Issiqlik o‘tkazuvchanlik - Физика - Рефераты

Issiqlik o‘tkazuvchanlik

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1024.5 KB

I ssiqlik o ‘ tkazuvchanlik Reja: 1. Asosiy tushunchalar 2. Issiqlik o‘tkazuvchanlikning differentsial tenglamasi. Chegara shartlari 3. Chegara shartlarining birinchi turida statsionar issiqlik o‘tkazuvchanlik. Yassi bir qatlamli devorning issiqlik o‘tkazuvchanligi 4. Issiqlik uzatishni jadallashtirish

1. Asosiy tushunchalar Issiqlik o ‘ tkazuvchanlik – bu temperaturalar farqi borligi tufayli tutash muhitda issiqlikning molekulyar uzatilishidir . Issiqlik almashinuvining bunday usuli , asosan qattiq jismning ichida ham , shuningdek bir - biriga tegib turgan ikkita qattiq jism orasida ham sodir bo ‘ ladi . Issiqlik o ‘ tkazuvchanlik suyuqlik yoki gaz qatlami orqali ham amalga oshishi mumkin , lekin umuman olganda suyuqlik va gazlar ( suyuqlangan metallar bundan mustasno ) issiqlikni juda yomon o ‘ tkazuvchan hisoblanadi . Bir jinsli izotrop jismni isishini ko‘raylik. Barcha yo‘nalishlar bo‘yicha bir xil fizik xossalarga ega bo‘lgan jismlarga izotrop jismlar deb aytiladi. Bunday jismni isitish vaqtida uning turli nuqtalaridagi temperatura vaqt bo‘yicha o‘zgaradi va issiqlik yuqori temperatura sohasidan past temperatura sohasiga tarqaydi. Vaqtning ayni paytida ko‘rib chiqilayotgan fazoning barcha nuqtalaridagi temperatura qiymatlarining yig‘indisi temperatura maydoni deyiladi. Temperatura maydoni quyidagi tenglama bilan ifodalanadi : t = f ( x , u , z ,  ) (1) bu yerda x , u , z – nuqta koordinatalari ;  - vaqt . Agar jismning temperaturasi koordinata va vaqtning funktsiyasi bo ‘ lsa , u holda temperatura maydoni nostatsionar bo ‘ ladi : t = f ( x , u , z ,  );  t /  0 (2) Agar jismning temperaturasi faqat koordinataning funktsiyasi bo ‘ lib , vaqt davomida o ‘ zgarmasa , u holda temperatura maydoni statsionar bo ‘ ladi . t = f ( x , u , z );  t /  =0 (3)

Temperatura maydoni uchta , ikkita va bitta koordinataning funktsiyasi bo ‘ lishi mumkin va mos ravishda , u uch , ikki va bir o ‘ lchamli deyiladi . Hamma nuqtalarida temperatura bir xil bo‘ladigan sirt izotermik sirt deyiladi. Fazoning ayni nuqtasining o‘zida bir vaqtda ikki xil temperatura bo‘lishi mumkin emasligi uchun, turli izotermik sirtlar xech vaqt bir- biri bilan kesishmaydi. Ularning barchasi jism sirtida tugaydi yoki butunlay uning ichida joylashadi. Jismning temperaturasi izotermik sirtlarni kesib o‘tadigan yo‘nalishlar-dagina o‘zgaradi (1-rasm). Bunda uzunlik birligida temperaturaning eng katta o‘zgarishi izotermik sirtga normal n yo‘nalishida bo‘ladi. Temperatura o‘zgarishi  t ning izotermadagi normal bo‘yicha masofa  n ga nisbati temperatura gradienti deyiladi:gradt n t n t n        0 ] lim[ (4) Temperatura gradienti – izotermik sirtga tushirilgan normal bo‘yicha yo‘nalgan vektordir. Uning temperaturaning ortishi tomoniga yo‘nalishi musbat yo‘nalish hisoblanadi. Issiqlik almashinuvining boshqa turlari kabi, issiqlik o‘tkazuvchanlik jarayoni ham jismning turli nuqtalarida temperatura bir xil bo‘lmagandagina amalga oshadi, ya’ni grad t  0. Ixtiyoriy sirtdan vaqt birligi ichida o‘tadigan issiqlik miqdori Q issiqlik oqimi deyiladi. Issiqlik oqimining vektori doimo temperaturaning pasayish tomoniga yo‘nalgan bo‘ladi. 1-rasm. Izotermalar. Temperatura gradienti

Frantsuz olimi Fure qattiq jismlardagi issiqlik o‘tkazuvchanlik jarayonlarini o‘rganib, yuza birligi dF dan vaqt birligi d  ichida o‘tayotgan dQ issiqlik miqdori va temperatura gradienti o‘rtasidagi bog‘lanishni aniqladi. dQ= -  dF grad t d  = -  dF d  (  t/  n) (5) (5) tenglama issiqlik o‘tkazuvchanlikning asosiy qonunini ifodalaydi va Fure qonuni deyiladi. Shu tenglamadagi minus ishora issiqlik oqimi bilan temperatura gradientining vektorlari qarama-qarshi tomonga yo‘nalganligini bildiradi. (5) ifodadagi proportsionallik koeffitsienti  issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti deyiladi. Izotermik sirt birligidan vaqt birligi ichida o‘tadigan issiqlik miqdori issiqlik oqimining zichligi deyiladi. q= -dQ/(dFd  ) yoki q= -  (  t/  n) (6) Issiqlik oqimi zichligi q ning vektori doimo temperaturaning pasayishi tomoniga yo‘nalgan bo‘ladi. Ixtiyoriy sirt F dan vaqt birligi ichida o‘tayotgan issiqlik miqdori quyidagicha aniqlanadi: ) / ( Q 0 n t d dF F        . (7) Yuqorida o‘rganilgan kattaliklarni birliklari quyidagicha: temperatura gradienti – grad/m; issiqlik oqimi – Vt; issiqlik oqimining zichligi – Vt/m 2 Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsientining birligi (7) ifodadan aniqlanadi: grad m Vt n t F . ) / ( Q      (8) Demak, issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsientining qiymati, son jihatdan, temperaturalar farqi 1 0 S bo‘lganda devorning birlik qatlamidan o‘tadigan

solishtirma issiqlik oqimiga teng. Turli xil moddalar uchun  ma’lum bir qiymatga ega bo‘lib, u moddaning tuzilishiga, zichligiga, bosimiga va temperaturasiga bog‘liq. Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti  ning qiymati har qaysi jism uchun tajribadan topiladi. Ko‘pchilik materiallar uchun  ning temperaturaga bog‘liqligini quyidagicha ifodalash mumkin:  =  0 [1+b(t-t 0 )], bu yerda  0 -t 0  S temperaturadagi issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti; t – temperatura,  S; b – tajriba orqali aniqlanadigan temperatura koeffitsienti. Metallar issiqlikni eng yaxshi o‘tkazadilar, ularda  3dan 458 Vt/(m  grad) gacha o‘zgaradi. Toza metallarning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti (alyuminiydan tashqari) temperatura ortishi bilan pasayadi. Yengil g‘ovak materiallar issiqlikni yomon o‘tkazadi, chunki ularning g‘ovaklari havo bilan to‘lgan bo‘ladi. Agar  <0,2 Vt/(m  grad)bo‘lsa, bunday materiallar issiqlik izolyatsiya materiallari deyiladi. Bunday materiallarning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti temperatura ko‘tarilishi bilan ortadi. Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsientiga namlikni ta’siri katta. Suvning issiqlik o‘tkazuvchanligi yomon, lekin ho‘l materialning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti uning quruq holatidagi issiqlik o‘tkazuvchanligiga nisbatan ancha katta bo‘ladi. Bunga sabab shuki, suv issiqlikni havoga qaraganda deyarli 20 marta yaxshi o‘tkazadi, shu sababli jism g‘ovaklarining suv bilan to‘lishi uning issiqlik izolyatsiya xossalarini keskin kamaytirib yuboradi. Temperatura ko‘tarilishi bilan tomchi suyuqliklarning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti kamayadi, gazlarniki esa ortadi. Suvning  si temperatura 0  S dan 127  S gacha ko‘tarilganda ortadi, bundan keyin ham temperatura ko‘tarilsa  kamayadi. 3-jadvalda ayrim materialllarning issiqlik va temperatura o‘tkazuvchanlik koeffitsientlari keltirilgan.

Ayrim materialllarning issiqlik va temperatura o‘tkazuvchanlik koeffitsientlari 3-jadval Material lar nomi  , kg/ m 3 t ,  S  , Vt/ (m  gra d) c, kJ/ (m  gra d) Q  10 6 m 2 /sek. Azbest 770 30 0,11163 0,816 0,186 Beton 2300 20 0,279 1,13 0,622 Nam tuproq 1700 17 0,657 2,01 0,192 Pishiq g‘ isht 1800 0 0,768 0,879 - Muz 920 0 2,25 2,26 1,08 Quruq qum 1500 20 0,326 0,795 2,74 Shisha 2500 20 0,744 0,67 0,444 Alyumin iy 2670 0 204 0,921 86,7 Mis 8800 0 384 0,381 112,5 Nikel 9000 20 58 0,461 17,8 Kumush 10500 0 458 0,234 170 Uglerodl i po‘lat 7900 20 45 0,461 14,7 Suv 999,9 0 0,5513 4,212 0,131 Havo (quruq) 1,293 0 0,0244 1,005 18,8 Kislorod 1,429 0 0,0247 0,915 18,8 2. Issiqlik o‘tkazuvchanlikning differentsial tenglamasi. Chegara shartlari Izotermik sirt dF dan d  vaqt ichida o‘tayotgan issiqlik miqdorini aniqlash uchun (5) tenglamani F va  bo‘yicha integrallash lozim, ya’ni jism ichidagi temperatura maydonini bilish kerak. Bu masalani yechish uchun issiqlik o‘tkazuvchanlikning differentsial tenglamasi keltirib chiqariladi.

Tenglamani keltirib chiqarishda quyidagi shartlar qabul qilinadi: jism bir jinsli va izotrop; uning fizik parametrlari o‘zgarmas. Energiyaning saqlanish qonuniga asosan, jismning elementar hajmiga  vaqt ichida tashqaridan issiqlik o‘tkazuvchanlik yo‘li bilan keltirilgan dQ 1 issiqlik miqdori va ichki issiqlik manbai tomonidan ajralib chiqayotgan issiqlik miqdori dQ 2 yig‘indisi jismning ichki energiyasining o‘zgarishiga teng bo‘lishi kerak dQ=dU: dQ 1 +dQ 2 =dQ (9) Bu tenglama hadlarini Dekart koordinata tizimida aniqlash uchun jismda tomonlari dx, dy, va dz bo‘lgan parallelepiped ajratib olamiz (2-rasm). Bu yerda dQ x , dQ y , dQ z – olib keltirilayotgan issiqlik. dQ x+dx , dQ y+dy , dQ z+dz – olib ketilayotgan issiqlik. U holda dy  dz qirra uchun Fure qonuniga (5) asosan:. ) ( ] ) ( [( Q ; Q 2 2       dydzd dx x t x t dydzd dx x t x x t d dydzdx t d x x                      Bu kattaliklar farqi parallelepipedda qolayotgan issiqlik miqdorini beradi:   dxdydzd x t d d d dxx x x 2 2 1 Q Q Q       Xuddi shunday bog‘lanishni qolgan ikki qirra uchun keltirib chiqarish mumkin. U holda jismga keltirilgan va unda qolgan umumiy issiqlik miqdori quyidagiga teng bo‘ladi: dxdydzdr z t y t x t d ) ( Q 2 2 2 2 2 2 1          2-rasm. Issiqlik o‘tkazuvchanlikning

Agar ichki issiqlik manbaining solishtirma issiqlik unumdorligini q v (J/m 3 ) orqali belgilasak: dQ 2 =q v dx  dy  dz  d  bo‘ladi. d  vaqt ichida jismning ichki energiyasining o‘zgarishi    dxdydzdt c d    Q dQ 1 , dQ 2 va dQ larni (9) tenglamaga qo‘yib, ba’zi o‘zgartirishlardan so‘ng quyidagini hosil qilamiz: vq z t y t dx t t c            ) ( 2 2 2 2 2 2    yoki   8.10 ) ( 2 222 22      c q t a c q z t y t x t c t vv               bu yerda   c a - temperatura o ‘ tkazuvchanlik koeffitsienti ; ) ( 2 2 2 2 2 2 2 z y x           - Laplas operatori . U holda , issiqlik o ‘ tkazuvchanlik differentsial tenglamasini quyidagicha ifodalash mumkin :   c q t a t v      2 (11) Silindrik koordinatalar tizimida (2- rasm , b ) (11) tenglama quyidagi ko ‘ rinishga ega bo ‘ ladi .     c q z t t r r t r t a t v                ) 1 1 ( 2 2 2 2 2 2 (12) bu yerda r – radius vektor;  - burchak.

Statsionar holat uchun  t/  =0, u holda (11) tenglamani quyidagicha yozish mumkin:0 / yoki ;0 ) /( Q 2 2       x q t c q v v  (13) Ichki issiqlik manbai bo‘lmasa: Statsionar holatda  2 t=0 (14) Nostatsionar holatda  t/  = a  2 t (15) (11) va (12) tenglamalar, issiqlik o‘tkazuvchanlik jarayoni ro‘y berayotgan jismning istalgan nuqtasidagi temperaturaning vaqt va fazoviy o‘zgarishlari orasidagi bog‘lanishni belgilaydi. Issiqlik o‘tkazuvchanlikni differentsial tenglamasi (Fure tenglamasi) issiqlik o‘tkazuvchanlik usuli bilan issiqlik uzatilishini eng umumiy holda yoritadi. Bu tenglamani aniq bir hollar uchun qo‘llashda, vaqtning boshlang‘ich paytida jismda temperaturaning taqsimlanishini va boshlang‘ich shartlarni bilish zarur. Bundan tashqari quyidagilar ma’lum bo‘lishi kerak: jismning geometrik shakli va o‘lchami, muhit va jismning fizik parametrlari, jism sirtida temperaturaning taqsimlanishini belgilovchi chegara shartlari. Yuqoridagi barcha xususiyatlar differentsial tenglama bilan birgalikda aniq bir issiqlik o‘tkazuvchanlik jarayonlarini to‘liq yoritadi va bir xillilik shartlari yoki chegara shartlari deb aytiladi. Odatda, temperaturaning boshlang‘ich taqsimoti  =0 vaqt uchun beriladi. Chegara shartlari uch xil usulda berilishi mumkin. Chegara shartlarining birinchi turida temperaturaning jism sirtida taqsimoti vaqtning istalgan har qanday payti uchun beriladi. Chegara shartlarining ikkinchi turida vaqtning har qanday

istalgan payti uchun jism sirtidagi har qaysi nuqtada issiqlik oqimining zichligi beriladi. Chegara shartlarining uchinchi turida jismni o‘rab turgan muhit temperaturasi va jism sirti bilan atrof muhit o‘rtasidagi issiqlik berish qonuniyatlari beriladi. Issiqlik o‘tkazuvchanlikning differentsial tenglamasini bir xillilik shartlari asosida yechish, jismni butun hajmi bo‘yicha vaqtning istalgan paytida temperatura maydonini aniqlash imkonini beradi. 3. Chegara shartlarining birinchi turida statsionar issiqlik o‘tkazuvchanlik. Yassi bir qatlamli devorning issiqlik o‘tkazuvchanligi 3-rasmda bir jinsli materialdan (g‘isht, metall, yog‘och va hokazo) ishlangan qalinligi  bo‘lgan yassi bir qatlamli devor ko‘rsatilgan. Materialning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti  temperaturaga bog‘liq emas, deb qabul qilamiz. Devorning tashqi sirtlarida temperaturalar o‘zgarmas t 1 >t 2 holda saqlab turiladi; temperatura faqat devor sirtiga perpendikulyar bo‘lgan o‘q x yo‘nalishdagina o‘zgaradi, ya’ni temperatura maydoni bir o‘lchamli, temperatura gradienti dt/d x ga teng. Devor orqali o‘tadigan issiqlik oqimining zichligini topamiz va temperaturaning devor qalinligi bo‘yicha o‘zgarish tavsifini aniqlaymiz. Devor ichida ikkita izotermik sirt bilan chegaralangan, qalinligi d x bo‘lgan elementar qatlamni ajratamiz. Bu qatlam uchun Fure tenglamasi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 3-rasm. Yassi bir qatlamli devor.

c dxq t dxq dt dx dt q        va yoki (16) Integrallash doimiysi c chegara shartlaridan aniqlanadi: x =0 bo‘lganda t=t 1 . Bundan c=t 1 , binobarin tenglama quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 1t x q t    Bu tenglamadan ko‘rib chiqilayotgan devor orqali o‘tuvchi issiqlik oqimining zichligini aniqlash mumkin. Ushbu tenglamaga x =  qiymatni qo‘ysak t=t 2 bo‘ladi, bundan t t t q         ) ( 2 1 (17) Yassi devorda issiqlik oqimining zichligi issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti  ga, temperaturalar farqi (t 1 –t 2 ) ga to‘g‘ri proportsional va devor qalinligi  ga teskari proportsional bo‘ladi. Shuni nazarda tutish kerakki, issiqlik oqimi temperaturaning absolyut qiymati bilan emas, balki ularning farqi –issiqlik bosimi t 1 –t 2 =  t bilan aniqlanadi.  /  nisbat devorning issiqlik o‘tkazuvchanligi deyiladi; uning o‘lchamligi [Vt/(m 2  grad)]. (17) tenglikni boshqacha ko‘rinishda yozish mumkin:   / 2 1 t t q   (18) Devor qalinligining issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsientiga nisbati  /  devorning termik qarshiligi deyiladi. (17) formuladan devorning yassi sirti F orqali  vaqt ichida uzatilgan umumiy issiqlik miqdori Q ning qiymatini topish mumkin.     tF qF     Q (19) Agar (16) formulaga (17) formuladan q ning qiymatini keltirib qo‘ysak, temperatura egri chizig‘ining tenglamasini olish mumkin. xt t t     1 (20)

Bu tenglama to ‘ g ‘ ri chiziq tenglamasi deyiladi . Shunday qilib  ning qiymati o ‘ zgarmas bo ‘ lganda temperatura bir jinsli devor qalinligi bo ‘ ylab chiziqli o ‘ zgaradi . Agar  temperaturaga bog ‘ liq bo ‘ lsa , hisoblash formulalari birmuncha murakab bo ‘ ladi . 3.1. Yassi ko ‘ p qatlamli devorning issiqlik o ‘ tkazuvchanligi Amalda issiqlik o‘tkazuvchanligi turlicha bo‘lgan materiallardan yasalgan bir necha qatlamli yassi devor orqali issiqlik uzatish jarayonining ahamiyati ancha muhim. Masalan, bug‘ qozonining tashqi tomonidan shlaklar bilan, ichki tomonidan esa quyqa bilan qoplangan metall devori uch qatlamli bo‘ladi. Yassi uch qatlamli devor (4- rasm ) orqali issiqlik o ‘ tkazuvchanlik yo ‘ li bilan issiqlik uzatish jarayonini ko ‘ rib chiqamiz . Bunday devorning barcha qatlamlari bir-biriga zich yopishib turadi. Qatlamlarning qalinligi  1 ,  2 va  3 bilan, har qaysi materialning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti esa tegishlicha  1 ,  2 va  3 bilan belgilangan. Tashqi sirtlarning temperaturalari t 1 va t 4 ham ma’lum. t 1 va t 3 temperaturalar noma’lum bo‘lsin. Biz statsionar holni ko‘rib chiqayotganligimiz tufayli issiqlik oqimining zichligi q kattaligi jihatdan o‘zgarmas va barcha qatlamlar uchun bir xil bo‘ladi. Shu sababli har qaysi devor qatlami uchun (17) formula asosida quyidagicha yozish mumkin:) ( ); ( ); ( 4 3 3 3 3 2 2 2 2 1 1 1 t t q t t q t t q             4-rasm. Yassi uch qatlamli

Bu tenglamadan har qaysi qatlamda temperaturaning o‘zgarishini aniqlasa bo‘ladi: /// 3 3 4 3 2 2 3 2 1 1 2 1              q t t q t t q t t (21) Bundan ] [ 3 3 2 2 1 1 4 1            q t t t Bu nisbatdan ko‘p qatlamli devor orqali o‘tadigan solishtirma issiqlik oqimi q ning kattaligini aniqlash mumkin: / / / 3 3 2 2 1 1 4 1           t t q . (22) n qatlamli devor uchun (22) formula quyidagi ko‘rinishda yoziladi.     n i i i nt t q 1 1 1 /  (22) tenglamadan ko‘p qatlamli yassi devorning umumiy termik qarshiligi har qaysi qatlam termik qarshiliklarining yig‘indisiga teng, degan xulosa kelib chiqadi: R=  1 /  1 +  2 /  2 +  3 /  3 +….+  n /  n . (21) va (22) formulalar asosida noma’lum temperaturalar t 2 va t 3 ning qiymatlarini topish mumkin: t 2 =t 1 -q 2 2/  t 3 =t 2 -q 2 2/  = ] [ 2 2 1 1 1      q t yoki t 3 =t 4 + q 3 3/  .  =const bo‘lganda devorning har qaysi qatlamida temperaturaning taqsimlanishi to‘g‘ri chiziq qonuniga bo‘ysunadi, ko‘p qatlamli devor uchun esa siniq chiziq ko‘rinishida bo‘ladi.

3.2. Bir qatlamli Silindrik devorning issiqlik o‘tkazuvchanligi Issiqlik mashinalari va issiqlik almashinuv apparatlari devorining sirtlari ko‘pincha kontsentrik joylashgan ikkita Silindrik sirt (quvurlar, apparatlarning korpuslari, dvigatelning silindrlari va shunga o‘xshash) bilan chegaralangan bo‘ladi. 5-rasmda uzunligi  bo‘lgan quvur bo‘lagi ko‘rsatilgan. Uning ichki diametri d 1 va tashqi diametri d 2 Materialning issiqlik o‘tkazuvchanligi o‘zgarmas va  ga teng. Quvurning ichki va tashqi sirtlari temperaturalari t 1 va t 2 ga teng va t 1 >t 2 . Temperatura faqat radial yo‘nalishda o‘zgaradi. Tekshirilayotgan devor ichidan radiusi r va qalinligi dr bo‘lgan elementar Silindrik qatlam ajratamiz. U holda Fure qonuniga asosan shu qatlamdan vaqt birligi ichida o‘tadigan issiqlik miqdori quyidagiga teng. dr dt rl dr dt S    2 Q     (23) bundan r dr l dt 2 Q   va c r l t   ln 2 Q  (24) Chegara shartlariga asosan: r=r 1 ; t=t 1 va r=r 2 da t=t 2 U holda 5-rasm. Bir qatlamli Silindrik devor.

c r l t    1 1 ln 2 Q  (25) c r l t   2 2 ln 2 Q  (26) bu tenglikdan 1 2 1 2 2 1 ln 2 Q ) ln (ln 2 Q r r l r r l t t       yoki 1 2 2 1 ln 2 Q d d l t t    bundan t d d l  1 2 ln 2 Q  (27) Olingan tenglama Silindrik devorning issiqlik o‘tkazuvchanligini hisoblash formulasi bo‘lib, u t 1 <t 2 hol uchun ham to‘g‘ridir. Silindrik devor qalinligi bo‘yicha temperaturaning o‘zgarishini aniqlash uchun (24) tenglikka (25) tenglikdan S ning qiymatini va (27) formuladan Q ning qiymatini qo‘yamiz: 1 1 2 1 1 2 ln 2 ln 2 ln 2 ln 2 r d d t t r d d t t x x              yoki 1 1 2 1 ln ln d d d d t t t x x    (28) Bu tenglik logarifmik egri chiziqning tenglamasi bo‘lib, t 1 < t 2 da egri chiziqning egriligi yuqoriga yo‘nalgan bo‘ladi. Silindrik devor uchun issiqlik oqimining zichligi ichki yu zaning birligiga q 1 yoki tashqi yuzaning birligiga q 2 , ko ‘ pincha quvurning uzunlik birligiga q l nisbatan olinadi .

Oxirgi hol uchun t ddq e  12 ln 2Q  (29) q 1 , q 2 va q l kattaliklar orasidagi nisbat quyidagi tenglikdan aniqlanadi: Q=q 1  d 1  =q 2  d 2  =q l  . yoki q l =  d 1 q 1 =  d 2 q 2 , bundan 2 2 1 1 d q q ва d q q       Quvurning uzunlik birligiga nisbatan olingan issiqlik oqimi q l issiqlik oqimining chiziqli zichligi deyiladi va Vt/m da o‘lchanadi. 3.3. Ko‘p qatlamli Silindrik devorning issiqlik o‘tkazuvchanligi Amalda bir qatlamli Silindrik devorlar kam uchraydi. Odatda quvur sirti qo‘yqa, shlak, yog‘ yoki issiqlik izolyatsiya qatlami bilan qoplangan bo‘ladi. Yuqoridagi barcha hollarda ko‘p qatlamli Silindrik devor bilan ish qilishga to‘g‘ri keladi. 6–rasmda uch qatlamli Silindrik devor tasvirlangan. Uning geometrik o‘lchamlari, har bir qatlamning issiqlik o‘tkazuvchanligi, ichki va tashqi sirt temperaturalari t 1 va t 4 ma’lum, qatlamlar tegib turgan joylardagi temperatura t 2 va t 3 noma’lum. Statsionar tartibda devorning har qaysi 6–rasm. Ko‘p qatlamli Silindrik

qatlami orqali o‘tadigan issiqlik oqimi kattaligi jihatdan o‘zgarmas va barcha qatlamlar uchun bir xil bo‘ladi. U holda (29) formulaga asosan quyidagilarni yozish mumkin: Birinchi qatlam uchun: 2 1 1 2 1 ln 2 t t d d q     ikkinchi qatlam uchun;  3 2 4 3 2 ln 2 t t d d q     uchinchi qatlam uchun  4 3 3 4 3 ln 2 t t d d q     Yuqoridagi tenglamalardan har bir qatlamdagi temperatura o‘zgarishini aniqlaymiz:            34 3 4 3 23 2 3 2 12 1 2 1 ln 2 ln 2 ln 2 dd q t t dd q t t dd q t t e e e    (8-30) bundan         3 4 3 2 1 2 1 4 ln 2 1 ln 2 1 ln 2 1 1 d d d d q t t t     U holda 3 4 3 2 3 2 1 2 1 ln 2 1 ln 2 1 ln 2 1 d d d d d d t ql        (31) n qatlamli devor uchun:       ni i i i i e d d t q 1 1 ln 2 1  (32)

Noma’lum bo‘lgan t 2 va t 3 temperaturalarni aniqlash uchun (31) tenglamadan q l ni (30) tenglikka qo‘yish kerak. 3.4. Sharsimon devorning issiqlik o‘tkazuvchanligi Issiqlik oqimi sharsimon devordan o‘tadi va issiqlik manbai sharning ichida joylashgan deb hisoblaymiz. Temperatura faqat radius bo‘ylab o‘zgaradi. Ichki sirt temperaturasi , 'cmt tashqi sirt temperaturasi ,''cmt devorning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti const  ga teng. Fure qonuniga asosan radiusi r va qalinligi dr bo‘lgan shardan o‘tayotgan issiqlik oqimi quyidagiga teng bo‘ladi:     dr dt r dr dt F 2 4 Q        yoki   2 Q/4 r dr dt    Oxirgi tenglamani t va r bo‘yicha integrallaymiz va chegara shartlaridan r=r 1 da 2 ', r r t t cm   da ,''cmt t ni aniqlaymiz. U holda:        2 1 '' ' 2 1 '' ' 1 1 2 1 1 4 Q d d t t r r t t cm cm cm cm         (33) 3.5. Ixtiyoriy shakldagi jismning issiqlik o‘tkazuvchanligi Yuqorida ko‘rib chiqilgan mavzulardan ko‘rinib turibdiki, turli shakldagi jismlar uchun ma’lum bir issiqlik o‘tkazuvchanlik tenglamalari mavjud.

Ixtiyoriy shakldagi jismdan o‘tayotgan issiqlik miqdorini quyidagi tenglama yordamida aniqlash mumkin: '' rto' Q cmt F   'cmt   (34) bu yerdaF o‘rt – ixtiyoriy shakldagi jism yuzasi. Yassi va Silindrik devorlar uchun F 2 /F 1 <2 (F 1 – jismning ichki yuzasi; F 2 – jismning tashqi yuzasi) bo‘lganda F o‘rt =(F 1 +F 2 )/2 (35) Silindrik sirtlar uchun F 2 /F 1 >2 bo‘lganda F o‘rt =(F 2 -F 1 )/2,3 lgF 2 /F 1 (36) Sharsimon davr uchun 2 1 rto'F F F   (37) Yuqorida keltirilgan barcha formulalar taxminiy hisoblar uchun qo‘llaniladi. Murakkab shaklga ega bo‘lgan jismlarni issiqlik o‘tkazuvchanligini hisoblashda, odatda, alohida elementlar bo‘yicha hisoblash olib boriladi. Lekin, bunday usul ham taxminiy xarakterga ega. Shuning uchun, murakkab ob’ektlarning issiqlik o‘tkazuvchanligi haqidagi aniq ma’lumotlar tajriba yo‘li bilan olinadi. Agar devor temperaturasi har xil joylarda turlicha bo‘lsa, u holda devorning hisoblangan o‘rtacha temperaturasini aniqlash lozim: n nn F F F t F t F t F t ... ... 21 2211 rto'          (38) bu yerda F 1 , F 2 … F n – temperaturasi o‘zgarmas bo‘lgan devor qismlari; t 1 , t 2 ,…t n – alohida qismlar temperaturasi.

4. Chegara shartlarining uchinchi turida statsionar issiqlik o‘tkazuvchanlik. Issiqlik uzatish koeffitsienti. 4.1. Yassi bir qatlamli va ko‘p qatlamli devor orqali issiqlik uzatish Issiqlikni issiq muhitdan sovuq muhitga ular orasidagi ajratuvchi qattiq devor orqali uzatishga issiqlik uzatish deyiladi. Sanoatning istalgan sohasida qo‘llaniladigan turli issiqlik almashinuv qurilmalarida issiqlik tashuvchilar o‘rtasidagi issiqlik almashinuvi issiqlik uzatish yo‘li bilan amalga oshadi. Ajratuvchi devor issiqlikni yaxshi o‘tkazishi lozim bo‘lsa, u issiqlik o‘tkazuvchanligi yuqori bo‘lgan materialdan tayyorlanadi. Boshqa hollarda, masalan, issiqlik isroflarini kamaytirish lozim bo‘lsa, devor issiqlik izolyatsiya xossalari yaxshi bo‘lgan materialdan tayyorlanadi. Issiqlik uzatish jarayonining asosiy masalasi, bu vaqt birligi ichida issiqlik tashuvchilar o‘rtasidagi ajratuvchi devor orqali uzatiladigan issiqlik miqdorini aniqlashdir. 7-rasm. Isituvchi muhitdan isitiladigan muhitga yassi devor orqali issiqlikning uzatilishi

Bundan tashqari issiqlik uzatish jarayonini o‘rganishda quyidagi masalalar ham ko‘rib chiqiladi:  berilgan issiqlik miqdoriga qarab, issiqlik tashuvchilar o‘rtasidagi devorning zarur bo‘lgan yuzasini aniqlash;  materialni ichki temperaturasi maksimal yo‘l qo‘yilgan qiymatidan ortmasligi uchun har bir qatlam sirtidagi temperaturani hisob lash. Issiqlik uzatish nixoyatda murakkab jarayon bo‘lib, unda issiqlik barcha usullar; issiqlik o‘tkazuvchanlik, konvektsiya va nurlanish bilan uzatiladi. Haqiqatdan ham, devor bo‘lishi munosabati bilan issiqlik uzatish uch jarayondan tashkil topadi. Birinchi jarayon– issiqlikni konvektsiya usuli bilan issiq muhitdan devorga uzatilishi. Konvektsiya xar doim issiqlik o‘tkazuvchanlik bilan birga, ba’zida esa nurlanish bilan birga ro‘y beradi. Ikinchi jarayon - issiqlikni devordan issiqlik o‘tkazuvchanlik usuli bilan uzatilishi. Uchinchi jarayon-issiqlikni konvektsiya yo‘li bilan devorning ikkinchi sirtidan sovuq muhitga uzatilishi. Qaynoq issiqlik tashuvchidan (issiq muhit) devorga berilgan issiqlik miqdori Nyuton-Rixman formulasidan aniqlanadi:) ( Q 1 1 1 devt t F   (38) bu yerda: 1  -temperaturasi t 1 bo‘lgan qaynoq issiqlik tashuvchidan devor sirtiga issiqlik berish koeffitsenti; F- yassi devorning yuzasi. Issiqlik o‘tkazuvchanlik usuli bilan devor orqali uzatilgan issiqlik oqimi quyidagi tenglamadan aniqlanadi: Q ) ( 2 1 dev dev t t F б    (39) Devorning ikkinchi sirtidan sovuq muhitga uzatilgan issiqlik miqdori: ) ( Q 2 1 2 dev dev t t F   (40)

bu yerda: 2 - devorning ikkinchi sirtidan sovuq muhitga issiqlik berish koeffitsenti. Ko‘rib chiqilayotgan issiqlik uzatish jarayoni statsionar tartibda borganligi sababli, devor qancha issiqlik olsa, shuncha uzatadi. Yuqoridagi tenglamalarni temperaturalar farqiga nisbatan yechamiz:             F t t F t t F t t dev dev dev dev 2 2 1 1 Q Q Q 2 2 1 1    Tengliklarni xadma-xad qo‘shib issiqlik oqimini           2 1 2 1 1 1 /) ( Q     t t F (41) yoki issiqlik oqimining zichligini aniqlaymiz:           2 1 2 1 1 1 /) (     t t q (42) (42) tenglamadagi         2 1 1 1 /1     kattalik k xarfi bilan belgilanadi va issiqlik uzatish koeffitsenti deb aytiladi:          2 1 1 1 /1     k (43) u holda  2 1 Q t t kF   yoki  2 1 t tk q   (44) Issiqlik uzatish koefitsenti devorning yuza birligidan vaqt birligi ichida qaynoq issiqlik tashuvchidan sovuq issiqlik tashuvchiga, ularning temperaturalari farqi 1 0 bo‘lgandagi uzatilgan issiqlik miqdoriga teng.

(44) tenglama issiqlik uzatish tenglamasi deyiladi. k ni aniqlash uchun, avvalo 1  va 2 larni aniqlash lozim. k ning qiymati har doim eng kichik  qiymatidan ham kichikroq bo‘ladi. Issiqlik uzatish koeffitsentiga teskari kattalik issiqlik uzatilishining termik qarshiligi deyiladi: 21 111     б kR (45) Agar issiqlik ko‘p qatlamli devor orqali uzatilgan bo‘lsa, u holda (42) formulaning maxrajiga barcha qiymatlarning termik qarshiliklarining yig‘indisini qo‘yish lozim:        ni i i i t t F 1 2 1 2 1 1 1 ) ( Q     (46)         ni i i i t t F F q 1 2 1 2 1 1 1 ) ( Q     Ko‘p qatlamli davrning issiqlik uzatish koeffitsienti: 2 1 1 1 1            i i ni i k (47) va umumiy termik qarshiligi: 2 1 1 1 1 1 1            i i i i k R (48) Yassi devor sirtlaridagi temperaturalarni aniqlaymiz:        F t t F t t dev dev 2 2 1 1 Q Q 2 1  

Agarda  va k ma’lum va bo‘lsa, t dev , va t dev2 larni quyidagi formulalardan aniqlash mumkin:  1 (t 1 - t dev1 ) =k(t 1 -t 2 ), (49)  2 (t dev2 - t 2 ) =k(t 1 -t 2 ), t dev1 = t 1 -1 k k(t 1 -t 2 ), t dev2 = t 2 + 2 k (t 1 -t 2 ). 4.2. Bir qatlamli va ko‘p qatlamli Silindrik devor orqali issiqlik uzatish Bir jinsli Silindrik devor orqali temperaturasi t 1 va issiqlik berish koeffitsienti  1 bo‘lgan qaynoq issiqlik tashuvchidan, temperaturasi t 2 va issiqlik berish koeffitsienti  2 bo‘lgan sovuq issiqlik tashuvchiga issiqlik uzatilayotgan bo‘lsin (8-rasm). U holda issiqlik oqimi uchun quyidagi uchta tenglamani yozish mumkin: ) ( Q ) ( ln 2 1 Q ) ( Q 2 2 1 1 1 t tl d t t d d l t tl d IIд tash IIд Iд ich tash д ich             Bu uch tenglamani temperaturalar farqiga nisbatan yechib, keyin xadma-xad qo‘shib quyidagini hosil qilamiz: 8-rasm.

tash ich tash ich d d d d t tl Q 2 1 2 1 1 ln 2 1 ) (        (50) bu yerda tash ich tash ich ц d d d d k 2 1 1 ln 2 1 1 1       (51) issiqlik uzatishning chiziqli koeffitsienti deb aytiladi, uningi birligi Vt/(m  grad). Silindrik devordan o‘tayotgan issiqlik oqimining zichligi quyidagiga teng. ) ( Q 2 1 t t k l q ц u     Issiqlik uzatilishining chiziqli koeffitsienti, uzunligi 1 m bo‘lgan quvurdan vaqt birligi ichida qaynoq issiqlik tashuvchidan sovuq issiqlik tashuvchiga, ularning temperaturalari farqi 1  bo‘lganda uzatilayotgan issiqlik miqdoriga teng. Shuning uchun (8-32) tenglamani quyidagicha yozish mumkin: Q=k ts  l (t 1 –t 2 ) (52) Ko‘p qatlamli silindrik devordan o‘tayotgan issiqlik oqimi quyidagiga teng: tash ni i i i i ich d d d dd t tl 2 1 1 1 2 1 1 ln 2 1 1 ) ( Q            (53) Ichki yoki tashqi sirtlarga nisbatan olingan issiqlik oqimining zichligi quyidagi tenglamalardan aniqlanadi: ) ( Q ) ( Q 2 1 2 2 2 2 1 1 1 1 t t d k l d q t t d k ld q ц ц ц ц        

Issiqlik uzatishning chiziqli koeffitsientiga teskari bo‘lgan kattalikka issiqlik uzatishning chiziqli termik qarshiligi deb aytiladi:tash ni i i i i ich ц ц d d d d R 2 1 1 1 1 ln 2 1 1 Q 1            (54) bu yerda tash ich d d 2 1 1 ва 1   -tashqi termik qarshiliklar; i i ni i i d d 1 1 ln 2 1     - ko‘p qatlamli Silindrik devorning termik qarshiligi; R ts ning o‘lchov birligi m  grad/Vt. Ichki sirtning temperaturasini quyidagi formuladan aniqlaymiz: l d t t ич д  1 1 1 Q   (55) tashqi sirtniki esa: l d t t tash IIд  2 2 Q   (56) 4.3. Silindrik devorning kritik diametri Ma’lumki, issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 0,2 Vt/(m  grad) dan kichik bo‘lgan materiallar issiqlik izolyatsiya materiallari deyiladi. Bunday materiallarga asbest, po‘kak, kigiz, yog‘och qipig‘i, shisha tolasi, torf va shunga o‘xshash materiallar kiradi. Quvurni izolyatsiyalash uchun ishlatilayotgan materiallarni issiqlik isroflarini kamaytirish shart-sharoitlarini ko‘rib chiqaylik. Silindrik quvur bir qatlamli izolyatsiya bilan qoplangan bo‘lsin.  1 ,  2 , d 1 , d 2 ,  1 ,  2 , t 1 va t 2 lar o‘zgarmas bo‘lgan holda, termik qarshilik izolyatsiya qalinligi o‘zgarishi bilan qanday o‘zgarishini ko‘rib chiqaylik. Ikki qatlamli Silindrik devorning termik qarshiligi tenglamasidan 322 3 212 111 1 ln 2 1 ln 2 111 dd d dd dkR цц     

izolyatsiyaning diametri d 3 ortishi bilan izolyatsiya qatlamining qarshiligi) ln 2 1 ( 2 3 1 d d  ham ortadi, lekin shu bilan bir vaqtda devordan tashqi muhitga issiqlik berishning termik qarshiligi kamayadi ) 1 ( 3 2d  . Yuqoridagi tenglamani o‘ng qismidan d 3 bo‘yicha birinchi hosilani olib, uni nolga tenglaymiz: 0 1 2 1 ) ( ) ( 23 2 3 2 3    d d d d R d ц   U holda q = f ( d 3 ) egri chiziqning ekstremal p nuqtasiga mos keluvchi kritik diametr quyidagi formuladan aniqlanadi: 2 2 2   iz iz kr dd  (57) Bu tenglamadan ko‘rinib turibdiki, izolyatsiyaning kritik diametri quvurning o‘lchamlariga bog‘liq emas ekan. U izolyatsiyaning issiqligi o‘tkazuvchanlik koeffitsienti qanchalik kam bo‘lsa, shunchalik kamayadi va  2 kamayishi bilan ortadi. Yuqoridagi tenglamani R ts bo‘yicha ikkinchi hosilasi noldan katta, demak, kritik diametr termik qarshilikning minimumiga va issiqlik oqimining maksimumiga muvofiq keladi (9-rasm). (57) tenglama taxlili shuni ko‘rsatadiki, d iz ortsa, lekin d kr dan kichik bo‘lib qolsa, u holda issiqlik isroflari ortadi va izolyatsiyasiz quvurning issiqlik isroflaridan ham yuqori bo‘ladi (AK egri chiziq). d iz =d kr bo‘lganda (K nuqta) isroflar maksimal bo‘ladi. Izolyatsiya diametrini bundan keyingi ortishi bilan d iz >d kr , issiqlik isroflari d iz =d kr holga qaraganda kamayadi (BK egri chiziq). Faqat d iz =d 3 bo‘lgandagina, issiqlik isroflari yana izolyatsiyalangan quvurning issiqlik isroflari kabi bo‘ladi. Demak, izolyatsiya samarali ishlashi uchun, kritik diametr izolyatsiyasiz quvurning diametridan kichik bo‘lishi d kr  d 2 kerak (9-rasm). 9-rasm

Shunday qilib izolyatsiya devorning issiqlik isroflarini kamaytirishi uchun 2 2 2d iz    bo‘lishi lozim. (39) tenglamadan ko‘rinib turibdiki, agar po‘lat quvur uchun  =46 Vt/(m  K) va  2 =14 Vt/(m 2  K) bo‘lsa, u holda d kr =2  46:14=6,6 m bo‘ladi. Shunday qilib, metall quvurlar uchun kritik diametrning chegara qiymati nihoyatda katta bo‘lib, u metrlarda o‘lchanadi. Diametrning bundan keyingi ortishi esa, quvurdan uzatilayotgan issiqlikni kamayishiga olib keladi. Shu diametr chegarasida esa, metall quvurning qalinligi ortgan sari undan issiqlik ko‘proq issiq muhitdan sovuq muhitga uzatiladi. Agar quvur issiqlik izolyatsiya materialidan, masalan asbestdan (  =0,167 Vt/(m  K)) tayyorlangan bo‘lsa, u holda  2 ning oldingi qiymatida (  2 =14 Vt(m 2  K)) d kr =2  0,167:14=0,024m=24 mm bo‘ladi. Ya’ni, tashqi diametri 24 mm dan ortiq bo‘lgan bunday quvurlar uchun, izolyatsiya qalinligi ortishi bilan issiqlik uzatish kamayadi. Beton quvurlar uchun  = 1,17 Vt/(m  k) va  2 =14 Vt/(m 2  k) da d kr  160 mm bo‘ladi. 4.4. Sharsimon devor orqali issiqlik uzatish Statsionar tartibda va chegara shartlarining uchinchi turida quyidagilar ma’lum bo‘lsin: sharning ichki diametri d 1 , tashqi diametri d 2 , shar ichidagi issiq manba temperaturasi t 1 va sovuq manba temperaturasi t 2 , issiq muhitdan shar ichki sirtiga issiqlik berish koeffitsienti  1 va sharning tashqi sirtidan atrof muhitga issiqlik berish koeffitsienti  2 bo‘lsin.

Statsionar holda barcha izotermik sirtlar uchun issiqlik oqimi o‘zgrmas bo‘ladi:) ( Q ) ( 1 1 2 Q ) ( Q 2 22 2 2 1 1 1 21 1 t t d t t d d t t d IIд IIд Iд д             Bu tenglamalarni temperaturalar farqiga nisbatan yechib va hadma-had qo‘shib issiqlik oqimini qiymatini topamiz: 22 2 2 1 211 2 1 1 )1 1( 2 1 1 ) ( Q d d d d t t          yoki   21shkQ tt   (58) Bu yerda k sh sharsimon devorning issiqlik uzatish koeffitsienti bo‘lib, uning birligi, Vt/grad 2 2 2 2 2 1 1 ) 1 ( 2 1 1 1 d d d ksh        (59) k sh ga teskari bo ‘ lgan bo ‘ lgan kattalikka sharsimon devorning termik qarshiligi deb aytiladi : 22 2 2 1 12 1 1 )1 1( 2 1 1 1 d d d d k R sh sh         (60) 4.5.Qovurg‘asimon devor orqali issiqlik uzatish Agar devorning bir tomoni issiqlik berish koeffitsenti yuqori bo‘lgan suyuqlik bilan yuvib turilsa, ikkinchi tomoni esa issiqlik berish koeffitsenti kichik

bo‘lgan gaz bilan yuvib turilsa, u holda issiqlik berishning termik qarshiliklarini tekislash uchun qovurg‘asimon sirtlar qo‘llaniladi. Devorni qovurg‘alash uning issiqlik almashininish yuzasini orttiradi va natijada issiqlik uzatishining termik qarshiligi kamayib, issiqlik oqimi ortadi. 10-rasmda qovurg‘asimon devor orqali issiqlik uzatilishining sxemasi tasvirlangan. Bu devorning silliq tomoni yueasi S 1 , qovurg‘asimon tomonining yuzasi S 2 , devorni yuvib o‘tayotgan suyuqliklar temperaturasi t` c va t`` c (t` c > t`` c ) issiqlik berish koeffitsentlari  1 va  2 (  2 <<  1 ), devor sirti temperaturalari t 2 va t 1 , devorning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti  va qalinligi  bo‘lsin. Bu devor orqali issiqlik uzatishni quyidagi tenglamalar bilan ifodalanishi mumkin. Q=  1 S 1 (t` c - t 1 ): Q =   сt t S t t S     2 2 2 2 1 1 Q ;    Yuqoridagi tenglamalarni temperatura o‘zgarishlariga nisbatan yechib va xadma- xad qo‘shib quyidagiga ega bo‘lamiz:   61.8 1 1 1 Q 22 1 1 1 t k S S S t t р с с            bu yerda Kp- qovurg‘asimon devorning issiqlik uzatish koeffitsenti 10-rasm

2 2 1 1 1 1 1 1 1 S S S kp          62.8issiqlik oqimining zichligi devorning silliq sirti birligi q 1 ga va qovurg‘asimon sirti birligi q 2 ga nisbatan aniqlanadi.  63.8 1 1 Q 1 2 1 2 1 1 1 t k S S t S q            bu yerda k 1 - qovurg‘asimon devorning silliq sirtiga nisbatan olingan issiqlik uzatish koeffitsenti: 2 1 2 1 1 1 1 1 S S k        va       t k s s s s t S q        2 2 1 2 1 2 1 2 2 /1 / / / /1 Q     (64) bu yerda k 2 devorning qovurg‘asimon sirtiga nisbatan olingan issiqlik uzatish koeffitsenti:       2 1 2 1 2 1 2 /1 / / / /1 1        s s s s k S 2 / S 1 nisbatga qovurg‘alanish koeffitsenti deyiladi. Yuqoridagi formulalarni taqriban keltirib chiqardik, chunki ularni keltirib chiqarishda t 2 va  2 larni qovurg‘asimon sirt bo‘ylab o‘zgarmas deb oldik. Aslida qovurg‘aning cho‘qqi qismi asosiga qaraganda sovuqroq bo‘ladi va demak,  2 qovurg‘asimon sirt bo‘ylab turlicha bo‘ladi. Tashqi tomoni qovurg‘alangan quvur uchun (64) formulani quyidagicha yozish mumkin: q t =k t (t 1 -t 2 ) (65) va

       1 2 2 2 1 2 21 / 1 ln 2 1 1 1 S S d d d d kT   (66) bu yerda d 1 - quvurning ichki diametri; d 2 – quvurning tashqi diametri. Qovurg‘asimon sirtlar issiqlik berishni jadallashtirish maqsadida texnikada keng qo‘llaniladi. Masalan, isitish asboblarining asosan tashqi sirtlari qovurg‘alanadi, chunki devordan havoga issiqlik berish koeffitsenti (  2 =12-60Vt/(m 2  K)) issiq suvdan devorga issiqlik berish koeffitsenti (  2 =2500-6000Vt/(m 2  K)) dan ancha kichik. 4.6. Issiqlik uzatishni jadallashtirish Issiqlik almashinuv apparatlarini ishlatish vaqtida, shakli turlicha bo‘lgan sirtlardan o‘tayotgan issiqlik oqimini orttirish ko‘pincha zarur bo‘lib qoladi. Issiqlik uzatish tenglamasi Q=kF  t dan ko‘rinib turibdiki, jism sirti o‘lchamlari va suyuqliklar temperaturalari berilgan bo‘lsa, issiqlik oqimi issiqlik uzatish koeffitsentiga bog‘liq bo‘ladi. Lekin faqatgina issiqlik uzatish koeffitsentining qiymatini bilish, issiqlik uzatish jarayonini o‘rganish uchun yetarli bo‘lmaydi. Barcha termik qarshiliklarning o‘zaro nisbatini tahlil qilib to‘g‘ri hulosa chiqarish mumkin va natijada issiqlik oqimini jiddiy o‘zgartirishga imkoniyat yaratiladi. Yassi devor orqali issiqlik uzatishda issiqlik berish koeffitsentini orttirish yupqaroq devor qo‘llash, issiqlik o‘tkazuvchanligi yuqori bo‘lgan material tanlashdan va issiqlik berish koeffitsentini ko‘paytirish hisobiga bo‘lishi mumkin. Agar devorning termik qarshiligi kichik bo‘lsa, (  /  0)), u holda issiqlik uzatish koeffitsenti issiqlik berish koeffitsentlari  1 va  2 larga bog‘liq bo‘ladi. 2 1 2 1 2 1 1 1 1         k (67)

(67) tenglikdan ko‘rinib turibdiki, k har doim eng kichik  qiymatidan ham kichikroq bo‘ladi. Shuning uchun k ni orttirish uchun eng kichik  ni ko‘paytirish lozim. Agar  1  2 bo‘lsa k ni orttirish uchun istalgan  ni ko‘paytirish lozim. Agar  ning qiymatlari katta bo‘lsa, u holda k asosan devorning issiqlik uzatuvchanligiga bog‘liq bo‘ladi. Silindrik devor orqali issiqlik uzatishda, 1/  1 d 1 va 1/  2 d 2 termik qarshiliklar issiqlik berish koeffitsentlariga va sirt o‘lchamlariga bog‘liq bo‘ladi. Agar  kichik bo‘lsa, termik qarshiliklarni tegishli sirtlarni orttirish hisobidan kamaytirish mumkin. Yassi devor uchun ham, uning biror tamonini qovurg‘alash hisobidan huddi shunday natija olish mumkin. Yuqorida bildirilgan fikrlarni ayrim misollar orqali tushuntiraylik. Bug‘ qozonida o‘txona gazlaridan devorga issiqlik berish koeffitsenti  1 =30 Vt/(m 2 grad); devordan qaynayotgan suvga  2 = 5000 Vt /(m 2 grad); po‘lat devorning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti  =50 Vt/(m 2 grad) ; qalinligi  =0,02 m. Devorni yassi deb hisoblaylik. Shu sharoitda issiqlik uzatish koeffitsenti k=29,5Vt/(m 2 grad) ga teng, ya’ni u eng kichik  dan ham kichikroq. Issiqlik uzatish koeffitsienti k ni devordan suvga issiqlik berish sharoitini yaxshilash yoki yupqaroq devorni qo‘llash bilan orttirib bo‘lmaydi. k ni, faqatgina o‘txona gazlaridan devorga issiqlik uzatishni yaxshilash hisobiga oshi rish mumkin. Issiqlik berish koeffitsientlari  1 va  2 katta bo‘lgan apparatlarda esa, ish boshqacha ko‘rinishga ega bo‘ladi. Masalan, suv kondensatorida suv tomonida  1 =5000 Vt/(m 2 grad) va bug‘ tomonida  1 =10 000 Vt/(m 2 grad) bo‘lsin. Agar shunday kondensatorning devori qalinligi 20 mm bo‘lgan po‘latdan tayyorlansa, k=1428 Vt/(m 2 grad) bo‘ladi. Agar qalinligi 3 mm bo‘lgan devor olinsa, u holda k=2770 Vt/(m 2 grad) bo‘ladi. Agarda po‘latni qizil mis bilan almashtirib, qalinligi 1 mm bo‘lgan devor oliinsa, u holda k=3400 Vt/(m 2 grad) bo‘ladi. Yuqorida keltirilgan misoldan ko‘rinib turibdiki, issiqlik berish koeffitsentlarining katta qiymatlarida k asosan devorning issiqlik o‘tkazuvchanligiga bog‘liq bo‘lar ekan. Shunday qilib, apparatlarda issiqlik

uzatishni jadallashtirish uchun eng katta qarshilikni kamaytirishga harakat qilish lozim.

Похожие

Issiqlik nurlanishi

Issiqlik nurlanishi

Issiqlik uzatish issiqlik o’tkazuvchanlikning asosiy qoidalari

Issiqlik energetic qurilmalar

Issiqlik almashinuv apparatlari