Ichki yonuv dvigatellari sikllari - Физика - Рефераты

Ichki yonuv dvigatellari sikllari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

282.5 KB

Ichki yonuv dvigatellari sikllari Reja: 1. O’zgarmas hajmda issiqlik keltirilishi bilan boradigan sikl 2. Aralash yonuv sikli

Ichki yonuv dvigatellari nazariyasi. P=const, V=const, P=const va V=const dagi ichki yonuv dvigatellarining sikllari. Bu qurilmalarning F.I.K. va uning oshirish yo‘llari. Asosiy tushunchalar Ichki yonuv dvigatellari shunday issiqlik mashinasiki, unda ishchi jismga issiqlik keltirilishi dvigatelning o’zining ichida yoqilg’i yoqish hisobiga amalga oshiriladi. O’tgan asrning 70-80 yillarigacha mexanik ish olishning asosiy manbasi bug’ mashinalari edi. Ularda bug’ past bosim va past tem peraturada foydalanilar edi. Yoqilg’ini yonishidan hosil bo’ladigan yuqori temperaturali gazlar ishchi jism bo’lgan past bosimli bug’ olish uchun avval bug’ qozonlariga yuboriladi. Yoqilg’ini issiqligidan bunday foydalanish bug’-kuch qurilmalari f.i.k.ni kichik bo’lishiga olib keladi. Olim va ixtirochilarning izlanishlari natijasida, yoqilg’ining yonishidan hosil bo’ladigan gazlar bevosita mashina porsheniga tahsir etadigan yangi tipdagi dvigatel yaratildi. Bunday ichki yonuv dvigateli yaratish mumkinligi g’oyasini bi rinchi bo’lib 1824 yilda Sadi Karno ehtirof etgan. 1860 yilda frantsuz mexanigi Lenuar ishchi jismni oldindan siqmasdan, yoritilgan gazda ishlaydigan ichki yonuv dvigateli yaratdi. 1862 yil frantsuz injeneri Bo-de-Rosha Karno g’oyasiga mos ke ladigan dvigatel yaratadi. 1877 yilda nemis injeneri Otto Bo-de-Rosha taklif qilgan printsipda benzin bilan ishlaydigan dvigatel yaratdi. 1897 yilda nemis injeneri Dizel kerosinda,yuqori bosimda kompressordan silindrga havo purkalib yuqori siqishda ishlaydigan dvigatel yaratdi. 1904 yilda rus injeneri Trinkler tomonidan yoqilg’i oldin o’zgarmas hajmda, so’ngra o’zgarmas bosimda yonadigan kompressorsiz dvigatel yaratildi. Yoqilg’i aralash yonadigan bu tipdagi dvigatel hozirgi paytda barcha mamlakatlarda keng qo’llanilyapti.

Barcha takomillashgan ichki yonuv dvigatellari 3-guruxga bo’linadi: 1-o’zgarmas hajmda yoqilg’ini tezda yonishi bilan boradigan; 2-o’zgarmas bosimda yoqilg’ini asta sekin-yonishi bilan boradigan; 3-bir qismi o’zgarmas hajmda,bir qismi o’zgarmas bosimda yoqilg’ini aralash yonishi bilan boradigan. Ideal termodinamik ichki yonuv dvigatellari sikllarini tahlil qilishda keltirilgan va olingan issiqlik miqdori, siklning xarakterli nuqtalarida ishchi jismning asosiy termodinamik para metrlari,siklning termik f.i.k. asosiy xarakteristika (para metr)lar yordamida aniqlanadi. Barcha ichki yonuv dvigatellari sikllari uchun quyidagi o’lcham siz asosiy xarakteristikalar yoki parametrlar o’rinlidir: Siqilish darajasi 2 1    ishchi jism boshlang’ich solishtirma hajmini siqilish so’ngidagi solishtirma hajmiga nisbati; bosim ortishi darajasi 2 3 P P   o’zgarmas hajmda issiqlik berish protsessi oxiri va boshidagi bosimlar nisbati; oldindan kengayish darajasi 2 3     izobarik issiqlik berish protsessi oxiri va boshidagi solishtirma hajmlar nisbati. Porshenli ichki yonuv dvigatellari sikllarining uchta asosiy turi mavjud: Otto sikli ( V=const da yonish); Dizel sikli (P=const da yonish); Trinkler sikli (V=const va so’ngra P=const da yonish). O’zgarmas hajmda issiqlik keltirilishi bilan boradigan sikl Real porshenli dvigatelni ishlashini sikl davomida porshenni holatiga qarab silindrda bosimni o’zgarishini ko’rsatadigan diag rammada tekshirish qulayroq. Indikator nomli asbob yordamida oli nadigan bunday diagrammani indikator diagrammasi deyiladi.

P 3 2 4 0 5 1  16.1- rasm. 16.1- rasmda o’zgarmas hajmda tez yonish bilan ishlaydigan dvigatel ning indikator diagrammasi berilgan. Yoqilg’i sifatida yengil yoqilg’ilar benzin, yoritgich gaz, spirt va boshqa shu kabi yoqilg’ilar qo’llaniladi. 0-1 protsessda porshen chapdan o’ngga harakatlanadi va so’rish klapani ochilib silindrga karbyuratorda tayyorlangan yonuvchi ara lashma beriladi. Porshen eng chekka holatga borganidan so’ng so’rish klapani yopiladi va porshen o’ngdan chapga harakatlana boshlay di. Bunda yonuvchi aralashma silindrda siqiladi va uning bosimi or tadi (1-2 protsess). Aralashma bosimi silindrda nuqta 2-ga mos bo’ladigan mahlum kattalikka erishganidan so’ng elektr uchquni yordamida yondiriladi. Aralashmaning yonishi amalda bir onda sodir bo’ladi, porshen sil jib ulgira olmaydi va shuning uchun yonish protsessini izoxorik pro tsess deb hisoblash mumkin (2-3 protsess). Aralashmaning yonishi na tijasida ishchi jism qiziydi va uning bosimi nuqta 3-ga mos kela digan kattalikkacha ortadi. Bu bosim tahsiri ostida porshen qaytadan o’ngga harakatlanadi, bunda u tashqi istehmolchiga beriladi gan kengayish ishini bajaradi (3-4 protsess). Porshen o’ng chekka holatga yetgandan so’ng chiqarish klapani ochiladi va silindrdagi bosim atmosfera bosimidan bir oz yuqoriroq

bo’lgan qiymatgacha pa sayadi (4-5 protsess). Porshen o’ng chekka holatga yetgandan so’ng chiqarish klapani ochiladi va silindrdagi bosim atmosfera bosimi - dan bir oz yuqoriroq bo’lgan qiymatgacha pasayadi (4-5 protsess) ; bunda gazning bir qismi silindrdan chiqadi. So’ngra porshen qaytadan chapga harakatlanib ish bajargan gazlarning qolgan qismini silindrdan atmosferaga chiqarib yuboradi (5-0 protsess). Otto sikli bo’yicha ishlaydigan dvigatel silindridagi porshen bir sikl davomida to’rtta yurish (takt) bajaradi-so’rish, siqish, aralashma yonib tugaganidan keyin kengayish, yonish mahsulotlarini atmosferaga chiqarish. Tahlil qilish qulay bo’lgan ideallashtirilgan Otto siklini (16.2-rasm). ko’rib chiqamiz. Ichki yonuv dvigatelining sikli berk sikl, siklning ishchi jis mi ideal gaz, uning miqdori dvigatelda o’zgarmasdan qoladi deb faraz qilamiz. P T 3 q1 3 4 2 4 2 q2 1 1 S 16.2– rasm. U holda ishchi jismga issiqlik q1 ning keltirilishi esa tashqi qizigan manbadan izoxorik protsess 2-3 da silindrning devorlari orqali bajariladi va mos ishchi jismdan soviq manbaga issiqlik olinishi izoxorik protsess 4-1 da amalga oshiriladi deb hisoblash mumkin.

Bu siklda siqish (1-2) va kengayish (3-4) protsesslari juda qisqa vaqt ichida sodir bo’lishi tufayli, bu vaqt ichida ishchi jism atrofidagi muhit bilan sezilarli darajada issiqlik almashmaydi va shu sababli bu protsesslarni adiabatik protsess deb hisoblash mumkin. Otto sikli termik f.i.k.ning qiymatini issiqlik sig’imi Cv va adiabata ko’rsatkichi K o’zgarmas deb qabul qilib, aniqlaymiz: 12/ 1 q gt   Ishchi jismga beriladigan issiqlik miqdori: ) ( 2 3 1 T T C q    Ishchi jismdan olinadigan issiqlik miqdori: ) ( 1 4 2 T T C q    U holda siklning termik f.i.k: ) ( ) ( 1 ) ( ) ( 1 2 3 1 4 2 3 1 4 T T T T T T C T T C t            T2, T3, T4 – temperaturalarni T1 orqali ifodalaymiz. Otto siklining termik f.i.k. qiymati quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi: 1 1 1    k t   Otto sikli t ning qiymati siqish darajasi  va adiabata ko’rsatkichi K ga bog’liq.  va K ning qiymati qancha katta bo ’ lsa t ning qiymati ham shuncha katta bo ’ ladi . Shunday qilib, t ni oshirish nuqtai nazaridan siqish darajasini qanday yo’l bilan bo’lmasin oshirish foydali. Lekin amalda  ning juda yuqori qiymatigacha erishilgandan so’ng,ko’pincha porshen hali chap chekka holatiga kelmasdan yonuvchi aralashma o’z-o’zidan alanga lanib ketadi. SHuning uchun odatdagi karbyuratorli dvigatellarda siqish darajasi 7-12 dan ortiq bo’lmaydi. Otto sikli bo’yicha ishlaydigan karbyuratorli dvigatellar tex nikada keng tarqalgan ular yengil mashinalarda va ko’pchilik yuk avtomobillarida, samolyotlarda qo’llaniladi. O’zgarmas bosimda issiqlik keltirilishibilan boradigan sikl

Agar yonuvchi aralashma o’rniga toza havoni siqib, so’ngra esa siqish protsessi tugagandan keyin silindrga yoqilg’i purkalsa, siqish darajasini oshirish mumkin. Dizel sikli ayni shu printsipga asoslangan. Tahlil qilish qulay bo’lgan ideallashtirilgan Dizel siklini (16.3 -rasm) ko’rib chiqamiz. ‘ q1 T 4 q2 1 1 S 8.1 - rasm . 1-2 protsessda dvigatel silindriga so’rilgan havo R2 bosimgacha adiabatik siqiladi. So’ngra havoning kengayish protsessi 2-3 bosh lanadi va forsunka orqali yoqilg’i (kerosin, solyar moyi) purkaladi. Siqilgan havoning yuqori temperaturasi hisobiga yoqilg’i alangala nadi va o’zgarmas bosimda yonib tugaydi. SHuning uchun Dizel sikli o’zgarmas bosimda yonib tugaydigan sikl deb ataladi. Yoqilg’ini silindrga kiritish protsessi tugaganidan keyin ishchi jism 3- 4 adiabata bo’yicha kengayadi. Nuqta 4 ga mos bo’lgan holat da silindrning chiqarish klapani ochiladi va 4-1 izohora bo’yicha soviq manbaga issiqlik q2 olinishi amalga oshiriladi. Bu siklning termik f.i.k. ni issiqlik sig’imlari CP va C  hamda adiabata ko’rsatkichi K o’zgarmas deb qabul qilib, hisoblay miz: 1 2 q q I t    2-3 izobarik protsessda ishchi jismga beriladigan issiqlik miqdori: 2 23 3 4

) ( 2 3 1 T T C q p  4-1 izohorik protsessda ishchi jismdan olinadigan issiqlik miqdori: ) ( 1 4 2 T T C q    bo’lishini hisobga olib: ) ( ) ( 1 ) ( ) ( 1 2 3 1 4 2 3 1 4 T T K T T T T C T T C p t           T2, T3, T4 – temperaturalarni T1 orqali ifodalab, Dizel siklining termik f.i.k. qiymati quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi: )1 ( 1 1 1          k k t K (16. 2) Siqish darajasi  qanchalik katta bo’lsa va oldindan kengayish darajasi  qanchalik kichik bo’lsa, Dizel siklining f.i.k. shun chalik yuqori bo’ladi. Aralash yonuv sikli O’zgarmas bosimda yoqilg’ini asta-sekin yonishi bilan ishlaydigan dvigatellarning bir-necha kamchiliklari mavjud. SHulardan biri yoqilg’ini uzatishda kompressordan foydalanilishi bo’lib, uning ishlashi ga dvigatelning 6-10 % quvvati sarf bo’ladi va nasos, forsunka kabi qurilmalar ishlatiladi. ‘ ''1q T 4 3 4 3 '1q 2 2 5 5 q2 1 1  S 16.4 - rasm. Rus injeneri G.V. Trinkler tomonidan kompressorsiz yoqilg’i mexanik purkaladigan dvigatel yaratildi. Bunday dvigatel sikli ning  P va TS diagrammada tasvirlanishi 16.4 -rasmda ko’rsatilgan.

Aralash yonuv sikli termik f.i.k.ning kattaligini aniqlaymiz. Umumiy munosabat:''1 '1 2 1 2 1 1 q q q q q t       da kattalik q2 (5-1 izoxora bo’yicha olinadigan issiqlik): ) ( 1 5 2 T T C q    kattalik q1 esa 2-3 izoxorik protsessda beriladigan issiqlik (q1') va 3-4 izobarik protsessda beriladigan issiqlik (q1") yig’indisidan iborat. '1 ''1 1 q q q   bu yerda: ) ( ) ( 3 4 ''1 2 3 '1 T T С q ва T T С q p      bo’lishini hisobga olib: ) ( ) ( 1 ) ( ) ( ) ( 1 3 4 2 3 1 5 3 4 2 3 1 5 T T K T T T T T T C T T C T T C p t                ga ega bo’lamiz. T2, T3, T4 va T5 – temperaturalarni T1- orqali ifodalaymiz. Aralash yonuv sikli termik f.i.k qiymati quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: )]1 ( )1 [(1 1 1          p K k k t       (16. 3) ifodaga ko’ra siklning f.i.k.   ва ko’payishi bilan ortadi va  kattalashganda kamayadi.  =1 da (16. 3) tenglama Otto siklining termik f.i.k. uchun (16. 1) tenglamaga aylanadi,  =1 da esa tenglama (16. 3) Dizel siklining termik f.i.k. uchun(16. 2) tenglamaga aylanadi. Aralash yonuv sikli termik f.i.k. t ning kattaligini Otto va Dizel sikllari termik f.i.k. t larining kattaligini taqqoslash siqish darajasi  qiymatlari bir xil bo’lganda: Отто ёнув арал дизель t t t      . bo’lishini, siklning eng yuqori temperaturasi ( T3 ) bir xil bo’lganda esa: Отто ёнув арал дизель t t t      . bo’lishini ko’rsatadi.

Foydalaniladigan darsliklar ro‘yxati : 1. Zoxidov R.A., Avеzov R.R., Vardiyashvili A.B., Alimova M.M. «Issiqlik tеxnikasining nazariy asoslari» o‘q. qo‘l., 1 qism, TDTU, 2005 2. Цветков Ф.Ф., Б.А.Григорев «Тепломассообмен», МЭИ, 2001 3. Zo x idov R.A., Alimova M.M., Mavjudova S X .S. Tеxnik tеrmodinamika va issi q lik uzatilishi fanidan masalalar t o ‘plami, TDTU, Toshkеnt, 2006 4. Кудинов В.А., Э.М.Карта ш ов. Техни ч еская термодинамика. -М.: Высшая школа. 2005 5. AlimovaM . M ., MavjudovaSh . S ., IsaxodjayevX . S ., RaximjonovR . T ., UmarjonovaF . Sh . « Issiqliktexnikasiningnazariyasoslari » fanidantajribaishlarito ‘ plami . Uslubiyqo ‘ llanma ,1- qism . Toshkent , ToshDTU . 2006.

Похожие

Gaz turbinali qurilma

Sovitish mashinasining termodinamiк asoslari, ish sikllari va sovitish agentlari

Termodinamikaning II qonuni

Termodinamika asoslari

O‘zgaruvchan tok elektr mashinalari