Электротехника: Учебник для неэлектротех. спец. вузов / Под ред. В.Г.Герасимова. – М.: Вусш.шк. 1985. 4. Иванов И.Н., Равдоник В.С. Электротехника. Учеб. пособие для неэлектротех. спец. вузов. – М.: Вусш. шк., 1984.

Похожие

Fizikaning rivojlanish tarixi 2

Электр ёйи ёрдамида пайвандлаш

Кучайтиргичлар ҳақида умумий маълумот магнит кучайтиргичлари

Кувват кучайтиргичлар. Бир тактли ва икки тактли схемалар

Электр таъминоти