Ish va issiqlik miqdori. Termodinamikaning I-qonuni - Физика - Рефераты

Ish va issiqlik miqdori. Termodinamikaning I-qonuni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

138 KB

Ish va issiqlik miqdori. Termodinamikaning I- qonuni Reja : 1. Ish va issiqlik miqdori to`g`risidagi tushuncha 2. Termodinamikaning I-qonuni. 3. Gaz h ajmining o`zgarishida bajarilgan ish 4. Xulosa

Sistemaning ichki energiyasini o`zgarishi - sistemalarni o`zaro energiya almashinuvi va atrof-muhit bilan energiya almashinuvi natijasida amalga oshadi. Energiya almashinuvi asosan ikki jarayonda sodir bo`ladi: 1) Ish bajarish natijasida 2) Issiqlik uzatish natijasida. Bu jarayonlarni porshen harakatlanadigan silindr gaz bilan to`ldirilgan holda qaraylik. (11.1-rasm) 11.1-rasm Porshen ustidagi gaz kengayganda porshen d masofaga siljiydi va d F dA  (11.1) ish bajaradi, bu yerda F  gaz kengayganda porshen yuzasiga ta`sir etadigan kuch. Gaz S  porshen yuzasiga beradigan bosimini Р  desak, u holda S P F   (11.2) tenglik o`rinli bo`ladi. (11.2) formulani (11.1)ga qo`yamiz  PSd dA  (11.3) bunda dV Sd  ga teng. U holda (11.3) formula PdV dA  (11.4)

ko`rinishini oladi. Agar gaz kengayish jarayonida dA ish bajarsa, 0 dV bo`lib, musbat ish bajariladi. Porshen gazni siqib dA ish bajarsa 0 dV bo`lib, manfiy ish bajariladi. Boshqacha aytganda bu holda atrof-muhit ta`sirida (ya`ni porshen harakati ta`sirida) ish bajariladi. Agar hajm o`zgarmas 0 dV izoxorik protsess bo`lganda bajarilgan ish ham 0  dA bo`ladi. 11.2 - rasmda gaz izoxorik protsessda bo`lganidagi holatini grafik ko`rinishida tasvirlaylik. 11.2- rasm Gaz 12 egri chiziq bo`yicha Р V koordinata hajm kengayishida bo`lsin. Gazning hajm dV ga kengayganda PdV dA  ish bajariladi. Bu ish sxemada dV kichkina shtrixlangan zonaga mos keladi. Agar gaz kengayishi V1 dan V2 gacha hajm kengayishiga nisbatan qaraladigan bo`lsa, u holda bajarilgan ish   2 1 12 V V PdV А (11.5) tenglama yordamida aniqlanadi. Agar gaz bosim o`zgarmas   const p bo`lgan izobarik prosessda ish bajaradigan bo`lsa unda bajariladigan ish  1 2 12 V V P A   (11.6) formula bilan aniqlanadi. Bu prosessda bajarilgan ish grafik holda 11.3-rasmda ko`rsatilganidek ifodalanadi.

11.3-rasm Bu holda (gaz kengayganda) bajarilgan ish 1 a 2 NM yo`nalishda musbat bo`ladi. gaz 2 в 1MN yo`nalishda siqilib  0 dV ish bajaridagin bo`lsa, ish manfiy bo`ladi. Gazning bajargan to`la ishi   MN в S NM a S 1 2 2 1 21 larni ayirma yuzasi S га teng bo`ladi. 1 2 1 1 2 2 1 2 1 в a MN в NM a S S S      ga teng bo`ladi. Hamda doiraviy sistemada bajarilgan ish   0 dA (11.7) nolga teng bo`lmaydi. Ma`lumki, har qanday boshqa jism kabi gazni ham har xil usul bilan qizdirish yoki sovutish mumkin. Yuzani qaraganda bunda ish hech qanday rol uynamaydiganday ko`rinadi. Bu usul shundan iboratki, jism o`zining xususiy temperaturasidan boshqa temperaturaga ega bo`lgan biror jismga tegiziladi. Jismlarning bevosita tegizmasdan ular orasidagi biror boshqa muhit, hatto bo`shliq bo`lganda ham shunday natija olish mumkin. Birinchi holda jismlarning isishi yoki sovushi issiqlik o`tkazuvchanlik yo`li bilan, ikkinchi holda esa nurlanish yo`li bilan amalga oshadi deb gapiriladi. Bizga ma`lumki, bir atomli sistemalar uchun ichki energiya KT U 2 3  (11.8) Formulaga asosan gaz temperaturasining o`zgarishi hamma vaqt energiyaning o`zgarishi bilan bog`liq ekani kelib chiqadi. Bunday o`zgarish ish bajarish natijasida bo`ladi, chunki ishning o`zi energiya o`zgarishidir.

Fizikaning taraqqiyot tarixidan ma`lumki, jism temperaturasining o`zgarishi, «Kontakt» yo`li bilan yoki nurlanish bilan amalga oshirilganda jasmga biror issiqlik miqdori beriladi yoki undan biror issiqlik miqdori olinadi. Demak issiqlik miqdori jismning ikkinchi jismga bevosita tekkanda yoki nurlanishiga uzatiladigan energiyasidir. 1) t grad dt dx Q     (11.9) 2)        1 2 t t F Q bu yerda т     н (11.10)  н  nur chiqarish (radiasiya) bilan issiqlik berish koeffitsienti;  т  tegish bilan issiqlik berish koeffitsienti. Issiqlik bilan ish (energiya) orasida hech qanday farq yo`q. Shuning uchun bu kattaliklarning har ikkalasi ham bir xil birliklarda o`lchanishi kerak. SI sistemasida issiqlik miqdori Q, J da va Kkal da o`lchanadi. ж Ж ккал 4190 8, 4186 1   ж ккал 19,4 1  Mexanikaviy ish birligining issiqlik birligiga nisbatini ifodalovchi son issiqlikning mexanikaviy ekvivalenti deyiladi va J bilan belgilanadi kal j kkal j J / 19,4 / 8, 4186   Bu kattalikka teskari kattalik mexanikaviy ishning ekvivalenti deyiladi. j kal j kkal J / 239,0 / 10* 39,2 4 1    3. Termodinamikaning I qonuni Har qanday jism yoki sistemasining holat o`zgarishi ( bu sistemani ish bajarishi yoki tashqi kuchlar bu sistema ustidan ish bajarishi bilan belgilanadi. Bizga ma`lumki jismlarning (gazning) holati P, V, T parametrlar bilan xarakterlanadi. Bu parametrlarning ixtiyoriy birining o`zgarishida tashqi ish bajarilishi kerak. Masalan gaz temperaturasi o`zgarishi, ya`ni uning isitish yoki sovutishi tashqaridan bajarilgan ish hisobiga amalga oshishi mumkin. Gaz silindrda porshen

ustida bo`lsin. Mexanikaviy ish hisobidan gaz siqilsa isiydi yoki hajmi kengaysa gaz soviydi. Ammo gazning hajmini uning temperaturasini o`zgarmasdan turib ham o`zgartirish mumkin.(11.4-rasm). 11.4-rasm Agar gazga (yoki jismga) biror dQ issiqlik miqdorini berilsa dastlab jismning d u ( ichki energiyasi o`zgaradi va dA ish bajaradi. Bunda energiyani saqlanish qonuni shunday ifodalanadi. Sistemaning bajargan ishi sistemaga berilgan issiqlik miqdori bilan ichki energiyasining o`zgarishi orasidagi farqiga teng:dU dQ dA   (11.11) yoki dA dU dQ   (11.12) Bu ifodalar termodinamikaning birinchi qonunining matematik ifodalanishidir. Demak jismga berilgan issiqlik miqdori, shu jismning ichki energiyasini o`zgarishiga va ish bajarishiga sarf bo`lar ekan. Qo`yilgan F tashqi kuch, ta`sir qiluvchi P(S ga teng kuch bo`lib muvozanatlashguncha siqiladi. Porshen dx masofaga siljib gazni siqdi deylik, bu holda bajarilgan ish PSdx Fdx dA   ga teng bo`ladi. bunda dV Sdx  tengligini e`tiborga olsak dV Sdx   yoki bundan pdV dA   (11.13) tengligi kelib chiqadi.

Aksincha gaz kengayganda uning xajmi dV ortganida tashqi kuchlarga qarshi PdV musbat ish bajaradi. PdV dA  (11.14) (11.14)  (11.12) qo`yamiz. U holda PdV du dQ   (11.15) tenglik hosil bo`ladi. Р V koordinatada bu jarayonni grafik ko`rinishida ifodalaymiz. PdV dA   ifodani 1,2 bo`yicha integrallaymiz:     2 1 2 1 PdV dA A (11.16) Demak jismning hajmi o`zgarganda bajargan tashqi ish jismning boshlang`ich holatdan oxirgi holatiga uni o`tishida bosib o`tgan holat tartibiga bog`liq bo`ladi, yo`lning shakliga bog`liq bo`lmaydi. 11.5- расм .     2 1 2 1 2 1 PdV U U dQ (11.17) Bu yerda U1 va U2 jism ichki energiyasining mos ravishda 1 va 2 holatlaridagi qiymatlari. Agar 2 1 U U  bo`lsa, u holda holat o`zgarishi prosessda aylanma yoki sikli holat deyiladi. Bu holda bajarilgan ish   PdV A (11.18) musbat bo`lsa, ya`ni agar jismning o`zi tashqi kuchlarga qarshi ish bajargan bo`lsa, u holda bu jism tashqaridan Qng issiqlik olganini bildiradi. Agar bir siklda bajargan ish A ish manfiy bo`lsa ya`ni tashqi kuchlar jism ustidan ish bajargan bo`lsa u holda bu ishga teng Q issiqlik miqdori ajraladi. Demak siklda Q=A ga teng bo`ladi. Agar sistema tashqi muhitdan ajratilgan

bo`lsa, aylanma siklda ish bajara olmaydi, shuning uchun   0 dU bo`lib, termodinamikaning birinchi qonuni    dQ dA (11.19) bo`lib, А =Q teng bo`ladi, ya`ni aylanma siklda bajariladigan ish tashqiridan berilgan ekvivalent issiqlik miqdoriga bog`liq bo`ladi. Bundan o`zi olgan energiyadan ortiq ish bajara oladigan davriy xarakatlanuvchi mexanizm yaratish mumkin emasligi kelib chiqadi. O`zi olgan energiyadan ortiq ish bajara oladigan fikriy (faraz qilingan) mexanizm birinchi tur abadiy dvigatel deb ataladi. Shuning uchun Termodinamikaning birinchi asosiy qonunini yana shunday ifodalash mumkin; birinchi tur abadiy dvigatel qurish mumkin emas. Shu munosabat bilan aytish mumkinki, termodinamika birinchi asosiy qonunining kashf etilishi abadiy dvigatel qurish haqidagi ko`plab behuda urinishlarga chek qo`ydi. Termodinamikaning I-qonuni odatda energiyaning saqlanish qonuni bo`lib ochilishi tarixiy jihatdan, biror ko`rinishdagi energiyani sarflamay tashqaridan issiqlik olmay ish bajara oladigan mashinani qurish yo`ldagi urinishlarning oqibatsiz bo`lib chiqishi bilan bog`liq edi. Bunday mashina termodinamikada birinchi xil perpetuum mobile deb ataladi. Termodinamikaning birinchi bosh qonuni shunga asosan qo`yidagicha ta`riflanadi: birinchi xil perperuum mobileni, ya`ni bir davr davomida tashqaridan olingan energiya miqdoriga qaraganda ko`proq miqdorda ish bajaradigan davriy harakat qiluvchi mashinani qurib bo`lmaydi. Uzatilgan issiqlik bilan ish orasidagi ekvivalentlikning prinsipial va nazariy mohiyati Robert Mayer (1814-1878), V.Tomson (1824-1907), Klauzius (1822-1888) va bir qator boshqa fiziklar tomonidan aniqlangan. Energiyaning saqlanish qonuni ilgaridan taxmin qilinar edi. M.V.Lomonosov 1748- yilda moddaning saqlanish qonunini bayon qilar ekan, tabiatda harakatning saqlanish haqidagi qonunini quyidagicha ta`riflab bergan edi. U «Tabiatda uchraydigan hamma o`zgarishlar shunday sodir bo`ladiki, biror jismdan qancha miqdor nimadir olinsa, boshqa jismga shuncha miqdor qo`shiladi». Energiya saqlanish qonunining miqdori jihatidan ta`riflanishi 100 yil o`tgach va

turli ko`rinishdagi energiyalarning bir-biriga aylanishi bilan bog`liq bo`lgan juda ko`p protsesslar kashf qilingandan keyin Robert Mayer va Gelmgols (1821-1894) tomonidan bajarildi.

Похожие

Termodinamikaning I qonuni

Termodinamikaning II qonuni

Termodinamikaning birinchi qonuni

Termodinamikaning ikkinchi qonuni

Termodinamikaning birinchi boshlanishi (energiyaning saqlanish qonuni) va issiqlik oqimi tenglamasi