Bir tekislikda joylashib, ixtiyoriy ravishda yo`nalgan kuchlar sistemasini sodda holga keltirish. Bosh vektor va bosh momentni aniqlash. - Физика - Рефераты

Bir tekislikda joylashib, ixtiyoriy ravishda yo`nalgan kuchlar sistemasini sodda holga keltirish. Bosh vektor va bosh momentni aniqlash.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

289 KB

Bir tekislikda joylashib , ixtiyoriy ravishda yo ` nalgan kuchlar sistemasini sodda holga keltirish . Bosh vektor va bosh momentni aniqlash. Reja: 1. Kuchni o` ziga parallel ravishda bir nu q tadan bosh q a nu q taga k o` chirish. 2. Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasini bir nu q taga keltirish. 3. Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasini sodda h olga keltirish. 4. Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining muvozanatlik sharti.

Mexanika fanida asosan bir tekislikda yotuvchi ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasi juda ko`p uchraydi. SHunday kuchlar sistemasini sodda h olga keltirish statikaning asosiy masalalaridan biri h isoblanadi. Bu erda biz shunday kuchlar sistemasini qo` shib, ularning bosh vektori va bosh momentini ( etibor bering, teng tasir etuvchini emas, balki bosh vektor va bosh momentni) ani q lashni o` rganamiz. Bayoni: Faraz qilaylik, qattiq jismning birorta tekisligida, masalan xOu tekislikda ixtiyoriy ravishda joylashgan kuchlar sistemasi tasir etsin. Bunday kuchlar sistemasini sodda holga keltirish uchun ularni qo`shish zarur bo`ladi, lekin bunday kuchlarni tasir chiziqlari bir nuqtada kesishmaganliklari uchun, ularni parallelogramm usulida qo`shib bo`lmaydi, va aksariyat hollarda ularning teng tasir etuvchisi mavjud bo`lmaydi, shuning uchun ularning bosh vektori va bosh momentini aniqlashni o`rganamiz. 2. Kuchni o` ziga parallel ravishda bir nu q tadan bosh q a nu q taga k o` chirish. Bunday masalalarni echish uchun kuchlarni o`z o`ziga parallel ko`chirish haqidagi ( Puasson lemmasi ) qoidaga murojaat qilinadi. Masalan A nu q taga qo` yilgan F1 kuchini o` ziga parallel h olda V nu q taga k o` chirish zarur b o` lsin. Malumki bu kuchni to`g`ridan to`g`ri A nuqtadan olib V nuqtaga ko`chirib qo`ysak jismning holati o`zgarib ketadi, bizning maqsadimiz shuki, bu kuchni A nuqtadan V nuqtaga ko`chirganimizda jismning holati o`zgarmasin. 1 shakl. Buning uchun statikaning ikkinchi aksiomasi ga asosan V nuqtaga qiymatlari F1 ga teng bo`lgan, o`zaro muvozanatlashuvchi ikkita   F F 1 1 ' " ва kuch

vektorini qo`yamiz (1 shakl), bu bilan jismning holati o`zgarmaydi. Lekin, u holda  F F 1 1 ва " kuchlar juft kuchni tashkil etayotganligi ko`rinib turibdi, va   F F 1 1 ' bo`lgan kuch A nuqtadan V nuqtaga ko`chirildi. Demak harqanday kuchni bir nuqtadan boshqa bir nuqtaga o`ziga parallel ravishda ko`chirish uchun, bu sistemaga ko`chirilayotgan kuchning ko`chirish nuqtasiga nisbatan olingan momentiga teng bo`lgan momentli juft qo`shish shart ekan. 2.Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasini bir nu q taga keltirish. Endi biz, bir tekislikda joylashgan, lekin tasir chiziqlari bir nuqtada kesishmaydigan (yani tekislikda ixtiyoriy joylashgan), yo`nalishlari ixtiyoriy bo`lgan kuchlar sistemasini qo`shib, ularni ixcham holga keltirishni o`rganamiz. Boshqacha qilib aytganda, berilgan ixtiyoriy kuchlar sistemasini, shunday bir kuch (keyinchalik uni bosh vektor deb ataymiz) va shunday bir juft (keyinchalik bosh moment deb ataymiz) bilan almashtiraylikki, jism shu bir kuch va bir juft tasirida o`zining ilgarigi holatini o`zgartirmasin. Q uyida shu bosh vektor va bosh momentni q anday ani q lash xususida s o` z yuritiladi. Faraz qilaylik, bir tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasi berilgan bo`lsin, yani       F F F F F FN 1 2 3 4 5 , , , , , ......... berilgan bo`lsin. SHu kuchlar yotgan tekislikda ixtiyoriy nuqta tanlab olaylik va uni O harfi bilan belgilaylik, so`ngra shu O nuqtani markaz deb hisoblab, yuqoridagi (1 shakl. Puasson lemmasiga) q oidaga asosan barcha kuchlarni birin ketin shu nu q taga o` ziga parallel ravishda k o` chirib qo` yaylik.

2 shakl. U holda O nuqtada berilgan       F F F F F FN 1 2 3 4 5 , , , , , ......... kuchlar sistemasiga parallel bo`lgan       F F F F F FN 1 2 3 4 5 ' ' ' ' ' ' , , , , ,.......... yangi kuchlar sistemasi, va N - ta juft kuchlar sistemasi paydo bo`ldi. Hosil bo`lgan kuchlar sistemasining tasir chiziqlari bir nuqtada, yani O nuqtada kesishganliklari sababli, ularni uchrashuvchi kuchlar sistemasidagi kabi, geometrik yoki analitik usul bilan qo`shamiz. Lekin hosil bo`lgan yig`indi vektorni ilgarigi kabi teng tasir etuvchi deb atayolmaymiz, chunki bu jismga yana bir nechta juft kuchlar etmoqda. SHuning uchun ushbu yi g` indi vektorni bosh vektor deb ataladi, va uni lotincha Q h arfi bilan belgilanadi, yani         Q F F F F F F F N k         1 2 3 4 5 ' ' ' ' ' ' ' ,.......... (1) Endi, shu tekislikda yotuvchi N - ta juftlarni ham, juftlarni qo`shish qoidasi bo`yicha qo`shib, ularning bosh momenti ni aniqlaymiz, yani M m F m F m F m F m F m F m F N k О О О О О О О О         ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) .......... ... ( ) ( )        1 2 3 4 5 (2) Demak bir tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasini bir markazga keltirib, ularning bosh vektori va bosh momentini ani q ladik. Ularga ko`ra jism qaysi tomonga bosh vektor tasirida ilgarilama harakatda bo`lishligi, va bosh momentga teng bo`lgan juft tasirida qaysi tarafga aylanma harakat qilishligini aniqlab oldik. 3.Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasini sodda h olga keltirish. Masalalarni echganimizda, yani bosh vektor va bosh moment ani q langandan keyin, q uyidagi h ollar b o` lishi mumkin:

1) Bosh vektor Q h0 ga teng, bosh moment M o  0. Bu holda jism O nuqta atrofida M o ga teng momentli juft tasirida (uning ishorasiga qarab u yoki bu tomonga) faqat aylanma harakat qilayotganligi ko`rinib turibdi. 2) Bosh vektor Q  0 ga teng, bosh moment M o h0. Bu holda jism Q kuchiga teng bo`lgan bosh vektor tasirida faqat ilgarilama harakat qilayotganligi ko`rinib turibdi. 3) Bosh vektor Q h0 ga teng, bosh moment M o h0. Bu h olda jismga qo` yilgan kuchlar sistemasining bosh vektori h am, bosh momenti h am nolga teng ekan, demak jism muvozanat h olatda ekanligi k o` rinib turibdi. Bu masala alohida ko`rib o`tiladi. 4) Bosh vektor Q  0 ga teng, bosh moment M o  0. Bu holda qattiq jism bir vaqtni o`zida ham ilgarilama, ham aylanma harakat qilmoqdaligi ko`rinib turibdi. Masalan poezd vagonining g`ildiragi shunday harakatda bo`ladi, yani bir vaqtni o`zida poezd bilan birgalikda ilgarilama harakat qiladi, ikkinchi tomondan u o`z o`qi atrofida aylanma harakat qiladi. 3 shakl. 4) h olatda bosh vektor bilan bosh momentni bitta teng tasir etuvchi vektor bilan almashtirish mumkin. Buning uchun bosh momentni qiymatlari Q - ga teng bo`lgan ikkita   Q Q ' " ва juft kuch bilan almashtiramiz, va bu juftni berilgan O markazga shunday o`rnashtiramizki (u 3 - shaklda ko`rsatilgan) bosh vektor Q bilan Q " vektori bir to`g`ri chiziqda yotishib yo`nalishlari qarama qarshi

bo`lsin, shuning uchun statikaning ikkinchi aksiomasiga asosan ularni jismdan olib tashlash mumkin. U holda jismga S nuqtaga yagona Q' kuchi qo`yilgan bo`ladi xolos, shuning uchun uni teng tasir etuvchi vektor deb atab,   Q'= R harfi bilan belgilanadi. 4.Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining muvozanatlik sharti. YUqorida ko`rib o`tganimizdek, tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining muvozanati uchun bosh vektor va bosh moment bir vaqtni o`zida nolga teng bo`lishlari shart, yani   Q   0 0 ва M О (3) YUqorida nuqtani ixtiyoriy ravishda tanlab, o`zimiz uni O nuqta deb belgilagan edik, shunga ko`ra masalalar echganimizda istalgan nuqtaga nisbatan momentlarning yig`indisini nolga tenglasak bo`laveradi. Muvozanat tenglamasining asosiy ko`rinishi: Malumki, agar berilgan ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasi bir tekislikda yotsa, ular jismni ikkita o`q bo`yicha ilgarilama, (yani Ox va Ou o`qlari bo`yicha ilgarilama,) hamda biror nuqta (masalan O nuqta) atrofida aylanma harakat qildirishi mumkin, shunga ko`ra muvozanat tenglamasining asosiy ko`rinishi quyidagicha bo`ladi, yani Q Q x y          0 0 0 0 0 0 ; ; M ёки F F m (F О kx ky О k ; ; ; ) ; (4) k o` rinishlarda tuziladi, va aksariyat masalalar ushbu tenglamalar sistemasi or q ali echiladi.

Bazi h ollarda yu q oridagi tenglamalar sistemasi or q ali masalalar echilganda ayrim no q ulayliklarga duch kelishimiz mumkin. SHunday h ollarda bosh q a k o` rinishdagi q uyidagi ikki xil turdagi tenglamalar sistemasi tuziladi. Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining muvozanat shartining ikkinchi k o` rinishi. Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasi muvozanatda bo`lishi uchun jismga qo`yilgan barcha aktiv kuchlarning va reaktsiya kuchlarining ixtiyoriy ikkita A va V nuqtalarga nisbatan olingan momentlarining yig`indilari va shu AV kesmaga perpendikulyar bo`lmagan o`qqa proektsiyalarining yig`indisi nolga teng bo`lishi shart, yanim F m F F A k B k kx ( ) , ( ) , ,          0 0 0 (5) Bu erda Ox o`q i AV chizi qq a perpendikulyar b o` lmasligi shart ( shakl 4). 4. s hakl. Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining muvozanat shartining uchinchi k o` rinishi. Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasi muvozanatda bo`lishi uchun jismga qo`yilgan barcha aktiv kuchlarning va reaktsiya kuchlarining bir to`g`ri chiziqda yotmagan ixtiyoriy uchta A, V, S, nuqtalarga olingan momentlarining yig`inlilari nolga teng bo`lishi shart, yani m F m F m F A k B k C k ( ) , ( ) , ( ) ,          0 0 0 (6)

YUqorida takidlaganimizdek masalalar echganimizda hardoim muvozanat tenglamalarining birinchi shartidan foydalanish maqulroq, chunki unga hechqanday cheklanishlar qo`yilmagan. Lekin ayrim h ollarda ikkinchi va uchinchi shartlardan foydalanish katta afzalliklarga olib kelishi mumkin. Umuman olganda shuni takidlash lozimki, tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining muvozanat tenglamalar sistemasi, h ar doim uchta tenglamadan iborat b o` lar ekan. SHunga ko`ra biz faqat uchta nomalumni aniqlashimiz mumkin xolos, agar nomalumlar soni to`rtta va undan ortiq bo`lsa, bunday tenglamalar statik noaniq masalalar deyiladi, va uni statika qismida echib bo`lmaydi. Lekin bu bilan unday masalalarni mutlo q echish mumkin emas ekan, degan fikr chi q masligi kerak. Sababi shuki shunday masalalarni «Materiallar q arshiligi» fanini o` rganilgandan keyingina echish mumkin b o` lishligini takidlamo q chimiz xolos. Bundan keyin studentlarga shu mavzuga doir masala echib k o` rsatiladi. Masala. AV balka A, S, va D nu q talarda sharnirlar yordamida gorizontal h olda qo` z g` almas bo g` lanishga ma h kamlangan. Balkaning V uchiga o g` irligi Q h5 kH b o` lgan yuk osib qo` yilgan. Balkaning o g` irligini h isobga olmagan h olda A va S nu q talardagi tayanch reaktsiyalarni ani q lang. Balkaning o`lchovlari 6 shaklda ko`rsatilgan. 6 shakl.

Ushbu masala 3 -maruza darsida echib ko`rsatilgan edi, lekin u erda A sharnirdagi tayanch reaktsiyani tashkil etuvchilarga ajratmasdan echilgan edi. Masalan shu balkaga uchta emas t o` rtta va undan k o` p kuchlar sistemasi tasir etsa uni 3 - maruzadagi tenglamalar or q ali echib b o` lmas edi. 7. shakl. Bog`lanishlar aksiomasiga asosan balkaga qo`yilgan aktiv kuchlar va reaktsiya kuchlari tasirida balka muvozanat holatda turadi deb qabul qilamiz. Etibor bergan b o` lsangiz, A nu q taning reaktsiyasi ikkita tashkil etuvchilardan iborat ekan. Bu masalani echish uchun tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar sistemasining analitik muvozanat shartini yozamiz. Avvalo A nuqtadan Ox va Ou koordinata o`qlarini o`tkazib olamiz va berilgan kuchlarni shu o`qlarga proektsiyalab, ularning yig`indisini nolga tenglaymiz, chunki jism muvozanatda turibdi.P R kx CD o      0 45 0 -RA x cos (a) P R Q ky CD o       0 45 0 -RA y sin (v) m P Q C k ( )      0 2 1 0 R A Y (s) (s) tenglamadan R Q kH Ay    2 5 2 25, (v) tenglamadan R Q R kH CD Ayo       sin , , 45 5 25 2 2 15 2 10 6

(a) tenglamadan R R kH Ax CD o      cos , 45 15 2 2 2 75 A nu q taning t o` li q reaktsiyasini ani q lash uchun, Pifagor teoremasidan foydalanamiz, R R R kH A Ax Ay        2 2 2 2 75 25 56 25 625 79 (,) (,) , , , Endi R A - vektorini koordinata o`q lari bilan h osil q ilgan burchaklarini ani q laylik, sin , , , , , ,        R R Ay A 25 62 5 25 10 625 25 25 10 1 10 cos , , , , , ,          R R Ax A 75 62 5 3 25 10 625 3 25 25 10 3 10 K o` rib turganingizdek h amma q iymatlar juda yu q ori ani q likda va ancha oson y o` l bilan echildi.

А D А BIYOTL А R: 1. S а v е lg’ е v I.V. Kurs о bo’ е y fiziki. T.1,2, “N а uk а ”. 1998 g. 2. D е tl а f А . А ., YAv о rskiy B.M. Kurs fiziki. M., “Vqssh а ya shk о l а ”, 1989 g. 3. Tr о fim о v а T.I. Kurs fiziki. M. “Vqssh а ya shk о l а ”. 1989 g. 4. Ах m а dj о n о v О . Fizik а kursi. 2 k.T. “O’qituvchi”. 1988 y. 5. Grib о v L. А ., Pr о k о fg’ е v а N.I. « О sn о vq fiziki», «G а rd а rik а ». M.,1998 6. О.Ах m а dj о n о v . Fizik а kursi , I - t о m . Tоshkеnt, “O’qituvchi”. 1991 1-5 bоblаr. 7. Sаvеlg’еv. Kurs оbo’еy fiziki. T.1,M., Nаukа,1989-1992 g. 8. А.А.Dyatlаf, B.M.YAvоrskiy. Kurs fiziki. M., “Vqsshаya shkоlа”.1989. 9. T.I.Trоfimоvа Kurs fiziki, M., «Vqsshаya shkоlа». 1985 g, 31-33. 10. G.А.Zismаn, О.M.Gоdеss. Kurs оbo’еy fiziki. M, izd. “Vqsshаya shkоlа”, 1991 g 11. D.V.Sivuхin «Оbo’iy kurs fiziki». Tоm 1. M.Nаukа.1977-90 g

Похожие

Fazoda ixtiyoriy yo`nalgan kuchlar sistemasini qo`shish. Fazoviy kuchlar sistemasining bosh vektor va bosh momentini aniqlash.

Nazariy mexanika fani, maqsadi va vazifalari

Bir nuqtada uchrashuvchi kuchlar sistemasini qo`shish, shunday kuchlar sistemasining teng tasir etuvchisini geometrik usulda aniqlash.

Fazoviy kuchlar sistemasi tasiridagi qattiq jismlarning muvozanatlik shartlari. Qo`shma konstruktsiyalarning muvozanatlik shartlari.

Kuchning nuqtaga va o`qqa nisbatan momenti. Juft kuchlar. Juft kuchlarning momenti. Ekvivalent juftlar.