Квант механиканинг физикавий асослари - Физика - Рефераты

Квант механиканинг физикавий асослари

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

269 KB

Квант механиканинг физикавий асослари Режа: 1. Квант механика предмети, ўрни, мақсади. 2. Абсолют қора жисмнинг нурланиш қонунлари. 3. Абсолют қора жисм нурланишининг элементар квант назарияси. Планк формуласи

Квант механика предмети, ўрни, мақсади. "Квант механика 5140200 ”Физика” бакалавриат таълим йўналиши "Назарий физика курси" нинг асосий бўлими бўлиб, ҳозирги замон назарий физикасида муҳим ўрин эгаллайди ва микрозарралар (электрон, протон ва бошқа элементар зарралар, молекулалар, атом ядролари) ва микрозаррачалар системасининг ҳаракат қонунларини, бу ҳаракатларни тавсифлаш усулларини ўрганади. Квант механикада заррачалар ва зарралар системасини ҳарактерловчи физик катталиклар билан физик катталикларнинг тажрибада бевосита ўлчанадиган қийматлари ўртасидаги муносабатлар ҳисоблаб топилади. Квант механика одатда кичик тезликларда ўринли бўлган норелявистик ва тезликларда ўринли бўлган релятивистик квант механикалари бўлинади. Норелявистик квант механика бутунлай тугалланган ва мантиқий қарама-қаршиликсиз назария ҳисобланади, релятивистик квант механика эса ҳозирча тугалланмаган назария ҳисобланади. Ҳозирги кунда 19- асргача маълум бўлган физикани классик физика деб аташ қабул қилинган. Квант механиканинг физика фанидаги тутган ўрни ва қўлланиш чегарасини олам масштаби (ўлчами) тушунчасида тасаввур қилиш фикр доирамизни кенгайтиришга ёрдам беради. Бир бутун олам учун умумий (универсал) қонуниятлар йўқлигини, оламнинг хусусиятларини эътиборга олган ҳолда олам ўлчовини шартли тўртта соҳага ажратамиз. 1-соҳа: субмикроолам; 2-соҳа: микроолам; 3-соҳа: макроолам; 4-соҳа : мегаолам.

Ҳар бир олам ўз фундаментал доимийсига эга, бу катталик мазкур оламдаги физик катталикларининг ўлчов бирлиги ва бу фундаментал доимийлик бир оламдан иккинчи оламга ўтиш чегарасини билдиради. Субмикроолам ўлчами электрон ўлчамидан (10 -18 м) кичик бўлган соҳалар бўлиб, техник қийинчиликларга кўра амалий жиҳатдан ўрганилмаган. Макроолам бошқа соҳаларга қараганда классик физика томонидан нисбатан мукаммал ўрганилган. Мегаолам физиканинг космология бўлими томонидан ўрганилмокда. Микроолам электрон ўлчамидан (10 -18 м) бошлаб молекула ўлчамигача (10 -7 м ) бўлган соҳани ўз ичига олади. Ўлчами шу оралиққа мос келган барча заррачалар (элементар заррачалар, ядро, атом, молекула ва хакозо) микрозаррачалар дейилади. Биз уларни қ исқача заррачалар (зарралар) деб ҳам юритамиз. Квант механика - микрооламнинг объектив хусусиятларини ўзида акс эттирувчи физиканинг бўлими ҳисобланади . Квант механика - микрозаррачалар (уларнинг системалари) нинг ҳаракат қонунлари ва тавсифлаш усулларини, ҳамда уларни ҳарактерловчи катталикларни тажрибада ўлчанадиган физикавий катталиклар билан ўзаро боғловчи назариядир. Микрозаррачаларга - элементар заррачалар, атомлар, молекулалар ва атом ядролари киради ва ўрганилиш мақсадига қараб, уларни структурасиз микрообъект сифатида қараш мумкин.

Шундай қилиб, квант механика - микродунё ҳодисаларини ўрганувчи физикавий назариядир. Квант механика фан сифатида қуйидаги хусусиятларга эгадир: • Квант механика макроскопик соҳадаги кундалик тажрибалар асосида ҳосил бўладиган тасаввурларга ҳамда қатор физикавий тасаввурларга умуман ўхшамайдиган физикавий тасаввурларга асосланади. • Квант механикада қўлланиладиган математик аппарат, энг содда холларда ҳам, классик механиканинг математик аппаратидан мураккаброқдир. Абсолют қора жисмнинг нурланиш қонунлари. Мувозанатли иссиқлик нурланишини ўрганиш ва қонуниятларини тавсифлаш йўналишида олиб борилган экспериментал ва назарий тадқиқотлар квант назарияси асосларининг яратилишида ўзига ҳос ўрин эгаллайди. Физика тарихидан маълумки, ХIX асрнинг охирларида механика, электродинамика, термодинамика ва классик статистик физика соҳаларида эришилган катта ютуқлар кўпчилик олимларда классик физиканинг эришган муваффақиятларига катта ишончни ҳосил қилган. Уильям Томсон (лорд Кельвин) Лондон қироллик жамияти (Англия фанлар академияси) нинг янги XX – асрнинг биринчи йилини кутиб олишга бағишланган тантанали йиғилишида “ Физика фанининг уфқлари тоза, лекин унда иккита булут сузиб юрибди: Майкельсон тажрибалари натижалари ва абсолют қора жисм нурланиш спектрида энергия тақсимоти муаммоси” – деган фикрларни билдирганлиги юқоридагиларни маълум маънода тасдиқлайди. Ўша даврдаги жуда машҳур физиклар ҳам бу “икки булутнинг” - замонавий физиканинг иккита асосий йўналиши, яъни нисбийлик назарияси ва квант механиканинг вужудга келишида жуда катта рол ўйнашини ҳатто ҳаёлларига ҳам келтирмаган эдилар.

ХIX асрнинг охирларига келиб абсолют қора жисмнинг иссиқлик нурланиш спектрида энергиянинг тақсимланиш муаммоси олимларнинг нафақат назарий ҳатто амалий тадқиқотлар ўтказишга нисбатан қизиқишини ҳам жуда кучайтирган. Классик физиканинг имкониятлари асосида иссиқлик нурланиши муаммоларини назарий ва экспериментал ўрганишда бу муаммо тўла ҳал этилмади ва бу натижалар классик физиканинг камчиликларини кўрсатиб бериш билан бирга физика фанида буюк инқилобга олиб келди. Қуйида иссиқлик нурланиши, яъни абсолют қора жисмнинг нурланишини ўрганишга оид мавзуни батафсил баён этамиз. 1809 йилда физик - олим П.Врево томонидан ўтказилган тажрибаларда икки жисмнинг нурланиши ҳар ҳил бўлса, уларнинг ҳар ҳил миқдорда энергия ютиши экспериментал тасдиқланган ҳамда жисмларнинг нурланиши ва нур ютиши орасида боғланишнинг мавжудлиги исботланган. 1859 йилда Г.Кирхгоф томонидан иссиқлик нурланиш қонунлари очилган, иссиқлик нурланишининг - жисмларнинг нурланиш ва нур ютиш қобилияти каби миқдорий характеристикалари киритилган. Иссиқлик мувозанати ҳолатида жисмларнинг нурланиш қобилиятининг нур ютиш қобилиятига нисбатини ифодаловчи - ε(ω , Τ) функция киритилган ва Кирхгоф функцияси деб аталади ҳамда частота ва температуранинг универсал функцияси ҳисобланади. Кирхгоф қонунига асосан абсолют қора жисмнинг нурланиш интенсивлиги моддага боғлиқ бўлмасдан фақат частота ва температурага боғлиқ бўлиши тасдиқланган. Кирхгоф қонунининг исботи термодинамиканинг иккинчи қонуни, яъни совуқ жисмдан иссиқ жисмга иссиқликни ўз-ўзидан ўтказиб бўлмаслиги билан боғланган, агар киритилган Кирхгоф функцияси- ε(ω , Τ) универсал функция бўлмаганида “абадий двигател”ни ясаш мумкин бўлар эди.

Жисмларнинг нурланиш қобилияти Ε(ω , Τ) қуйидагича аниқланади. Бу ерда dW нур - Τ − температурада жисм сиртининг бирлик юзасидан, бирлик вақтда ω ва ω+ d ω частоталар интервалида нурланаётган нурланиш энергиясини ифодалайди. Бу катталик жисмнинг бирлик юзасидан бирлик частота интервалидаги нурланиш қувватига ҳам тенг бўлади. Жисмларнинг нур ютиш қобилияти эса қуйидагича ифодаланади. (1.1.2) даги Α(ω , Τ) - катталик жисм сиртининг бирлик юзасига, бирлик вақтда ω ва ω+ d ω частоталар интервалида тушаётган электромагнит нурланиш энергиясининг қандай dW ютиш қисми жисмда ютилаётганлигини кўрсатади. Жисмларнинг нурланиш ва нур ютиш қобилиятлари частота ω ва температура Τ дан ташқари жисмларнинг кимёвий таркиби ва сиртнинг ҳолатига ҳам боғлиқ бўлиши ўтказилган тажрибаларда тасдиқланган. Кирхгоф қонуни қуйидагича ифодаланади. Жисмларнинг нурланиш қобилиятининг нур ютиш қобилиятига нисбати жисмларнинг материалига боғлиқ бўлмасдан частота ω ва температура Τ нинг ε( ω , Τ) - универсал функцияси ҳисобланади. Кирхгоф функцияси - ε ( ω , Τ) нинг физикавий моҳиятини аниқлаш мақсадида Α( ω , Τ)= 1 деб қабул қилсак, яъни ихтиёрий температурада ўзига тушаётган нурланиш энергиясининг, уларнинг частоталарига боғлиқ бўлмаган ҳолда тўла ютувчи абсолют қора жисм тўғрисидаги тасаввурни киритишимиз мумкин, демак бу ҳолда ε ( ω , Τ) - абсолют қора жисмнинг, фақат частота ω ва температура Τ га боғлиқ бўлган, нурланиш қобилиятини ифодалайди.

Қора бўлмаган жисмлар учун Кирхгоф қонунининг интеграл кўринишдаги ифодасини олиш учун қора бўлмаган жисмларнинг нурланиш қобилияти каби тушунча киритилади. Жисмнинг бирлик сирт юзасидан 0 дан ∞ гача бўлган тўла частота интервалида нурланаётган иссиқлик нурланишининг тўла қуввати, интеграл нурланиш қобилияти (энергетик ёрқинлик)- Ε( )Τ қуйидагича аниқланади. (1.1.4) Кирхгоф қонуни (1.1.2) дан фойдаланиб, Ε( ω , Τ)= Α( ω , Τ) (ε ω , Τ) ни (1.1.4) га қўямиз. Абсолют қора жисмдан фарқли равишда қора бўлмаган жисм тушунчасини киритамиз, бундай жисмлар учун Α( ω , Τ)= Α(Т) га тенг бўлади, яъни бундай жисмларнинг нур ютиш қобилияти ҳамма частота интервалида бир ҳил бўлиб, фақат температурага, жисмнинг материали ва сиртининг ҳолатига боғлиқ бўлади. Қора бўлмаган жисмларнинг интеграл нурланиш қобилияти қуйидагича аниқланади. (1.1.6) (1.1.6) формула қора бўлмаган жисмлар учун Кирхгоф қонунининг интеграл кўринишини ифодалайди. Кирхгоф қонуни асосида абсолют қора жисмнинг нурланиш қонунлари ўрганила бошланди. 1879 йилда И.Стефан томонидан экспериментал тадқиқотлар натижасида абсолют қора жисмнинг интеграл нурланиш қобилияти абсолют температуранинг тўртинчи даражасига пропорционаллиги тўғрисида хулосалар олинди.

1884 йилда Л.Больцман термодинамиканинг иккинчи қонунини абсолют қора жисмнинг нурланишига татбиқ этиб назарий йўл билан ҳам худди шундай хулосага келади. Стефан-Больцман қонуни асосида ҳам Кирхгоф функцияси - ε( ω , Τ) нинг кўринишини аниқлаш масаласи ҳал этилмайди. 1886 йилда Вильгельм Вин абсолют қора жисмнинг нурланиши бўйича экспериментал натижаларни таҳлил этиб, бирлик ҳажм ва бирлик частота интервалига мос келувчи нурланиш энергияси - ρ ω ( T ), яъни нурланишнинг спектрал зичлиги - ρ ω ( T ), катталикнинг ортиб бориши билан, экспоненциал қонун бўйича камайиб боради деган хулосага келади (Вин қонуни). Вин қонуни қуйидаги формула билан ифодаланади. бу ерда, А, В - доимий катталиклар, бу қонун нинг катта қийматларида экспериментал натижаларни тўла тушунтира олади. Кундалик тажрибалар қиздирилган жисмларнинг ўзларидан ёруғлик тарқатишини ва жисм температурасининг ортиб бориши билан қизил чўғланиш дастлаб сариқ сўнгра оқ рангли кўринишга ўтишини кўрсатади. Жисмлар ҳар қандай Τ≠ 0 бўлмаган температураларда нурланади, лекин паст температураларда бу нурланиш инфра-қизил нурлар кўринишида бўлади. Фараз қилайлик, ҳар ҳил температурагача қиздирилган бир нечта жисм идеал акслантирувчи деворлар билан ўралган ковакга жойлаштирилган бўлсин. Ковак ичида ҳаттоки, абсолют вакуум бўлган ҳолда хам, жисмлар нурланиш ёрдамида энергия алмашадилар. Нурланишини ҳосил қилувчи электромагнит тўлқинларнинг тарқалиш тезликларининг чекланганлиги сабабли, ковакнинг ичи нурланиш энергияси билан тўлади.

Тажрибалар кўрсатадики, вақт ўтиши билан системада стационар ҳолат ҳосил бўлиб, ковак ичидаги ҳамма жисмларнинг температураси тенглашади, яъни нурланиш орқали жисмларнинг бирлик юзасидан бирлик вақтда қанча энергия ажралса, худди шунча миқдордаги энергия ютилади. Жисмлар орасидаги фазода нурланиш энергиясининг зичлиги фақат температурага боғлик бўлган маълум бир ўзгармас қийматга эришади ва бундай нурланиш мувозанатли нурланиш деб аталади. Агар қаралаётган ковакда етарлича кичик тирқиш очилса, у орқали нурланиш ташқарига чиқиб турса ҳам ковак ичидаги мувозанат бузилмайди. Ташқаридан тирқиш орқали ковак ичига тушувчи нурланиш эса кўп марта аксланиш ҳисобига тўла ютилади. Шундай қилиб жуда кичик тирқишли ковакни абсалют ютувчи жисм модели сифатида қараш мумкин, бундай жисм абсолют қора жисм дейилади. Баъзан, абсолют қора жисмнинг нурланиши мувозанатли нурланиш деб хам аталади. Маълумки, иссиқлик нурланиши, нурланаётган жисмнинг хоссалари, унинг нурланиш спектрига қараб ўрганилади лекин, бундай қарама-қаршиликлар юзаки бўлиб, оптик спектроскопияда одатда нурланаётган жисм билан мувозанатда бўлмаган нурланиш хақида хам фикр юритилади. Бундай мувозанатда бўлмаган нурланишгина нурланувчи жисм ҳақида маълумот бера олади. Агар шу нурланувчи жисмни тўла акслантирувчи девор билан ўралган ковакга жойлаштирсак, тезда специфик характеристик нурланиш, иссиқлик нурланишига айланади. Мувозанатда бўлмаган нурланишнинг мувозанатли нурланишга айланишида "хотиранинг йўқолиши" жуда кўп марта сочилиш, нурланиш ва ютилиш туфайли рўй беради. Мувозанатли нурланиш энергиясини хисоблашда иссиқлик нурланиши электромагнит майдон нурланиши сифатида қаралади. Ковакдаги электромагнит майдон маълум йўналиш бўйича кутбланувчи ва хар хил частотага эга бўлган турғун тўлқинлар системасига ажратилади.

Математик нуқтаи - назардан турғун тўлқин хам худди тебранувчи атом ёки осциллятор тенгламасига ўхшаш тенглама билан ифодаланади. Шунинг учун ҳар бир турғун тўлқинга ҳам худди тебранувчи осциллятор каби КТ энергия мос келади. Шундай қилиб, иссиқлик нурланиш энергиясини хисоблаш учун ω 1 ω+ d ω частоталар интервалидаги турғун тўлқинлар сони d Ν ни ҳисоблаш керак. d Ν - статистик физика курсида ҳисобланган ва қуйидагича ифодаланади: ω 1 ω+ d ω частота интервалидаги мувозанатли нурланиш энергияси ифодаси кўринишда бўлади. Нурланиш энергиясининг спектрал зичлиги эса куйидагича аниқланади: Нурланиш энергиясининг спектрал зичлиги ρ ω − деб бирлик частота интервали ва бирлик ҳажмга мос нурланиш энергияси − dE ω ёки бирлик частота интервалига мос келувчи нурланиш энергияси зичлиги dU - га айтилади. (1.1.8.) ифодадан фойдаланиб, ρ ω учун қуйидаги ифодани ёзамиз: (1.1.11.) ифода Релей-Джинс қ онуни дейилади. Ковакнинг V-хажмига тўғри келувчи мувозанатли нурланишнинг тўла энергияси E nur (1.1.11.) ифодани частота ω нинг тўла ўзгариш (яъни 0 дан ∞ гача) интервалида интеграллаш орқали аниқланади. E nur ⇒ ∞ (1.1.12.)

(1.1.12) дан кўринадики, классик тасаввурларга асосан иссиқлик нурланиш энергиясининг чекли ҳажм ичидаги қиймати чексиз миқдорга интилади. Бу хулоса тажрибада олинадиган натижаларга зид бўлиб, П.С. Эренфест таъбири билан айтганда, "Ультрабинафшавий ҳалокат" деб аталади. Юқорида таъкидлангандек, Релей-Джинс формуласи ω - нинг тўла ўзгариш (яъни 0 дан ∞ гача) интервалида тажрибаларга мос келмайдиган хулосаларга олиб келса ҳам, паст частоталар интервалида экспериментал натижаларни тўлиқ тушунтира олади. Макс Планк Виннинг эмпирик қонунини назарий тушунтириш ҳамда абсолют қора жисм нурланиш интенсивлигининг частота бўйича тақсимотини назарий ўрганиш мақсадида тадқиқотлар олиб боради. Вин томонидан Кирхгоф формуласи бир ўзгарувчили кўринишга келтирилган ва бу формула Виннинг структуравий формуласи дейилади. Виннинг структуравий формуласи Τ − температурали абсолют қора жисмнинг бирлик частота интервалига тўғри келувчи нурланиш энергияси зичлигини аниқлаш формуласи ҳисобланади ва Τ − температуранинг ўзгариши билан энергиянинг спектрал зичлиги максимумининг силжишини кўрсатади. Виннинг структуравий формуласи нурланишнинг тўлқин узунлиги орқали қуйидагича ёзилади. (1.1.14.) формула ёрдамида нурланиш энергияси спектрал зичлиги максимумининг силжишини аниқлаймиз, яъни λ бўйича дифференциаллаймиз.

(1.1.15) – формула, яъни Виннинг силжиш қонунига асосан абсолют қора жисмнинг мувозанатли нурланиши учун нурланиш энергияси спектрал зичлигининг максимал қийматига мос тўлқин узунлиги - λ Μ нинг термодинамик температура Τ - га тескари пропорционаллиги аниқланади . Виннинг структуравий формуласи (1.1.14) ни ω - нинг тўла ўзгариш (яъни 0 дан ∞ гача) интервалида ω - бўйича интеграллаш орқали Стефан- Больцман формуласини оламиз. (1.1.16) интегрални ҳисоблашда янги ўзгарувчига ўтамиз, ни (1.1.16) га қўямиз, натижада формулани ҳосил қиламиз. Бу ерда га тенг доимий катталик. Вин экспериментал натижаларни таҳлил қилиш натижасида функциянинг кўринишини ω − частота ва Τ− температуранинг экспоненциал функцияси кўринишида аниқлади ва абсолют қора жисм нурланишининг спектрал зичлигини қуйидагича ифодалади. Шу асосда Вин томонидан Кирхгофнинг иккинчи масаласи қисман ҳал этилди. Вин формуласи абсолют қора жисм нурланишининг спектрал зичлигининг катта частоталар (кичик тўлқин узунликлар) га мос келувчи қисмини тўғри тушунтиради, кичик частоталар (катта тўлқин узунликлар) га мос келувчи қисмини эса тушунтираолмайди.

Хулоса қилиб айтганда абсолют қора жисм нурланишининг спектрал зичлиги учун классик физика доирасида олинган формулалар спектрал зичлик ρ ω (Τ) - нинг частота (тўлқин узунлик) га боғланиш эгри чизиғини иккита чегаравий ҳолларда паст частота (катта тўлқин узунлик) лар соҳаси (Релей-Джинс формуласи) да ва юқори частота (кичик тўлқин узунлик) лар соҳаси (Вин формуласи) да тўғри тушунтиради. 1-расм. Турли температураларда абсолют қора жисм нурланиш спектрининг энергия тақсимоти. Абсолют қора жисмнинг спектрал зичлиги ρ ω (Τ ) - нинг частота (тўлқин узунлик) га боғланиш эгри чизиғини тўлиқ тушунтириш учун классик физиканинг ғояларидан тубдан фарқ қилувчи янги ғояларни киритиш зарурияти мавжудлиги аниқ - равшан бўлди. Абсолют қора жисм нурланишининг элементар квант назарияси. Планк формуласи. 1900 йилда, Планк томонидан классик физика доирасида ҳал этилмаган абсолют қора жисмнинг нурланиши масаласи янги ғоялар асосида ҳал этилди.

Планк бу муаммо иссиқлик нурланиши мувозанатини ҳосил қилувчи механизм билан боғланганлигини ҳис этган ҳолда, атом моделига ўхшаш тасаввурга асосланиб, нурланиш билан ўзаро таъсирлашувчи, мувозанат ҳолат атрофида тебранувчи электронларга ўхшаш осцилляторларни киритади. Планкнинг бу тасаввури атом тузилишига мос келмайди, лекин бу натижани ўзгартирмайди. Кирхгоф қонунларига асосан, мувозанатли нурланиш тақсимоти осцилляторлар билан нурланиш мувозанатда жойлашган ҳолда олинганлигидан, атомларнинг тузилишига боғлиқ бўлмайди. Планк нурланишнинг спектрал зичлиги формуласини назарий асослаш мақсадида, осцилляторлар энергиясининг дискрет қийматлар қабул қилиши тўғрисидаги, классик физика тасаввурларига мутлоқа зид бўлган, гипотезани киритади. Осцилляторлар бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтганда ютиладиган ёки чиқариладиган нурланиш энергияси квантланган, яъни чекли аниқ қийматларни қабул қилади. Система Τ температурага эга бўлган ҳолда, энергетик спектрнинг дискретлигига асосланиб, энергиянинг ўртача қиймати -ни ҳисоблашда, осцилляторлар сонининг энергия бўйича тақсимоти Больцман тақсимотини қаноатлантиради деб қабул қилади. Больцман тақсимотига асосан осцилляторнинг Ε n энергияли ҳолатда бўлиш эҳтимоллиги формула билан ифодаланади, ўртача энергия эса қуйидагича ҳисобланади

Гармоник осцилляторнинг энергетик спектри эквидистантлик ҳоссасига эгалигидан, осцилляторнинг n − ҳолат (сатҳ) энергияси миқдори энг кичик энергетик ҳолатдаги осцилляторнинг энергиясига бутун каррали бўлади. (1.2.2.) формуланинг маҳражидаги ифода маҳражи бўлган чексиз камаювчи геометрик прогрессиянинг йиғиндиси S α ни ифодалайди. (1.2.2.) формуланинг суратидаги ифода ҳосиланинг манфий ишорали қийматига тенг. (1.2.4.), (1.2.5.) ифодаларни (1.2.2.) га қўйсак Ε учун қуйидаги ифодани оламиз. (1.2.5.) ни нурланишнинг спектрал зичлигини билан боғловчи формулага қўямиз, эканлигини эътиборга олсак ва Планк формуласини оламиз. Планк формуласи (1.2.7.) дан фойдаланиб абсолют қора жисмнинг иссиқлик нурланишига оид ҳамма формулалар, яъни Релей-Джинс қонуни формуласи, Вин формуласи, Стефан- Больцман формулаларини келтириб чиқариш мумкин.

Кичик частоталар ва юқори температуралар соҳасида, яъни шарт бажарилганда (1.2.7.) – формуланинг махражидаги ни Тейлор қаторига ёйишимиз мумкин ва ёйилмада фақат чизиқли ҳади билан чегаралансак Релей-Джинс (1.1.11.) формуласини оламиз. Юқори частоталар ва паст температуралар соҳасида, яъни шарт бажарилганда (1.2.7.) – формуланинг махражидаги экспонентанинг қиймати бирга нисбатан жуда катта бўлишини эътиборга олсак, Вин формуласи (1.1.7.) келиб чиқади. Планк формуласи ёрдамида абсолют қора жисм учун СтефанБольцман қонунидаги σ доимийнинг қиймати ҳисобланади. Маълумки, Стефан-Больцман қонуни абсолют қора жисмнинг нурланиш энергияси зичлигининг температурага боғланишини ифодалайди. Бу ерда σ -Стефан-Больцман доимийси. Нурланиш энергиясининг нурланишнинг спектрал зичлиги билан боғланиш формуласидан фойдаланиб нурланиш энергияси зичлиги учун қуйидаги ифодани оламиз. (1.2.10.) белгилашни киритиб янги ўзгарувчига ўтамиз,

Олий математика курсидан эканлигини эътиборга олсак Стефан-Больцман формуласи ҳосил бўлади, ушбу ифодага оимийларнинг қийматларини қўйиш орқали σ -доимийнинг қиймати аниқланади.. Худди шундай Виннинг силжиш қонунидаги доимийликни ҳам аниқ ҳисоблаш мумкин. Планк немис физика жамиятининг 1900 йил 14 декабрдаги йиғилишида ўзининг “ К теории закона распределения энергии излучения в нормальном спектре” номли ишининг моҳиятини баён қилади. Планк гипотезасининг энг муҳим жиҳати осциллятор - атомларнинг энергиясининг ўзгариши, классик физикада ҳар доим фараз қилинганидек узлуксиз бўлмасдан, ε 0 энергияга каррали, дискрет рўй бериши ҳисобланади. Аслида Планк дискретлик ғоясини статистик физика соҳасидан майдоннинг модда билан таъсири соҳасига кўчирган, Планкнинг бу ғоясини даставвал Больцман тушуниб етган ва “Нурланиш жараёнига аввал номаълум бўлган дискретлик элементларини киритмасдан статистик термодинамиканинг тўғри назариясини яратиб бўлмайди” деган фикрни айтган, Больцманнинг бу фикри Планк учун буюк кашфиётни яратишда катта ёрдам берган.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. М.М.Мусаханов, А.С.Рахматов, Квант механикаси – Т.,2011 й. 2. Д.И.Блохинце, Основне квантовой механики – М.1983. 3. Г.Х. Хошимов, Р.Я.Расулов, Н.Х.Хошимов, Квант механика асослари – Т., 1995 й. 4. В.М.Шехтер, А.А.Ансельм, Атом и квантовая механика –М., 1984 г.

Похожие

Квант механиканинг математик аппарати

Механиканинг физик асослари

Квант кучайтиргичлар

Квант тасaввурлар

Квант тақсимотлар