Кичик қаршиликларни ўлчаш ва ўтказгичларнинг солиштирма қаршилигини аниқлаш - Физика - Рефераты

Кичик қаршиликларни ўлчаш ва ўтказгичларнинг солиштирма қаршилигини аниқлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

104.5 KB

Кичик қаршиликларни ўлчаш ва ўтказгичларнинг солиштирма қаршилигини аниқлаш Режа : 1. Ўлчашлар ва натижаларни ҳисоблаш. 2. Тажриба натжаларини эҳм да ҳисоблаш.

Бизга узунлиги l, кўнадаланг кесимининг юзаси S бўлган бир жинсли ўтказгич берилган бўлса (1-шакл), унинг қаршилиги қуйидаги формула ёрдамида аниқланади: S l R   (1) Бу ерда  -берилган ўтказгичнинг солиштирма қаршилиги бўлиб, у модданинг турига боғлиқ, ва берилган модда учун доимийдир (Ом.м.), d – ўтказгичнинг диаметри (М) (1) формуладан: l S R   (1 1 ) (1 1 ) дан  ни аниқлаш учун ўтказгичнинг диаметрини ва узунлигини ўлчаш, ҳамда унинг қаршилиги маълум бўлиши керак. қаршиликни ўлчаш учун амперметр ва вольтеметр усулидан фойдаланамиз. Занжирнинг бир қисми учун Ом қонунидан: J U R  (2) Бу ерда U –ўтказгич учларидаги потенциаллар фарқи – кучланиш (В), J – ўтказгичдан ўтаётган ток (А), (2) формулага асосан ўтказгич қаршилигини ўлчаш учун 2-шаклда берилган схемани тузамиз. d 3.1-шакл. U J a A VJ R R xJ v 3.2- шакл.

Бу шаклда узунлиги l, кўндаланг кесимининг юзаси S бўлган ўтказгичнинг қаршилигини R билан белгиладик. Одатда, амперметр ички қаршилиги вольтметрикидан жуда ҳам кичик бўлади. Схемадаги вольтметр R х – нинг учларидаги потенциаллар тушишини ўлчайди, ампертметр эса эанжирдаги умумий токни, яъни ҳам R дан, ҳам вольтметрдан ўтаётган токларни ўлчайди. Вольтметр ички қаршилгини R v десак, у ҳолда v a v a X R U J U J J U R     (2 1 ) (2 1 ) ни (1 1 ) га қўйсак l d R U J U v a 4 2      (3) Одатда қаршилиги ёки солиштирма қаршилиги аниқланмоқчи бўлган ўтказгичнинг узунлиги анча катта, диаметри эса жуда ҳам кичик бўлади. Шунинг учун ҳам ўтказгич узунлигини

ҳисоблашдаги хатоликлар кичик бўлиши учун миллиметрли линейкаларда, диаметрини эса штангенциркуллар ёки микрометрларда ўлчанади. Формулалар ва ҳисоблашлар шуни кўрсатадики, кичик қаршиликларни 2- шаклдаги схема билан, катта қаршиликларни эса 3- шаклдаги схема ёрдамида аниқланади. Бу схема ёрдамида катта қаршилик (R x ) қуйидагича ифодаланади: a a a x J R J U R   (4) Бизда кичик қаршиликларни ўлчаш керак. Шунинг учун амперметр ўрнига жуда ҳам сезгир гальванометр, вольтметр ўрнига эса ички қаршилиги жуда ҳам катта бўлган вольтметр олинади. Бу схема 4 шаклда берилган. U R v R x A 3 .3- шакл. V Г R кр ВА D C T R v P Д R F ER ш 3.4-шакл.

4 шаклда ҳамма токларнинг йўналишларини, тугунларни ва улар учун Кирхгофнинг I қоидасини, ҳамма ёпиқ контурларни ва улар учун Кирхгофнинг II қоидасини ишлатамиз. Биз фақат В ва Т тугунларни ва ВГАВ ва TR ш PR v T ёпиқ контурларни қараймиз.            0 : 0 ) ( : :: ш ш v v v ш АВ АВ кр Г Г АВ Г R J R J T PR TR R J J R J ВГАВ J ш Jv Jco Т J J Jco B (5) Ўтказгичнинг АВ участкасидаги потенциал тушиши: АВ АВ АВ R J U   ) ( ) ( кр Г кр Г Г АВ R R N С М R R J U       (6)

(6) формуладан кўринадики, агарда АВ узунлик ўзгарса, формуладаги N – гальванометр кўрсатиши (бўлими) ўзгаради, холос iкрГiАВ NRRCMU  )()( (6 1 ) (5) тенгламаларнинг биринчи ва иккинчиларидан:      iv ш v i Г кр i oc i АВ i АВ U R R N R R MC J U R ) ( 1 1 ) (            (7) Формулада i – нчи ҳадлар ўзгарувчан катталиклардир, қолганлари доимий катталиклар. Агарда (3) формулага (7) ни қўйсак, ҳарбир олинган АВ участка (узунлик) учун шу ўтказгичнинг солиштирма қаршили гини топиш формуласини оламиз

iiv i ш v кр Г i i АВ i l U N R R R R C M d l S R ) ( 1 1 ( 4 ) ( 2                  (8) Берилган ўтказгич (стержень) учун const i   десак у ҳолда қуйидаги ифодани оламиз: i i АВ l S S R   ) ( (9) ЎЛЧАШЛАР ВА НАТИЖАЛАРНИ ҲИСОБЛАШ. 1. Микрометр ёрдамида берилган стерженларнинг бутун узунликлари бўйича турли ерларида диаметрларини ўн ва ўндан ортиқ марта ўлчаб 1- жадвалга киритиш керак. 2. 4-шакдаги схемани тузиш керак. Калит К манбадан узил ган ва реостат сурилгичи (Д) F тугунга яқин турсин. Бундай ҳолатда системага минимум кучланиш берилади. Стержендан АВ участкани танлаб олгандан кейин калитни улаш керак, гальванометр ва вольтметр шкалаларига қараб,

потенциометр сургичини аста – секин, ток етарли чегарагача F дан узоқлаштирамиз. 4. Исталган битта стержендан маълум узунликни олиб, галь ванометр ва вольтметрлар кўрсатишларини 2–жадвалга ёзиш керак. Кейин АВ узунлигини орттириб яна гальвонометр ва вольтметр кўрсатиши ҳар жадвалга ёзиб борилади. Шундай орттиришларни стерженнинг максимал узунлигигача олиб борилади ва жадвалга ёзилади (максимал узунлик СД). 5. Энди схемада иккинчи стерженни улаб, бунинг учун ҳам АВ ларни ўзгартириб, гальванометр ва вольтметрлар кўрсатишларини 2 – жадвалга ёзиб борилади. 6. Стерженлар учун, 1- жадвалдаги тажриба натижаларидан, ўртача диаметрлар, ўртача квадратик ҳатолар, нисбий ҳатоликлар ҳисобланади. 7. 2-жадвалда ўлчанган катталикларга асосан (6) формула ёрдамида стерженлар (1 ва 2) учун (U АВ ) i -лар ҳисобланади. Сўнгра (U АВ ) i ,билан N i – лар орасидаги боғланиш графиклари чизилади. Бу олинган катталикларга асосан (6) формулани y i қақвх i кўринишига келтириб, энг кичик квадратлар усули

ёрдамида а ва в лар, ва бу катталикларга кирган физик катталиклар топилади. 8. 2–жадвалдаги натижаларга асосан (7) формулага биноан стерженларнинг турли узунликлари учун уларнинг қаршиликлари ҳисобланади. Шуни айтиш керакки (U v ) i ларни ўзгармас ёки ўзгарувчан қилиб олинса ҳам бўлаверади. 1-жадвал. D(I) DD(I) H (см) (см) 1. d 1 D d1 2 – жадвал

K L(I ) N(I) U(I) U(I) 1 l 1 n1 U 1 ’ U 1 ’’ U 1 ’’’ U 1 I 2 l 2 n 2 U 2 ’ U 2 ’’ U 2 ’’’ U 2 3 l 3 n 3 U 3 ’ U 3 ’’ U 3 ’’’ U 3 1 l 1 n 1 2 l 2 n 2 II 3 l 3 n 3 9. 2 – жадвалга киритилган тажриба натижаларига асосан (8) ва (9) формулалар ёрдамида стерженларнинг турли узунликлари учун (R АВ ) i лар ва (  ) i лар ҳисолбланади . (9) формула ёрдамида олинган натижаларидан ((R АВ ) i ва (l) i боғланиш графиклари чизилади . (9) формулани y i қ c қ d  x i кўринишда ифодалаб 2- жадвалдаги натижаларга асосан , энг кичик квадратлар усули ёрдамида c,d коэффициентлар ва стержен диаметрларини билган ҳолда ўша ўтказгичларнинг солиштирма қаршиликлари топилади . Топилган солиштирма қаршиликлар (графиклардан ва энг кичик квадратлар усулидан) таққосланади.

ТАЖРИБА НАТЖАЛАРИНИ ЭҲМ ДА ҲИСОБЛАШ. 1. 1-жадвалда келтирилган тажриба натжаларини ЭҲМ да ҳисоблаш формулалари: DCPқ S D(I) /K DELDқCT(K)*SQR( SD D(I) Ù 2|k* (k-1))) EPSDқ100*DELD|DCP 1- жадвалга асосан стерженларнинг ўртача диаметраларини , ўртача квадратик ҳатоликларни, нисбий ҳатоликларни ҳисоблаш иловадаги L 52 дастур да келтирилган . 2. 1-жадвалдаги натажалардан: (6) формуладан y(I) қAқB * Xi (6’’) (7) формуладан RAB(I) қZ * N(I)|UV(I) (7’) (8) формуладан PO(I) қW * N(I)|(UV(I) * L(I))) (8’) (9) формуладан Y1(I) қCқД * Xi (9’)

ларни энг кичик квадратлар усули билан ҳисоблаш ва RAB(I), PO(I) ларнинг ҳар бирини ҳисоблашлар, ундан ташқари ҳар бирининг алоҳида – алоҳида боғланиш графикларини экранга чиқариш иловадаги L 521 дастурда келтирилган. L 52 ва L 521 дастурларга ва формулаларга кирган ҳарфлар ва физик катталиклар қуйидагича белгиланган: H-диаметрлар сони K-стержень узунликлари сони М-гальвонометр шкала кўпайтгичи (xI,xI0,xI00) C-гальвонометр сезгирлиги (А/бўлим) RG – гальвонометр ички қаршилиги (Ом) R кр -критик қаршилиги (Ом) RY-вольтметр ички қаршилиги (Ом) RS- шунт қаршилик (Ом) D(I) – стержень диаметрлари (см) U(I)-кучланиш қийматлари (В) L(I)- стержень узунликлари (см) N(I)- гальвонометр кўрсатиши (бўлим)

L1,LK, DDL –бошланғич, охирги, орттирма узунликлар (см) DL,DN,DU-L,N,U-ларнинг хатоликлари PO(I) –солиштирма қаршиликлар (Ом см) R(I) – хисобланган қаршиликлар (Ом) Adabiyot : 1. Электр ва магнетизм . Физпрактикум . ( ўқув қўлланма ) проф . Бўрибоев И . Каримов Р. 2. www . ziyonet . uz wwww . NUR . uz

Похожие

Қўш кўприк ёрдамида кичик қаршиликларни ўлчаш

Катта қаршиликларни ўлчаш

Кичик ток ва кучланишларни ўлчаш

Электр ток ва кучланишларни ўлчаш

Электр ўлчов асбоблари ва уларнинг хатоликлари