Fazoda ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasini qo`shish. Fazoviy kuchlar sistemasining bosh vektor va bosh momentini aniqlash. - Физика - Рефераты

Fazoda ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasini qo`shish. Fazoviy kuchlar sistemasining bosh vektor va bosh momentini aniqlash.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

372 KB

Fazo da ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasini qo`shish. Fazoviy kuchlar sistemasining bosh vektor va bosh momentini ani q lash. Reja: 1. Fazo da ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasini qo`shish. 2. Fazoviy kuchlar sistemasining bosh vektor va bosh momentini ani q lash. 3. Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasini sodda holga keltirish.

Biz yuqorida tekislikda ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasining bosh vektori va bosh momentini aniqlashni o`rgandik. Endilikda xuddi shunday vazifani fazoviy kuchlar sistemasi uchun bajarishni o` rganamiz. Faraz qilaylik biror qattiq jismga fazoda ixtiyoriy yo`nalgan va tasir chiziqlari bir nuqtada kesishmaydigan bir nechta kuchlar sistemasi tasir etsin. yani      F F F F F FN 1 2 3 4 5 , , , , , ......... berilgan bo`lsin. SHu kuchlar yotgan sistemada ixtiyoriy nuqta tanlab olaylik va uni O harfi bilan belgilaylik, so`ngra shu O nuqtani markaz deb hisoblab, yuqoridagi (Puasson lemmasiga) qoidaga asosan barcha kuchlarni birin ketin shu nuqtaga o`ziga parallel ravishda ko`chirib qo`yaylik. U holda O nuqtada berilgan       F F F F F FN 1 2 3 4 5 , , , , , ......... kuchlar sistemasiga parallel bo`lgan       F F F F F FN 1 2 3 4 5 ' ' ' ' ' ' , , , , ,.......... yangi fazoviy kuchlar sistemasi, va N - ta fazoviy juft kuchlar sistemasi paydo bo`ldi. Hosil bo`lgan kuchlar sistemasining tasir chiziqlari bir nuqtada, yani O nuqtada kesishganliklari sababli, ularni uchrashuvchi kuchlar sistemasidagi kabi, geometrik yoki analitik usul bilan qo`shamiz. Lekin hosil bo`lgan yig`indi vektorni ilgarigi kabi teng tasir etuvchi deb atayolmaymiz, chunki bu jismga yana birnechta fazoviy juft kuchlar etmoqda. SHuning uchun ushbu yi g` indi vektorni bosh vektor deb ataladi, va uni lotincha Q h arfi bilan belgilanadi, yani          Q F F F F F F F F N k k           1 2 3 4 5 ' ' ' ' ' ' ' ,.......... (1) Endi, shu sistemada joylashgan N - ta juftlarning vektor momentlarini h am ani q lab, ularni vektor usulida qo` shib bosh moment ni h osil q ilamiz, yani              M m F m F m F m F m F m F N k О О О О О О О         ( ) ( ) ( ) ( ) ............. ( ) ( ) 1 2 3 4 (2)

Demak fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasini bir markazga keltirib, ularning bosh vektori va bosh moment vektorini aniqladik, shularga ko`ra jism qaysi tomonga bosh vektor tasirida ilgarilama harakatda bo`lishligi, va qanday juft kuch tasirida qanday moment bilan qaysi tarafga aylanma harakat qilishligini aniqlab oldik. Xuddi shu ishlarni tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasi uchun bajargan edik. Endi hozirgi bosh vektor va bosh moment bilan, tekislikdagi kuchlar sistemasining bosh vektori va bosh momenti ning farqi shundaki, ular jismni faqat ikkita o`q bo`ylab ilgarilama va shu tekislikka perpendikulyar bo`lgan o`q atrofida aylanma harakat qildirishi mumkin edi. Xozirgi fazoviy masalada esa ushbu bosh vektor va bosh moment qattiq jismni fazodagi uchta o`q bo`yicha (masalan Ox, Ou, O z o`qlar bo`ylab) ilgarilama va fazodagi uchta o`q atrofida (masalan Ox, Ou, O z o`qlar atrofida) aylanma harakat qildirishi mumkin, shunga ko`ra,Q F F F F F F F F Q F F F F F F F F Q F F F F F F F F x x x x x x Nx kx kx y y y y y y Ny ky ky z z z z z z Nz kz kz                               1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ,.......... ,.......... ,.......... (3) xuddi shu kabi bosh momentni koordinata o`qlaridagi proektsiyalarini ham quyidagi uchta tenglamalar sistemasi orqali aniqlaymiz, yani har bir kuchni Ox, Ou, O z o`qlariga nisbatan momentlarini hisoblab, ularni algebraik ravishda qo`shamiz, M m F m F m F m F m F m F m F M m F m F m F m F m F m F m F M m N k N k Оx Оx Оx Оx Оx Оx Оx Оx Оy Оy Оy Оy Оy Оy Оy Оy Оz Оz                    ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ............. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ............. ( ) ( ) (               1 2 3 4 5 1 2 3 4 5        F m F m F m F m F m F m F N k 1 2 3 4 5 ) ( ) ( ) ( ) ( ) ............. ( ) ( )         Оz Оz Оz Оz Оz Оz (4)

Fazoviy kuchlar sistemasining bosh vektori va bosh momentining modullari ni q uyidagi formulalar or q ali ani q laymiz, yaniQ Q Q Q M x y z       2 2 2 О Оx2 Оy2 Оz2 M M M (5) Agar etibor bergan b o` lsangiz (1) vektor tenglamada, va uning koordinata o`q laridagi proektsiyalari b o` lgan (3) tenglamalar sistemasining o` ng tomonida   F F k k '    tenglik ishorasi qo` yilgan. Buning sababi shuki kuchlarning koordinata o`qlariga olingan proektsiyalari keltirish nuqtasiga bog`liq emas ekan, bu xossani invariantlik deyiladi. Bu erda ham tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasida ko`rganimizdek masalalarni echganimizda, yani bosh vektor va bosh moment aniqlangandan keyin, quyidagi hollar bo`lishi mumkin: 1 shakl. 1) . Bosh vektor Q h 0 ga teng , bosh moment M o  0. Bu holda jism erkin bo ` lsa , u O ( ixtiyoriy nuqta ) nuqta atrofida M o ga teng momentli juft tasirida ( uning ishorasiga qarab u yoki bu tomonga ) faqat aylanma harakat qilayotganligini aniqlaymiz . Masalan , 6.1 shakldagi vertolyotning vinti (parragi) qo` z g` almas o`q atrofida aylanma h arakat q ilmo q da, vertolyot h ali k o` tarilgani y o`q . 2) . Bosh vektor Q  0 ga teng, bosh moment M o h0. Bu holda jism Q kuchiga teng bo`lgan bosh vektor tasirida faqat ilgarilama harakat qilayotganligini aniqlaymiz. Agar jism erkin holatda bo`lsa va ushbu Q kuch vektorining tasir

chizig`i, uning og`irlik markazidan o`tsa bunday jism faqat ilgarilama harakat qiladi, va bosh vektor teng tasir etuvchi vektor sifatida ishtirok etadi, yani shu hol uchun Q h R tenglik o`rili bo`ladi. 3) Bosh vektor Q h0 ga teng, bosh moment M o h0. Bu h olda jismga qo` yilgan kuchlar sistemasining bosh vektori h am, bosh momenti h am nolga teng ekan, demak jism muvozanat h olatda ekanligi k o` rinib turibdi. Bu masala alohida ko`rib o`tiladi. 4) Bosh vektor Q  0 ga teng, bosh moment M o  0. Bu holda qattiq jism bir vaqtni o`zida ham ilgarilama, ham aylanma harakat qilmoqda. Ushbu to`rtinchi holatni alohida tekshirib o`tamiz, chunki tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasida bosh vektor bilan bosh moment vektori bir-birlari bilan faqat 90 o burchak tashkil etib yo`nalgan edilar, yani ular o`zaro perpendikulyar holda joylashar edilar. Fazoviy ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasida esa bu burchak ixtiyoriy qiymatni olishi mumkin, shunga ko`ra qattiq jismning harakati ham turlicha bo`ladi. a) Bosh vektor bilan bosh moment o` zaro perpendikulyar ravishda y o` nalgan b o` lsin, yani   Q MО  . Bunday h olda sistema bitta teng tasir etuvchi vektorga aylanadi va ushbu masala 5 - maruzaning 3 paragrafidagi kabi soddalashtiriladi. Masalan 2 shaklda vertolyot gorizontal o`q bo`ylab harakat qilmoqda, vertolyotning vinti (parragi) ikkita harakatda ishtirok etmoqda, qo`zg`aluvchan o`q atrofida burovchi moment M- tasirida aylanma va vertolyot bilan birgalikda Q - kuchi tasirida ilgarilama. 2 shakl.

v) Bosh vektor bilan bosh moment o` zaro parallel, yani bir o`q b o` ylab y o` nalgan b o` lsin (3 shaklga q arang), yani   Q M  . Bunday h olatni dinamo h olati deyiladi, va q atti q jism bunday kuchlar sistemasi tasirida vintsimon h arakat q iladi. Agar ularning y o` nalishi bir tarafga b o` lsa o` ng vint, aks h olda chap vint b o` yicha h arakat q iladi. 3 shakl. Masalan, vertolyotning vinti ikkita harakatda ishtirok etmoqda, qo`zg`aluvchan o`q atrofida burovchi moment M- tasirida aylanma va vertolyot bilan birgalikda Q - kuchi tasirida ilgarilama. Lekin aylanma harakat ilgarilanma harakatning o`qi atrofida sodir bo`lmoqda. s) Bosh vektor bilan bosh moment bir-birlari bilan ixtiyoriy burchak ostida yo`nalgan bo`lsinlar (4 shaklga qarang), yani   Q M  . Bu h olda vertolyot ixtiyoriy  - burchak ostida k o` tarilmo q da, yoki shunday burchak ostida pasaymo q da. 4 shakl.

Bunday h olda h am vintsimon h arakat b o` ladi, lekin vintning o`q i O nu q tadan emas balki undan h h M / Q - masofada joylashgan va bosh moment vektoriga parallel b o` lgan S o`q atrofida aylanadi. Ushbu masalani studentlarga musta q il ish sifatida berish ma q ul deb h isoblayman, shuning uchun uni bu erda bayon etmayman. Bu maruzadagi qoidalarga asosan gimnastika va akrobatika bo`yicha jahon miqyosidagi sportsmenlar turli xil snaryadlarda murakkab figuralar bo`yicha harakat qilishlari uchun alohida tayyorgarlik ko`radilar. SHu mexanika qonunlari asosida, qanday harakat qilishlari uchun, o`z tanasining qaysi joyiga qanday kuch bilan tasir ko`rsatishlari zarurligi ustida ko`p mashq qiladilar. Bundan keyin studentlarga fazoviy kuchlarni bir nu q taga keltirish b o` yicha masala echib k o` rsatiladi. MASALA. 5.shaklda k o` rsatilgan fazoviy kuchlar sistemasini soddalashtirilsin. Kuchlar tomonlari a-ga teng bo`lgan kubning uchlariga shaklda ko`rsatilgandek qo`yilgan bo`lib, ular F 1 h F 2 h F 3 h F va F 4 h F 5 h2 F qiymatlarga egadirlar. 5 shakl. Echish. Masalani echish uchun avvalo kubning bir uchidan koordinata o`q larini o` tkazamiz. So`ngra barcha kuchlarni x, u, va z -o`qlariga proektsiyalab, bosh vektorning qiymatini aniqlaymiz.

Q F F F x kx     1 2 ( a ) Q F y kx    0 ( b ) Q F F F F z kz      3 4 5 ( c ) Kuchlarning q iymatlarini qo` yib, bosh vektorning koordinata o`q laridagi proektsiyalarining modullarini ani q laymiz, Q F x   0 0 ; ; ; Q Q y z demak bosh vektor      Q Q i Q j Q k F k z y z         ( d ) dan iborat ekan. Uning moduli esa q uyidagicha ani q lanadi, Q Q Q Q F x y z     2 2 2 ( e ) ga teng b o` ladi. Endi kuchlarni koordinata o`q larga nisbatan momentlarini ani q laymiz, M m F F a F a Ox x k       ( ) ; 4 5 M m F F a F a Oy y k       ( ) ; 2 4 M m F Oz z k    ( ) 0 Ushbu tengliklarga kuchlarning tegishli qiymatlarini qo`yib hisoblab chiqsak, M F a Ox O Oz     0 0 ; ; M M y Demak bosh momentning vektori q uyidagi k o` rinishga ega b o` ladi,

     M M i M j M k F a j O Ox Oy Ox          ( f ) Bosh momentning moduli, M M M M F a O Ox Oy Oz      2 2 2 ( g ) ( d ) formulaga asosan bosh vektor O z - o`q ida yotadi, lekin uning y o` nalishi bu o`q ning y o` nalishiga teskari ekan. (f) formulaga asosan bosh moment Ou - o`q ning musbat y o` nalishi b o` yicha yotadi. 6 shakl. 5. shakldan k o` rinib turgandek bosh moment vektori M O - bilan bosh vektor Q o` zaro 90 o burchak tashkil etmo q da . SHu sababli bunday kuchlar sistemasini bitta teng tasir etuvchi vektor bilan almashtirish mumkin . Buning uchun bosh momentning modulini bosh vektorning moduliga b o ` lib , teng tasir etuvchi vektorning tasir chizi g ` ini o ` rnini belgilab olamiz (6 shaklga q arang). SHakldan k o` rinib turgandek teng tasir etuvchi vektor R - ning tasir chizi g` i Ox o`q ini a- ga teng b o` lgan masofada kesib o` tib, bosh vektor Q bilan parallel ravishda bir tomonga y o` nalgan, modullari h am o` zaro teng. Endi masalani echdik, q anday mulo h aza yuritish zarur. Asosiy gap shundaki masalani berilishida, jismga 5 ta turli y o` nalishdagi kuchlar tasir etayotgan edi. Biz

esa masalani echib shuni isbot qildikki, yuqoridagi 5 ta kuchlarning tasirini bitta teng tasir etuvchi R - vektori bajarishi mumkin ekan. SHu teng tasir etuvchi vektorning son qiymati moduli shaklda ko`rsatilgandek R h Q bosh vektor (bosh kuch)ga teng bo`lib, u jismning A nuqtasiga qo`yilishi zarur ekan. 7 shakl. YUqoridagilarga asosan quyidagi xulosani chiqarish mumkin. Harqanday murakkab kuchlar sistemasini jismning holatini o`zgartirmasdan boshqa ancha sodda bo`lgan bosh kuch va bosh moment bilan, yoki bazi hollarda yagona teng tasir etuvchi kuch bilan almashtirish mumkinligi bilan, va amalda uni qanday bajarish usullari bilan tanishib chiqdik. Tayanch s o` z va iboralar: Fazoviy kuchlar sistemasi, Fazoviy kuchlarni soddalashtirish, bosh vektor, bosh moment, dinamo.

А D А BIYOTL А R: 1. S а v е lg’ е v I.V. Kurs о bo’ е y fiziki. T.1,2, “N а uk а ”. 1998 g. 2. D е tl а f А . А ., YAv о rskiy B.M. Kurs fiziki. M., “Vqssh а ya shk о l а ”, 1989 g. 3. Tr о fim о v а T.I. Kurs fiziki. M. “Vqssh а ya shk о l а ”. 1989 g. 4. Ах m а dj о n о v О . Fizik а kursi. 2 k.T. “O’qituvchi”. 1988 y. 5. Grib о v L. А ., Pr о k о fg’ е v а N.I. « О sn о vq fiziki», «G а rd а rik а ». M.,1998 6. О.Ах m а dj о n о v . Fizik а kursi , I - t о m . Tоshkеnt, “O’qituvchi”. 1991 1-5 bоblаr. 7. Sаvеlg’еv. Kurs оbo’еy fiziki. T.1,M., Nаukа,1989-1992 g. 8. А.А.Dyatlаf, B.M.YAvоrskiy. Kurs fiziki. M., “Vqsshаya shkоlа”.1989. 9. T.I.Trоfimоvа Kurs fiziki, M., «Vqsshаya shkоlа». 1985 g, 31-33. 10. G.А.Zismаn, О.M.Gоdеss. Kurs оbo’еy fiziki. M, izd. “Vqsshаya shkоlа”, 1991 g 11. D.V.Sivuхin «Оbo’iy kurs fiziki». Tоm 1. M.Nаukа.1977-90 g

Похожие

Bir tekislikda joylashib, ixtiyoriy ravishda yo`nalgan kuchlar sistemasini sodda holga keltirish. Bosh vektor va bosh momentni aniqlash.

Bir nuqtada uchrashuvchi kuchlar sistemasini qo`shish, shunday kuchlar sistemasining teng tasir etuvchisini geometrik usulda aniqlash.

Fazoviy kuchlar sistemasi tasiridagi qattiq jismlarning muvozanatlik shartlari. Qo`shma konstruktsiyalarning muvozanatlik shartlari.

Kuchning nuqtaga va o`qqa nisbatan momenti. Juft kuchlar. Juft kuchlarning momenti. Ekvivalent juftlar.

Mexanikada saqlanish qonunlari