Бир фазали ўзгарувчан ток занжирларининг актив ва реактив қувватини ўлчаш - Физика - Рефераты

Бир фазали ўзгарувчан ток занжирларининг актив ва реактив қувватини ўлчаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

Бир фазали ўзгарувчан ток занжирларининг актив ва реактив қувватини ўлчаш Режа: 1. Ўзгармас ток занжирлари қувватини ўлчаш. 2. Ўзгарувчан ток занжирлари актив қувватини ўлчаш. 3. Реактив қувват ва реактив қувватни ўлчаш усуллари. 4. Соф актив, соф индуктив ва актив ҳамда индуктив (R ва L кетма-кет, параллел ёки аралаш уланиши мумкин) қаршиликли занжирлар қувватини ўлчаш.

Таянч сўз ва иборалар: актив қувват. Реактив қувват, тўла қувват, формула, бирлик, ваттметр, варметр, чизма, соф актив, соф реактив. згармас ток занжиридаги қувватни амперметр ва вольтметр ёки актив қувват ваттметрлари билан ўлчаш мумкин.Амперметр ва вольтметр усулида қувват, ҳисоблаш йўли билан аниқланади, яъни:UJ P  .Иккала асбоб кўрсатишларини бир вақтда ёзиб олишдаги ноқулайликларидан ташқари, қувватни амперметр ва вольтметр билан ўлчашда услубий хатолар ошиб кетади, ўлчаш натижасига яна амперметр ва вольтметр истеъмол қилинадиган қувват ҳам таъсир этади.Шу билан ўлчаш хатолиги амперметр ва вольтметр хатоликларининг арифметик йиғиндисидан аниқланади.Ўлчаш хатолиги, айниқса, кам қувватларни ўлчашда сезилиб қолади.Шундай бўлса- да, ўқув лабораторияларида ўзгармас ток занжирлари қувватини амперметр ва вольтметр билан ўлчаш усулидан кенг фойдаланилади.Ўлчаш хатолигини камайтириш учун занжир қуввати юқори қийматли бўлиши етарли.Аниқроғи, амперметр ва вольтметрнинг хусусий қувват истеъмолининг қиймати занжир қувватига нисбатан эътиборга олинмайдиган даражада кичик бўлиши лозим.Амперметр ва вольтметр асбобларнинг хусусий қувват истеъмоли улар хужжатларида ёзилган бўлади.Истеъмолчи оладиган қувват амперметр ва вольтметр истеъмол қувватлари йиғиндисидан кичик бўлганда ўлчаш схема бўйича бажарилади.Лекин, ўзгармас ток занжирларидаги қувватни ваттметр билан ўлчаш қулайдир.Чунки, бу ҳолда асбоб кўрсаткичларини хисоблаш осон бўлиб, ўлчашлар хатоси камаяди.Қувватни ваттметр билан ўлчаш схемаси электр қувват истеъмолчисига боғлиқ танланади.Истеъмолчи қуввати ваттметрнинг хусусий истеъмол қувватидан бир неча ўн баробар юқори бўлганда ўлчаш 9.1-расмдаги схема бўйича бажарилади.Хар қандай ўзгармас ток занжирларидаги қувватни ўлчашда, ўлчаш асбоблари (амперметр, вольтметр ва ваттметр) ни тўғри танлай билиш керак.Ўлчаш

асбобларини танлашда уларнинг хужжатларида ёки асбобларнинг ўзида акс эттирилган техник (ёки номинал) кўрсаткичлардан фойдаланилади. Масалан, 200 В кучланишли ток тармоғига хар бирининг номинал қуввати 100 Вт бешта чўғланма лампа улансин.Занжир қувватини ўлчашда талаб қилинадиган амперметр, вольтметр ва ваттметр ўлчаш чегарасини аниқлайлик.Бешта чўғланма лампа токиВ U A Вт AP J 200 5,0 100 1 1     Лампалар параллел уланганлиги сабабли занжир токи: A J J J J J J 5,2 5 5,0 5 4 3 2 1         Лампалар истеъмол қиладиган умумий қувват Вт P P P P P P А А А А А ум 500 5 4 3 2 1       Демак, занжир қувватини ўлчаш учун: номинал токи А Jном 3  ли амперметр, номинал кучланиши В Uном 250  вольтметр ёки юқори ўлчаш чегараси ном ном J P  Вт В А Uном 750 250 3    ли ваттметр зарур бўлади. Ўзгарувчан ток занжирлари актив қувватини ҳамма вақт ҳам амперметр ва вольтметр билан ўлчаш имкони бўлавермайди.Бунинг сабаби ўзгарувчан ток занжирлари қувватини ток кучи ва кучланиш қийматлар кўпайтмасини яна қувват коэффицентини (cos y) га кўпайтириш яъни:  cos UJ P (2) билан аниқланишига боғлиқдир. Агар ўзгарувчан ток занжирларига уланган энергия истеъмолчиси актив, яъни чўғланма лампа, дазмол, электроплита ёки шунга ўхшаш фақат актив энергия истеъмолчилари бўлса,ток кучи билан кучланишфазаларининг силжиши деярли кузатилмайди./  =0/.Бу пайтда cos=1 деб олиш имкони туғилади.cos  =1 да (1) ўзгармас ток занжири учун ёзилган (2) формула кўринишга келади.Лекин ўзгарувчан ток занжирлари хамиша индуктивлик ва сиғимга эга.Шу сабабли занжир қувватини амперметр ва вольтметр билан ўлчашдаги хатоликларни эътиборга олиш керак.Бу ўзгарувчан ток

занжирлари қувватини учта асбоб, жумладан, амперметр, вольтметр ва фазометр билан ўлчашни тақозо этади.Лекин бундай ўлчаш анча қийин ва энг муҳими, ўлчаш хатоси учта асбоб хусусий хатоликларига боғлиқ аниқланади.Шу сабабли ўзгарувчан ток занжиридаги қувватни ваттметр билан ўлчаш тез ва ишонарли бўлади(9.2-расм).Энг муҳими ўлчаш хатоси фақат ваттметр ва услубий хатога боғлиқ аниқланади ва бир мунча яхшиланади.Ваттметр ўзгарувчан ток занжирига уланганда қўзғалувчан қисмнинг оғиш бурчаги  фақат ток кучи ва кучланишгагина боғлиқ эмас, балки у қувват коэффиценти cos  U га боғлиқ бўлади.   cos RvUJ (3)., PW - ваттметр, R , L - актив ва индуктив қаршиликлар. (3) формуладаги Rv-ваттметр лойиҳасига боғлиқ бўладиган доимийлик, U-кучланишнинг, J-ток кучининг /эффектив/ қийматлари. Ўзгарувчан занжирдаги реактив қувватни ўлчаш. Бир фазали ўзгарувчан ток занжирларнинг реактив қуввати:  sin UJ Q  (4)  sinS Q  (5) P P UJ J U Q   (6) 2 2 P S Q   (7) Формулаларнинг бири билан аниқланади.(4), (5) формулаларидаги U- кучланишни, J-ток кучини таъсир қиймати, S=UJ тўла қуввати,  sin U UP реактив кучланиш,  sin J Jp реактив ток.Реактив қувват айниқса индуктив ва сиғим қаршиликли занжирларда сезиларли юқори қийматлар олади.Масалан. трансформатор ва асинхрон машиналар реактив энергия истеъмолчилари ҳисобланади. Асинхрон генераторни ишлаши учун конденсатор тўплами ёки синхрон мотор реактив энергия манбалари вазифасини ўтайди.Сиз электротехникада реактив ток, кучланиш, умуман, реактив қувват батамом зарарли деган тушунча олгансиз.Аммо, асинхрон моторни генератор сифатида ишлатиш учун реактив энергия манбаи бўлиши зарур.Кўпинча бир фазали ток

занжирларида реактив қувват занжир реактив қувватига нисбатан эътиборга олинмайдиган даражада кичик бўлади.Шу сабабли, бир фазали ток истеъмолчилари билан иш кўрадиган муассаса ва корхоналарда реактив қувват деярли ўлчанмайди.Лекин. ўқув лабораторияларида реактив энергия исрофларини ўрганиш мақсадида реактив қувват амперметр, вольтметр ва фазометр асбоблари билан ёки биргина варметр билан ўлчанади.Реактив қувват биринчи усулда,  2 cos 1 sin    UJ UJ Q (8) формуладан хисобланади.Варметр усулида реактив қувват бевосита асбоб кўрсатишларидан аниқланади.Варметр йўқ бўлганида реактив қувват ваттметр билан ўлчанади.Бунинг учун ватметрнинг кучланиш ғалтагига ток кучи билан кучланиш фазаларини 2/  фазага силжитадиган индуктив элемент кетма-кет уланади (9.3-расм).PA-амперметр, PV-вольтметр, cos  - фазаметр, PW-ваттметр, L-фаза силжиткич, Z-актив-реактив энергия истеъмолчиси, Q PW занжирга варметр сифатида киритилган ваттметр кўрсаткичи, амперметр, вольтметр,ва фазаметр асбоблари билан формулага мувофиқ текширилади.реактив қувват А В  реактив ёки қисқача ВАР бирликда даражаланади. Соф актив истеъмолчи уланган ўзгарувчан ток занжиридаги қувватини ўлчаш 9.4-расмдаги чизма бўйича амалга оширилади.Истеъмолчи J - токининг вектори фазаси бўйича манба кучланишининг вектори билан бир йўналишда бўлиб, устма-уст тушади ва қувват коэффиценти cos  =1 га тенг бўлади. Ваттметр P=UJ нинг катталигини, амперметр J нинг катталигини, вольтметр U нинг катталигини кўрсатади. Соф индуктив истеъмолчили ўзгарувчан ток занжири қувватини ўлчаш чизмаси 9.5-расмда келтирилган.Бу ҳолат идеал холат хисобланади.Чунки, ҳар қандай индуктив элемент сим чўлғамларининг омик қаршилик бўлади.Лекин омик қаршилик R чўлғамнинг индуктив қаршилиги WL XL дан кўпинча кичик бўлади ва у эътиборга олинмайди.Шу туфайли истеъмолчи токи J вектори манба кучланиши векторидан 2/  фаза /бурчакка/ орқада

қолади, cos  =0 шарт бажарилганда актив қувват ваттметри нолни кўрсатади.Бу пайтда занжирга киритилган варметр кўрсатиши U ва амперметр кўрсатиши J ларининг кўпайтмасидан аниқланадиган қиймати J U  ни кўрсатади, яъни )2/ sin( sin   J U UJ QL     Шундай қилиб соф индуктив истеъмолчи (идеал хол) ли ўзгарувчан ток занжирларида энергия исрофи бермайди.Индуктив элемент қабул қилинган электр энергияни электромагнит энергияга айлантиради.Бу электромагнит қайта электр энергияга ўзгаради.Натижада, индуктив элемент ток ўзгаришларининг даври давомида олган электр энергиясини иккинчи ярим давр давомида манбага қайтаради. Аралаш /R ва L/ электр энергия истеъмолчили занжирнинг тўла қуввати S=UJ, реактив қуввати 2 2 P S Q   формулалар билан аниқланади, бунда  cos UJ P  ваттметр магнит майдонларига эга бўлган ҳамма истеъмолчилар: электр двигателлар, трансформаторлар, генераторлар ва бошқалар актив ва индуктив ток оладилар, R ва L элементлари параллел уланган занжир қувватини ўлчаш занжири 9.6-расмда келтирилган схема бўйича йиғилади ва актив қувват бевосита ваттметр кўрсатишидан аниқланади. Адабиётлар. 1. А.С.Каримов. “Электротехника ва электроника асослари” Т-1995.

2. А.Т.Морозов. “Электротехника, электроника и импульсная техника” М- 1987.

Похожие

Уч фазали тўрт симли занжир актив ва реактив қувватини ўлчаш

Уч фазали уч симли занжир актив қувватини бир элементли ваттметр билан ўлчаш

Уч фазали уч симли занжир актив қувватини бир элементли иккита ваттметр билан ўлчаш

Уч фазали уч симли реактив қувватини ваттметр ва ватметр билан ўлчаш

Уч фазали ўзгарувчан ток занжирлар