Termodinamikaning II qonuni - Физика - Рефераты

Termodinamikaning II qonuni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

289 KB

Termodinamika ning II qonuni Reja: 1. Termodinamika II qonunining umumiy formulirovkasi 2. To‘g‘ri va teskari Karno sikllari 3. Umumlashgan Karno sikli.

To‘g‘ri va teskari davriylik. Issiqlik qurilmasining termik foydali ish koeffitsienti (F.I.K.). Sovutish koeffitsienti. Karno davriyligi va uning F.I.K. Karno teoremasi. Entropiya holat funktsiyasi sifatida. Termodinamika IIqonunining qaytar jarayonlar va davriyliklar uchun analitik ko‘rinishi. Entropiyav dvR T dT с T pdv dTс T q ds v v      nisbat gaz holati o‘zgarishi barqaror (muvozanatda) bo‘lganda holat funktsiyasining to‘la differentsialidir. U entropiya deb atalib 1 kg gaz uchun s deb belgilanadi va j/ kg K da o‘lchanadi. Demak entropiya analitik usulda quyidagicha topiladi. T q ds /  Boshka holat funktsiyalari kabi entropiyani ham 2 ta ixtiyoriy parametr orqali ifodalash mumkin. S =  1 (‘,V); S =  2 (‘,T); S =  2 (V,T); B erilgan holat uchun entropiya qiymati integrallash orqali quyidagicha topiladi :     0s T q s bu yerda s 0 - integrallash konstantasi Texnik termodinamikada entropiyani absolyut qiymati emas, balki odatda biror bir jarayondagi o‘zgarishi o‘rganiladi.       1 2 1 2 T q s s s ideal gaz uchun entropiya o‘zgarishini topaylik. Buning ( 4. 1) ni 1 va 2 holatlar uchun integrallaymiz. s 2 - s 1 = c v ln (T 2 /T 1 ) + R * ln (v 1 /v 2 ) 1 va 2 holatlar uchun Klapeyron tenglamasidan T 2 /T 1 = R 2 V 2 / R 1 V 1 V 2 /V 1 = T 2 ’ 1 / T 1 ’ 2 B u qiymatlarni S 2 - S 1 = C ’ ln (T 2 /T 1 ) + R ln (‘ 2 /’ 1 ) yoki

S 2 - S 1 = C v ln (‘ 2 /’ 1 ) + C ’ ln (V 2 / V 1 ) hosil bo‘ladi. Entropiya tushunchasi termodinamik hisoblar uchun qulay bo‘lgan T-s diagrammani kiritish imkonini beradi. Bunda termodinamik sistema holati nuqta bilan muvozanatdagi termodinamik jarayon esa chiziq bilan ifodalanadi. 4.1 rasm. T- s koordinatalarda issiqlikni grafik tasviri 4. 1. tenglamadan dq = T ds   2 1 *dS T q Bundan ko‘rinib turibdiki. T-S diagrammada jarayonni ifodalovchi chiziq, chekka ordinatalar va abtsissa o‘qi bilan chegaralangan yuza jarayonda berilgan yoki olingan q issiqlikni beradi. tenglamadan yana shuni aytish mumkinki, jism qiziganda [dq>0] uning entropiyasi ortadi (ds >0) sovuganda esa (dq <0 ) uning entropiyasi kamayadi . (ds <0) Termodinamika II-qonunining umumiy formulirovkasi Termodinamikaning 1- qonunidan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, issiqlik va mexanik energiya dvigatelda o‘zaro ekvivalent miqdorlarda almashinadi. Hech qanday energiya sarf qilmay ish bajaradigan dvigatellar 1- turdagi abadiy dvigatellar deyiladi. Termodinamikaning 1-qonuniga asosan bunday dvigatel bo‘lishi mumkin emas. Issiklik va ishning ekvivalentliligiga qaramasdan ularning almashinishi bir xil emas. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, mexanik energiya ishga to‘liq aylanishi mumkin, ammo issiqlik ishga to‘liq aylanmaydi. Bu termodinamikaning 2- qonuni

bilan bog‘liq. Buni tushuntirish uchun issiqlik dvigatelining termodinamik sxemasiga murojat qilaylik (rasm 4. 2) Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, hamma issiqlik dvigatellari issiqlik manbai, yopiq siklda ishlovchi ishchi jism va sovutkichga ega bo‘lishi kerak. q 1 l ts q 2 4. 2 rasm. Issiqlikdvigateliningtermodinamiksxemasi Dvigatelg‘ quyidagicha ishlaydi. Ishchi jism 1V2 chiziq bo‘yicha kengayib 1V22 ’ 1 yuzaga teng ish bajaradi. Issiqlik mashinasida bu jarayon ko‘p marta takrorlanishi kerak. Buning uchun ishchi jismni yana dastlabki holatiga qaytarish kerak. Agar ishchi jismni 2V1 chiziq bo‘yicha dastlabki holatiga qaytarsak siklni ishi nolga teng bo‘lib qoladi. Dvigatelg‘ mexanik energiya ishlab chiqarishi uchun kengayish ishi qisish ishidan katta bo‘lishi kerak. SHuning uchun 2A1 qisish chizig‘i kengayish chizig‘idan pastda yotishi kerak ( 4. 3 rasm). 4.3 rasm. p-v va T-s diagrammalardagi aylanma sikl Siklga termodinamikaning 1 - qonunini qo‘llaylik. Иситкич T 1 Ишчи Совуткич T 2

      l du q - 1V2A1 yopiq kontur bo‘yicha integrallashni bildiradi. Ishchi jism dastlabki holatiga qaytgani uchun uning ichki energiyasi ham yana dastlabki holatiga qaytadi. SHuning uchun   0 du . U holda q ts = l ts Bu yerda q ts = q =q 1 -q 2 ishga aylangan issiqlikdir. Issiqlikning termik f.i.k. deb siklning bajargan l ts ishini shu ishni bajarish uchun siklga keltirilgan q 1 issiqlikka nisbatiga aytiladi. .1 1 1 2 1 2 1 1       q q q q q q lц ц Termik f.i.k. issiqlik dvigatelining mukammallik darajasini ko‘rsatadi. Sovutkichsiz ishlay oladigan dvigatelg‘, ya’ni isitkichdan olingan issiqlikni to‘la ishga aylantira oladigan dvigatelga 2-tur abadiy dvigatellar deyiladi. Termodinamikaning 2-qonunidan ko‘rinadiki, 2-tur abadiy dvigatellar bo‘lishi mumkin emas. To‘g‘ri va teskari Karno sikllari To‘g‘ri Karno sikli ikkita izoterma va ikkita adiabatadan iborat (rasm 4.4). Ushbu sikl yordamida frantsuz olimi S. Karno 1824 yilda issiqlikni mexanik ishga aylantirish qonuniyatlarini ishlab chiqdi 4.4 rasm. To‘g‘ri Karno sikli Ishchi jism T 1 haroratda v a hajmdan v b gacha izotermik kengayib, isitkichdan q 1 =T 1 (S 2 - S 1 ) issiqlik oladi. Ishchi jismni keyingi kengayishi adiabata bo‘yicha boradi. Ishchi jismni bunday kengayishi ichki energiya hisobiga bo‘lgani uchun harorat T 2 ga tushadi.

Endi ishchi jismning dastlabki holatiga qaytarish uchun uni T 2 haroratli sovutkichga qo‘yamiz va cd izoterma bo‘yicha qisamiz. Bunda sistema ustida l 2 ni bajaramiz va q 2 =T 2 (S 2 - S 1 ) issiqlikni sovutkichga uzatamiz so‘ng silindrni izolyatorga quyib da liniya bo‘yicha qisishni davom ettiramiz. Bunda bajarilgan ish sistema ichki energiyasini oshirishga sarf bo‘ladi va gaz xaroratii T 1 ga ko‘tariladi. Topilgan q 1 va q 2 qiymatlarini (4.7) ga kuysak.2 1 1 2 2 1 2 1 2 1 1 ) ( ) ( 1 1 T T S S T S S T q q z          demak , Karpo sikli uchun termik f.i.k. 2 1 1 T T z    Karpo siklining termik f.i.k. termodinamika 2-qonunining mohiyatini ko‘rsatadi. Undan ko‘rinib turibdiki, isitkichdan olingan issiqlikni to‘la ishga aylantirish, ya’ni  t = 1 bo‘lishi uchun T 1 à  yoki T 2 à 0 bo‘lishi kerak. Ikkala haroratni ham olib bo‘lmaydi. SHuning uchun  t < 1. Karno qaytar siklini teskari yo‘nalishda amalga oshiraylik ( 4.5 -rasm). Ishchi jism avval a nuqtadan b nuqtagachi ichki energiyasi hisobiga kengayish ishini bajarib adiabatik kengayadi, bunda uning harorati T 1 va T 2 gacha soviydi, sungra b nuqtadan s nuqtagacha ishchi jism T 2 xaroratli sovitgichdan q 2 issiqlik olib izotermik kengayadi. Keyin gaz s nuqtadan d nuqtagacha adiabatik qisilib, harorati T 2 dan T 1 gacha ko‘tariladi. So‘ng d nuqtadan a nuqtagacha T 1 =const sharoitda izotermik qisilib, q 1 issiqlikni isitgichga uzatadi. 4.6 – rasmda sovitish mashinasining termodinamik sxemasi keltirilgan. Teskari siklda ishchi jism yuqori haroratda siqilgani uchun, tashqi kuchlarning qisish ishi kengayish ishiga nisbatan siklning absd konturi yuzasi qiymatiga katta. Bu ish issiqlikka aylanib, q 2 issiqlik bilan isitgichga uzatiladi. q 1 l tsИситкич T 1 Ишчи

4.5 – rasm. Teskari Karno sikli q 2 4.6 – rasm. Sovutishmashinasining termodinamik sxemasi Shunday qilib teskari siklni amalga oshirish uchun l ts ish bajarib, past haroratli manbadan yuqori haroratli manbaga issiqlik uzatish mumkin. bunda past haroratli manba q 2 issiqlik uzatib, yuqori haroratli manba q 1 =q 2 +l ts issiqlik oladi. Teskari Karno sikli sovitish qurilmalari va isitish nasoslarining ideal sikli xisoblanadi. Sovutish kurilmalarida ishchi jism sifatida oson qaynovchi suyuqliklar (freon, ammiak va boshqalar) bug‘lari ishlatiladi. sovutish kamerasidagi issiqlik elektr energiyasi sarfi hisobiga tashqariga uzatiladi. Sovutish qurilmalarining samaradorligi sikl mobaynida sovitish kamerasidan olingan issiklik miqdorini siklni amalga oshirish ishiga sarf bo‘lgan ishga nisbati sifatida topiluvchi sovutish koeffitsienti orqali aniqlanadi: 2 1 2 2 q q q lц q    Teskari Karno sikli uchun 2 1 2 Т Т Т   Formulalardan ko‘rinib turibdiki, tashqi muhit bilan sovutish kamerasi o‘rtasidagi haroratlar farqi qanchalik kichik bo‘lsa sovutish koeffitsienti ham shunchalik katta bo‘ladi va shunchalik oz energiya sarf bo‘ladi. Teskari Karno siklidan foydalanib termodinamika 2-qonunining yana bitta, ya’ni Klauzius tahrifini aytish mumkin: ”Issiqlik o‘z-o‘zidan past haroratli jismdan yuqori haroratli jismga o‘ta olmaydi. Ushbu tahrif Tomson bergan tahrif bilanСовуткич T 2

ekvivalentdir. Aks holda ikkinchi turdagi abadiy dvigatelni yaratish mumkin bo‘lib qoladi. Umumlashgan Karno sikli. T 1 va T 2 haroratli ikkita issiqlik manbai bo‘lganda issiqlikni regeneratsiya qilib murakkab umumlashgan Karno siklni olish mumkin. Buning mohiyati quyidagicha: 4.7 .a- rasmdagi av fe siklni ko‘raylik. Sikl ab va fe ikkita izoterma va ixtiyoriy ikkita muvozanatdagi bf va yea jarayonlardan iborat. Bu bf va yea chiziqlar T - S diagrammasida ekvivalentdir. 4.7 rasm. Karno siklini ixtiyoriy boshqa sikl bilan solishtirish Demak b f chiziq bo‘yicha sovutishda chiqqan issiqlikni yea chiziq bo‘yicha qizdirishda ishlatilishi mumkin. Bu siklni f.i.k.;) ( ) ( 1 1 1 1 2 1 2 1 2 1 h k g i t S S T S S T q q q q q           bf va yea chiziqlari ekvidistant bo‘lganligi uchun S k -S h =S i -S g Demak 1 2 1 2 1 1 T T T T T t      Bunday sikl umumlashgan (regenerativ) Karno sikli deyiladi. Bundan boshqa hamma sikllarda Karno siklidek termik f.i.k. olib bo‘lmaydi. 4.7 . b rasmda ixtiyoriy efgh sikli ko‘rsatilgan. Bu sikl atrofida absd Karyo siklini chizaylik U xolda: F E D C B A q q abcdt          1 1 1 1 2 

F E D A q q efght        1 1 1 1 2 Ko‘rinib turibdiki  t abcd >  t efgh Ya’ni bir xil chegaraviy haroratlarda Karno sikli boshqa ixtiyoriy siklga nisbatan yuqori termik f.i.k. beradi.

Foydalaniladigan darsliklar ro‘yxati : 1. Zoxidov R.A., Avеzov R.R., Vardiyashvili A.B., Alimova M.M. «Issiqlik tеxnikasining nazariy asoslari» o‘q. qo‘l., 1 qism, TDTU, 2005 2. Цветков Ф.Ф., Б.А.Григорев «Тепломассообмен», МЭИ, 2001 3. Zo x idov R.A., Alimova M.M., Mavjudova S X .S. Tеxnik tеrmodinamika va issi q lik uzatilishi fanidan masalalar t o ‘plami, TDTU, Toshkеnt, 2006 4. Кудинов В.А., Э.М.Карта ш ов. Техни ч еская термодинамика. -М.: Высшая школа. 2005 5. AlimovaM . M ., MavjudovaSh . S ., IsaxodjayevX . S ., RaximjonovR . T ., UmarjonovaF . Sh . « Issiqliktexnikasiningnazariyasoslari » fanidantajribaishlarito ‘ plami . Uslubiyqo ‘ llanma ,1- qism . Toshkent , ToshDTU . 2006.

Похожие

Termodinamikaning birinchi qonuni

Termodinamikaning ikkinchi qonuni

Termodinamikaning I qonuni

Termodinаmikаning II qonuni

Issiqlikni mexanik ishga aylanishi. Siklik jarayon va sikl ishi. Termodinamikaning II bosh qonuni