Miqdoriy analizning mohiyati va uning usullari - Физика - Рефераты

Miqdoriy analizning mohiyati va uning usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Miqdoriy analizning mohiyati va uning usullari Reja: 1. Fizik –kimyoviy analiz. 2. Optik analiz usuli. 3. Elektrokimyoviy analiz usuli. 4. Xromotografiya analiz usuli 5. Fizikaviy analiz usullari.

Xajmiy analiz. Klassik usullardan biri xisoblanadi. Reaktsiyaga kirishayotgan eritmalar hajmini o’lchashga asoslangan. Ulardan birini kontsentratsiyasi ma‘lum bo’lib, ikkinchi eritmanining kontsentratsiyasi titrlash natijasida hisoblab topiladi. Gaz analizi. Bu usulning asl mohiyati shundan iboratki, gazlar aralashmasi maxsus reaktiv eritmasi orqali o’tkazilganda ayrim komponentlarning eritmaga yutilishi tufayli gazlar aralashmasining hajmi kamayadi. Ana shunga asoslanib aralashmadagi ba‘zi gazlarning protsent miqdori aniqlanadi. Masalan, gazlar aralashmasi tarkibidagi karbonat angidrid miqdori ma‘lum hajmdagi gazlar aralashmasini uyuvchi natriy eritmasi bilan aralashtirib chayqatish yo’li bilan aniqlanadi. Bunda ishqor eritmasi SO 2 gazini to’liq yutadi. Fizik- kimyoviy analiz usullari. Fizik-kimyoviy usullarni asosan uch gruppaga ajratish mumkin. Ular optik, elektrokimyoviy va xromotografik analiz usullaridir. Qishloq xo’jaligiga taaluqli izlanishlarda optik analizlardan biri kalorimetrik analiz keng qo’llaniladi. Turli ob‘ektlar tarkibidagi mikroelementlar miqdori ana shu usul yordamida aniqlanadi. Kalorimetrik analiz usulida aniqlanishi zarur bo’lgan komponent rangli birikmaga o’tkaziladi. Hosil bo’lgan rangning intensivligidan foydalanib aniqlanayotgan komponentning miqdori to’g’risida xulosa qilinadi. Masalan, biologik ob‘ekt tarkibidagi Fe 3+ kationi miqdorini aniqlash uchun temir (III) ioni eritmaga o’tkaziladi va unga NH 4 CNS eritmasidan qo’shiladi. Fe 3+ + CNS - = [Fe (CNS)] 2+ Hosil bo’lgan kompleks ionlar eritmani qizil –qon ranga boyaydi. (Bu reaktsiyaga temir (II) ionlari xalal bermaydi). Kalorimetrik analizda tekshirilayotgan va standart eritmalarga reaktivlar bir xil miqdorda, birin ketin solinadi. Eritmalar rangini solishtirishda bir xil tipdagi idishlardan va bir xil tabiatli nurdan foydalaniladi. Standart eritma bilan tekshirilayotgan eritma ranglarini solishtirishni bir qancha usullari mavjud. Vizual usulda eritmalar rangi solishtiriladi. Eitmalarning rangini solishtirishda fotoelementdan ham foydalanish mumkin., bu usul fotokolorimetrik usul deb ataladi.

Spektrofotometriya, fotometriya, alanga fotometriyasi, atom absorbtsion analiz va lyuminestsent analiz kabi usullar ham kiradi. Elektro kimyoviy analiz usuli . Tekshirilayotgan modda tarkibidagi aniqlanayotgan moddaning elektrokimyoviy xususiyatlardan foydalaniladi-gan bir qancha analiz usullari mavjud. Potentsiometrik, konduktometrik, polyarografik va elektrogravimetrik usullar xalq xo’jaligining turli tarmoqlariga oid laboratoriyalarda muvaffakiyat bilan qo’llanilib kelmoqda. Potentsiometrik usul. Eritmaga tushirilgan elektrodda vujudga keladigan potentsialni o’lchashga asoslangan. Potentsialning kattaligi eritmadagi ionlar kontsentratsiyasiga to’g’ri proportsional bo’ladi. Masalan, mis elektrodning potentsiali kattaligi u tushirilgan mis (II) sulfat eritmasidagi mis (II) ionlarini kontsentratsiyasiga bog’liq ravishda o’zgaradi. Ana shu bog’lanish boshqa metallar va ularning eritmalari orasida ham mavjud va u yordamida. eritmadagi ionlar kontsentratsiyasini aniqlash mumkin. Bunda metall eletrod tarkibidagi tuz kontsentratsiyasi noma‘lum eritmaga tushiriladi va elektrodda paydo bo’lgan potentsial o’lchanadi. Konduktometrik usul. Temperaturaning ma‘lum qiymatida eritmadagi elektrolit kontsentratsiyasi bilan eritmaning elektr o’tkazuvchanligi orasidagi bog’lanishga asoslangan. Odatda eritmaning kontsentratsiyasi qancha yukori bo’lsa, uning elektr o’tkazuvchanligi shuncha katta bo’ladi. Shunga ko’ra konduktometrik usuldan miqdoriy analizda samarali foydalanish mumkin. Polyarografik analiz usuli ham tekshirilayotgan eritmani elektroliz qilishga asoslangan. Bunda polyarografdan foydalaniladi. Bu usulni 1922 yilda chex olimi Y.Geyrovskiy tomonidan taklif etilgan polyarografik usulining boshqa usullarga nisbatan ba‘zi bir qulayliklari mavjud. Birinchidan, analiz tez bajariladi va sezgirlik darajasi ancha yuqori . Ikkinchidan analiz natijasi to’la ishonchli bo’ladi. Chunki analizda o’ta sezgir galvanometrdan foydalaniladi. Uchinchidan, ayrim ionlarni boshqa ionlar ishtirokida aniqlash mumkin, ya‘ni ionlarni bir- biridan ajratishdek murakkab va ko’p vaqt talab etuvchi jarayonlar bo’lmaydi.

Texnikada tarkibida 0,001 % metall bo’lgan namunalar 1% ga yaqin aniqlik bilan topilishi mumkin. Elektrogravimetriya usuli aniqlanayotgan elementni elektroliz yordamida elektrod yuzasida cho’ktirishga asoslangan. Bunda elektrod yuzasi tozalanadi va uning massasi o’lchanadi so’ng tekshirilayotgan eritmaga tushiriladi, elektroliz tugagandan so’ng elektrodning massasi yana aniqlanadi. Elektrod massalarining farqidan foydalanib, eritmadagi element ( yoki modda) miqdori to’g’risida xulosa chiqariladi. Elektr toki bunda cho’ktiruvchi “Reaktiv” vazifasini o’taydi. Cho’kish elektrodlardan birida roy beradi. Xromatografik analiz . Xromatografiya modda aralashmalarini ularni tashkil etuvchi komponentlarga ajratishning fizik- kimyoviy usuli bo’lib, u adsorbent (yutuvchi)larning turli moddalarni tanlab adsorblashiga asoslangan. Adsorbtsiya ususli rus olimi M.S.Tsvet tomonidan 1903 yilda kashf etilgan. Xromatografik analiz usullaridan adsorbtsion, ion almashinish, taqsimlanish va cho’ktirish xromatografiyalari miqdoriy analiz o’tkazishda bir yoki bir necha moddaning eritmaning molekulalararo kuchlar ta‘sirida ayrim ionlarning tanlab adsorbtsiyalanishiga asoslangan. Adsorbentlar sifatida aktivlangan ko’mir, ishqoriy yer metallarining, shuningdek magniy, alyuminiy va shu singari metallarning oksidlari va gidroksidlari, silikagel kabilar ishlatiladi. Taqsimlash xromatografiyasi erigan moddaning o’zaro taqsimlanishi xodisasiga asoslangan qog’oz xromatogrammasi taqsimlanish xromatografiyasining bir turidir. Unda turli qo’shimchalardan tozalangan maxsus filtr qog’ozlaridan foydalaniladi. Xromatografiyani o’tkazish juda oson. Tekshirilayotgan eritma (masalan Fe 3+ , Cu 2+ Mn 2+ kationlari aralashmasidan) pipetka yordamida bir tomchi olinadi va chetidan 1-2 sm qoldirib filtr qog’ozga tomiziladi. So’ngra filtr qog’oz yopik kameraga ilib qoyiladi. Bunda qog’ozning tekshirilayotgan eritma tomizilgan tomoni erituvchiga botib turishi kerak, bunda erituvchi filtr qog’oz boylab yuqoriga tarkibidagi komponentlar ham turlicha tezlikda xarakatlanadi. Ma‘lum vaqt o’tgandan so’ng filtr qog’oz kameradan

chiqarib olinadi, quritiladi va unga bir-biridan ajratiladigan ionlar bilan rangli birikma hosil qiluvchi reaktiv eritmasidan purkaladi. Masalan, Fe 3+ va Cu 2+ kationlari kaliy geksatsiannoferrat K 4 [Fe(CN) 6 ], Mn 2+ ioni esa kumush nitrat AgNO 3 eritmalari bilan rangli dog’lar hosil qiladi. Shunday qilib, ionlar filtr qog’ozda rangli birikmalar xolida ma‘lum tartibda joylashadi va bu xodisaga xromatogramma deyiladi. Cho’ktirish xromatografiyasi. Ajratiladigan aralashma komponentlari bilan cho’ktirgichdan hosil bo’ladigan kiyin eriydigan birikmalarning eruvchanligi xar xilligiga asoslangan. Cho’ktirish xromatografiyasi o’tkaziladigan kolonka inert modda va cho’ktiruvchi reaktivdan iborat bo’ladi. Cho’ktiruvchi reaktiv tekshirilayotgan eritma tarkibidagi ionlar bilan cho’kmalar aralashmasini hosil qiladi va ular o’z eruvchanligiga ko’ra kolonka balandligi boylab ma‘lum ketma ketlikda joylashadi. Cho’ktirish xromotografiyasi asosan elektrolitlarni bir-biridan ajratishda qo’llaniladi. Ion almashinish xromatografiyasi analiz qilinayotgan aralashma ionlarining adsorbentning xarakatchan ionlariga almashinish reaktsiyalariga asoslangan. U miqdoriy analizda tekshiriladigan moddaning tarkibiy qismlarini aniqlash, qo’shimcha moddalarni ajratish va sof kimyoviy preparatlar olish elektrolitlarni eritmadagi umumiy kontsentratsiyasini aniqlash va boshqa maqsadlarda keng qo’llaniladi. Ion almashinish xromotografiyasida adsorbent sifatida yuqori molekulyar birikmalar – ionitlar ishlatiladi. Ular ion almashinish xususiyatiga ega bo’lgan qattiq moddalardir. Eritmalardan kationlarni yutadigan adsorbentlar kationitlar deyiladi. Eritmalardan anionlarni yutadigan adsorbentlar anionitlar deb yuritiladi. Anionitlar tarkibida xarakatchan gidroksil gruppalar mavjud. Sifat analizi kursidan ma‘lumki eritmada fosfat ioni PO 4 3- mavjud bo’lsa analizni o’tkazish, xususan, Al 3+ va Fe 3+ kationlarini aniqlash qiyinlashadi. Ion almashinishidan foydalanib PO 3- 4 anionini ajratish boshqa analitik metodlarga nisbatan ancha qulay.

Tekshirilayotgan eritma N-formadagi kationit bilan to’ldirilgan byuretka yoki naycha orqali o’tkaziladi. Bunda kationlar smolada ushlanib qoladi. PO 3- 4 va boshqa anionlar kationit bilan ushlanib qolmaydi. 3RH+Me 3 PO 4 = 3RMe +H 3 PO 4 Fosfat ionlarini to’la yo’qotish uchun kolonka distirlangan suv bilan yuviladi. So’ngra to’plangan kationlar kolonkadan o’ndagi kationitni xlorid kislota bilan yuvib siqib chiqariladi. Bu protsess kationitni qayta tiklash yoki regeneratsiya deyiladi R Me + HCl = RH + Me Cl Regeneratsiya kationit qayta ishlatish uchun yaroqli. Hosil qilingan filtrat va kationlar aralashmasi sifatida tekshiriladi. Aniotlarda : n ROH + A n = R n A+nOH - bu yerda R- anionit tarkibidagi erimaydigan organiq radikal A n – eritmada ishtirok etuvchi anion (PO 3- 4 , SO 2- 4 va boshqalar) 2ROH +SO 4 2- = R SO 4 +2OH - Anionitni regeneratsiya qilish, ya‘ni uni ON- formaga o’tkazish uchun kolonkadan ishqor o’tkaziladi. R 2 SO 4 +2Na OH = 2ROH+ Na 2 SO 4 So’ngra anionidni ortiqcha miqdor ishqordan tozalash maqsadida neytral reaktsiyagacha distillangan suv bilan yuviladi. Fizik Analiz Usullari Miqdoriy analizda fizik analiz usullaridan radiometrik va mass- spektrometrik analiz usullari ko’p qo’llaniladi. Radiometrik analiz –tekshirilayotgan modda tarkibidagi radioaktiv elementdan chiqayotgan nurlanishni o’lchashga asoslangan. Unda aralashma tarkibidagi radiaktivlik xususiyatiga ega bo’lgan izotoplar miqdori aniqlanadi. Miqdoriy analizda mass-spektrometriya usuli ham keng qo’llaniladi. Elementlarning izotoplaridan iborat aralashma tarkibini o’rganishda bu usuldan foydalanish mumkin.

Mass-spektrometriya usuli elektr yoki magnit maydoni ta‘sirida hosil bo’lgan ionlangan atom va molekula yoki radikal oqimlarning massasini aniqlashga asoslangan

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. X.Raxmatov, A.Gevorgyan, N.Boboqulov, Z.Qurbonova. 2. «Fizik kimyoviy analiz usullari». Qarshi «Nasaf» - 2003. 3. O.Fayzullaev. «Analitik kimyo». Toshkent – 2006. 4. M.Mirkomilova. «Analitik kimyo». T.: 2002.

Похожие

Miqdoriy analizning fizikaviy va fizik kimyoviy usullari

Atom emission alangali fotometriya usuli

Kompleks birikmalar hosil bo’lishiga va cho’ktirishga asoslangan usullar

Xromatografik va elektrometrik analiz usullari

Mexanika bo`limining o'qitish usullari