Radioelektronika fani va uning vazifalari - Физика - Рефераты

Radioelektronika fani va uning vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

258.5 KB

Radioelektronika fani va uning vazifalari Reja : a) Radioelektronika faninig vujudga kelishi va uning fan va texnikadagi roli. b) Radioelektron sistema v) Radiotexnika va elektronika g) Radiotexnikaning rivojlanish tarixi d) Nanofizika va nanotexnologiya. Xulosa

Radioelektronika, radiotexnika va elektronika fanlarining rivojlanishi natijasida vujudga kelgan fandir. Uning negizini radiotexnika fani tashkil qiladi. Ammo fan va texnikaning rivojlanishi uni radioelektronikani bir bo‘limiga aylantirib qo‘ydi. Radiotexnik jarayonlar radiosistemalar yordamida amalga oshiriladi. Ulardan eng ko‘p tarqalgani informatsiya sistemalaridir. Ularda voqelik, hodisa, axborot va boshqalar haqidagi ma’lumot, ya’ni informatsiya elektromagnit tebranishlar yordamida bir joydan ikkinchi joyga olib o‘tiladi. Shunga ko‘ra informatsiya sistemasining asosiy qismini o‘tkazgich , aloqa yo‘li (aloqa muhiti) va qabul qilgich tashkil qiladi. Ular birgalikda aloqa sistemasi yoki radioelektron sistemalar deb ataladi (1- rasmda keltirilgan). Biz yuqorida radioelektronika, radiotexnika va elektronika fanlarining qo‘shilishidan vujudga kelgan, degan gapni aytdik. Kelingizlar radiotexnika va elektronikaning o‘zlari nimani o‘rgatadi qisqacha shunga to‘xtaylik. Radiotexnika - o‘zgarmas yoki sanoat chastotasi 50 G t s ga teng bo‘lgan chastotadagi o‘zgaruvchan tok energiyasini yuqori chastotali (yuz ming million va bir necha o‘n milion ger t s) o‘zgaruvchan tok energiyasiga aylantirib berish elektromagnit tebranishlar va to‘lqinlarni hosil qilish, ularni tarqatish, qabul qilish shuningdek biror axborotni radioto‘lqinlar orqali uzatish, qabul qilish kabi masalalarni o‘rganadi.

Elektronika - elektrovakuumli va yarim o‘tkazgichli asboblarni ishlab chiqarish va hozirgi zamon qurilmalarida ishlatish kabi masalalarni o‘rganadi. Radiotexnika fanining rivojlanishida XIX asrda fizika sohasida qilingan ko‘pgina kashfiyotlar juda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Masalan: - Faradey tomonidan kashf etilgan elektr va magnit maydonlarning o‘zaro ta’sir hodisalari ya’ni o‘zaro aloqadorligi. - J.Maksvellning elektromagnit maydon xususiyatlarini ochib beruvchi tenglamalarini ko‘rsatish mumkin. Bu tenglamalarda elektromagnit to‘lqinlarning mavjudligi va ular yorug‘lik tezligiga teng bo‘lgan tezlik bilan tarqalishi nazariy holda keltirilgan edi. - Maksvell nazariyasi to‘g‘riligini birinchi marta nemis olimi G.Gerts (1886 – 1988 yil) amalda isbotladi. Lekin Gerts elektromagnit to‘lqinlarini amalda hosil qilsada, ammo ulardan texnikada foydalanib bo‘lmaydi deb hisobladi. - Mana shu kuchsiz uchqunda kelajak aloqa vositasini ko‘ra olish uchun tadqiqotchi buyuk olim bo‘lishi zarur edi. Bu ixtiroga rus olimi A.S. Papov 1895 yil 7 may kuni Petrburg rus fizik va ximiklari jamiyatida o‘zining ixtirosi haqida ma’ruza qildi. Bu ixtirodan bir yil o‘tgach italyan injeneri Markoni radio aloqa ishlarini amalga oshirib ko‘rsatdi. Eng oddiy elektron asboblaridan bir vakkumli diodni 1883 yilda Amerkalik T.A.Edison ixtiro qilgan. U oddiy chug‘lanish tolali elektr lampochkasi ichiga yana bitta elektrod joylashtirganda ular orasida hosil bo‘lgan tok faqat bir tarafga yo‘nalganligini kuzatgan. Dioddan o‘tayotgan tokning elektronlar oqimidan iborat ekanligini J.Tomson (ingliz) ko‘rsatib bergan. Birinchi vakkumli triodni 1906 yilda amerkalik Lui de Forist ixtiro qilgan. Agar radiotexnika tarixiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, umuman olganda radiotexnikaning rivojlanish tarixini 3 davrga bo‘lish mumkin. - Birinchi davrda (1895-1920) asosan uzun to‘lqinlardan foydalangan holda telegraf aloqasi yo‘lga quyildi.

- Ikkinchi davrda (1920-1955 ) elektron lampalardan keng foydalanildi. Radio qurilmalarda elektrovakuumli lampa keng miqyosda ishlatildi. - Uchinchi davrda (1955) yildan boshlab yarim o‘tkazgichli asboblar keng qo‘llanila boshlandi. Yarim o‘tkazgichlarning o‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash xususiyatini 1875 yilda nemis olimi K.F.Braun sezgan edi. Birinchi yarim o‘tkazgichli triod ya’ni tranzistorni AQShda D.Bardin va V. Bratten yaratdilar. Dastlabki integral mikrosxemalar esa 60-yilning oxirida paydo bo‘ldi. Mikrosxemalarning yaratilishi radiotexnika sohasida katta o‘zgarish bo‘lishiga olib keldi. Shundan so‘ng elektronika aniq ikki qismga, ya’ni katta quvvatli radioelektronika va mikroelektronikaga ajraldi. Keyingi paytlarda radioelektronikaning rivojlanishi bilan yangi sohalar vujudga keldi. Bularga misol qilib optoelektronika, akustoelektronika sohalarini misol qilish mumkin. Optoelektronika elektromagnit to‘lqinlar shkalasidan joy olgan optik diopazondan axborotni o‘zatish va qabul qilishda foydalanish imkoniyati borligi bilan bog‘liqdir. Akustoelektronika sohasida elektromagnit to‘lqinlar bilan bir qatorda elastik, ya’ni tovush to‘lqinlaridan keng foydalanilmoqda. Toshkent shahrida birinchi radioeshittirish 1927 yildan boshlab ishlay boshladi. Televizon ko‘rsatuvlar 1956 yil 5- noyabrdan yo‘lga quyildi (1928 yil televizor kashf etilgan. Grabovskiy tomonidan Toshkentda). Endi 1-rasmga qaytaylik. -O‘tkazgich jo‘natiladigan ma’lumotni radiosignalga aylantirib beradigan, qabul qilgich-radiosignaldan boshlang‘ich ma’lumotni tiklaydigan qurilmadir. Aloqa yo‘li o‘tkazgich va qabul qiluvchi qurilmalarni o‘zaro bog‘lovchi muhit bo‘lib yo erkin fazo, yoki maxsus texnik qurilma (parallel o‘tkazgichlar, kabel, nurtola va boshqalar)ni tashkil qiladi. Informatsiya manbaidan olinadigan noelektr tabiatli tebranishlar elektr tebranishlariga aylantirilgach radioelektron sistema kirishiga uzatiladi. Buning

uchun mikrofon yoki tasvir uzatkich trubka tasvirni tok impulslari ketma-ketligiga aylantirib beradi. Informatsiyani tashuvchi bo‘lib elektromagnit to‘lqinlar xizmat qiladi. Hozirgi zamon radiotexnikasi informatsiyani elektromagnit tebranishlar yordamida uzoq masofaga uzatish masalasini hal qilish va qishloq xo‘jaligida keng foydalanish imkonini yaratadi. Bundan tashqari radiotexnikaning rivojlanishi natijasida yangi fan tarmoqlari - «Radiofizika», «Radioastranomiya», «Radiospektroskopiya» va boshqalar vujudga keldi. Radiotexnikadan farqli radioelektronika fani erkin fazo yoki muhitda to‘lqin tarqalish masalalari bilan shug‘ullanmaydi. Shunga ko‘ra elektromagnit tebranishlar yordamida informatsiyani uzatish va qabul qilib qayta ishlash usullari, elektron qurilmalarini yaratuvchi fan va texnikaning bir sohasidir. Universal asboblar–elektron ossillograf, kuchaytirgichlar, generatorlar, hisoblagichlar va boshqalar radioelektron asboblardir. Yuqorida aytganlardan quydagicha hulosa qilish mumkin. Radioelektronika barcha qayd qilish, avtomatik boshqarish, o‘lchash, hisoblash va boshqa elektron asbob va qurilmalar asosini tashkil qiluvchi fandir. XX asrning 90 yillaridan boshlab olimlar e’tiborini tortayotgan va XXI asr fani deb e’tirof etilayotgan nanofizikaga qisman to‘xtalsak. Jism o‘lchamiga taalluqli bo‘lgan, ko‘p ishlatiladigan tushunchalardan biri mikrondir. Biz mikron, mikrojarrohlik, mikroolam, mikroiqtisod, Mikroelektronika, mikrojarayon kabi iboralarni ko‘p qo‘llaymiz, lekin hamma vaqt ham bu o‘lchamni aniq mazmuniga e’tibor bermaymiz. 1 mikron yoki 1 mikrometr (qisqacha - 1 mkm) ta’rifi bo‘yicha metrning milliondan bir bo‘lagi bo‘lib, millimetrning mingdan bir qismiga to‘g‘ri keladi. Taqqoslash uchun, inson sochi tolasining o‘rtacha qalinligi 50-100 mikronga teng. Atom olami o‘lchamlari haqida gap ketganda esa mikronning mingdan bir bo‘lagiga teng nanometr (nm) va mikronning o‘n mingdan bir bo‘lagiga teng angstrem (0 А ) bilan ish ko‘riladi. Bunday kichik o‘lchamdagi

narsalarni faqat o‘ta kattalashtirish qobiliyatiga ega bo‘lgan elektron mikroskoplar yordamidagina ko‘rish mumkin. Inson sochi 0,05-0,5 mm (50-500 mkm) Inson ko‘zining ajrata olish qobiliyati - 0,1 mm Bakteriya 1-5 mkm. (Optik mikroskop - 0,3 mkm) Viruslar 0,03-0,005 mkm (Elektron mikroskop 0,005 mkm =5 nm)

Alohida molekula o‘lchami 0,01-0,004 mkm (Elektron mikroskop 0,005 mkm =5 nm) Atom o‘lchami 1nm (Zondli skanir) XX asr fan va texnikasi taraqqiyotiga salmoqli ta’sir ko‘rsatgan tadqiqotlardan biri yarim o‘tkazgichlar fizikasi sohasiga tegishli bo‘lib, u avvaliga, yarim o‘tkazgichli diodlar va tranzistorlarning, keyinchalik esa mikrosxema, katta integral sxemalar va mikrochiplarning yaratilishiga, shuningdek mikroelektronika sanoatining paydo bo‘lishiga olib keldi. Hozirgi zamon kompyuterlari bir soniyada trillionlab amallarni bajara olishi bilan birga, nihoyatda kichik hajmda juda katta miqdordagi ma’lumotni saqlab tura oladi. Moddaning yarim o‘tkazgichlik xossasiga asoslangan elementlarda fizik jarayonlar mikronlar tartibidagi sohalarda yuz berib, zamonaviy mikrochiplarda kremniy kristalining kichik bo‘lagida bir-biriga ulangan millionlab diodlar, tranzistorlar, qarshiliklar, kondensatorlar joylashgan. Hozirda kristal o‘lchamlarini yanada kichiklashtirish va elementlar zichligini oshirish ustida qizg‘in ish olib borilmoqda. Lekin mikrosxemalar va kompyuter protsessorlarini (mikrochiplarni) ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoning

etakchi Intel, AMD va Motorola kompaniyalarining hisobiga ko‘ra, keyingi 10-20 yil ichida kremniy mikro kristallari o‘zining eng oxirgi kichik o‘lchamlariga erishadi va ularni yanada kichraytirish hech qanday foyda bermaydi. Gap shundaki, modda zarrasining tashkil etgan atomlar sonining kamayib borishi, ya’ni modda zarrasi o‘lchamining kamayishi uning fizik xossalari o‘zgarishiga olib keladi. Misol uchun oltin metallar sinfiga mansub bo‘lib, odatda, elektr tokini juda yaxshi o‘tkazadi. Oltin zarrasi-klasterining o‘lchamlari 100 nm gacha kichraytirilganda ham ular metallik xususiyatini saqlab qoladi, lekin undan-da kichikroq o‘lchamdagi (10 nm) oltin zarralarida metallik xususiyati yo‘qolib, yarim o‘tkazgichlarga xos xususiyatlar namoyon bo‘ladi. Bundan ham kichikroq o‘lchamdagi oltin zarralari dielektrik xossaga ega bo‘ladi, ya’ni ular elektr tokini mutlaqo o‘tkazmaydi. Eng asosiy xossalaridan erish temperaturasining o‘zgarishi ko‘zatilmoqda. Masalan: Oltinning erish temperaturasi 1340 K teng bo‘lsa, 2 nm o‘lchamdagisining erish temperaturasi 1000 K tengligi ko‘zatilmoqda. Xuddi shunday radiusi R  10 nm bo‘lganda yutilish chizig‘i spektri qisqa to‘lqin tarafga siljishi kuzatilmoqda. Bunga sabab shuki, zarra o‘lchamlari nanometrlar darajasida bo‘lganda modda xossalarini namoyon qiluvchi elektronlar o‘zini katta o‘lchamli holdagidan o‘zgacha tutadi va boshqacha qonunlarga bo‘ysunadi, ya’ni bunday o‘lchamlarda klassik fizika qonunlari o‘rnini kvant mexanikasi qonunlari egallaydi. Shuning uchun ham kichik o‘lcham bilan bog‘liq hodisalar "kvant o‘lchamli hodisalar" deb ham ataladi. Mikroelektronikada qo‘llaniladigan yarim o‘tkazgichlardagi barcha jarayonlar elektronlarning ko‘chishi, soddaroq qilib aytganda, tok oqishi hisobiga amalga oshadi, lekin 2 nm dan kichik o‘lchamlarda elektron odatdagi elektr o‘tkazgichlaridagidek harakat qila olmay qoladi va bunday o‘lchamli diod, tranzistor va boshqalar o‘z vazifasini bajara olmaydi. Bunday cheklanishlar olimlar oldiga yarim o‘tkazgichlar o‘rnini bosuvchi yangi materiallar izlab topish vazifasini qo‘ydi. Olib borilgan izlanishlar nanofizika fanining, nanotuzilmali materiallar olish texnologiyalari - nanotexnoligiyaning paydo bo‘lishiga olib keldi. Bu yo‘nalishdagi ilk natija

sifatida 1986 yilda IBM kompaniyasining tadqiqotchi olimlari atomlar ko‘chishini boshqarish mumkinligini ko‘rsatib berganini aytib o‘tish mumkin. Sanoatning ko‘plab tarmoqlarida nanotexnologiyaning asosiy yutuqlaridan keng foydalanilayotganligiga qaramasdan, bu ishlar hali boshlang‘ich bosqichda turibdi, lekin bugungi kunda jahonning ilg‘or davlatlarida nanotexnologiya sohasidagi tadqiqotlarga katta e’tibor berilmoqda. Jumladan, 2003 yil oxirida AQSH kongressi nanotexnologiyalar sohasidagi tadqiqotlarni rivojlantirish bo‘yicha to‘rt yilga mo‘ljallangan dastur qabul qilgan va 3,7 milliard dollar mablag‘ ajratgan. Yevropa ittifoqi va yaponiya ham bu borada orqada qolayotgani yo‘q. Hisoblarga ko‘ra, 2025 yilga borib nanotexnologiya sohasida 2 milliard ishchi jalb qilingan, rivojlangan sanoat sohasiga aylanadi va unda aylanma mablag‘lar miqdori 15 trillion AQSH dollarini tashkil etadi. Sirasini aytganda, XXI asr texnologiyalari poygasi boshlandi va bunda g‘olib chiqqanlar kelajakda jahon texnologiyalar bozorida etakchilik qiladi. Nanotexnologiyani rivojlantirish haqida gap ketganda, asosan, quyidagi uch yo‘nalishni e’tirof etish mumkin. - molekula va atom o‘lchamidagi faol elementlardan elektron sxemalar tayyorlash; - molekula o‘lchamida mexanizm va robotlar, ya’ni nanomashinalar yaratish; - alohida atom yoki molekulalar bilan ish olib borish va ulardan barcha kerakli narsalarni yig‘ish ko‘zda tutiladi. Tibbiyot sohasida esa odamning ichki jarohatlarini bartaraf etuvchi, shuningdek yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan kasalliklarni oldini oluvchi shifokor- robotlar yaratilishi kutilmoqda (Rakni davolash). "Scientific American" jurnalining xabariga ko‘ra, yaqin kelajakda pochta markasidek tibbiyot qurilmalari yaratiladiki, uni jarohatlangan joyga qo‘yilsa bas, u mustaqil qon tarkibini aniqlab kerakli dori-darmonni jarohatga etkazib beradi. Umuman olganda zamonaviy elektronika va mikroelektronika rivoji asosan ikki yo‘nalishda katta tezlik bilan rivojlanmoqda.

-zamonaviy elektronikaning tobora o‘sib borayotgan talablarini qondirish uchun zarur bo‘lgan yangi materiallarni sintez qilish. -mavjud va yangi sintez qilingan moddalarda kuzatiladaigan fizik xossalar yoki ularning strukturasi tuzilishi va tarkibiga bog‘liq bo‘lgan jihatlariga asosan ishlaydigan yangi asboblar yaratish. Barcha rivojlangan mamlakatlarda har ikkala soha bo‘yicha ham ish olib borilmoqda, jumladan mamlakatimizda ham.

Adabiyotlar: 1. Ma’ruzalar matni. 2. Nigmatov K. Radioelektronika asoslari. T., 1994. 3. Qo‘yliyev B.T. Tabiatning fizik xossalari bitmas-tuganmasdir. Qarshi, 2005. 4. Гершунский Б.С. Основи электроники и микроэлектроники. М., 1990. 5. Манаев Э.И. Основи радиоэлектроники. М., 1989. 6. Молчанов А.П., Занадворов П.Н. Курс электроники и радиотехники. М., Наука, 1976 . 7. Степаненко И.П. Основи теории транзисторов и транзисторних схем. М., Энергия, 1977 . Qо‘shimcha adabiyotlar : 1. Жеребсов И.П. Основи электроники. М. Энергоатомиздат 1989 г. 2. Гусев В.Г., Гусев Ю .М Электроника. М.1991 г.

Похожие

Nazariy mexanika fani, maqsadi va vazifalari

Fizika fani rivojlanishining kuhna davri qadimgi yunon sivilizatsiyasi va fani

Rentgen nurlari va uning difraksiyasi

Yorug’lik difraksiyasi va uning qo’llanilishi

Miqdoriy analizning mohiyati va uning usullari