Механиканинг физик асослари - Физика - Рефераты

Механиканинг физик асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

128 KB

Механиканинг физик асослари Режа: 1. Жисмлардаги нуқталарнинг бир - бирига нисбатан кўчишга қараб , жисмнинг ҳаракати 2. Тўғри чизиқли текис ҳаракатнинг асосий тенгламаси 3. Текис айланма ҳаракат

Механика деб, материянинг энг содда ҳаракати - жисмларнинг ёки улар қисмларининг бир-бирига нисбатан кўчиши ҳақидаги таълимотга айтилади. Ҳар қандай жисмнинг фазодаги вазияти саноқ системаси деб аталувчи бошқа жисм ёки жисмлар системасига нисбатан аниқланади. Жисмларнинг саноқ системасига нисбатан қилган ҳаракатига нисбий ҳаракат дейилади. Жисмларнинг ҳаракати ҳам, тинч ҳолати ҳам - нисбийдир. Моддий нуқта деб, текширилаётган масофага нисбатан ўлчамлари жуда кичик ва шакли эътиборга олинмаса ҳам бўлаверадиган жисмларга айтилади. Ҳаракатланаётган моддий нуқтанинг фазода қолдирган изига ҳаракат траекторияси дейилади. Ҳаракатлар траекториясининг шаклига қараб тўғри чизиқли ва эгри чизиқли ҳаракатларга ажралади. Моддий нуқтанинг бирор вақт оралиғида ўтган траекториясининг узунлиги ўтилган йўл дейилади. Ҳаракат траекториясининг бир нуқтасидан иккинчи нуқтасига йўналган кесмадан иборат бўлган вектор катталикка кўчиш дейилади. Моддий нуқтанинг тенг вақтлар оралиғида ўтган масофасига қараб ҳаракатлар текис ва нотекис ҳаракатларга ажралади. Текис ҳаракат деб, тенг вақтлар оралиғида бир хил масофалар ўтиладиган ҳаракатга айтилади. Нотекис ҳаракат деб, тенг вақтлар оралиғида ҳар хил масофалар ўтиладиган ҳаракатга айтилади. Улчами ҳисобга олинадиган жисмнинг ҳаракатини, бу жисмни ташкил қилган моддий нуқта деб қараладиган элементар бўлаклар ҳаракатларининг йиғиндисидан иборат деб қараш мумкин. Жисмлардаги нуқталарнинг бир-бирига нисбатан кўчишга қараб, жисмнинг ҳаракати илгариланма ва айланма ҳаракатларга ажралади. Илгариланма ҳаракат деб, жисмдаги ихтиёрий икки нуқтасини бирлаштирувчи ихтиёрий тўғри чизиқ ўз-ўзига паралеллигича қоладиган ҳаракатга айтилади. Айланма ҳаракат деб, жисмнинг барча нуқталари параллел текисликлардаги марказлари бир тўғри чизиқда ётганда айланалар чизадиган ҳаракатга айтилади. Механика уч қисмга бўлинади: кинематика, динамика, статика.

Ҳаракатни унинг сабабларисиз текширадиган механиканинг бўлимига кинематика дейидади. Кинематиканинг асосий вазифаси вақт ўтиши билан жисм вазиятининг фазодаги ўзгаришидан иборат бўлган ҳаракат траекториясини аниқлашдан иборатдир. Тўғри чизиқли текис ҳаракат деб, тенг вақтлар оралиғида бир хил масофани ўтган ва траекторияси тўғри чизиқдан иборат бўлган жисм ҳаракатига айтилади. Тўғри чизиқли текис ҳаракат, тезлик деб аталувчи катталик билан характерланади ва қуйидаги формуладан ҳисобланади:t s   (1) Демак, тезлик деб, вақт бирлиги ичида ўтилган йўлга миқдор жиҳатдан тенг бўлган физик катталикка айтилади. Бу ҳаракатда const  (2) Тўғри чизиқли текис ҳаракатнинг асосий тенгламаси қуйидагича бўлади: t s  (3) Демак, тўғри чизиқли текис ҳаракатда йўл (аргумент) вақтнинг чизиқли функциясидир. Текис ҳаракатнинг тезлик ва йўл графиги қуйидагича(1- , 2- расм):

Тўғри чизиқли текис ҳаракатда йўлларни қўшиш қуйидагича ( 3-расм) 22 1 2 s s s      Тўғри чизиқли ҳаракатда тезликларни қўшиш қуйидагича (4- расм ): n 2 1 ...         22 21 2 1 22 21 2 2 1 cos * 2                Т ўғ ри чизи қ ли текис ў згарувчан ҳ аракат деб , траекторияси т ўғ ри чизи қ дан иборат б ў лган ва тенг ва қ тлар орали ғ ида ҳ ар хил масофалар ў тиладиган ҳ аракатга айтилади . У қуйидаги формуладан ҳисобланади: t s ур   Ҳар қандай ўзгаручан ҳаракат ўртача оний тезликлар билан характерланади . Узгарувчан ҳаракатнинг ўртача тезлиги деб , маълум бир вақтда ўтилган йўлни шу вақт ичида текис ҳаракат билан босиб ўтилган ҳаракат тезлигига айтилади . Бунда: t* s , n ... ,n t t ... t t ур n 2 1 ур n 2 1           Бўлади. ns s s s         ... 2 1

Узгарувчан ҳаракатнинг оний тезлиги деб, ҳаракатнинг маълум бир пайтига ёки траекториясининг аниқ бир нуқтасига мос келган тезликка айтилади, яъни:dt ds t s Lim 0 t оний       Тўғри чизиқли текис ўзгарувчан ҳаракат деб, траекторияси тўғри чизиқдан иборат ва тенг вақтлар оралиғида оний тезлиги бир хил ўзгарадиган ҳаракатга айтилади. Ҳаракат тезлигининг ў згариши , тезланиш деб аталувчи физик катталик билан характерланади . Т ўғ ри чизиқли текис ў згарувчан ҳ аракат тезланиши деб , вақт бирлиги ичида тезликнинг миқдор жи ҳ атдан ў згаришига тенг б ў лган физик катталикка айтилади , яъни : ,at , t a 0 t 0 t      Бундан : a >о бўлса, текис тезланувчан ҳаракат, a <о бўлса, текис секинланувчан ҳаракат бўлади. Текис ўзгарувчан ҳаракат графиги қуйидагича (5-расм): Текис ўзгарувчан ҳаракатда йўл формуласи қуйидагича: 2 at t s 2 0   ; агар тезликни 2 t 0 ур    деб олсак:

t 2 t* s t 0 ур    бўлади. Вертикал ҳаракатда йўл (баландлик) қуйидагича бўлади: 2 gt t h 2 0   . Текис айланма ҳаракат деб, тенг вақтларда тенг ёйлар босиб ўтиладиган ҳаракатга айтилади. Текис айланма ҳаракат давр, частота, тезлик ва тезланиш билан характерланади, яъни агар: R 2 s T t,t s ,t N , N t T        десак : , T R 2   ёки  R2 (чизик тезлик) булади; шунингдек бу ҳаракат: t    ( c 1 с рад  ) бурчак тезлик билан ҳам характерланади. Унинг ўлчов бирлиги I рад деб, қаршисидаги ёйнинг узунлиги радиусига тенг бўлган марказий бурчакка айтилади. Агар t = T ,    2 десак;        2 T 2 t булади. Айланма ҳаракатда бурчак тезланиш қуйидагича: ) с рад( T 2 t t E 2 2 0 t        Агар чизиқли тезликнинг бурчак тезликка нисбатини олсак: R R        2 2 ёки R   бўлади. Бу ифода чизиқли тезлик ва бурчак тезлик орасидаги боғланишни ифодалайди. Айланма ҳаракатни марказга интилма ва марказдан қочма тезланишлар ҳам характерлайди, яъни:

R R * t a 2 2 .и.м     

АДАБИЁТЛАР: 1. Б.Б.Буховцев, Ю.Л.Климонтович, Г.Я.Мякишев. Физика -9 Т., «Уқитувчи», 1985 1. Академик Г.С.Лансберг таҳрири остида. Элементар физика курси( 1 том).М. ;«Наука», 1973 2. М.Исмоилов, М.Юнусов. Элементар физика курси. Т., «Уқитувчи», 1990 4. Ахмаджонов О., Физика курси. Механика ва молекуляр физика. Т., «Уқитувчи»,1985 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Квант механиканинг физикавий асослари

Фотографик жараёнларни физик-кимёвий асослари

Пайвандлаш ишларининг физик, химиявий асослари

Квант механиканинг математик аппарати

Статистик физик eлeмeнтлари